HEGELS INVLOED WERKT NOG
«Fouten
ontwikkelingshulp
aangetoond
ZIJ
overwon
haar
handicap
Dr. J. Hulskers unieke
„Dagboek" van Van Gogh
door Gijs Kording
door
Sim Teunisse
DOOR MICHEL KOCH
ZATERDAG 6 FEBRUARI 1971
s:W*<
if
Er is wellicht geen naam in de
•Jjbeeldende kunst te bedenken, die
zo voortdurend de aandacht heeft
die van Vincent van Gogh.
Ofschoon de publiciteit rond zijn
onvergelijkelijke kunstenaarsper
soonlijkheid, duidelijk schoksge-
Mjze verloopt (men denke aan de
vrijwel niet te stuiten stroom die
■vloeide in 1953, het jaar waarin
hi het een eeuw geleden was, dat
Van Gogh te Groot Zundert werd
geboren), mag men op dit ogen
blik weer spreken van een waar
revival. Een wederopleving overi
gens die voor de leek mogelijk
niet zo op het eerste gezicht te
traceren valt, maar des te meer
het oog springt bij degenen
zich professioneel met de
jeeldende kunst bezig (moeten)
:b houden.
Juist bij die laatste groep zal
s verwondering om het ver
schijnsel van die opleving het
linst opzienbaren. Immers zij
:elf zijn zo al niet ononderbro-
en toch regelmatig geboeid
oor en bezig mét het geniale
fenomeen Van Gogh. Zozeer
zelfs, dat wij in onze omgeving
mensen kennen' die de vërzamel-
t tfJe brieven van Vincent aan zijn
roer Theo gericht, hanteren als
Ie bijbel; anders gezegd, ze le-
!Q<fcen er vrijwel elke dag in en
„leven" er mee.
Al deze dingen zullen dr. Jan
V(fHulsker, een Van Goghkenner
/an het zuiverste water, zeker
Joor het hoofd hebben gespeeld,
oen hij begon aan het „Dag-
>oek" van Van Gogh, dat in feite
lelemaal geen dagboek is (reden
waarom de schrijver het woord
Cöf
mmé
J
„Dagboek" in de titel tussen aan
halingstekens plaatste), maar een
excerpt uitopgemelde brieven.
„Is dit dan geen water naar
zee dragen?" zal men zich onwil
lekeurig afvragen, waarop zeer
beslist een duidelijke ontkenning
moet volgen. Immers, de schrijver
deed veel meer dan klakkeloos
wat uittreksels bijeen brengen.
Hij maakte een keuze, hij selec
teerde (en deed ik voortreffelijk,
waardoor het geheel voor een
ieder „leesbaarder" werd!), hij
doorspekte, uiterst delicaat en
zorgvuldig gedoseerd, de excerp
ten met tussenteksten van eigen
hand en bovendien voorzag hij
zijn boek van illustratiemateriaal,
dat, wat scherpte en voorzo
ver het de grote hoeveelheid Il
lustraties in kleur betreft van
een kleurkracht Is, die zijn weer
ga niet heeft zodat het boek
werkelijk uniek te noemen is.
Voeg daar nog aan toe, dat hij
de „Brieven", die Van Gogh ge
durende zijn verblijf in Frankrijk
ook in de Franse taal placht te
schrijven, in het Nederlands ver
taalde, waardoor hij dit gedeelte
als het ware „ontsloot" voor de
genen die het Frans niet vol
doende machtig zijn, dan geloven
we onze aanbeveling niet beter
te kunnen afsluiten dan met de
gemeenplaats (maar deze reis
kunnen we er werkelijk niet om
heen) „Dit boek voorziet in een
duidelijke behoefte!"
Temeer geldt dit, omdat de
prijs voor deze tijd, waarin zo
langzamerhand alles „onbetaal
baar" wordt, belachelijk laag is:
voor nog geen vijf en twintig gul
den kan men de gelukkige bezit
ter worden van dit tot in de
puntjes verzorgde werk (ruim 200
illustraties van deels onbekend
werklf dat bij „Meulenhoff-Neder-
land" is verschenen. Dezelfde
uitgevers, waar ongeveer tegelij
kertijd de oeuvre-catalogus van
Vincent van Gogh verscheen (zo
geheten „Catalogue raisonné van
Baart de la Faille), die nu, be
werkt en in het Engels vertaald,
de titel „The works of Vincent
van Gogh, His paintings and dra
wings" meekreeg.
Ceorg Wilhelm Friedrich Hegel, geboren in hetzelfde jaar als Beethoven en
Hölderlin, is één der grote dialectische denkers die onze tijd sterk hebben
beïnvloed en als zodanig wordt hij in één adem genoemd met de denkers Kier
kegaard en Marx. Hij geldt als de voleinder van het Duitse Idealisme en als
laatste en radikaalste „Griek" der avondlandse wijsbegeerte.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
De moeilijkheid om een den
ker als Hegel recht te laten we
dervaren, schuilt in zijn veelzij
digheid. In hem leefde de on
stuimige drang, het heelal en
het denken tot één te maken, de
werkelijkheid met de theorie te
verzoenen en alles te omvatten.
Als geen ander denker van
zijn tijd kende hij de geschie
denis der wijsbegeerte en zijn
„Vorlesungen über die Ge-
schichte der Philosofie" vormen
nog steeds lezenswaardige lec
tuur.
Een tijdlang redigeerde hij
een dagblad te Bamberg en in
1812 werd hij rector van het
gymnasium te Neurenberg. Hier
schreef hij zijn „Logica", waar
mee hij zich de stoel der wijs
begeerte te Heidelberg vero
verde.
Daar schreef hij zijn enorme
„Encyclopedie der Wijsgerige
Wetenschappen", aan welk
werk hij zijn benoeming te
Berlijn had te danken. Dit was
in 1318 en 'van dit jaar af be
heerste hij de filosofische we
reld, zoals Goethe de literaire
beheerste en Beethoven de we
reld van de muziek.
't Is waarschijnlijk Madame
de Stael geweest, die van Hegel
verlangde, dat hij zijn wijsbe
geerte zou definiëren in een en
kele regel, zoals men de christe
lijke godsdienst zou kunnen
definiëren met het gebod „Hebt
God lief en de naaste als U zel
ve".
Hegel gaf er echter de voor
keur aan, te antwoorden in tien
delen, die weldra onderwerp
van discussie en dispuut werden
in de hele denkende wereld.
Verscheidene delen bestaan uit
notities voor zijn colleges; de
Logica en de Fenomenologie
zijn beschreven als „meester
stukken van onduidelijkheid".
Geen wonder dus, dat Hegel
zich erover beklaagde dat hij
door niemand werd begrepen en
later toch nog een korte defini
tie gaf van zijn werken, name
lijk „een poging om ^e wijsbe
geerte te leren Duits te spre
ken".
Zoals op zovele van zijn tijd
genoten. heeft de Franse revo
lutie op Hegel diepe indruk ge
maakt. Had hij haar aanvanke
lijk met zijn vrienden bezongen,
weldra zou hij deze „Dageraad
der Vrijheid" niet meer los
kunnen zien van de verschrik
kingen waarin zij ontaardde. Zo
is de Franse revolutie hem het
klassieke voorbeeld geworden
van het samengaan van de Rede
met de onredelijkheid en is zij
aanleiding geworden tot zijn
dialectische methode; kenmer
kend voor zijn leer.
Iedere gedachte, elk gebeuren
in de wereld voert onherroepe
lijk tot een tegengestelde actie,
of gedachte, die zich in een la
ter stadium verbindt met de
oorspronkelijke, zodat een 'mid
den' wordt verkregen.
De idee van these - antithese
- synthese was in Hegel's tijd
verre van nieuw. Zij was reeds
verkondigd door Empedocles en
Aristoteles. De waarheid, gelijk
het electroon, is een organische
verbinding van twee tegenge
stelde delen. In het politieke
vlak bezien, voert conservatis
me tot radicalisme, waaruit dan
het liberalisme wordt geboren.
Volgens een oud gezegde ligt
de waarheid in het midden en
evolutie is een voortdurende
ontwikkeling uit tegenstellin
gen. De rede en de wijsbegeerte
hebben tot taak de eenheid te
ontdekken welke in de ver
scheidenheid besloten ligt.
De politiek heeft tot taak, de
verscheidenheid der individuen
tot een staatseenheid te vor
men; de godsdienst, het absolute
te openbaren waarin- elkaar po
lair tegengestelde schepsels zich
kunnen vinden.
Zo bezien, zijn strijd en het
kwade geen negatieve waarden,
doch slechts stadia op de weg
naar een hogere orde, het goede.
Strijd is voorwaarde tot groei.
Een karakter vormt zich in de
stroom en de strijd van de we
reld. Rust en een lange periode
van ontspanning voeren tot ver
veling en degeneratie.
„Grote Mannen" brengen
slechts voort wat door de geest
van de tijd is gereedgemaakt.
Vaak doen zij niet anders dan
de laatste steen aandragen.
Geen enkele toestand, in we
reld, of heelal, is permanent,
't Dialectisohe proces is voort
durend in beweging. Iedere te
genstelling moet door een strijd
tussen de tegengestelde compo
nenten overbrugd worden.
Hiervoor is vrijheid een eerste
vereiste. Al het bestaande heeft
recht van bestaan, als een on
misbare schakel in de ontwik
keling der dingen.
Dat Hegel op latere leeftijd
meer naar een conservatieve
dan naar een radicale uitleg
van zijn theorieën neigde, houdt
verband met wat hijzelf „de
geest van de tijd" had genoemd.
De wereld van 1830 was de vele
veranderingen moede en ver
langde naar rust.
Wat niet wegnam, dat Hegels
aanhangers geheel in over
eenstemming met de door de
wijsgeer ontwikkelde dialectiek
zich na zijn dood in een
rechtse- en een linkse groepe
ring verdeelden.
De jonge Marx haakte in op
Hegels skepsis en boog z'jn filo
sofie om tot de theorie der klas
senstrijd. Doch in de plaats van
het Absolute, dat de geschie
denis bepaalt door de geest van
de tijd, stelde hij de (proletari
sche) massa's en de-krachten der
ecomonie als de fundamentele
oorzaken van verandering.
Nog bij zijn leven maakte
Hegel de radicale elementen
voor dromers uit. Zijn „Leven
van Jezus" had hij reeds ver
nietigd en nu verborg hij zorg
vuldig de opstellen uit zijn jon
ge jaren.
De jonge hemelbestormer van
eens was tot staatsfilosoof
'geëvolueerd'. Zijn vijanden
noemden hem de „officiële" fi
losoof. t Lag ln de lijn van da
door hemzelf ontwikkelde dia
lectiek, dat zijn systeem heftig
zou worden aangevallen. Het
felst en meest welsprekend door
Schopenhauer, die als gevolg
van de gunst M/aarin Hegel zich
verheugde te Berlijn een „roe
pende in de woestijn" was ge
bleven.
Toen in 1831 Berlijn door een
cholera-epidemiè werd geteis
terd, was Hegel één van de eer
sten die er aan bezweek. Een
jaar later ging ook Goethe heen
en werd van het Duitse geestes
leven een groot tijdperk afge
sloten.
J-
i- i
wal
ka
tyorig jaar is door de Verenigde
ties het tweede decennium voor de
stlWikkelingshulp uitgeroepen. Het
J wikkelingsvraagstuk heeft dus nog
1 #s van zijn actualiteit verloren,
lelijkertijd moet worden toegege-
dat men het probleem niet heeft
nen oplossen. In feite zijn de
ang van de ontwikkelingslanden
roevend klein. Deze mislukking
tft geleid tot herziening van het
wi kkelingsbeleid tijdens een ron-
•tafelbijeenkomst, georganiseerd
pr de Raad van Europa onder het
po: „Werkgelegenheid en ont-
■Ékeling".
^Jet is opvallend te constateren dat,
H|anks de verscheidenheid van mo
ten onder de deelnemers (onder wie
iOEOD en de UNCTAD), de woord -
jrders voor respectievelijk de geïn-
Itrialiseerde en de ontwikkelings
peil. en de ILO, de organisatie die is
pecialiseerd in de werkeelesen-
Bsproblemaliek, het over één ding
ieu|s waren: de voorkeurbehandeling
efle werkwijze tot op heden toegepast
jf, |het ontwikkelingsproces- te versnel-
moeten diepgaand worden gewij-
trcurig zoals de specifieke
•lemen van de ontwikkelingslanden
duidende de laatste jaren volkomen
het hoofd zijn gezien. Op alle ge-
/e|Ben, een paar zeldzame uitzonderin-
daargelaten, schijnt het enige oog-
blinde navolging van he'
5.p'cni te zijn, alsof de voorwaarden
hebben geleid tot de ontwikkelin',
het Westen nu nog steed's gelden
sksf't economisch oogpunt gezien bete
dit het zo snel mogelijk verho
van het bruto nationaal produkt
Ier dat deze toename zich noodza
lerwijze uitte in een verhogin"
de levenestandaard van het volk
|dc industrie leidde dit tot enorme
storingen in fabrieken, die aan
tig mensen arbeid verschaften, ter-
gebrek aan arbeidsplaatsen een
't probleem is voor alle ontwikkc-
danden.
lel onderwijssysteem i9, bewust of
Hegel groeide op in de tradi
tie van de achttiende eeuw, ge
noot zijn opvoeding aan het
protestantse seminarie te
Tübingen, waar Hölderlin en
Schelling zijn vrienden waren.
Zijn geest werd daar# gevoed
met het Chrisfelijk humanisme.
Hij deed zich daar kennen als
een uitmuntend leerling die de
gewoonte aannam van ieder
werk dat hij bestudeerde een
gedegen uittreksel te maken.
Onder zijn mede-studenten ver
wierf hij zich de bijnaam van
'de oude man'.
Als serieus student was hij de
mening toegedaan, dat ware be
schaving begint bij resolute
zelf-negatie. zoals ook in het
opvoedingssysteem van Pytha
goras van de jonge student
werd verwacht dat hij de eerste
vijf jaar zich tot luisteren zou
bepalen.
Bij zulk een voorbeeldig stu
dent verwondert het een op
standige geest te ontdekken,
zodra het de politiek betreft.
Onder invloed van wat zich in
1789 te Parijs afspeelde, plant
te hij, samen met zijn vriend
Schelling, als theologisch stu
dent op het marktplein de vrij
heidsboom.
Op het gerucht van dit re
volutionair gebeuren en van
de hartstochtelijik-revolutionaire
propaganda in de aloude
Tübinger Stift, spoedde de her
tog van Württemberg zich daar
heen, om in de eetzaal de stu
denten de les te lezen en tot
Schelling de vraag te richten of
hij van zijn daad geen spijt
had. Schelling moet daarop
hebben geantwoord: „Doorluch
tigheid, wij allen schieten bij
tijden schromelijk tekort".
Dit belette Hegel niet te
schrijven; „De Franse natie
heeft zich door het bad van zijn
revolutie bevrijd van vele in
stellingen welke de menselijke
geest is ontgroeid als zijn baby
schoentjes."
Een tijd lang verkoos hij de
veelgoderij der Grieken boven
het Christendom en tientallen
jaren voordat Ernest Renan dat
deed, schreef hij een „Leven
van Jezus", waarin hij de god
delijke afkomst loochende.
Bij het verlaten van de
Tübinger Stift, in 1793, ver
meldde zijn getuigschrift dat
Hegel goed was in theologie en
letteren, doch geen aanleg had
voor wijsbegeerte. Hij was arm
zijn vader was een eenvou
dig ambtenaar en als zovele
afgestudeerde theologen zocht
hij zijn brood te verdienen als
gouverneur bij een adellijke fa
milie.
Zijn vriend Schelling gaf hem
de raad zich te vestigen waar
hij kon vinden wat hij verlang
de: eenvoudig voedsel, veel boe
ken, een goed glas bier: Jena.
Hier doceerde Schiller geschie
denis; Tieck, Novalis en de ge
broeders Schlegel predikten er de
romantiek, terwijl de stoel der
Wijsbegeerte werd bezet door
Fichte en Schelling.
Na Napoleons overwinning op
de Pruissen, in 1806, verliet He
gel Jena en ofschoon hij van
zijn vader een som gelds had
geërfd, zat hij een tijdlang op
zwart zaad, wat trouwens meer
jonge schrijvers en wijsgeren
overkomt.
Bittere ervaringen deden hem
in deze tijd verzuchten: „Zoek
eerst voedsel en kleren en het
Koninkrijk der Hemelen zal U
dan daarbij worden geschon
ken". Doch inmiddels had de
jonge theoloog, die voor wijsbe
geerte „geen aanleg" had, te
midden van de Napoleontische
oorlogen, een systeem, 'zijn' sys
teem ontwikkeld. Eerste vrucht
van zijn moeizame en hardnek
kige arbeid is de Fenomenolo
gie.
Hegel ontwikkelt zijn systeem
stuk voor stuk. Hij streeft er
naar, de werkelijkheid met de
rede te verzoenen. Hij ontwik
kelt de gedachte van de „abso
lute geest", welke de christe
lijke gedachte inhoudt van 'n
persoonlijk en scheppend god.
Franz Kugler tekende in 1828 Hegel in de collegezaal (detail)
Wij moeten echter met vergeten, dat
zelfs de Wereldbank het criterium van
de rentabiliteit voor eigen leningen
heeft aanvaard. Wat zal .er gebeuren
als de programma's, die haar worden
voorgelegd, vóór alles moeten worden
onderworpen aan de „werkgelegen-
heidstest" zoals het door de ILO wordl
voorgesteld?
de toekomstige ontwikkeling evenwich
tiger zijn. De groei, traditioneel uitge
drukt in de vermeerdering van het
bruto nationaal produkt, zal waar
schijnlijk niet belangrijk worden beïn
vloed1, maar zij zal geen doel op zich
meer zijn.
Het systeem zal inderdaad worden
ontworpen om de levensomstandighe
den van de bevolking te verbeteren, zal
de samenwerking bevorderen tussen de
arbeidsgelegenheid in bepaalde econo
mische sectoren en de hulpbronnen
waarover de ontwikkelingslanden be
schikken. Deze terugkeer naar de reali
teit houdt een belofte in voor de toe
komst.
onbewust, gericht op de opleiding aan
universiteiten en bestaat praktisch niet
buiten de grote steden. Velen, met uni
versiteitsopleiding, zijn werkloos, Ier-
wijl er een enorm tekort is aan goed
geschoolde arbeiders.
Het naast elkaar bestaan van een
slechte werkverdeling aan de ene, en
een groot gebrek aan geschoolde arbei
ders aan de andere kant, moet bestre
den worden. Maar er zal geen oplos
sing voor dit probleem komen zolang
de oorzaken ervan niet zijn gevonden.
Het slecht functioneren van het on
derwijsstelsel is reeds genoemd. Het is
van het grootste belang de weten
schappelijke en technische training te
bevorderen, en wel in de sectoren, die
direct hun invloed uitoefenen op de
economische en sociale ontwikkeling.
Dit is uiteraard een tijdrovende kwes
tie, die minstens de eerste jaren geen
direct resultaat zal opleveren.
Maar 'het meest gecompliceerde en
urgente probleem is ongetwijfeld de
werkgelegenheid. In de ontwikkelings
landen neemt het aantal arbeidskrach
ten veel sneller toe dan het aantal be
schikbare arbeidsplaatsen, o.a. als ge
volg van de explosieve bevolkingstoe
name en de technologische vooruit
gang.
Het resultaat is wekloosheid in mo
derne sectoren van de economische be
drijvigheid. maar vooral een zeer
sdechte arbeidsverdeling in de traditio
nele sectoren van de economie (de zo
genaamde verborgen werkloosheid). Dit
laatste wordt vaak over het hoofd ge
zien bij het bepalen van het beleid
voor de werkgelegenheid, die op haar
beurt weer vaak opgeofferd wordt aan
de rentabiliteit.
Het ILO stelt voor alle hulpprogram
ma's, te onderwerpen aan een „werk-
gelegenheidstesl", teneinde tc kunnen
bepalen of ze medehelpen de produc
tieve werkgelegenheid' te belemmeren
of te bevorderen. Hiervoor zou het ge
wenst zijn het traditionele systeem van
zeer grote investeringen in steeds meer
ingewikkelde en steeds verder geauto
matiseerde fabrieken op te geven, ten
gunste van programma's die zyn ont
worpen om de factor kapitaal voor zo
ver mogelijk te vervangen door de fac
tor werkgelegenheid.
Het is duidelijk, dat hoezeer ook een
dergelijk beleid zou bijdragen tot een
meer evenwichtige ontwikkeling, het
toch geen wondermiddel zou zijn. Bij
het helpen oplossen van bepaalde pro
blemen, veroorzaakt, het onvermijdelijk
nieuwe problemen. Een van de belang
rijkste zou de mogelijk ongunstige
houding zijn, die wordt aangenomen
door de geïndustrialiseerde landen,
waarvan de leidinggevende en hulp-
verschaffende rol onontbeerlijk blijft
voor succes.
Nemen we twee voorbeelden. De
geïndustrialiseerde landen riskeren in
de eerste plaats meer afwijzend te
staan tegenover hulpprogramma's, die
minder rendabel zijn tenminste op de
korte en middellange termijn, dan te
genover die programma's, die zij tot nu
toe hebben gefinancierd. Dit geldt ze
ker voor persoonlijke investeringen.
Tam-tam zegt: „Vooraanstaande maatschappij op electronisch gebied vraagt jonge
computerprogrammeur met ervaring in de Cobol-taal"
(Exclusieve prent van de Franse tekenaar en oarlcaturlst Gérard Laurier)
Alles weloverwogen hebbende, lijkt
deze nieuwe richting om verscheidene
redenen een goede keus. De rondetafel-
vergadering van de Raad van Europa
bewijst dat men er over het algemeen
van overtuigd is, dat de ontwikkelings
landen bijzondere hulp nodig hebben;
zij helpt zodoende mee te voorkomen
dat deze landen doorgaan met het blin
delings navolgen van de westerse lan
den, hetgeen tot nu toe maar zeer mid
delmatige resultaten te zien heeft ge
geven cn hetgeen vaak een onproductie
ve „ontwikkelingswedstrijd" in de
hand werkte.
Als resultaat aal het systeem voor
Dit rif jarig rneisjp heeft in
liet revalidatieoord van het
Berlijnse Oskar-Helene Ileim
geleerd, zich met haar kunst
handen aan en uit Ie kleden.
Ook heeft zij een zeer grote
vaardigheid bereikt in het
borduren. Zij steekt de naald
niet met de punt maar met
het oog in de stof, want zij
heeft ontdekt dat dit haar
gemakkelijker afgaat. Verder
is zwemmen één van haar
lievelingsbezigheden.
De therapeutes hebben geen
gemakkelijke taak. Zij moe
ten de kinderen leren, met
hun handicap de moeilijk
heden van het dagelijkse le
ven te overwinnen. Die han
dicaps zijn voor ieder kind
anders, evenals de geestes
gaven, die de therapeutes op
zeer bekwame wijze stimule
ren. Voor dit laatste in zeker
ook de inzet van de kinderen
zelf nodig en de toil, gelijk
waardig te zijn aan gezonde
kinderen.
Voor de kleinsten bestaat de
therapie onder andere uit
het voortbewegen van een bij
zonder grote bal. Hierbij
worden loopbewegingen ge
oefend. Voor oudere kinde
ren met kunsthanden staan
handvaardigheden als penseel»
schilderen, borduren en fi
guurzagen op het programma.
De aanmoediging van de the
rapeutes geeft de kinderen
het gevoel een opgave aan te
kunnen. Op deze wijze wor
den zij voorbereid, later als
volwassene gelijkwaardig in de
maatschappij mee te draaien.
