STOEIEN OM DE VOORKEUR
Leiderdorpse kerk (1650-1970) gaat vrijdag weer open
Pleziervaart blijft mogelijk
BURGERLIJKE STAND
i t
Electrobouw vreest
kort geding niet
Hulshoff
Brandpunt
Stromingen
Onze maten...
Losse notities
Vrije fantasie
Kat li. technische
school breidt uit
t
kanten klaar
VITRAGE
WEUWE LEIDSE COURANT
DINSDAG 8 DECEMBER 1970
LEIDERDORP De oude kerk van
Leiderdorp gaat deze week weer
open. Zy herrees in 1620 uit de as
van een verwoesting. Véle gods
huizen waren een prooi van het
vuur geworden. Het ging in die
tyd Spaans toe.
Miar een kerk ontkomt óók niet
un de traag-verwoestende tand
vui de tyd. En zo ging de Dorps
kerk twee jaar geleden dicht voor
het volk Gods. En weer open voor
de snelle slopers van het zo goed
als waardeloze interieur.
De opgeheven vinger, waarmee to
rens vroeger zo beeldend werden
vergeleken, was toen al neerge
haald. Hij was z'n genadige heen
wijzing-na ar-omhoog ontrouw ge
worden en dreigde met achter
waarts geweld de muren te splij
ten.
Die toren, „zo karakteristiek voor
het hart van dit Rijn-dorp", was
bovendien onecht. Hij beroofde de
kerk in de vorige eeuw van haar
oorspronkelijke persoonlijkheid en
gaf haar een vals aanzicht. Dat
zag men toen niet zo. Het was de
eeuw van cultureel verval.
Nü hebben wij in dat opzicht wee*
een geweten. Dat is aanwijsbaar
dn „Monumentenzorg", de hoeder
van alles wat de historie ons als
„waard om te bewaren" aanreikt.
En dat „grote geweten" scherpt
onze kleine gewetens. Zo komt
Leiderdorp de eer toe, deze toren-
vervalsing ongedaan te hebben ge
maakt.
Nu staat de kleine ruiter weer op
het dak. Een duidelijk, maar be
scheiden accent. Zoals de bouwers
van deze kerk het ook hebben be
doeld. Zij jaagden geen pompeus
heid na. Het protestantisme schiep
eigen stijlen, wans van bouwkun
dige extase. De vormen „verin-
wendigden". De ruimte moest di
rect dienstbaar zijn aan de functie.
Ook bij de het hanteren van oude
vormen - wat bij de herbouw van
de Leiderdorpse kerk in 1620 ge
beurde werd uiterlijk vertoon
vermeden. Immers, de praal in de
kerk was een vlag geweest voor
een bedorven lading en in de zich
reformerende kerk moest de een-
voud-in-de-vorm meewerken aan
het centraal stellen van de we
zenlijke inhoud. Zo zag men dat.
De kerk van Leiderdorp mag dan
gotische trekjes vertonen, dus een
protestantse nabootsing zyn van
een voor-reformatorisclie architec
tuur, zy is in opzet puur protes
tants.
Toen ik deze week op een stille
middag aan een zijkant de nog
lege kerk binnenkwam, leek ze
een ogenblik vierkant. Ze is recht
hoekig maar van een duidelijke
lengte-as is geen sprake.
Het hoge \tongewelf onttrekt zich
aan de eerste blikken. Wie hier
binnenkomt ziet alleen de ruimte
tot aan de bovenkant van de mu
ren. Pas later gaat zijn blik op
waarts. Hij ziet dan een hoge,
gave overkoepeling, waarvan hij
de lijnen zou willen doortrekken
tot ver buiten het gebouw. Maar
de oostgevel is onverbiddelijk en
laat de intieme ruimte beneden,
waar het Godsvolk samenkomt om
de harten te nijgen en de oren te
spitsen, niet stukmaken. In die
nederige ruimte stoeien de lengte
en de breedte met elkaar om de
beslissende invloed. Ze zijn aan
elkaar gewaagd. Bijna van gelijke
kracht. Aan de buitenkant beves
tigen de vrijwel identieke topge
vels dat nadrukkelijk.
Van die nog lege kerk ging op mij
een onweerstaanbare kring-wer
king uit. Een cirkel-effect.
Een vreemde voorstelling maakte
zich van mij meester. De kerk
ruimte was ineens de speakers-
corner in Hydepark geworden. In
dat Londense park mag ieder,
staande op een verhoging, temid
den van een steeds wisselend pu
bliek, luidkeels zijn zegje doen.
Er waren nog geen stoelen in de
kerk maar in een hoek stond een
kist. Iemand schoof die intuïtief
naar het precieze midden en zijn
toehoorders vormden, zonder dat
iemand ze leidde, een volmaakte
cirkel om hem heen. Het contact
van de man-op-de-kist in 't meet
kundig centrum was met allen
even sterk. Er was geen voor en
achter. Eén ongehinderde aandacht
en een voor ieder gelijke betrok
kenheid.
Zo is het hier ook sinds mensen
heugenis geweest. De voorganger
stond temidden van de gemeente.
Hoog-boven-temidden-van. De ge
meente begane grond. Maar tóch
rondom. Gegroepeerd om één punt.
Een brandpunt. Met een uitstra
ling naar alle kanten.
Als vrijdagmiddag dit oude kerkje
wordt heropend, zal blijken dat de
cirkel is ingeruild voor de recht
hoek. De suggestie van de afge
broken west-toren dat de kerk
een lengte-kerk zou zijn, is nu
door de keuze van inrichting over
genomen. De dakruiter daarente
gen staat dat weer ferm te ont
kennen.
Er staan tweehonderdveertig stoe
len buiten verantwoordelijkheid
van de architect in dezelfde
richting, met de rug naar het or
gel, het spreekgestoelte midden
voor onder het verhoogde raam in
de oostgevel. Het ongedeelde stoe-
lenvak is ingeklemd tussen zes
pilaren; preekstoel, lessenaar en
tafel tussen de laatste twee.
Er is hierover nogal wat te doen
geweest. En nóg. Zodat deze op
stelling nog maar een probeersel
is.
Restauratie-architect Van der Sterre
kan de knieval voor die aange
dikte lengte-as niet waarderen.
Hij noemt het een terugval in het
formalisme. Net een schoolklas met
de alleswetende onderwijzer er
vóór.
Er zijn restauratiedeskundigen die
deze kritiek delen.
Architect Van der Sterre was juist
zo verheugd, dat hij aan een pi
laar ter hoogte van het portaal
aan de Eikenlaan een spoor had
gevonden van de plaats van de
voor-vorige kansel. Daar zou hij.
weer moeten komen. Maar 't ging
niet door.
De andere stroming, waarin ds. Hon-
nef, een van de plaatselijke pre
dikanten, een flinke stem heeft,
wal óf van een inrichting waarbij
de preekstoel een te dominerende
plaats inneemt. De ruimte wordt
dan sterk samengetrokken op dat
ene, allesbeheersende punt. En die
ruimte moet juist beweeglijk blij
ven; het gebouw staat er niet
meer alleen voor de eredienst. Het.
moet functioneler worden. En dat
wordt mogelijk, als je die vaste
hoge stoel in plaats van centraal,
tegen de achterwand zet. Je hebt
dan ook alle mensen vóór je; een
prettige spreekervaring. Bovendien
is er, bijv. bij dopen, meer ruimte.
Er is liit en te na over gepraat. In
het kerkblad hebben zelfs verschil
lende plattegronden gestaan om de
geïnteresseerden tot een gemoti
veerde keuze te inspireren. Er kwa
men in totaal twintig schriftelijke
reacties binnen, waarvan negen
tien vóór de breedte en één voor de
lengte. Niet veel. maar toch wel
een aanwijzing van een zekere
voorkeur die in een aanzienlijk
grotere groep leeft.
In de kerkraad lag de verhouding
anders, in de kerkvoogdij weer an
ders. Betrokken instanties buiten
Leiderdorp zijn in deze kwestie
geen toeschouwers gebleven en
gaven hun advies.
Hier dringt zich de bevoegdheids-
vraag op. Is een kerkeraad, een ge
meente op dit punt geheel zelf
standig? Gaat de verantwoordelijk
heid van de architect verder dan
de restauratie van het gebouw? Hoe
dik mag de vinger van de subsidi
ërende instanties in die pap zijn?
Het lengte- en breedtegestoei is nog
niet beslecht Er is een voorlo
pig spreekgestoelte aangeschaft,
waarmee men alle kanten op kan.
Een jaartje zus, een jaartje zo en
dan maar eens kijken hoe het moet
worden.
«""'"•''•iiiiiiiniiüiiiiiiiiiiiniiiüiiiiiiiiiiiiiiüiiiiiiiiin
Door S. J. de Groot
Dat is eén zeker democratische weg.
De wederzijdse argumenten worden
zó ontwapenend toegelicht, dat het
moeilijk is, nu al te voorspellen,
hoe het zal uitpakken. Maar het
zal uit de lengte of uit de breedte
moeten komen. Een voorlopig
spreekgestoelte op wieletjes gaat
nog wel, maar een rollend com
pleet kerkinterieur lijkt mij op den
duur niet te voldoen.
Als het besluit is gevallen, komt er
een echte preekstoel, mogelijk uit
de zeventiende eeuw.
By de beschrijving van kerkrestau
raties ben ik nog nooit op een in
richtingscontroverse gestuit. De
humor die er in steekt, zal beide
stromingen voor bevriezing moe
ten behoeden.
Er is een symboliek in te ontwaren:
het Godsvolk, niet tevreden met
het bestaande, blijft in beweging.
En een moraal: anderen houden je
de betrekkelijkheid van eigen
standpunt voor.
En zowaar ook nog een evangelische
vermaning: in de kerk zijn Hoogte
en Diepte ten minste zo belang
rijk als Lengte en Breedlte. Het we
zen is in onze maten niet te vat
ten.
Op mijn wandeling door kerk, con
sistorie, verbindingsgangen en Tref
punt schreef ik kriskras nog de
volgende gegevens en indrukken
op.
De verwarming zit in de plavui
zen vloer. De hele nuimte is gelijk
matig verwarmd. Voor het orgel
is dit systeem het minst schadelijk.
Het hoofdorgel ligt bij Van Vul
pen in Utrecht opgeslagen De res
tauratie moet nog beginnen. Voor
de sier zijn de front pij pen in de
orgelkast teruggeplaatst
De kerkvoogd heeft in Maartens
dijk een antiek kabinetorgel (1740)
aangekocht Klankaard en klank
volume verrasten my. Zeer ge
schikt in deze beperkte ruimte.
Kostbaar begeleidingsinstrument
voor gemeente, kleinere groepen en
solisten. Fraai ook van aanzien.
Het orgel staat naast het spreek
gestoelte in de hoek aan de Kerk-
laan.
Het voorlopige spreekgestoelte
heeft geen klankbord. De vorige
preekstoel en de luifel onder het
vroegere Zaaier-raam worden be
waard. Waarvóór is onduidelijk.
De 'burgemeestersbank' staat weer
op zijn plaats. Opzij, tegen de muur
langs de Kerklaan. Hij zal wel leeg
blijven. Wie daar gaat zitten, ont
trekt zich in deze proefopstelling
aan de gemeente. En dat doet nie
mand.
Er komt een hardstenen doopvont.
De grote zerken die vroeger tegen
de zuidmuur stonden, hebben een
ligplaats gekregen in enkele hoe
ken.
Tussen de kerk en het Trefpunt is
een verbindingsgang gemaakt, ter
plaatse van de vroegere fietsenstal
ling. Vooral bij doopdiensten, trou
werijen en dergelijke heel gemak
kelijk. Sanitair aanwezig.
De consistorie is qua grootte en
stijl onherkenbaar. Ze is maar
liefst tot de helft teruggebracht
Een betrouwbare reconstructie van
haar oorspronkelijke vorm. Een
roradbogig poortje soheidt haar van
de kerkruimte
In het hoofdportaal (waar de af
gebroken toren heeft gestaan) is de
oude ingangspoort, met op de
sluitsteen het jaartal 1620, her
steld. Aanvankelijk heeft de kerk
daar geen portaal gehad. Toen
stond men bij het binnenkomen,
meteen in de kerkruimte.
Buiten aan de westgevel (Hoofd
straat) komt het indertijd geschon
ken uurwerk. Waarschijnlijk niet
plat tegen de gevel, maar uitste
kend.
Alle koperen kronen in de kerk
worden deze week van echte kaar
sen voorzien. Op hoogtijdagen zul
len de honderden vlammetjes vro
lijk dansen boven de hoofden.
De restauratiesom is gedurende het
werk opgelopen van f 545.000 tot
f 625.000. Ook deze stijging valt on
der de subsidieregeling. Maar de
last wordt voor de herv. gemeente
natuurlijk ook zwaarder.
Vrijdag is de officiële opening, za
terdag gelegenheid tot bezichtiging
voor iedereen, zondag een morgen
en middagdienst. Van de opening
wordt een film gemaakt.
Het bezit van deze preeies 350 jaar
oude kerk hoeft hervormd Leider
dorp niot het gevoel te geven, aan
handen en voeten gebonden te zyn.
Als de fantasie niet door de tradi
tie wordt stukgedrukt, kan er veel
in gebeuren.
De uitgave van het kapitaal, nodig
voor deze restauratie, is alleen ver
antwoord als de deuren van deze
kerk wijdopen staan naar de hele
Leiderdorpse gemeenschap. Dat
veronderstelt een meer-dan-litur-
gische functie. Suggesties vanuit
de burgerij wij denken aan K.
en O. en de Cult. Baad zullen
kerkvoogdij en kerkeraad dan ook
welkom moeten zijn.
Ze is een Dorpskerk of ze is het niet.
LEIDEN De wegverbinding tus
sen Lammermarkt en Langegracht,
waarvoor begin volgend jaar een
dam in de Korte Mare wordt gelegd,
zal voor kleine plezierbootjes een
doorvaartbelemmering betekenen
tussen „open" water en binnenstad.
Om dat weer goed te maken, hebben
burgemeester en wethouders beslo
ten de gaasafsluitingen onder Valk-
brug en Rijnsburgerbrug te laten
verwijderen» zodat deze bootjes weer
de Rijnsburgersingel kunnen beva
ren.
LEIDEN Geboren: Hendrik M,
zv H Tegelaar en A Aukes; Arjen E,
zv M E v Zanten en C A v d Harst;
Mairtijn, zv P W P H Ludwig en M
Hallie; René Th C, ,zv P v Mierle en
T C Waardenburg; Andrew A, zv A
J M Diepstraten en W G Veerman;
Miguel, zv J N C Nagtegaal en H
Zaalberg; Odiile, dv A Springer en M
Toonen; Mark, zv D J C Heijl en C J
Akkerhuis; Annette, dv A v d Berg
en I E Müller; Maria J, dv L Wiel-
houwer en E P M Sweep; Marina, dv
M A Wes en C Patoir; Jacob M, zv
J Ouwehand en A A v Duijn; Mi-
scha, zv B J v d Valk en F B Smits;
Marcella C Th, dv J J v d Linden
en A C M Elsgeest; Nathalie A E L,
dv W L Tonckens en M C B H L
Martin; Wilfred L J, zv A Griek-
spoor en J A H M Eduard; Marianne
E, dv A J Bogerd en T Plokker;
Michel, zv F A K Veenman en J
Bregman; Carla A M, dv I G C v d
Horst en A C J Waaijer; Cornells J,
zv B Kowalewski en M C v d Kaaij;
Michel J P. zv T J Beij en TI C M de
Koning; Johanna. dvGvd Bent en
G v Delft; Katelijne G, dv V A Sche
pers en A E H Bertel; Claudia M, dv
V A Schepers en A E H Bertel; Ma
ria E C, dv D den Hollander en M A
den Bakker; Wendy J, dv A B He-
merik en M de Boer; Blazina W, dv
E Griffioen en N Geelhoed; Johanna
W M, dv P M M v d Kroft en J D M
Adriaanse.
Gehuwd: M v d Kaaij en H P
Schmidt; P F A Cornelisse en H M
E v Brussel; J de Laaf en A C Ver-
hoeffP G M M v d Vlis en C M
Mingers; J Harteveld en S v Gessel;
W H A Visser en E H T v d Vlist;
G A J v d Geest en C M H J de
Groot; F Heijnen en M d P Coso
Balduque; F H v Dijk en E Seinstra;
A de Bruijn en O Y Viele; H J Mul
der en C Blankenstijn; J J v Vliet
en C Stikkelorum; H Bijker en F S
M Lekkerkerker; S Paats en A J
Bloem; F Filippo en H C Lens.
Kerstfeest Leger
des Heils Leiden
LEIDEN Morgenochtend van 10
tot 12 uur kunnen in het gebouw
van het Leger des Heils, Hooigracht
30, kaarten worden afgehaald voor
het kerstfeest voor de bejaarden, dat
woensdagavond 23 december om 7
uur wordt gevierd in de Stadsge
hoorzaal.
De kerstsamenkomst wordt dit
jaar gehouden op donderdagavond 24
december om half 11 eveneens in de
Stadsgehoorzaal.
Op de zaterdagen 12 en 19 decem
ber worden de kerstpotten weer in
de binnenstad geplaatst.
Hoogleraar kanoniek reclil
LEIDEN De raad van het
Leidsch Universiteits-Fonds heeft
mr. J. A. C. J. van de Wouw, we
tenschappelijk hoofdmedewerker voor
de historische ontwikkeling van het
recht aan de Utrechtse Universiteit,
benoemd tot bijzonder hoogleraar in
het kanonieke recht.
De gaasafsluitingen dienen om die
watervogels in de Rijnsburgersingel
bijeen te houden. Ter bevordering
van de kleine pleziervaart wordt het
domein van de watervogels nu be
perkt.
Verder laten b. en w. onderzoeken
of de dam in de Maresingel bij de
Stedelijke Lichtfabrieken kan wor
den vervangen door een sluis. Dit
om ook een directe verbinding van
Zijlsingël en Oude Herengracht naar
de Haarlemmertrekvaart tot stand
te brengen.
LEIDEN De katholieke tech
nische school „Don Bosco" aan de
Boerhaa vela an zal met een gedeel
telijk vier lagen hoog gebouw aan
de spoorbaan-kant van de Boerhaa-
velaan worden uitgebreid.
Een paar weken geleden is met de
werkzaamheden begonnen en over
anderhalf jaar hoopt men les te kun
nen geven in het nieuwe gebouw.
Met ingang van het schooljaar
1972 zullen de leslokalen aan de
Uiterstegracht kunnen worden ver
laten.
Hoog en laag water Katwijk
KATWIJK AAN ZEE Woens
dag 9 december: hoog water en
12.09; laag water 7.56 en 20.13
ALPHEN Zonder officieel ver
toon is gistermorgen het overdekte
zwembad „De Dillen" door ruim 500
leerlingen van de le en 2de klassen
der basisscholen in gebruik geno
men.
Daarmee is het schoolzwemmen
voor de laagste klassen van start ge
gaan.
Dagelijks worden van 8.45 tot des
middags 3.30 uur ruim 500 kinderen,
ook uit Aarlandervcen en Zwemmer-
dam, per bus naar het zwembad ver
voerd.
m
r.' e
r
ti
Omschakeling voltage
LEIDEN Namens vier Leidse
speciaalzaken en elektrotechnische
installateurs, Langczaal, Ligtvoet
(Gangetje), Radio Plein 16 en Van
Zyp, zal mr. Tj. D. Schaper op 14
januari voor de Haagse rechtbank
in kort geding eisen, dat Electrobouw
Leiden N.V. haar winkel aan de Lan
gegracht sluit en zich verder by het
doen van mededelingen alleen be
perkt tot de ombouw en niet tot
verkoop van nieuwe electr. appara
tuur. Zulks op straffe van een dwang
som van f 10.000 gulden per dag en
per keer bü overtreding van het
eventuele vonnis van de rechter.
De vier eisers, die zeggen namens
vele andere zaken in Leiden te spre
ken, vinden, dat Electrobouw op on
behoorlijke wijze doet aan monopoli
sering van haar positie. Electrobouw
kan namelijk door gemeentelijke
subsidies (f 40 per object) belangrijk
onder de winkelprijs doorgaan, die
andere zaken in Leiden voor elektri
sche apparaten moeten rekenen. Be
halve de gemeentelijke subsidie zou
de N.V. Electrobouw nog belangrijk
voordeel kunnen halegri uit massale
inkoop van apparaten 'bij de fabri
kanten, omdat men met enorme or
ders kan komen. Sommige artikelen
kunnen zelfs geheel gratis worden
gegeven.
Commentaar van de heer Dekker,
directeur van Electrobouw Leiden
N.V.: Er is geen sprake van oneer
lijke concurrentie. Niet Electrobouw
krygt subsidie maar dc verbruiker,
die klant van de SLF is. Het is ook
pertinent niet waar dat wij met
korting leveren aan mensen die
niet voor ombouw in aanmerking
komen.
De SLF houdt nauwkeurig toezicht
op de verstrekte voorraden. Voor elk
nieuw apparaat moet een oud wor
den ingeleverd. De mening van de
opponenten van de Electrobouw Lei
den N.V. als zou de omschakeling te
lang duren, wijst de heer Dekker
eveneens van de hand: „We hebben
tot nu toe 4000 aansluitingen tot stand
gebracht. We zitten met dit aantal
precies op de planning.
Het is ook onjuist dat bij inscha
keling van een aantal andere elek-
trowinkeliers de 15000 aansluitingen
sneller gerealiseerd kunnen worden.
De SLF (die de transformatoren om
bouwt) en de wikkel bedrijven «ouden
dan voor een technische onmogelijk
heid komen te staan.
De opmerking ten slotte als zou de
Electrobouw Leiden N.V. ook aan
particulieren leveren, ontkent de
heer Dekker niet „Er staat nergens
dat wij alleen aan ombouwmensen
mogen verkopen. We zijn ten slotte
een handelsonderneming." Bij een
eventueel kort geding staan we sterk
in de schoenen."
VANDAAG KOPEN
VANAVOND HANGEN
Den Haag Spui/Kalvermarkt
Rijswijk in de Bogaard
Leiden Nieuwe Rijn/Hartosteeg
