REVOLUTIE VAN SALVADOR
ALLENDE VOLGT DE WETTEN
.Op het spoor van Magallanes
Chili en het
socialistisch
experiment
door Ferry Versteeg
ZATERDAG 10 APRIL 1971
Chili, gelegen in het zuidwesten van Latijns Amerika, is drie maal zo groot als West-Duitsland
en telt ruim tien miljoen inwoners. De bevolking bestaat grofweg uit 200.000 Indianen, en
kele miljoenen Spanjaarden (onder wie veel Basken) en enkele honderdduizenden immigranten
van Duitse, Joegoslavische, Zwitserse, Franse en Italiaanse afkomst. Het land is waanzinnig
lang: 4500 km, een afstand van Schotland naar Senegal, maar gemiddeld slechts 200 km
breed. Vorig jaar september deed zich het unieke feit voor, dat de marxist Salvador Allende en
zijn Volksfront (communisten, socialisten, radicalen en drie linke splinters) met 36,3 procent
van de stemmen de presidentsverkiezingen wonnen. Dit betekende het begin van de Chileense
„opmars naar het socialisme" en het begin van het einde van de voorrechten van een minder
heid. Dit einde is nog duidelijker in zicht gekomen, nadat Allende's Volksfront bij de gemeente
raadsverkiezingen van 4 april niet minder dan 49,73 procent van de stemmen behaalde.
Santiago, hoofdstad van Chili, aan de vooravond van spannende
presidentsverkiezingen, ruim een half jaar geleden
schreeuwende biljetten op blinde muren en aanplakborden:
„Wanneer u aan de galg wilt, kies Allende", „Kies Allende en
maak van Chili een tweede Tsjechoslowakije" en „Met Allende
voorwaarts naar het vuurpeloton". Radio-reclamespots waarin
alledaags straatrumoer weerklinkt, plotseling onderbroken door
iet geratel van een machinegeweer en een vrouw, die hart
verscheurend krijst: „Ze hebben m'n kind vermoord de
communisten". Vrijwilligers van de rechtse Nationale Partij, die
's morgens, als de meeste mannen naar hun werk zijn vaak
voor het eerst van hun leven de armenwijken of callampas
ntrekken en de huisvrouwen waarschuwen, dat Allende hun
kinderen naar Cuba zal sturen. Duizenden kapitaalkrachtigen,
die in paniek hun bezit van de hand doen, waanzinnige prijzen
betalen voor een vliegtuigkaartje om zich bij hun bankrekenin-
jen in Europa of Amerika te kunnen voegen. En een geshockte
irts van Oostduitse afkomst, die met achterlating van zijn hele
praktijk en het rode gevaar over hoge Andespassen naar het
cpostelijke buurland Argentinië fietst.
Nu, vijf maanden na de in-
fi ïuldiging van de 62-jarige so
it cialist Salvador Allende tot pre-
iident van Chili en van drie
ofommunisten, drie socialisten,
Ine radicalen, drie splinter-
iroepvertegenwoordigers en een
partijloze tot ministers van zijn
Ifolksfront-regering, blaast
Santiago uit van een hete zo
mer. Een revolutionaire rege
ring met een marxistische
meerderheid heeft zich op
vreedzame wijze in het burger
lijk-democratisch bestel genes-
eld. De „revolutie in vrijheid"
van de vorige president Eduar-
lo Frei is afgelost door Allen-
le's „revolutie in legaliteit" of
j,socialisme in vrijheid". Allende
^-zelf lid van de socialistische
die links staat van de
:°mmunistische partij heeft
°nder censuur of dwangmaat-
egelen bereikt dat zijn regime
rordt aanvaard door de strijd-
g rachten, de kerk, een deel van
et zakenleven en de interna-
ionale gemeenschap.
Revolutionaire woelingen of
ld en dictatuur van het proleta-
iaat zijn ver te zoeken. In de
nl arijsaohtige straten van Sar-
a ago (inclusief de ijzeren rollui-
te en) paradeert niet de militair,
w lat staan de Russische tank,
la naar de ontstellend mooie Chi-
n( sense vrouw en in de muziek-
int op de weelderige Plaza de
pl rmas laat een^politiekapel 's
■ju mdagmorgens operetteklanken
,e oren.
Jn Onder de boompartijen van
;f, it plein staan lange tegenover
i, Ikaar geplaatste banken, waar
ly e gegoede en vooral bejaarde
burgerij van Santiago de och
tendbladen doorneemt en een
verleden zit te idealiseren,
waarin iedereen zijn plaats nog
kende. Maar als een haveloze
blinde, rammelend met z'n
geldblikje, zeer langzaam en
goeddeels vergeefs langs de
rijen schuift, bewijzen ze met
hun gêne hun ongelijk.
Honderden gevluchte rijken
keren terug, de omzetten van de
detailhandel na de zege van
het Volksfront dertig procent
afgenomen groeien weer, het
geld stroomt langzaam terug
naar de banken en de stormloop
op de' dollar is merkbaar
afgeëbd. De buitenlandse cre-
dietbronnen zijn niet massaal
nn gedroogd, de Inter-Ameri-
kaanse Ontwikkelingsbank
heeft Chili al Iweer vier kleine
leningen toegezegd, West-Duits
land besloot na een schrikse-
conde een eerder toegezegde le
ning van 35 miljoen mark niet
te blokkeren en met Washing
ton, Londen en Parijs wordt
nog beraadslaagd over voortzet
ting van de oude samenwer
king.
Maar vanuit Nederland kreeg
men via minister Nelissen
te horen, dat voorgenomen hulp
in de ijskast zou worden gezet,
wat in Chili zoveel verontwaar
diging wekte, dat de Neder
landse ambassade in Santiago
zich genoodzaakt zag in alle
landelijke bladen advertenties
te plaatsen met de mededeling,
dat het best meeviel. En wat
Nederland in de New Yoiit Ti
mes een compliment opleverde,
omdat het als eerste openlijk
nee durfde te zeggen tegen Al
lende.
Terwijl de politieke partijen
zich in alle vrijheid opmaken
voor de uiterst belangrijke (in
middels door Allende -gewon
nen) gemeenteraadsverkiezin
gen, en de christendemocraten
van Frei met de nostalgische
leuze „U staat niet alleen" ver
loren terrein trachten te her
winnen, zijn de kiosken van
Santiago behangen met de pro
ducten van de eigenzinnige Chi
leense geest: het ultrarechtse
blad Sepa, dit keer zelfs met
twee omslagverhalen: „Allende
vermorzelt de journalisten" en
„Op naar de totale liquidatie
van de middenklasse"; het
machtige dagblad El Mercurio
behoudende spreekbuis van
de gezeten burgers of „momlos"
(mummies) met een opval
lende cartoon waarop de beken
de Griekse wijsgeer Salvadoris
Allendis mediteert over de eco
nomische problemen van Cuba,
de arbeidsonrust in Polen en --
natuurlijk Tsjechoslowakije;
het christen-democratisch dag
blad La Prensa met z'n quasi
begrip voor de huidige macht
hebbers. dat onveranderlijk uit
mondt in vernietigende oorde
len; en tot slot de weinig om
vangrijke regeringsgetrouwe
pers het communistische par
tijblad El Siglo, dat niettegen
staande de inspiratie van Carlos
Marx even onleesbaar is als on
ze Waarheid en het regeripgs-
blad La Nacion, dat de Chileen
se opmars naar het socialisme
op jubeltoon en met een enkele
vermaning begeleidt.
De openheid in de pers weer
spiegelt het zelfstandige, vrij
postige karakter van de Chi
leen. Zijn sterk ontwikkeld
zelfbewustzijn schuttert niet op
basis van minderwaardigheids
gevoelens, zoals in grote delen
van overig Latijns Amerika.
De Nederlandse theoloog Thee
Hansen, die hier aan de katho
lieke universiteit doceert, ver
telt me, dat de professoren al
na enkele maanden door eerste
jaars studenten worden getu
toyeerd. Op de universiteit
wordt over 'beleidsbeslissingen
of benoemingen in alle openheid
gestemd. Elke student heeft een
stem en elke docent vier. Een
gesloten studentenfront kon zo
zijn zin doordrijven. Wie de
Spaanse spraakkunst nog niet
volmaakt machtig is, kan zich
verzekerd weten van een
stroom van corrigerende opmer-
Salvador Allende
kingen. De Chileense humor is
warm en spontaan en blijft in
teressant door z'n grote dosis
sarcasme.
Eind januari kregen twee bla
den volgens een allang be
staande wet een verschijnings
verbod voor enkele dagen opge
legd, ómdat zij onbewezen be
schuldigingen hadden geuit. Het
blad Sepa mocht drie keer niet
uitkomen vanwege minder flat
teuze en onjuiste mededelingen
over een minister en het met de
communistische partij gelieerde
dagblad Puro Chili overkwam
hetzelfde na ongerechtvaardigde
acties tegen een rechtsradicale
senator.
Sepa veranderde simpelweg
z'n naam in Impacto en bleef
verschijnen. Hoofdredacteur
Rafael Otero, de „Chileense
Max Lewin" kondigde in een
voorwoord, opgedragen aan Al
lende, vast aan, dat zijn blad
bij een eventueel volgend ver
schijningsverbod Pee zal heten.
Puro Chili had wat anders
bedacht. Op de voorpagina in
grote letters Puro Chili; daar
achter in kleine letters „Ver
schijnt vandaag niet", welke
mededeling in absoluut mini-
schrift weer werd gevolgd door
de aankondiging: Dulce Patria
(Zoet Vaderland), een dagblad
voor enkele dagen. Op de ach
terzijde een opname van de vol
tallige directie in een zeer slap
pe lach verzonken.
Inmiddels heeft de regering-
Allende niet stil gezeten. Men
kan zelfs zonder overdrijving
zeggen, dat zij zich tot op he
den, ondanks alle problemen en
binnen de mogelijkheden, die de
wet biedt, aan haar verkie
zingsbeloften heeft gehouden.
„We hebben alleen kans van
slagen, als we het spel van de
legaliteit helemaal uitspelen, als
wij de wapens benutten, die de
grondwet ons biedt", zo verluidt
het in Allende's naaste omge
ving, waar men bij voortduring
stuit op goedgeschoren juristen
en economen met streepjesdas
sen en aktentassen. Marxisme is
voor hen eerder een techniek
om een haperend maatschappe
lijk bestel te veranderen, dan
een credo, dat revolutionaire
emoties verwekt.
Het spel van de legaliteit be
heerst Salvador Allende in
1938 al minister, ruim dertig
jaar parlementslid, waarvan en
kele jaren als voorzitter van de
Senaat tot in de finesses. Op
het balkon van het presidentiële
Moneda-paleis ondertekende hij
ten aanschouwe van een dui
zendkoppige menigte een
grondwetswijziging, die de Chi
leense staat tot de „absolute,
enige en onveranderlijke eige
naar" van 's lands bodemschat
ten maakt.
Daarmee kwam de weg vrij
voor de langverwachte nationa
lisering van Chili's economische
ruggegraat de reusachtige
kopermijnen, tot nu toe iterst
lucratief geëxploiteerd door de
Amerikaanse mammoet-con
cerns Anaconda en Kennecott.
„Dit kan niet worden be
schouwd als een daad vaa
agressie tegen de Verenigde
Staten", zo riep Allende uit.
„Zij moeten begrijpen, dat het
voor ons een noodzaak is de
economie te plannen en de be
langrijkste hulpbronnen aan
ons te trekken".
Allende voorspelde, dat deze
actie het land jaarlijks vierhon
derd miljoen gulden rijker zal
maken, maar beloofde de Ame
rikanen tegelijkertijd over een
periode van dertig jaar schade
loos te stellen. Het Congres
hechtte unaniem zijn goedkeu
ring aan deze maatregel. Ook de
Naar buiten toe is er haast niets te merken van Allende's revolutie.
onteigening van de overjarige
kolenmijnen van Lota bij Con-
cepcion en van enkele grote
bedrijven, die door hun eigena
ren in de steek waren gelaten,
leverde geen problemen op.
Hetzelfde gold voor het rege
ringsbesluit de lonen met vijf
endertig tot zestig procent te
verhogen, teneinde de gevolgen
van de inflatie van vorig jaai
veertig procent op te hef
fen, extra koopkracht te schep
pen en daardoor de industrie,
die haar prijzen niet mag ver
hogen, nieuwe investeringsprik
kels te geven. In rechtse parle
mentaire kring was men alles
behalve gelukkig met deze
loonsverhogingen. Maar welke
politieke partij kan zich verzet
veroorloven tegen zo'n popu
laire maatregel?
Nog een wensdroom van de
voormalige arts Allende ging in
vervulling: alle Chileense kin
deren beneden de vijftien jaar
en alle zwangere vroviwen krij
gen gratis hun halve liter melk
per dag. Voor behoudend Chili
een onuitputtelijke bron voor
grappen en grollen; vele critici
van de regering plegen hun re
quisitoir nog altijd af te sluiten
met de kreet: „En dat alles voor
een halve liter melk".
De humor ontgaat echter vijf
tig procent van de Chileense
moeders, die hun ondervoede
kinderen altijd hebben moeten
grootbrengen met droog brood
en thee. Hetzelfde geldt voor de
ouders van de 600.000 Chileense
kinderen, die volgens Allende
geestelijk zijn achtergebleven
door gebrekkige voeding.
Onder de voortvarende lei
ding van minister van land
bouw Jacques Chonchol, eens
medewerker van Frei, zijn al
bijna driehonderd fundos
(grootgrondbezittingen) ontei
gend.
De regering heeft ook al en
kele keren haar neus gestoten
in het Congres. Voorstellen om
buurtrechtbanken op te richten
en om het bankwezen te natio
naliseren haalden bakzeil. Nu
bestaan er vooral op het terrein
van de economie voor de rege
ring geen geringe mogelijkhe
den om tussenbeide te komen
zonder toestemming van het
Congres.
Subtiele manipulaties met
prijzen, lonen en kredietver
schaffing. alsmede administra
tieve drukmaatregelen of stimu
lansen kunnen het particuliere
bedrijfsleven en ook de banken
goeddeels binnen het bereik van
de staatsplanners dwingen. In
laatste instantie kan de regering
trouwens nog het Congres ont
binden en het volk bij referen
dum over bepaalde wetsontwer
pen laten beslissen
Maar ondanks al deze moge
lijkheden Blijven de problemen
voor de regering-Allende formi
dabel. Op sociaal terrein zijn er
de land- en huisbezettingen van
ongeduldige paupers, wier poli
tiek bewustzijn scherp afsteekt
bij de apathie van hongerigen
en vertrapten in overig Latijns-
Amerika. Ze verwachten wat
van dit leven, laten zich niet
meer afschepen met een ver
guld hiernamaals, eisen wat
hen redelijk voorkomt en kun
nen nauwelijks meer tot mor
gen wachten.
De „revolutie van de stij
gende verwachtingen", sinds de
jaren vijftig op gang gekomen
en aangemoedigd door de vorige
christen-democratische regering
van Eduardo Frei, komt thans
in volle omvang op de schou
ders van Allende en z'n Volks-
fronters.
De economische problemen
zijn zo mogelijk nog groter. De
inflatiedreiging is eerder toe
dan afgenomen, terwijl het par
ticuliere bedrijfsleven nog
kampt met investeringsvrees.
Op politiek vlak is er de om
standigheid, dat het Volksfront
een breekbare coalitie blijft van
drie partijen en drie splinter
groeperingen, wier belangen
niet volstrekt parallel lopen.
Daarnaast wordt Allende ter
rechterzijde bedreigd door een
mogelijke coalitie tussen de
rechtse Nationale Partij en de
christen-democraten, terwijl ter
linkerzijde de militant revolu
tionaire MIR slechts een vre
despijp met de regering wil
roken zolang het revolutionaire
proces in straf tempo doorgaat,
Op een avond schenkt een za
kenman zijn gasten een vijfde
glas whisky ip. Dan roept hij
zijn huishulp Teresa en schenkt
de verbaasde vrouw ook een
glas in. Daarna op sombere toon
en met een wanhoopsgebaar:
„In deze tijden hoor je alles wat
je hebt te delen". Maar als het
gesprek even latei? overspringt
van de particuliere problemen-
sfeer op Chili, klaart zijn gezicht
enigszins op: „Wat een politieke
rijpheid hééén-en-een-kwart
eeuw bijna onafgebroken demo
cratie. Wat zegt u daar wel niet
van? Wat een les voor de „tro-
picos" aan de andere kant van
de Andes met hun voetbalidolen
en hun generaals!"
Dit is het eerste artikel
van een serie van acht. Vol
gende artikel: Een vastbe
raden pragmaticus.
Chill is in Latijns Amerika een
buitenbeentje. In de koloniale tij
den op de grootst mogelijke af
stand van het Spaanse moederland
en thans door natuurlijke barrières
nog tamelijk geïsoleerd van het
overige continent, is dit fraaie land
al vrij vroeg een eigen weg ge
gaan. Veel van de sociaal-econo
mische problemen van Chili zijn
kenmerkend voor heel Latijns Ame
rika. Maar tegelijkertijd bestaat in
Chili al bijna honderddertig jaar
een functionerende democratie en
moet het op wijngebied alleen in
Frankrijk zijn meerdere erkennen,
wat in datzelfde Latijns Amerika
zeer uniek mag heten.
Van zijn buren Peru, Bolivia en
Argentinië is Chili in het noorden ge
scheiden door de eindeloze Atacama-
woestijn met z'n immense kopervoorra-
den, z'n zoutzeeën en z'n geisers. Op
sommige plaatsen heeft het in geen
vierhonderd jaar geregend en men kan
hier uren overvliegen zonder noemens
waardige levenstekens te bespeuren. In
het oosten is het land gegrendeld ach
ter de woeste Andesketens, die vaak tot
boven de zevenduizend meter reiken.
Op een vroege morgen pak ik het vlieg
tuig en volg de cordillera van de Andes
in zuidelijke richting. Doel: de bodem
van de wereld - Vuurland.
Tot het stadje Puerto Montt, een goe
de duizend kilometer ten zuiden van
Santiago, is de wereld nog redelijk be-
rI woond. In deze streken leven ook de
nakomelingen van de befaamde Arauca-
Indianen, de taaiste autochtone strijders
van Latijns Amerika. Zelfs Pedro de
Valdivia. een van Pizarro's meest be
tichte kapiteins, wist hen er in 1553
niet onder te krijgeh. Integendeel, de
Arauca's pakten hem en hielpen hem
aan z'n einde door hem gesmolten goud
te voeren. Volgens de overlevering
kreeg Valdivia vooraf te horen: „Je
komt voor goud, hier is het".
De Arauca's werden in feite pas een
kleine eeuw geleden aan heb gezag van
Santiago onderworpen. Zelf zeggen ze:
„We besloten alleen maar op te houden
met vechten". De laatste tachtig jaar
zijn de Arauca's echter in toenemende
mate door Europese kolonisten naar de
onvruchtbare berghellingen gedreven,
voor zover ze tenminste niet bereid ble
ken als semi-slaven voor deze heren te
werken. In beide gevallen was hun lot
ellendig. Maar vooral sinds de komst
van Allende hebben de Arauca's hun
oude strijdlust herwonnen. Met hulp van
radicale studenten uit Santiago, die hier
hun zomervakantie doorbrengen, hebben
ze op vrij grote schaal fundos bezet.
Na Puerto Montt, vanouds gedo
mineerd door een Duitse gemeen
schap, die na 1945 nog de nodige ver
sterking kreeg van Hitlervrienden, houdt
de wereld eigenlijk al op. De strakke
kustlijn valt uiteen in een uitzinnige
chaos van fjorden, inhammen en baaien,
bezaaid met grillige rotseilandjes, en
omringd door dichte naaldwouden, die
stuklopen op besneeuwde bergruggen
en vulkanen.
Men heeft hier wel een naam voor:
topografische hysterie. Nergens splijt
de dunne aardkorst zo vaak en met
zoveel geweld. Enkele jaren geleden
brak hier een reusachtige onderaardse
rotsrug in tweeën. Grote lappen land
zakten diep weg en werden door het
water verzwolgen. Op andere plaatsen
werd de aardbodem een aantal kilome
ters opgeschoven als de huid van een
nepalmslachtoffer.
Soms zie ik kleine nederzettingen met
Dochters van Selk' nam Indianen op Vuurland
een stuk weg, dat zomaar ophoudt. Ver
der te voet blijkbaar. We landen bij
een van deze plaatsjes op korte afstand
van de Argentijnse grens: La Tapera
heet het gehucht een paar houten
huizen en stallen in Zuidduitse stijl,
massa's wilde paarden. Een cowboy met
Beierse contouren knikt collega-withuid
vriendelijk toe.
Dan weer verder naar het onherberg
zame zuiden. Langzaam sterft de Andes
weg en doemt een verschroeide vlakte
op met enkele paars-bruine heuvels en
ontelbare kraters, vaak gevuld met ver
blindend blauw water, soms ook met
iets dat afwisselend lijkt op bedorven
melk of diepbruine modder. Even later
verschijnen enkele nederzettingen langs
kleine riviertjes met groenbruine stro
ken, waar alleen schapen het uithouden.
Dan volgt de landing in Punfa Arenas,
de zuidelijkste stad van de wereld, gele
gen aan de bruisende Straat van Magal
lanes, genoemd naar de Portugese zee
vaarder, die in oktober 1520 deze ruwe
verlatenheid als eerste bevoer.
Punta Arenas, enkele tienduizenden
inwoners, werd in 1844 gesticht om de
Chileens rechten op de Straat te beves
tigen. Aanvankelijk slechts gebruikt als
strafkolonie, leek het stadje later een
grote toekomst tegemoet te gaan als
bunkerplaats voor de Westeuropese en
Oostamerikaanse zeevaarders op weg
naar Lima of San Francisco. De opening
van het Panamakanaal was een verplet
terende slag. Dat de stad niet geheel
ter ziele ging, moet op conto van het
schaap worden geschreven. De bevol
king van Punta Arenas is voornamelijk
van Baskische, Duitse en Joegoslavi
sche afkomst. Kort voor de eerste we
reldoorlog trokken honderden Serven,
Kroaten en Slovenen naar deze uithoek
om de militaire dienst te ontlopen onder
de Oostenrijks-Hongaarse monarchie.
Het stadje maakt een uiterst propere
indruk, wat moeilijk anders kan, want
alle vuil wordt door de eeuwige storm
winden weggeblazen. Tijdens m'n ver
blijf bedraagt de windkracht negen a
tien, wat een vrij normale zaak moet
zijn, want het jaargemiddelde bedraagt
bijna zeven. Een chronische depressie
dus, althans klimatologisch gesproken,
want hier rijden bi|na uitsluitend bestel
en vrachtwagens, waaruit valt af te lei
den, dat men niet bij de pakken neerzit.
Zeker niet nu er op het naburige Vuur
land olie wordt gewonnen.
Veel huizen zijn van hout of golfijze-
ren platen en gestoken in ruige groene
en roodbruine tinten. De mensen zijn
stoer gekleed in spijkerbroeken, truien
en zeiljacks. In de winkels zal men geen
bikini's aantreffen, al kan de tempera
tuur 's zomers oplopen tot twaalf gra
den. Wel is er een overvloed aan kabel
touw, kompassen en teerpotten.
De plaatselijke modelslager heeft zijn
waar liefdevol gedrapeerd met gevloch
ten schapendarmen en een slijterij ver
koopt barokke bierbokalen met inscrip
tie: „lm Wald auf der Heide da such ich
meine Freunden". Voor het hotel Cabo
de Hornos liggen een paar poolhon-
den en op m n bierfles staat een pin-
guin. De zomer van Punta Arenas is
echt koud.
Een heuvel achter de stad biedt uit
zicht op de armoedige havenpier van
tweehonderd meter, een vereenzaamd
voorschot op wat eens een wereldhaven
moest worden. In de verte liggen twee
wrakken van viermasters op het strand.
Op de landkaart van deze streken vindt
men namen als Golf van Smarten, Kaap
Moeder Gods, Straat van de Laatste
Hoop, Verlaten Eiland en Brekerskust
Het was hier nooit ideaal vaarwater.
Aan de overzijde van de Straat van
Magallanes de mistige contouren van
Vuurland. Magallanes had er destijds 38
dagen voor nodig om deze straat door
te komen en moest daarbij een muiterij
de kop indrukken. De Brit Francis Dra
ke deed dat in 1578 in de helft van
deze tijd, maar verloor wel twee sche
pen. Twee-en-een-halve eeuw later voer
zijn landgenoot Fitzroy door de straat.
Zijn schip heette The Beagle en een
van z'n passagiers was Charles Darwin,
die zelfs hier naar „The Origin of Spe
cies" bleef speuren. The Beagle werd
opgemerkt door Indianen, toen het schip
de straat binnenvoer en zij gaven vuur-
signalen. De zee was heel ruw. Darwin
schreef in z'n dagboek: „Een groep be
woners van het land hield ons In het
oog. Zij zaten bijeen op een wilde rots
punt, die boven zee hing en waren
verscholen achter struikgewas. Toen wij
langsvoeren sprongen ze allemaal op en
zwaaiend met hun dierenhuiden stootten
ze een hard en sonoor geluid uit".
Het contact Indianen-blanken bleef
niet zo amicaal. In 1894 schreef de pas
toor van Punta Arenas na een- aanval
van Indianen op het stadje in het lokale
dagblad El Magallanes: „Er zijn omstan
digheden, waarin het kruis geen effect
sorteert; laten we daarom overgaan op
het gebruik van zwaard en geweer". De
Indianen zijn nu vrijwel uitgestorven.
We steigeren met een oud Beech-
craft-vliegtuig door de stormwind over
de Straat van Magallanes, die hier ze
ventien km breed is, naar Vuureiland.
Een vrij vlak eiland, dat zich alleen in
het zuiden bij Kaap Hoorn een rots
in zee omhoog plooit. Ook hier weer
de kale levenloze vlakten, maar af en
toe een fletse groenstrook met schapen
en een boerderij met wereldvreemden.
De zwiepende wind maakt boomgroei
onmogelijk.
Eind vorige eeuw kwamen avonturiers
naar deze streek vanwege het goud.
Een tweede Klondike lag in het ver
schiet. Achteraf viel het erg tegen. Een
van de mannen, die nog het meeste
succes boekte, was een zekere Popper.
Volgens sommige bronnen was hij een
Roemeense ingenieur, die in China ver
bleef, toen hij hoorde, dat er goud was
op Vuurland. Anderen menen, dat hij In
werkelijkheid hertog Johann Orth van de
keizerlijke Habsburgse familie was, die
tijdens een reis van Salzburg naar
Latijns Amerika spoorloos verdween.
Hoe dan ook, Popper vond goud, for
meerde een privélegertje van vijftig
man, die hij in bonte Hongaarse unifor
men stak en met minder pacifistische
doelstellingen op het spoor van mede
goudzoekers zette. Omstreeks 1889 gaf
hij de zwerflustige geest. Hij zou zijn
vergiftigd.
Na een half uur vliegen landen we bij
ons eindstation, Sombrero, een kille mo
delnederzetting van ondernemende tech
nici, die met geraffineerde apparatuur
peuren naar het moderne goud: de
aardolie. Romantisch is het allemaal
niet, wel efficiënt. In de verte steken
verloren vlampijpen uit een olieveld. De
rest is sinistere leog'e.
Een dag later met het vliegtuig terug
naar Santiago. Een bloedige zon, die
wegzakt in de spiegelende Pacific, doet
de verbrijzelde kustlijn nog een laatste
keer ontvlammen en zet de cordillera
van de Andes in een buitenaards licht
Pablo Neruda, beroemd Chileens
dichter:
Nacht, sneeuw en zand bepalen de
vorm
Van mijn dunne land.
Alle stilte ligt in zijn lange lijn....
Goud brandt in zijn vingers als een
gloeiende kool
En zilver verlicht als een groene
maan
Zijn verdikte schaduw van een boze
planeet.
