m ViïSL-
Breuk mens en natuur fataal
MEVROUW ALS MANAGER
handleiding
efficiënt
huishouden
Joodse wortels van de
christelijke eredienst
1
THOMAS
MERTON
BIDDEN OM HET LEVEN
Boek over
2 3
TATERDAG 28 NOVEMBER 1970
Bij alle oecumenische werkzaamheden van de laatste jaren, bleek steeds weer hoe innig de
band is tussen eredienst en de opvatting over het wezen van de kerk. Kerk en liturgie zijn immers
niet te schieden: een gemeente kan niet zonder haar expliciete geloofsuiting, maar een geloofs
uiting, een eredienst, is een lege cultus als hij niet stoelt op een ware gemeenschap. Bovendien
is het te enenmale noodzakelijk, dat de gelovigen zich bewust zijn wat ze in hun eredienst tot
uiting brengen, wil deze niet tot starre magie met het gevaar van goddeloosheid vervallen en
daardoor de gelovigen ongewild buiten de kerk van onze Heer plaatsen.
Het is dan ook tekenend dat door de bezin
ning van het laatste oecumenisch concilie in hel
Vaticaan een heroriëntatie en vernieuwing van
de liturgie op gang gebracht is, niet alleen in
katholieke, maar ook in reformatorische kring.
Een vernieuwing die nog lang niet ten volle zijn
consequenties heeft laten aanzien en evenmin
rijn voltooiing heeft bereikt.
Een vernieuwing evenwel, die gedragen wordt
door het besef dat liturgie niet alleen een uiting
is van de eenheid der kerk, maar juist ook die
eenheid bewerkt. Een vernieuwing dus, die haar
diensten bewijst aan de oecumene, de katholici
teit, de volheid van de kerk en dus uiteindelijk
aan de wereld en de mensen die Gods schepping
zijn en die leven van het heil der in Christus
voltooide schepping.
Daarom is het verheugend dat er onlangs een
liturgie-historische studie verschenen is, die ons
niet een arsenaal van antiquiteiten, zelfs raritei
ten opent, maar die zich richt naar de toekomst
en ons laat zien dat juist in de eredienst geschie
denis en toekomst nauw met elkaar zijn verbon
den. Want daar gaat het toch om: Gods hande
len met de mens in verleden, heden én toekomst.
Deze studie is een heroriëntatie op de oor
sprong en de grondslagen van de liturgie; en wel
met het oog op die toekomst en terwille van die
toekomst. Dit zal vooral moeten zijn: een her
oriëntatie op het liturgisch erfgoed van Israël.
Niet dat de liturgie van de synagoge en die van
de kerk onmiddellijk overeenstemmen in ver
woording en structuur. Maar wel: zonder dat
liturgisch erfgoed van Israël is de christelijke
eredienst overklaarbaar en ondenkbaar.
Als men het boek van dr. R. Boon: De joodse
wortels van de christelijke eredienst, ter hand
neemt, valt naast de prachtige illustratie van het
werk, direct op: het enorm uitgebreide notenap
paraat. Dit doet een gedegen studie vermoeden;
een vermoeden dat direct bevestigd wordt door
de overzichtelijke en van inzicht getuigende aan
pak van de materie.
Wil men de eredienst begrijpen dan dient men
op de hoogte te zyn van de historische omstan
digheden waaronder ze geboren werd, maar ook
van bepaalde grondslagen van theologisch den
ken.
De christelijke eredienst is ontstaan in het
joods godsdienstig milieu; een milieu dat ons
door dr. Boon historisch geschetst wordt. Het
gaat daarbij om het ontstaan van de synagoge,
de verhouding van die synagoge tot de tempel,
en de ontwikkeling van de liturgie van die syna
goge.
Dan is men toe aan de grondslagen van de
christelijke eredienst. Hier komen vragen op die
niet alleen de liturgiek betreffen, maar die van
algemeen theologische aard zijn, nl. problemen
van gedachtenis, beeld en traditie: Hoe functio
neert het woord; hoe verhouden zich beeld, ge
dachtenis en symbool; hoe werken Schrift en
mondelinge traditie op elkaar in; hoe moet men
exegetiseren en vertalen?
Pas hierna kan een benadering van de ere
dienst zelf plaats vinden, en wel een benadering
van de bestanddelen der eredienst: de lezing van
het Woord, de dienst van zang en gebed.
Maar dan is men er nog niet, want de ere
dienst heeft een plaats in de theologische weten
schap. Ze is nauw verweven met andere discipli
nes de ecclesiologie en de sacramenten
leer. Daarom worden ook nog doop, avondmaal
en ambt tegen hun joodse achtergrond en litur
gische gebondenheid belicht.
Dr. Boon hervormd predikant te Landsmeer,
noemt zyn 230 pagina's tellend werk: een voorlo
pige terreinverkenning. Door de wetenschappe
lijke verantwoording en systematische opzet is
dit boek echter een verkenning met arendsogen.
Men mag dan ook gerust spreken van een
belangrijk boek dat veel kan bijdragen aan de
bezinning en bewustwording van christenen.
Het boek is een uitgave van de Prof. Dr. G.
van der Leeuw-Stichting, O.Z. Achterburgwal
100, Amsterdam; 230 blz., ƒ9,J. J. G.
Op RosJ has|anah (Joods Nieuwjaar) wordt in de synagoge op de sjofar geblazen om de gedachten 'e richten op de voleinding
van Gods schepping, (links) Ook de christelijke godsdienst kent het blazen, op de bazuin als symbool van de opstanding (Math.
2431) zie de voorstelling (rechts) uit het pericopenboek van Hendrik II uit de elfde eeuw.
door
Jeanne de Vlieger
Streven van charmante Christiane Collange:
1
V-.t-w f 1
Elke huishouding is in wezen een
bedrijf. In het bedrijfsleven maakte
men uitvoerig studie van efficiency en
bedrijfsvoering. In de huishouding
daarentegen houdt men zich weinig
aan wetten en regels, daar hoeven we
niet te organiseren, daar is geen „be
leid" noodzakelijk. Christiane Collange,
journaliste, moeder van vier drukke
jongens, die daarbij nog gasten ont
vangt, een boek schrijft, een blad op
richt, zelf een buitenhuisje bouwt,
schreef een verhandeling over organi
seren. „Mevrouw als manager" is ge
boren uit de praktijk en aangevuld
door theorie. Christiane pleit voor een
radikaal nieuwe aanpak van de mate
riële problemen, waarvoor de „mana
gers" van het huishouden zich geplaatst
zien.
Bij Christiane Collange is er geen kloof
tussen „thuis" en „werk". Ze verklapte tij-
dens een diner met een Franse minister de
manier waarop het mogelijk was dat haar
man altijd op de afgesproken tijd het afge
sproken nummer draaide. De excellentie had
geklaagd dat hij thuis aan het hoofd stond
van een troep analfabeten. Christiane: Bij
ons ligt er altijd een bloknoot naast eik toe
stel. Verder gebruik ik cfe methode van Ame
rikaanse secretaresses die vriendelijk maar
beslist vragen: op welk nummer kan hij u
bereiken? Zij vragen ook aan ieder die op
belt de namen te spellen.
De meeste truukjes van het beroepsleven
zijn toe te passen op het gezinsleven. Een
vrouw is de bedrijfsleidster van het gezin. Ze
dient haar klanten (huisgenoten) goed te ken
nen en te weten welke winst ze van hen
kan verwachten. De vrouw is zelf ook klant
in haar bedrijf. Dat is één van de grootste
moeilijkheden van het huishoudzaakje.
Doordat het leven tegenwoordig zoveel
sneller gaat wordt de rol van de ervaring
kleiner de omstandigheden wisselen snel,
dus moet men voortdurend op een andere
manier reageren. Zoals veel Europese bedrij
ven is het huishouden nog in het stadium
van het ambacht, constateert de schrijfster.
Een manager is degene die moet zorgen
dat alles loopt en hij kan dat doen doordat
hij zich weet aan te passen aan steeds ver
anderde omstandigheden. Dat is nu precies
de taak van de hulsvrouw. Management is:
alles wat een zaak goed laat lopen. Infor
matie is het grondbeginsel van het manage
ment.
Gegeven het probleem: u haalt een jurk
van het vorig seizoen uit de kast, past die en
merkt dat ze niet meer dicht kan. Welke
conclusie trekt u? 1: De jurk is uit de mode.
2: De kleur staat me niet meer. 3: Ze is drie
jaar oud en het geld is er dus uit. 4: Ik gooi
't ding weg. Geeft u echter toe dat u sinds
vorig jaar drie kilo bent aangekomen, dan is
uw benadering van het probleem realisti
scher...
Als je weet hoe de zaken er voor staan
kun je problemen oplossen voordat ze on
voorstelbare proporties hebben aangenomen.
Een goede manager moet op de hoogte zijn,
beslissen, en uitvoeren. De vrouw zal bereid
moeten zijn zich door haar verstand te laten
leiden. Systematisch doordacht handelen en
vastberaden beslissingen ontnemen het leven
niet alle charme, als u dat mocht denken.
De moderne vrouw krijgt veel meer taken
toebedeeld dan moeder destijds. Zij kent de
zelfde zwakheden en beperkingen. Hoe vol
brengen wij die taken met dezelfde vrouwen?
We moeten de taken vereenvoudigen. Syste
matisch doen wat tot nu toe intuïtief gedaan
is.
Onderzoek bijv. de cadeau-wensen van de
kinderen (opdat een duur geschenk niet op
teleurstelling uitdraait), zoek naar de voorde
ligste leveranciers voor voedsel en kleding.
Elke huishouding is een soort fabriek. De
manager doet er goed aan te overwegen of
de nieuwste apparaten wel praktisch zijn.
Neem de eiectrische citruspers: je moet
hem uit de kast halen, de stekker in het
stopcontact steken, de vrucht erop zetten, de
vrucht vasthouden, de stekker uit het stop-
kontakt trekken, het apparaat schoonmaken,
alles opruimen. Is het ingewikkelder om een
ouderwetse citroenpers te gebruiken? Kennis
vergaren is niet genoeg, je moet de ontvan
gen Informatie in een eigen contekst kunnen
plaatsen en er over nadenken.
In een gezin kan niet ieder zijn eigen
ideeën doordrukken. In een bedrijf met goe
de teamgeest worden voortdurend studiebij
eenkomsten georganiseerd om de leiders te
dwingen de beroeps-vuile-was binnen te hou
den. Sommige huishoudens zouden 'er goed
aan doen ook dergelijke studlegesprekken te
organiseren. Slechte planning moet je duur
betalen in geld en zenuwen.
Veel vrouwen proberen op een groot aan
tal gebieden uit te blinken vooral wer
kende vrouwen. Ze willen een buitenshuis
werkende vrouw en een perfecte huisvrouw
tegelijk zijn. Zij vergeten op de credietzijde
soms hun intellectuele bijdrage en steeds de
financiële inbreng van hun salaris bij te
schrijven. Ze proberen zich thuis te gedragen
alsof ze niet werken en schuren de pannen
even koppig of overhoren hun kinderen even
nauwkeurig als een niet afwezige huisvrouw.
Op die manier kunnen ze het kapitaal aantas
ten dat van levensbelang is voor een goed
functioneren van hun zaak: het kapitaal ge
zondheid.
Met een beetje humor en iets minder ge
spannen zou het hun zeker lukken een Image
op te bouwen van een „vrouw die buitens
huls werkt maar het thuis toch aardig fikst"
wat de omgang met de cliëntèle zou ver
gemakkelijken. Scheppend bezig zijn met or
ganiseren is de taak van de huisvrouw. Dele
geer wat van je verantwoordelijkheden aan
de kinderen. Veel vrouwen laten maar al te
graag hun handen gaan om hun hersens niet
te hoeven gebruiken. De meeste vrouwen
doen te veel en denken te weinig. In een
wereld waarin het ons evenzeer aan geld als
tijd ontbreekt is denken het redmiddel.
Vrouwen zullen al hun energie en verbeel
dingskracht nodig hebben om zich de komen-'
de dertig jaar te kunnen aanpassen aan de
algehele revolutie van de post-lndustriëla1
maatschappij, voorspelt Christiane Collange.
Boodschappen doen gaat (over vijf. over-
vijftien? jaar) zo: via kleurentelevisie ziet me
vrouw de reclameaanbieding van die dag. Elk
artikel Is genummerd. Wanneer ze haar
boodschappenlijst heeft opgemaakt belt ze
de computer van de winkel op, legitimeert
zich door middel van een ponskaart en geeft
de bestelling op. Als een blikje sardines
nummer 6-2-3 heeft, slaat zij deze drie cijfers
aan, daarna de toets met het vermenigvuldi
gingsteken en dan nog eens de toets 6.
Vervolgens de rest van de bestelling.
De computer antwoordt na afloop: „het
bedrag waarvoor u zojuist besteld hebt is
ƒ64- wilt u contant betalen of via uw bank
rekening?"
Als de klant het laatste kiest, drukt ze op
toets B. schuift haar legitimatiebewijs in de
gleuf van de telefoon; de computer geeft de
rekening door aan de computer van de bank.
Computers worden bediend door logica en
precisie. Wij zullen de grootst mogelijke
strengheid in onze werkmethode aan de dag
moeten leggen. Volgende stap In het huis
houden zal de aanschaf van een „terminal".
zijn, een klein schrijfmachientje thuis dat aan--
gesloten is op een centrale computer. Mis
schien wordt dit wel de her-ontdekking van
de huisarbeid.
Met verve en humor zet Christiane ons
aan het denken. De vertaling van haar boek
kwam uit bij Paul Brand, Bussum, telt 145
blz. en kost 14,90.
Nog diep onder de indruk van Godfried
Bomans' tv-reportage van het bezoek aan
zijn broer in het Trappistenklooster te Zun-
dert, lees ik het fijne boekje van de psycho
loog Harrie J. M. Nouwen over de Ameri
kaanse Trappist Thomas Merton, schrijver
van o.a. „De Louteringsberg".
Harrie Nouwen heeft eenmaal In zijn leven
Thomas Merton persoonlijk ontmoet en deze
ontmoeting is van een zo Ingrijpende bete
kenis geweest voor zijn verdere leven, dat hij
na Mertons overlijden dit boek geschreven
heeft om het de wereld te laten weten wie
deze begenadigde mens is geweest.
Op twintigjarige leeftijd was Merton lid van
een Amerikaanse communistische jeugdbewe
ging (1935), als 22-jarige ging hij tot de r.-k.
kerk over. Na leraar te zijn geweest, werkte
hij twee jaren onder de negerbevolking van
Harlem. Op 10 december 1942 trad hij toe tot
de orde der Trappisten in het klooster Geth-
semani in Kentucky.
Op 10 december 1968 komt hij in Thailand,
waarheen hij gereisd was om het Boeddhis
me nader te leren kennen, om het leven. De
aanraking met een onder stroom staande
ventilator had hem op slag gedood.
De betekenis van Thomas Merton ligt in
zijn worsteling om God te leren kennen langs
de weg der contemplatie. Deze weg heeft
ook grote betekenis voor deze wereld en
voor de mensen in deze wereld.
Tijdens zijn werk onder de arme negers
van Harlem was Merton diep doordrongen
van de uitzichtloosheid van het negerpro
bleem in zijn land. Hij wist maar al te goed,
dat aan deze uitzichtloosheid de zonde en
wel in zijn meest geconcentreerde vorm: het
geweld, ten grondslag lag. Slechts de op
rechte geweldloosheid (en dan niet gehan
teerd als een handige taktiek en strategie om
buiten schot te blijven en nochtans het on
derste uit de kan te halen) zou dit kwaad
kunnen keren. Hij wist maar al te goed dat
de zonde, het kwaad en het geweld, die hij
in deze wereld aantrof, dezelfde zonde, het
zelfde kwaad en hetzelfde geweld was, dat
hij in de stilte van het gebed ook in zijn
eigen hart had aangetroffen.
Merton schreef: „Ik ben een man in de
moderne wereld. Feitelijk ben ik de wereld
net zoals u dat bent. Als ik de wereld niet
het eerst in mijzelf ga zoeken, waar zou ik
het dan wel moeten doen? Zolang ik me
inbeeld dat de wereld iets is wat ik moet
„ontvluchten" in een klooster, wijd ik mijn
leven aan een illusie."
Slechts het gebed, de dagelijkse omgang
met God vernietigt de „illusies". Dan pas
heeft men het recht ook de „illusies" van
een gewelddadige maatschappij te ontmaske
ren om de wereld te veranderen in geest en
waarheid. .Alleen hij die door gebed
zich van alle geweld wil ontdoen, heeft het
recht om over geweldloosheid te spreken."
door Ev. Grol Ie
Het is of in het leven van Thomas Merton
de psalmisten van het Oude Testament weer
tot spreken zijn gekomen. Zó, niet van de
wereld zijnde, heeft hij in de wereld getuigd
van de vreugde in Gods Wet.
Harrie Nouwen heeft zijn boek over het
contemplatief „engageme-nt" van Thomas
Merton de titel meegegeven: „Bidden om het
leven". Een titel, die de inhoud van Mertons
betekenis ten volle dekt, als men bij „het
Een ongebreidelde stroom boeken, brochures en perspublicaties over de vervuiling van de Ar\r\r
natuur wordt over ons uitgestort. In veel gevallen wordt aandacht geschonken aan bepaalde UvJvJl
facetten (lucht- of watervervuiling öf geluidshinder) maar niet aan het geheel; soms is de inhoud
ook niet voor iedereen begrijpelijk. In het de afgelopen week verschenen boekje „Natuurbeheer" HUID CjOUOriOOn
5.90) worden echter alle kanten van het milieubederf belicht en dat op een voor iedereen
duidelijke manier.
Moussault's Uitgeverij en de
j schrijver, dr. mr. D. Vreugden-
I hil, hebben hiermee het onder-
iwijs een dienst willen bewijzen,
maar bovenal bijgedragen tot
het voorlichten van de doorsnee
burger. Dit blijkt ook uit de ac
tie „Natuurbeheer zelfmoord
I of zelfbehoud" (bij het boekje
kregen we een affiche en hand
tekeningenlijst met verzoeken
milieu beter te beschermen) die
Moussault NV aan dë uitgave
heeft gekoppeld.
Slechts door goede voorlich
ting kan er verandering worden
gébracht in d,e manier waarop
over de natuur wordt gedacht
èn waarop de natuur dienover
eenkomstig wordt behandeld.
Dit is weliswaar niets nieuws.
Reeds in 1950 kwam er in Ne
derland een boek uit „Dc
laatste kans der mensheid" van
de Amerikaanse schrijver Wil
liam Vogt waarin de voor
uitziende auteur onderstreepte
dat iedereen zich zal moeten in
zetten voor een goed natuurbe
heer op straffe van onze geza
menlijke ondergang.
Meer dan twintig jaar gele
den schreef hij: „Het zal aan
zienlijke sommen gelds kosten.
Democratische regeringen zul
len zich niet licht op een derge
lijk steil en rotsachtig pad be
geven!, tenzij het volk hen die
kant opdringt"'.
Hoe traag is onderwijl het
proces van bewustmaking ver
lopen! Waarmee wel wordt aan-
i getoond hoe noodzakéli'k het is
voortdurend op hetzelfde aam
beeld te blijven hameren.
In „Natuurbeheer" Iaat dr.
mr. Vreugdenhil met voorbeel
den zien dat alles met alles sa-
menhangt in de natuur. Hij
schrijft: „Op de onderlinge sa
menhang tussen alle levende
I wezens In hun aantallen, ge-
dragingen en leefwijzen, zullen
wij bijzonder goed dienen te
letten, wanneer wij iets van de
I gevolgen van gebruik en. mis
bruik van de natuur willen
begrijpen".
Zo is het lozen van olie in
rivieren en in de wereldzeeën
van invloed op de zuurstofvoor
ziening. Als we doorgaan met
hei lozen van een miljoen ton
olie per jaar zullen over zeven
jaar alle oceanen met een dun
laagje bedekt zijn: oen ernstige
bedreiging van het groene
plankton, dat 66 procent van al
le zuurstof op aarde levert.
Volgens de Amerikaanse me
teoroloog Schaefer zullen door
onbeperkt gebruik van grote
vliegtuigen als de Boeing SST
in de bovenste luchtlagen wa
ter, koolzuur en andere gassen
achterblijven. Dit kan een da
ling van de temperatuur op
aarde veroorzaken met als uit
eindelijk gevolg een nieuwe ijs
tijd.
In het eerste hoofdstuk van
„Natuurbeheer" wordt nog eens
met nadruk gezegd dat wij
mensen weliswaar atoomkrach
ten beheersen, maar niet in
staat zijn de groene plant na te
bootsen in het maken van voed
sel. En de groene plant is de
algemene voedselbron van al
wat leeft. Alleen de groene
planten leveren de bouwstoffen
zonder welke geen levende we
zens kunnen bestaan.
Na he>t functioneren van de
natuur, voedselketens, water,
lucht, bestrijding van „onkruid"
en „ongedierte", het bevolkings
vraagstuk, grond, de Waddenzee
(„Laat het wad, wad!"), natuur
lijke rijkdommen, recreatie en
internationaal natuurbeheer te
hebben besproken," wijdt de
auteur aandacht aan wat wij
kunnen doen.
Zijn adviezen: draai dc kraan
vaker dicht, een mens kan van
30 liter water per dag leven en
de gemiddelde Nederlander ge
bruikt er 400! Laten we zoveel
mogelijk .zepen gebruiken die
de natuur niet schaden. Laten
we overgaan op het gebruik van
loodvrije benzine en zodra deze
te verkrijgen zijn, naverbran-
ders op onze auto's monteren.
Laten we (inderdaad, het is al
zo vaak gezegd-.) onze afval
niet in bossen, weiden en langs
wegbermen achterlaten en
vooral geen plastic, dat niet
vcrtiecrt! Spaar dieren en plan
ten (pluk niet onnodig bloemen,
haal geen nesten uit). Gebruik
geen gevaarlijke bestrijdings
middelen en bevorder rust en
stilte.
Tenslotte: oefen via vereni
gingen en partijen druk uit op
de overheid. Want als particu
lieren. overheid en bedrijfsleven
doorgaan met kortzichtig han
delen. met denken aan direct
geldelijk voordcel in de omgang
met de natuur zal binnen af
zienbare tijd de weg terug zijn
afgesneden.
leven" niet alleen denkt aan eigen leven, aan
eigen ziel, maar ook aan het leven van
iedere mens in deze wereld en in deze maat
schappij.
Nouwen heeft zijn boek in twee gedeelten
gesplitst. Het eerste deel over Merton draagt
de titel Ter kennismaking en bestaat uit een
voortreffelijke inleiding in Mertons gedach-
tenwereld. Het tweede deel heet: Ter over
weging en brengt juistgekozen citaten uit
Mertons geschriften en gesprekken.
Hier een citaat: in zijn dagboek Het teken
van Jona tekent Merton op 19 november 1950
aan: „Zij die God liefhebben zouden moeten
proberen een sfeer te bewaren of te schep
pen, waarin Hij gevonden kan worden. Chris
tenen zouden rustige huizen moeten hebben.
Gooi de televisie eruit indien nodig niet
iedereen hoeft dat, maar zij die dergelijke
dingen serieus nemen. Radio's zijn nutteloos.
Blijf weg van films ik stond op het punt te
zeggen „bij wijze van boete", maar dat weg
blijven komt me meer voor als een genoegen
dan als een boete..."
Zo zit dit prachtige, eerbiedige boek vol
verrassende citaten, die ons in de ruimte
stellen, die ons leiden naar wateren der rust,
waar wij kracht ontvangen om te doen!
Dit immens fijne boekje (140 blz.) is een
Ambo-boek en kost 10.
-K- Het gebed vóór de maaltijd bjj
de Trappisten
«M 'f
