BINNENHUIS 7IÜ
Het evangelie aan het sterfbed
Leger des Heils al blij met
één hoek van de straat
Vijftien miljoen nodig
voor nieuwe Lambaren
Bisschop Jansen
tot priesters:
blijf trouw
Vanavond installatie kolonel Nijman
Episcopaat tegen
abortus-op-verzoek
12.000m2 woon .ideeën
(toekomst) keuken
het .tweede' huis
SiC tuincentrum
B win een prijs met tafeldekken
B vele noviteiten
COMMENTAAR
Etherreclame
Discriminatie
Boekbespreking
Een woord voor vandaag U
BEROEPÏNGSWEi;
ROTTERDAM (KNP) In een af
scheidsbrief aan al zijn priesters
heeft bisschop Jansen van Rotterdam
opgeroepen tot eenheid en trouw.
In deze brief soreekt hii zich voor
het eerst in het openbaar uit over de
moeilijkheden rond de benoeming
van zijn opvolger dr. A. J. Simonis.
Duidelijk is daarbij volgens de schei
dende bisschop aan het licht getreden
hoe diep de verdeeldheid is gewor
den. „De wijze waarop de strijd on
der elkaar is opgelaaid, moet ons al
len (ik schrijf allen) tot de bekentenis
brengen, dat het zo de bedoeling niet
kan zijn van onze Heer".
Bisschop Jansen vraagt al de pries
ters „ter wille van het bisdom" hun
pastorale taak samen met de nieuwe
bisschop te blijven vervullen.
Hij dankt al de priesters, die hun
roeping trouw gebleven zijn en toont
begrip voor hen die heengingen, „heel
bijzonder vanwege het celibaat". Bis
schop Jansen hoopt, dat de getrouwde
priesters nog eens de mogelijkheid
zullen krijgen. ..om hun nieuwe leven
op een of andere wijze weer te wij
den aan de hun toch zo vertrouwde
taak".
FRANKFURT De Evangelische
Kerk van Hessen-Nassau heeft haar
computer in gebruik genomen. 'Het
apparaat zorgt voor de administratie
van 1.4 miljoen gemeenteleden en de
salarisuitbetaling van 25.000 mensen,
die in dienst van de kerk staan. Ver
der neemt de computer de boekhou
ding van de diaconessenhuizen in
Hessen-Nassau voor haar rekening.
Het rekentuïg, dat ook ter beschik
king staat van andere evangelische
kerken tin iWest-Duitsland. gaat 1,6
miljoen per jaar kosten.
KOLONEL NIJMAN
UTRECHT (ANP) Het r.k. episco
paat in ons land heeft een verklaring
inzake de abortus provocatus gege
ven. Daarin zeggen de bisschoppen
dat wanneer de bijbel de waardigheid
van de volwassen mens, die door God
op persoonlijke wijze wordt gescha
pen en geroepen, wil beschrijven, de
heilige schrift dan teruggrijpt naar
het allereerste begin daarvan in de
moederschoot.
Daarom kan naar de overtuiging
van de bisschoppen niemand het op
zettelijk onderbreken van een zwan
gerschap opeisen als de uitvoering
van een zedelijk recht. Het praktise
ren van de zgn. abortus-op-verzoek
kan niet in overeenstemming worden
gebracht met de vereiste eerbied voor
het ongeboren leven.
Hiermee ontkennen de bisschoppen
niet, dat er ernstige conflictsituaties
kunnen voorkomen, waarin men
noodgedwongen over het behoud van
menselijk leven moet beslissen. Een
dergelijke beslissing houdt een zware
verantwoordelijkheid in vooral hen
die er bij betrokken zijn, met name
voor de vrouw zelf en de medicus.
De fundamentele eis tot eerbiedi
ging van elk menselijk leven zal
hierbij richtsnoer zijn, aldus het epis
copaat.
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM Kolonel L.
Nijman (63), die vanavond door
commandant Kaare Westergaard
tijdens een welkomstsamenkomst
in hotel Krasnapolsky wordt ge
ïnstalleerd als chef-secretaris
van het Leger des Heils in Ne
derland, zegt pratend over de
oecumene: „Als op de ene hoek
van de straat de gereformeerden
evangeliseren en aan de andere
kant het Leger, dan kan ik daar
alleen maar blij om zijn." Hij is
namelijk bang voor uniformiteit.
„Er is zo ontzettend veel veranderd
in de zes jaar, dat we uit Nederland
weg zijn geweest. Daardoor heb ik nu
het gevoel, dat dit het vreemdste land
is, waar ik in mijn loopbaan terecht
ben gekomen", vertelt kolonel Nij
man.
„In 1965 werd ik bevelhebber van
het Leger des Heils op de Philippij-
nen. In 1967 werd ik in dezelfde
functie benoemd in België. Je weet,
dat je in een vreemd land komt en je
stelt je er op in. Maar hier in Neder
land kom je terug met je kennis van
de situatie van zes jaar geleden".
Wat precies de veranderingen zijn,
kan kolonel Nijman (net twee dagen
uit Brussel; hij zit nog midden in de
verhuizing) moeilijk onder woorden
brengen. „Je voelt het aan. Protest
acties in synodes, zo'n beweging rond
om de benoeming van dr. Simonis
waren in 1965 nog onmogelijk".
Vriendelijk verzoek
om niet zelf het abonnements
geld te gireren, maar de
acceptgirokaart af te wachten,
en uitsluitend daarmee te
betalen.
Kruiswoord-puzzel
Horizontaal: 1. streeksgewijze. 10.
wiel, 11. tijding, 12. voorzetsel, 14. on
derricht, 16. zelfkant, 17. wilde haver,
19. dof, 21. scheik. element, 22. vervoer
middel. 24. knaagdier. 26. vreemde
munt, 28. heks, 31. maal, 33. tussenzet-
sel, 35. slede, 37. oningewijde, 39. tegen
over (afk.), 40. meisjesnaam. 42. vis, 44.
steenvrucht, 45. strandwachter.
Verticaal: 2. voorvoegsel, 3. bitter
vocht, 4. evenzo. 5. maanstand, 6. voor
zetsel, 7. palmboom, 8. schrijf kosten. 9.
schijf vis, 13. wijnsoort, 15. plaaggeest,
1& opgegeven werk. 20. deel van een
boom, 23. gemalen graan, 25. doortocht-
geld, 27. ongevuld, 29. smal stuk hout,
30. boterton, 32. stuk chocolade, 34. mu
zieknoot, 36. rivier, 38. chinees in Ind,
41. jaar (afk. Lat.), 43. per expresse
(afk.).
OPLOSSING VORIGE PUZZEL
Hor. 1. nota. 5. akst, 9. parapet, 11.
preek, 13. traag. 15. poel; 17. rapé, 18.
een, 19 bariton, 21. padie, 22. osteria, 24.
mol. 26. beer, 27. pope, 28. alert, 30. ell^n,
31. lorgnet, 32. Etna, 33. Sion.
Vert. 2. opeen, 3. taël, 4. ark, 5. Apt, 6.
kerrie, 7. staat, 8. cppe, 10. Agen. 12.
roersel, 14. apocope, 16. Nadir, 19. bar,
20. Ria, 21. perron, 22. obat, 23. teelt, 24.
molto, 25- leng, 27. plei, 29. tra, 30. Ens.
19 tim 28 februari ahoy'hal rdamzuid
5de internationale beurs voor woninginrichting
dag.11-17 uur/19-22.30 uur«zond. :12-18 uur
De argumentatie van de regering om de oprich
ting van regionale televisie-stations uit te stellen,
is belangwekkend genoeg om van een paar kantte
keningen voorzien te worden. De regering beperkt
zich namelijk niet tot een simpel „er is geen geld
en de eerste jaren kan en mag er geen sprake zijn
van verhoging van de luister- en kijkgelden"
nee, zij ziet ook de mogelijkheid van nieuwe inkom
sten uit regionale reclame-uitzendingen onder ogen
en verwerpt de gedachte daarna meteen omdat de
regionale bladen daar grote, misschien wel onher
stelbare schade van zouden ondervinden.
Het is mooi dat de regering zelf al direct deze
mogelijkheid heeft geopperd en verworpen, want
het is in zekere zin een erkenning van de juistheid
van de indertijd door deze krant (maar ook door
anderen, o.a. de vereniging De Nederlandse Dag
blad Pers) gegeven bijdragen in de discussie toen
het principe van de etherreclame aan de orde was.
Als iemand uit het noemen van deze naam en
het vervolg van ons betoog zal concluderen dat wij
HET WETSONTWERP waarin de Britse Conser
vatieve regering een regeling voor de immigratie
uit Gemenebestlanden heeft neergelegd, is een be
droevend staaltje van rassendiscriminatie.
Engelandvaarders met Britse voorouders, ook al
vertrokken die 150 jaar geleden uit hun vaderland,
zijn in Groot-Britannië welkom. Maar immigranten
die weliswaar een Brits paspoort bezitten, doch niet
tevens op een Britse stamboom kunnen bogen, wor
den tot vreemdeling verklaard. Ze kunnen alleen
maar tijdelijk werkvergunningen krijgen en de po
litie heeft het recht, hen op elk tijdstip dat haar
past, lastig te vallen met een verzoek om legitima
tie.
De vraag dringt zich op. waarom de regering-
Heath dit wetsontwerp heeft ingediend. Om de im
migratie van kleurlingen drastisch te beperken?
Daar is geen nieuwe wet voor nodig: vorig jaar al
liet Engeland minder dan 4000 immigranten uit
Gemenebestlanden toe.
In het Leger des Heils geeft de in
spraak, ondanks de strenge hiërar
chische opbouw, weinig problemen.
De divisie-officieren (Nederland is
verdeeld in vier districten, die elk
onder leiding staan van een divisieof
ficier) organiseren regelmatig werk
besprekingen met de officieren en
vrijwillige plaatselijke leiders. Plaat
selijk zijn er de korpsraden.
Theologische problemen zij er ook
niet zo. „Wij hebben het te druk met
onze activiteiten^ om ons daaT druk
over te maken". Wel is kolonel Nij
man blij met de toenemende vraag
onder de jongeren naar degelijk kate-
chetisch onderwijs.
„Onze jonge heilssoldaten willen
verantwoording doen van hun geloof
en beseffen steeds meer, dat je dan
niet kan volstaan met een simpel
„Geloof in de Here Jezus en je bent
gered". Ook willen zij leren, hoe met
de Bijbel om te gaan. In dat verband
komen inderdaad wel vragen als rond
Genesis om de hoek kijken".
Oecumene
Over de oecumene denkt hij ge
nuanceerd. Hij is blij met samenwer
king, maar zou niet graag zien, dat
die eenheid tot uniformiteit zou wor
den. „De breedheid van het evangelie
laat verschillende gezichten van de
kerk toe. Als op de ene hoek van de
straat de gereformeerden evangelise
ren en aan de andere kant het Leger,
dan kan ik daar alleen maar blij om
zijn. Mensen die de ene voorbijlopen,
kunnen zich door de anderen aan
gesproken voelen."
De samenwerking ziet hij het best
naar voren komen in de evangelisa
tie. „Zodra je het kruis van Christus
predikt als redding van zondaren,
vallen de verschillen weg". Daar ligt
voor kolonel Nijman tegelijk ook de
grens van de samenwerking.
Hij citeert de krijgsartikelen, die
iedere heilssoldaat moet onderteke
nen: „Wij geloven, dat het enige en
zekere geneesmiddel tegen alle
kwaad in deze wereld is, de mensen
ertoe te brengen zich aan de leiding
van de Here Jezus Christus óver te
geven".
Optimistisch
De nieuwe tweede man in de Ne
derlandse hiërarchie komt uit een
Rotterdams Legergezin. Hij is ge
trouwd met luitenante D. Vlas, een
dochter van de bekende Heilsofficier
Bouwe Vlas.
Zijn gevarieerde loopbaan begon in
1929 in Enschede en voerde hem langs
vele korpsen en kantoren. Van 1960
tot 1965 was hij territoriaal jeugdse-
cretaris. Buiten het Leger des Heils
werd hij vooral bekend als de tolk
van Billy Graham bij diens campag
nes in Amsterdam, Rotterdam en
verleden jaar in Dortmund.
Voor de toekomst van het Leger
des Heils is hij optimistisch. Het
werk breidt zich sterk uit. Nergens in
Europa zijn zoveel roepingen ais in
Nederland. Per jaar melden zich zo'n
dertig mensen voor deofficiersoplei
ding.
Prof. dr. G. C. van Niftrik,
hoogleraar vanwege de hervorm
de kerk aan de Universiteit van
Amsterdam, bespreekt: „Tol on
ze diepe droefheid", documen
taire over de dood, door dr. Peter
Hofstede (Anthos-boek ,van
Bosch en Keuning, Baarn; 176
pag., prijs f 8,50); „Lessen voor
levenden", gesprekken mei ster
venden, door Elisabeth Kübler-
Ross (Ambo, Bilthoven278 peg.,
prijs f 12,50)Geneeskudige con
frontatie met de dood", door
prof. dr. C. v. d. Meer (Kok,
Kampen; 29 pag., prijs f 4);
problemen rond leven en dood",
speciaal nummer voor theologie
(p.a. Nieuwe Gracht 24A,
Utrecht; prijs f 5,75). Morgen
publiceren wij in het Zondags
blad het tweede deel van prof.
Van Niftriks beschopwingen.
m
en
"Hij zeide tot hen: Strijdt om in te gaan door de enge pootr
I Lucas 1324). J
Jezus antwoordt dit op de vraag: Here, zijn het weinigen, dilTll
houden worden? Het is een vraag, die de mensheid de eeuwen ers
heeft aangesproken. Hoevelen zouden het er zijn?
De Here geeft geen rechtstreeks antwoord. De vragensteller zc
niet bevredigd zijn geweest. Jezus negeert de vraag gewoon. Hi Ient
duidelijk blijken, dat het niet van' het minste belang is dit te Hev:
Wat komt het er op aan? Wat voor voordeel geeft het als g j
aantal kent?
Maar de. vragensteller krijgt wel een opdracht: Strijdt om
gaan door de enge poort... Dat is veel belangrijker dan al da iqi
verdiepen in zaken, waarin God de uiteindelijke beslissing heeft-
Twee aspecten verdienen de aandacht. Jezus spreekt van enge
De weg naar het Koninkrijk Gods is geen brede, goed gepla r&
Hij is moeilijk begaanbaar en hij mondt uit in een poort, die ge
van ingang is. Maar er is een groot geluk: Jezus Zelf stn" kt
nabij.
We lezen vandaag: 1 Corinthe 10 vers 1 tot 13.
AMSTERDAM Diverse acties
zullen worden gevoerd ten behoeve
van een nieuw ziekenhuis in Lamba-
rene (Afrika), dat zal verrijzen naast
het bekende hospitaal van Albert
Schweitzer. Dit hospitaal zal worden
gerestaureerd, hetgeen dan zal kun
nen dienen als verzorgingsplaats voor
chronische zieken en ouden van da
gen.
Peter von Meijenfeldt, student aan
een sociale academie in Groningen
trekt aan een nieuwe campagne voor
het hospitaal in zijn provincie. Zij
begint helemaal volgens traditie met
orgelconcerten in Loppersum, zet zich
door in school-acties, wielerwedstrij
den en vindt zijn hoogtepunt in „de
nacht van Lambarene" van 6 op 7
maart in de Martinihal in Groningen.
Het wordt het startsein voor meer
acties in Nederland. Want ofschoon
jle plannen vSor het nieuwe hospitaal
nog niet rond zijn moeten er drin
gend nieuwe aanschaffingen worden
bekostigd, een coloriemeter voor ver
schillende bloedtesten, een terrein-
auto, en medicamenten.
Ten behoeve van de nieuwbouw
wordt sinds het begin van het vorig
jaar door de Nederlandse vrienden
een vijfjarenplan uitgevoerd om in
1974, waarbij men zich kan verplich
ten om over deze periode vaste bij
dragen te geven. De nieuwbouw gaat
naar schatting 15 miljoen gulden
ten en daarvan verwacht men t
die tijd ongeveer een miljoen uit
derland. ps
'In 1975, op Schweitzers hondernf
geboortedag, hoopt men het niea
ziekenhuis te kunnen openen- ;j
NED. HERV. KERK
BEROEPEN: te Zwolle: A. Go*
te Delft; te Oud-Alblas: kand. B.
Kieskamp te Utrecht, die beda
voor Stavenisse. A. K. v.d. Scho<
Appelscha heeft nog geen besli^"'
genomen inzake het beroep
Voorschoten.
GEREF. KERKEN
BEROEPEN: te Goor: kand. H,t'(
Rang te Amsterdam; te Dubbeli T
Verschoor te Moordrecht, die
verdere beroepen in overweging
nemen; te Hengelo: W. L. Muld^
Gorinchem; te Uithoorn: J. Meij(
Winschoten.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
BEROEPEN: te Zaandam en Kip
menie: A. Geelhoed te Hasselt.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen: te Goudwaard:
Weststrate te Meliskerke. c
GEREF. GEMEENTEN IN NED.
BEROEPENL to Barnevelü erft
Rhenen.F. Mallan te Gouda.
Het gaat mij in dit artikel waarlijk om het evangelie, de bijbelse
boodschap voor mensen, die ongeneeslijk ziek zijn. Dat betekent
méér dan alleen de waarheid aan het ziek- en sterfbed voorzover
men daaronder verstaat, dat de zieke niet onkundig wordt gelaten
omtrent zijn of haar werkelijke toestand. Hoofdzakelijk gaat het mij
om de vraag wat nu eigenlijk de specifieke taak van de pastor is ten
aanzien van ongeneeslijk zieken en stervenden.
nu pleiten voor eigen belangen, dan zal hij van deze
zijde niet worden tegengesproken. Het gaat inder
daad mede om onze eigen bedrijfsvoering en wij
schrijven dit ten eerste omdat wij er volstrekt van
overtuigd zijn dat ons werk nuttig en nodig is en
daarom mogelijk gemaakt moet worden, en ten
tweede omdat als de krant op dit punt niet over
zichzelf commentarieert, uit het zwijgen mogelijk
verkeerde conclusies getrokken zouden worden.
Wat onze mening betreft: de opmerkingen van de
regering over speciaal de regionale dagbladen gol
den (en gelden nog) onverkort voor de Nederland
se dagbladpers in het algemeen en de landelijke
bladen in het bijzonder, omdat de laatsten de groot
ste klap hebben moeten opvangen van de afroming
van de reclamebudgetten door radio en televisie.
Het is daarom gewenst dat de regering naar analo
gie van deze nota over regionale televisie het
vraagstuk van de reclame-inkomsten uit de lan
delijke radio- en televisie-uitzendingen opnieuw
onder ogen ziet.
Het juiste antwoord zal wel hierop neerkomen,
dat de Conservatieven op grond van hun verkie
zingsmanifest verplicht meenden te zijn, het be
staande racistische toelatingsbeleid in een nieuwe
vorm te legaliseren.
In elk geval klinkt het regeringsantwoord op de
vraag, wat het wetsontwerp beoogt, weinig geloof
waardig. Volgens minister Maudling moet het 'de
onderlinge verhoudingen tussen de diverse ge
meenschappen in dit land verbeteren'.
In feite echter kan het ontwerp de al in Engeland
woonachtige kleurlingen slechts het deprimerende
gevoel geven, dat ze eigenlijk even ongewenst zijn
als degenen aan wie nu, op grond van een volgens
de regering wat ongelukkig uitgevallen assortiment
voorouders, de toegang tot Engeland wordt bemoei
lijkt of geweigerd.
En als de wet hun dat gevoel niet geeft, dan zal
de politie er wel voor zorgen. Zo'n gevoel kan de
tegenstellingen tussen 'diverse gemeenschappen' in
Engeland alleen maar verscherpen.
Is hij eventueel verplicht mee te
doen in de samenzwering van behan
delende geneesheer en nabestaanden
om de zieke in ieder geval niet in te
lichten over zijn of haar werkelijke
toestand? "Of is hij verplicht de
„waarheid" te zeggen? Er zijn allerlei
mensen met een ongeneeslijk zieke
bezig: de nabestaanden, de doktoren,
in een ziekenhuis zusters. Nu treedt
ook de dominee nog op. Wat doet hij?
Deze verontrustende vragen kwa
men bij mij op. toen ik een aantal
boeken over deze 'materie gelezen
had. Peter Hofstede schreef een An-
tihos-boek „Tot onze diepe droefheid",
een documentaire over de dood. Van
Elisabeth Kübler-Ross las ik „Lessen
voor levenden", gesprekken met ster
venden, een Amboboek. Voorts nam
ik kennis van de oratie van prof. C.
van der Meer aan de Vrije Universi
teit, „Geneeskundige confrontatie met
de dood". Last but not least 'ver
scheen van het (r.k.) „tijdschrift voor
Theologie" een nummer (vierde
kwartaal 1970), dat geheel gewijd was
aan het onderwerp „leven ondanks de
dood".pveel onmogelijker bezigheid?
Toen ik dat alles gelezen had, had
ik een heleboel geleerd en was ik een
stuk wijzer geworden, maar bleef zit
ten met de klemmende vraag naar
het bijzondere én eigenlijke van het
ambt 'van de dienaar des Woords.
wanneer deze staat bij ongeneeslijk
zieken en bij stervenden. Draagt hij
ook zijn steentje bij in de algemene
verzorging van de heengaande, zodat
het proces zo vlot, zo pijnloos, zo ge
ruststellend als maar mogelijk is, af
loopt, of is zijn eigenlijke taak, die
hij maar zelden naar behoren waar
neemt, een veel verontrustender, een
veel onmogelijke bezigheid?
HET KWARTET
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
TROUW
Commissie van hoofdredactie:
J. de Berg (voorzitter),
H- P. Ester, G. J. Brinkman,
J. van Hofwegen.
Heeft die pastor niet iets heel an
ders te doen dan al die anderen, zo
dat hij maar moeilijk in een team
kan worden opgenomen en eigenlijk
een storend element onder de verzor
gers en vertroosters vormt? Dat is de
vraag, die mij bezighoudt na de lec
tuur van de genoemde boeken >en
waarbij voor mijn besef het eigen
lijke van het evangelie, van de bij
belse boodschap in het geding is.
Wat heeft de pastor over dobd en
sterven 'te zeggen? Als zielzorger!
Maar is dat wel >een goede term?
Wordt hier niet een afbuiging, een
zakelijke verandering in het taalge
bruik waarneembaar? Is die pastor
niet allereerst en voor alles dienaar
des Woords? En wat houdt dèt pre
cies in, wanneer men met ongenees
lijk zieken en stervenden te maken
krijgt?
Van groot belang
Ik ben er bij voorbaat van over
tuigd, dat ik bij de onvolledige en
stellig onbevredigende beantwoording
van de gestelde vragen in conflict zal
komen met de duidelijke tendens van
de boeken wan Hofstede >en
Kübler-Ross. Dat neemt niet weg, dat
ik die boeken met rijk gewin en met
grote dankbaarheid gelezen heb.
Nog afgezien van de inhoud, is
reeds het feit, dat zulke boeken ge
schreven 'en gelezen worden, van
groot belang, daar het wijst op een
grote 'verandering in de 'geestesge
steldheid. Er wordt weer over dood
sterven nagedacht en gesproken. Tot
voor kort hield bijvoorbeeld de filoso
fische bezinning zich nauwelijks be
zig met het sterven en verdwijnen
van de enkele mens; als het denken
überhaupt maar doorgaat... Sedert er
een 'existentialistische filosofie be
staat, is het sterven van de enkeling
en daarmede het probleem van de
dood een zware opgave voor de filo
sofische bezinning.
Prof. Van der Meer wijst in zijn
oratie op de uitbreiding van de lite
ratuur over sterven en dood in het
laatste decennium, „en symposia of
multidisciplinaire beschouwingen
over de dood zijn er veelvuldig, zowel
bij jongeren als ouderen" (p.7). Tege
lijkertijd moeten wij zeggen, dat de
herinnering aan sterven en dood zo
ver mogelijk uit het moderne leven
wordt weggedrongen. Dat is het
merkwaardig ambivalente van de si
tuatie. Er wordt over sterven en dood
veel nagedacht, geschreven, gediscus
sieerd, maar tegelijk gelukt het ons
zulke onaangename dingen als ster
ven en dood buiten het gewone leven
te houden.
Doodsverdringing
Reeds op bladzijde 13 heeft Peter
Hofstede gesproken over de doods
verdringing "in 'onze hedendaagse
maatschappij. Dat klopt. De rouwkle
ding is reeds lang afgeschaft. Ik her
inner mij nog 'hoe mijn moeder ge
durende een jaar en enkele weken in
het'zwart ging vanwege de dood van
haar moeder. De gordijnen van het
huis, waarin een dode ligt, worden
niet meer neergelaten of dichtgescho
ven. De hoge hoed op het kerkhof
verdwijnt meer en meer. Wij sterven
niet meer thuis, maar meestal in een
ziekenhuis. Prijzend wordt van een
weduwe gezegd, dat zij zich bij de
begrafenis zo goed heeft gehouden;
zij hield zich zo dapper; je merkte
nauwelijks iets aan haar
Vroegere en andere culturen heb
ben rouw en smart vaste uitingsvor
men gegeven, rouw en smart om zo te
zeggen gekanaliseerd, er in ieder ge-
Val voor gezorgd, dat er uitlaatklep
pen waren voor het geprangde ge
moed. Maar moderne mensen rouwen
niet, huilen niet; zijn alleen maar
dapper. In die dapperheid stikken zij
soms. En dat is een enorm probleem,
een nameloze verschrikking.
Het is goed, noodzakelijk en heil
zaam. dat er met beroofde mensen
over hun leed en gemis wordt gespro
ken. Het is ook goed, heilzaam en
noodzakelijk om met ongeneeslijke
zieken over hun aanstaande dood te
spreken. De enorm moeilijke vraag is
alleen maar: hoe doe je dat? Terwijl
dan voor dit artikel vooral de vraag
van gewicht is, hoe de pastoor dat
- doet. Is hij alleen maar een middel
om het sterfproces waardig, mense
lijk, zo zacht en kalm mogelijk te
doen verlopen?
Wat mij in de gelezen boeken diep
heeft getroffen en goed gedaan, is de
warme liefde voor de medemens, die
eruit spreekt. Vooral uit het boek van
Elisabeth Kübler-Ross komen ons tal
rijke bewijzen van edele medemense
lijkheid tegemoet. Onze generatie is
meer dan enige voor ons gevoelig ge
worden voor het lijden. Nooit heeft
enige generatie zo onvoorwaardelijk
geloofd aan het recht van elk mens
op geluk, in ieder geval op een mini
mum van lijden en smart, terwijl alle
mensen verplicht zijn zelfs dat mini
mum te verkleinen en zo dragelijk
mogelijk te maken. Dan zullen wij
uit medemenselijkheid ook aan de
smart van het sterven iets moeten
doen.
Wèt kunnen wij voor ongeneeslijk
zieken en stervenden doen?
Men kan gemakkelijk constateren,
dat door de opname in ziekenhuizen
het sterven van vele mensen eenza
mer en onpersoonlijker is gewon
In de gesprekken met patiënten,
Kübler-Ross uitvoerig \veergeg<
blijkt, dat velen er moeite mee
ben in het ziekenhuis behandel
worden als een ding, een object,
nummer, dat beklopt, betast, g<
gen, geröntgend enz. enz. w
Waarom doen de doktoren zo geh
zinnig? Waarom kan aan een pa
niet gezegd worden wat er met
gedaan zal worden? Waarom ka
niet zoiets als een verklaring-voo
ken geboden worden? Kortom:
menselijke waardigheid is in het
ding, benevens het recht om ze
beslissen.
Magische macht
Er gaat zulk een magische m
van het medische advies uit, dat
gewoon mens niet anders doen
dan zich te onderwerpen. De fan
leden van de patiënt spannen sa
met doktoren en verpleegsters
bezoekers tijdens het bezoekuur
geforceerd (opgewekt. iHet zou
patiënt immers doen ineenstorter
hij de waarheid wist! Wat het
hem betekent, dat niemand met
spreekt over de waarheid, die
reeds lang weet of minstens vern
daarnaar schijnt niemand te
gen.
Moeten wij niet heel anders
ongeneeslijk zieken en 'Sterve
omgaan dan wij nu meestal doer
waarom doen wij zoals wij
Omdat wij zelf met de dood al
onverbiddelijke einde geen raad
ten. Als iemand opgegeven is,
de dokter minder vaak en de
pleegster laat op het bellen lang
zich wachten. Dokter en verplet
beiden zullen dit ontkennen,
zijn het feiten, al zijn de betrokl
het zich niet of nauwelijks bewus
Elisabeth Kübler-Ross heeft
mijn lekenoordeel op zeer h«
wijze de stadia beschreven, dit
opgegeven patiënt doorleven
Het eerste stadium is: ontkennir
ga niet dood; dat kan mij toet
overkomen; onmogelijk! Het t'
stadium is woede, die zich kan
ten op de dokter, de verpleegsl
(of) de nabestaanden. Het derdt
dium is dat van het marchan
zowel met de mensen als met
als U... dan zal ik...! Het vierd'
dium is dat van de depressie
vijfde en laatste dat van de aar
ding.
Bij dit alles moet de doo>
mens begeleid worden; hij of zij
niet alleen gelaten worden. Er
met de doodzieke gesproken w
Hem moet blijken, dat hij bef
wordt. Hij moet in een echte
menselijkheid geholpen worder
heeft men in Chicago trachl
doen door middel van een
waartoe ook predikanten beho
Uit het werk van dit team is he
van Kübler-Ross ontstaan.
