di
KLOOF OOST-WEST WUD
Geweld een reactie? Dan is er nog hoop
Ook na Amerikaanse verkiezingen
ZATERDAG 7 NOVEMBER 1970
BIJLAGE VAN
HET KWARTET
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe leidse Courant
Dordts Dagblad
De kloof tussen Oost en West is langzaam maar zeker wijder geworden. Er is sprake van een vertrouwenscrisis, die doet
denken aan de jaren, waarin de koude oorlog hoogtepunten beleefde. In Moskou neemt men nauwlettend waar, hoe de
gebeurtenissen in de Verenigde Staten zich ontwikkelen. Het is de Russische leiders niet ontgaan, dat de jongste verkiezingen
de positie van president Nixon niet hebben versterkt. Een reactie uit de Izwestia (het regeringsblad): „De taktiek van
intimidatie van het gewone publiek met de dreiging van binnenlandse wan orde heeft niet tot de verwachte resultaten geleid.
Washington zal zijn beleid fundamenteel moeten herzien". Het Kremlin zal nu zeker niet toeschietelijker worden.
In de International Herald
Tribune heeft de bekende Ame
rikaanse commentator C. L.
Sulzberger zioh nog onlangs
forgen gemaakt over het terug
lopen van de Amerikaanse in
vloed in belangrijke delen van
de wereld. Het meest zichtbaar
voltrekt deze ontwikkeling zich
in West-Europa en wat minder
B1 opvallend in het Nabije Oosten
tn in Zuid-Azië.
Hij brengt dit verschijnsel
"700k in verband met een hang
onder de Amerikanen naar een
nieuw isolationisme, hoewel zij
zich dat niet kunnen veroorlo
ven. En hij constateert dat Rus
land en China, die met elkaar
overhoop liggen, beide hun
steentje bijdragen om dit proces
te verhaasten.
West-Europa staat volgens
Sulzberger op een historisch
vertrekpunt. Hij ziet onvermij
delijk een Europese veiligheids
conferentie tot stand komen,
waaraan de landen aan beide
zijden van het in augustus 1968
opnieuw opgetrokken ijzeren
gordijn deelnemen.
Deze conferentie kan twee
Russische doeleinden dienen: 1.
verzekering van de veiligheid
van de westelijke grens van de
Sowjetunie;'en 2. vermindering
van de Amerikaanse invloed
door een groeiende handel met
de landen van het Sowjetblok
mogelijk te maken.
Ongetwijfeld maakt Sulzber
ger zich ook bezorgd over de
Duits-Russische toenaderingspo
gingen en het conflict tussen
zijn land en de Europese Econo
mische Gemeenschap.
Wat in het Nabije Oosten ge
beurt vindt hij gevaarlijker
voor Europa dan voor Amerika,
ofschoon dit land het zich niet
kan veroorloven, Israël aan de
Arabische landen uit te leveren
De anti-Amerikaanse stemming
I zal in deze staten blijven toene-
[Sien.
Het is voor Washington dan
ook een bittere ervaring, dat
Rusland en Cina, die beide
mohammedaanse minderheden
onder de duim moeten houden,
zich nu kunnen opwerpen als
kampioenen van de moslims in
het Nabije Oosten.
Amerika verspeelt thans de
sympathie van Jordanië en
Turkije en straks wellicht ook
die van Saoedi-Arabië.
In Zuidoost-Azië plukt com
munistisch China de vruchten
van vergeefse Amerikaanse in
spanningen. Noord-Vietnam is
verzwakt, het prestige van Pe
king is in Hanoi versterkt ten
koste van Moskou, dat de reke
ning heeft betaald. China droeg
vrijwel niets bij, terwijl de po
sitie van Amerika van binnen
uit en naar buiten werd on
dermijnd.
Intussen maakt Japan zich op
nauwe banden aan te knopen
met Rusland en China, nu het
niet meer van Uncle Sam kan
profiteren als voorheen.
In de nogal pessimistische vi
sie van Sulzberger past de op
vatting van Malcolm Mackin
tosh, die volgens U.S. News and
World Report één van de beste
Ruslandkenners in de wereld is
en bekend is als medewerker
van het Instituut voor strategi
sche studies te Londen.
Hij meent, dat de Russische
leiders in een expansionistische
Stemming zijn en geen werke
lijke belangstelling hebben voor
onderhandelingen, tenzij deze
(zoals de SALT te Helsinki) de
functie hebben een oorlog met
kernwapens te voorkomen.
Wat de SALT betreft wordt
verwacht dat de Russen na
een vriendelijke beginfase
hun oude posities weer zullen
betrekkèn. Het gaat hen vooral
om de 7200 taktische kernwa
pens met raketten, die de Ame
rikanen in West-Europa gesta
tioneerd hebben en ook om de
taktische kernwapens op vet r-
tuigen van de Amerikaanse ma
rine.
Zoals men zich herinnert ver
klaarden de Russen vorig na
jaar al te Helsinki, dat zij als
strategische wapens beschouw
den: alle Amerikaanse wapens
die Russisch grondgebied en al
le Russische wapens die Ameri
kaans grondgebied konden be-
De Amerikanen stelden aan
vankelijk het welslagen van
SALT afhankelijk van het door
Moskou te leveren bewijs, dat
de relaties tussen beide landen
betrekkelijk vreedzaam zouden
worden.
Onder de druk der omstan-
d] NAVO
flïïïïTTl ZOAVO
I Russische invloedssfeer
lllll Chinese invloedssfeer
E-X-I Arabische Liga
digheden heeft Washington zijn
houding gewijzigd: bereidheid
om akkoord te gaan met stop
zetting van de kernwapenwed
loop is nu de toetssteen gewor
den van de Russische bedoelin
gen elders in de wereld.
De bijzonder onaangename
ervaring met de Russische ra
ketten in de Suezkanaalzone
heeft er niet toe bijgedragen
een sfeer van vertrouwen te
scheppen.
In een interview met U.S
News and World Report ver
klaarde Mackinthosh niet te ge
loven, dat de politieke en eco
nomische onderhandelingen van
de Russen in Europa bedoeld
zijn om de verhouding tussen
Oost- en West-Europa te stabi
liseren.
„De Russen bereiden een
nieuw politiek offensief voor
om hun fundamentele doel te
bereiken: de overheersende mo
gendheid van geheel Europa te
worden. Zij gebruiken Egypte
als basis voor expansie door ge
heel Noord-Afrika om de zuide
lijke flank van Europa aan te
tasten".
De Russische leiders laten
zich wellicht meer beïnvloeden
door tekenen van onenigheid in
Amerika, dan verantwoord is.
Te vrezen valt volgens Mackin
tosh, dat zij zich verrekenen en
de Amerikaanse vastbesloten
heid onderschatten, zowel in het
Nabije Oosten als in Europa.
De Amerikaanse reactie op
•de bestandsschendingen langs
het Suezkanaal kan voor Mos
kou een aansporing geweest
zijn, op de ingeslagen weg voort
te gaan.
Nu de Russen geneigd zijn om
aan te nemen, dat Nixon ver
zwakt uit de verkiezingsstrijd
tevoorschijn is getreden, moet
Amerika de mogelijkheden van
Russische misrekeningen onder
zoeken en wegnemen.
Over het Russische plan,
kernduikboten te stationeren op
dé Cubaanse vlootbasis Cien-
fuegos, wordt nu niet meer ge-
Deze tekening met het veelzeggende onderschrift „De Winnaar" maakte Gibbard voor het Britse
.blad „The Guardian".
praat. De Russen hebben laten
weten, dat dit plan niet bestaat
en dat zij zich houden aan de in
1962 (na het mislukte Cubaanse
avontuur van Chroesjtsjef) ge
sloten overeenkomst.
Het had echter 18 dagen ge
duurd, voordat Moskou officieel
de Amerikaanse beschuldiging
tegensprak. Intussen hadden
Russische bevoorradingsschepen
voor duikboten Cienfuegos ver
laten.
Blijkbaar had men in het
Kremlin nogal wat tijd nodig
om de havikken te overtuigen,
dat een herhaling van 1962 niet
mocht worden geriskeerd.
Ér schuilt geen gevaar in on
derhandelingen met de Russen,
wanneer en over welk onder
werp ook. Maar aldus Mac
kintosh Amerika moet meer
luisteren dan praten en duide
lijk maken, dat er een punt is,
waarop geen concessies meer
verwacht kunnen worden.
Concessies ter verbetering
van de sfeer verzwakken
slechts de onderhandelingsposi
tie en sterken de tegenstander
in zijn afwachtende houding.
Ook is het van belang, de
Russen onder ogen te brengen,
dat een bepaalde situatie kan
voortbestaan, omdat deze min
der gevaren voor Amerika dan
voor Rusland inhoudt, of het nu
om SALT, het Nabije Oosten of
Europa gaat.
Moskou, dat evenmin als
Washington uit is op het riske
ren van een kernoorlog, zet de
koude oorlog voort. Het maakt
vooral van diplomatieke, maar
ook van economische en mili
taire middelen gebruik om zijn
doel te bereiken. Gebleken is
dat het Chinese gevaar, waaro
ver het nogal hysterisch heeft
gedaan, hierin geen verandering
- 't gebracht.
Is geweld een gevolg van een aangeboren neiging tot agressie? Is
geweld onze tweede natuur, een middel tot zelfbevestiging, iets waar
mee we moeten leven, een uitlaatklep? Of is geweld een reactie op
spanningen en misstanden in onze maatschappij? Wanneer dit
laatste waar is (en onderstaand artikel probeert dat aan te tonen) dan
is er nog hoop voor de toekomst. Indien geweld werkelijk wordt ver
oorzaakt door wantoestanden in onze samenleving, dan is het van 't
allergrootste belang dat regeringen nauwkeuriger gaan afwegen
hoeveel geld moet worden besteed aan „defensie" en hoeveel aan de
verbetering van menselijke omstandigheden.
Het geleerden-echtpaar Claire en William
Russell komt tot interessante conclusies in zijn
boek „Violence, Monkeys and Man", dat on
langs onder de titel „Apen en mensen, over de
escalatie van het geweld" in het Nederlands is
verschenen (Arbeiderspers, Amsterdam. 343 blz.,
f 17,50.) De Russels stellen dat de enige functie
van het geweld de bestrijding van de overbevol
king is. En die overbevolking nemen zij dan erg
ruim, want die is afhankelijk van het al of niet
goede leefklimaat in onze maatschappij.
Zij proberen in hun boek voorts aan te tonen,
dat massamoorden de afschuwelijke inleiding
vormen tot gewelddadige conflicten van grote
omvang, zoals oproeren en oorlogen. De massa
moordenaar fungeert als een soort thermometer
van de spanningen en gewelddadigheden in een
maatschappij. Hij is daarvoor bijzonder gevoelig.
In de Verenigde Staten werden op 14 juli
1966 acht jonge verpleegsters doodgestoken en
gewurgd. De moordenaar moet gestimuleerd zijn
geweest door de toenemende spanning in de
stad, want de volgende dag braken in Chicago
de ernstigste onlusten sinds jaren uit.
De vreselijkste uitbarsting van geweld in de
geschiedenis, de opkomst van nazi-Duitsland,
werd aangekondigd door de beruchte massa
moordprocessen van Landru en Haarmann. De
eerste voor het vermoorden van een onbekend
aantal vrouwen en de tweede na de moord op
minstens 22 jongens onder de twintig jaar, waar
bij het niet onwaarschijnlijk is dat hij hun licha
men als consumptievlees verkocht.
Deze eeuw is wel de bloedigste van alle, ook
procentueel gezien. In verhouding zijn meer mili
tairen en burgers per miljoen mensen gedood
dan bijvoorbeeld in de negentiende eeuw. De
Eerste Wereldoorlog telde tien miljoen slacht
offers als gevolg van geweld (dood door ziekten
niet meegerekend). De Tweede Wereldoorlog
brak dit trieste record met een dodencijfer van
vijftig miljoen.
In de Eerste Wereldoorlog bestond slechts
vijf procent van de doden uit burgers. In de
Tweede Wereldoorlog tussen de 50 en 75 pro
cent, in de Koreaanse oorlog 84 procent en in
Vietnam zal dit percentage vermoedelijk nog ho
ger liggen.
Wat is de oorzaak van dit steeds toenemende
geweld? Lange tijd is geweld beschouwd als
een tweede natuur van de mens. Later helden
de wetenschapsmensen steeds meer over naar
de mening, dat spanningen in een samenleving
9eweld veroorzaken. Dit laatste werd aan het
eind van de eeuw bijvoorbeeld duidelijk geïllus
treerd door de gewoonte in de zuidelijke staten
van Amerika negers te lynchen wanneer ee~
ilechte katoenoogst honger en ellende bracht
Daalde de katoenprijs, dan steeg het aant?
lynchpartijen en steeg de katoenprijs dan daalde
het aantal lynchgeva'len.
Armoe en honger hebben overal in de wereld
vroeg of laat uitbarstingen van geweld tot ge
volg gehad. Vaak was het een kwestio van
door
Rolf Hoekstra
„brood of bloed". Maar deze redeneririg gaat
niet op voor het rijke westen. En juist daar is
sprake van zo'n grote toename van het geweld.
Zodoende wonnen de verdedigers van de theo
rie „geweld is een natuurlijke eigenschap van
de mens" opnieuw terrein.
Ten onrechte, zegt het geleerdenechtpaar
Russell. Zij baseren hun standpunt op diep
gaande studies van vele apengemeenschappen.
Apen zijn bij uitstek geschikt om de meer sim
pele en automatische gedragspatronen van men
sen aan te tonen.
De observaties van apenkolonies in het wild
waren onthullend. Apen waren lang niet zo
agressief als men altijd had gedacht. Lange tijd
hadden biologen de gedragingen van apen in
dierentuinen bestudeerd en deze studies wet
tigden de conclusie, dat apen gewelddadige
beesten zijn. Totdat onderzoekers in de gelegen
heid waren apen in het wild te observeren. De
resultaten die toen werden verkregen haalden
een forse streep door de gangbare mening, dat
een aap van nature agressief is. Zelden was er
sprake van geweld bij de in het wild levende
apen.
En de volgende stap was natuurlijk de aap in
de dierentuin, die geen voedselproblemen kent,
te vergelijken met de mens in de westersfe we
reld, die eveneens over voldoende voedsel be
schikt. Het geweld in de rijke apengemeen
schappen van dierentuinen wordt niet veroor
zaakt door een gebrek aan voedsel. Het „brood
of bloed" gaat hier niet op. Maar wat is wel de
oorzaak van het geweld?
Bij de apen in het wild speelt het mobiele
:erritorium rond het lichaam van de individu een
belangrijke rol. De hoeveelheid maatschappe
lijke ruimte, die de ene aap krijgt van de ander,
bepaalt ook zijn rang of status. Hoe meer ruim
te, des te belangrijker de positie van de desbe
treffende aap is.
Waar voldoende voedselbronnen zijn en ge
noeg ruimte 19 om een hoger geplaatste uit de
weg te gaan, doen zich geen spanningen van
betekenis voor. Bij de'apen in dierentuinen komt
echter steeds weer het territorium of die maat
schappelijke ruimte in het geding. De beesten
kunnen niet de noodzakelijke afstand van elkaar
nemen. De apen worden door de omheining
evenzeer begrensd als de stoom door wanden
en deksel van een hogedrukpan. De agressie is
constant op het kookpunt.
Een van de vele bewijsplaatsen van beest
achtige massamoord door Nazi's bedreven
in de Tweede Wereldoorlog.
Bij voldoende ruimte is het leven van een
troep apen vreedzaam geregeld door een inge
wikkelde reeks regels. Zodra overbevolking
dreigt, beginnen de moeilijkheden. De apen in
gevangenschap moeten constant hun maat
schappelijke ruimte verdedigen en dat gaat ge
paard met geweld. Men kan elkaar niet meer
ontwijken en bij de voedselgebieden geldt het
recht van de sterkste. Zwakkeren zijn de dupe.
Ze krijgen te weinig voedsel, worden vaak aan
gevallen en dat leidt vaak tot hun dood.
Rijkdom, aldus de moraal, is dus geen waar
borg voor vermindering van geweld, integendeel.
Rijkdom in een land is slechts de helft van het
verhaal. Het gaat om de verdeling van de wel
vaart. Wanneer in een rijk land velen arm zijn,
ontstaan er spanningen en uit die spanningen
groeit verzet.
Francis Bacon schreef over de remedies te
gen het geweld: „De schatten en het geld in
een staat moeten zich niet fn een paar handen
bevinden, want anders is het mogelijk dat een
staat een reusachtige voorraad heeft en toch
van honger omkomt. Het is met geld als met
mest, het is niet goed tenzij het verspreid is".
Het bestuderen van apengemeenschappen
leerde ook, dat deze dieTen het onder de span
ning van overbevolking vooral hebben gemunt
op de vreemdeling of outcast. Soms ontaardt de
agressie in een complete „burgeroorlog", maar
ook komt het voor dat apengroepen hun agres
sie afreageren op andere apenkolonies. Het is
niet moeilijk deze situaties in de menselijke sa
menleving terug te vinden.
Volgens de Russells kan de oorlog in Vietnam
worden gezien als zo'n poging om het geweld
dat in eigen land zou kunnen uitbreken, te ex
porteren.
Een officiële publicatie, die in 1966 werd ver
spreid onder Amerikaanse officieren in Vietnam,
brengt deze- politiek naief onder woorden: „De
oorlog in Vietnam vormt een nieuw type jonge
mensen. Zij worden vervuld van een gevoel
-ft- Gewelddadigheid op straat
schijnt schering en inslag te
worden en passief toekijken lijkt
een tijdverdrijf te worden.
voor plicht en vaderlandlievendheid. De oorlog
zal er zonder twijfel veel toe bijdragen om de
jeugdmisdaad in Amerika te verminderen".
De escalatie van het geweld in Amerika, tot
uiting gekomen in een serie onlusten in 1966,
vat het echtpaar Russell aldus samen: „Armoe
de en een slechte huisvesting leiden tot een
toename van het geweld; er wordt een oorlog
gevoerd en geïntensiveerd om het geweld af te
wenden naar het buitenland: de kosten van de
oorlog leiden tot grotere armoede en een ernsti
ger crisis op het gebied van de huisvesting".
Het verhaal is des te tragischer, omdat de
Amerikaanse regering een serie hervormingen
had voorbereid om de armoede te verminderen.
„Deze hervormingen, die de problemen bij d«
wortels aanpakten, zouden een heel eind In de
goede richting kunnen komen om de spanningen
en het geweld te verminderen. De resultaten
van de studie van apengemeenschappen kunnen
bijzonder nuttig zijn, zowel voor de Verenigde
Staten als voor de rest van de wereld".
De Russells zeggen dat er een overvloed aan
bewijsmateriaal is, dat de mensheid het hele
systeem van geweld gebruikt als middel tot
drastische bevolkingsbeperking en dat dit, en dit
alleen, de essentiële betekenis van het mense
lijk geweld is. „Beperking van de bevolkings
groei en een vastbesloten poging om de meer
derheid van de wereldbevolking uit de ellende
te halen, biedt de grootste kans om een einde
aan de oorlogen te maken".
Ook in de dierenwereld wordt drastisch inge
grepen, wanneer een bepaalde soort uit haar
voedselgebied dreigt te groeien. Het opzettelijk
doden van jongen is waargenomen bij meeuwen,
visdiefjes, fregatvogels, pelikanen, reigers, kwik
staarten, eksters, klauwgieren, ooievaars, maar
ook bij vele andere diersoorten.
Volgens het geleerden-echtpaar zijn ook vol
wassen mensen in staat hun kinderen te ver
waarlozen. te mishandelen en zelfs te doden in
situaties, die ongeschikt zouden zijn om kinde
ren groot te brengen. Daarbij komt nog, dat de
zeer grote spanningen van de overbevolking,
vergezeld door geweld, invloed hebben op de
vruchtbaarheid en op de lichamelijke en geeste
lijke weerstand van mensen.
„Het is te verwachten dat de uitwerking van
deze spanningen iangzamerhand zal afnemen na
het wegnemen van de spanningen en tenslotte
helemaal zal verdwijnen. De bijbelse schatting,
dat de spanningen en het geweld der vaderen
bezocht wordt aan hun kinderen „tot in het
derde en vierde geslacht" kan er niet ver naast
zijn".
Door het huisvestingsprobleem in de meeste
rijke landen Devinden de mensen zich in precies
dezelfde situatie als de goedgevoede, overbe
volkte apenkolonies in de dierentuinen. Het
boek suggereert zelfs dat, indien wij het pro
bleem van de overbevolking niet kunnen oplos
sen. een kernoorlog niet te vermijden is.
„De keuze van de mensheid is een keuze
tussen het paradijs en de hel op aarde, tussen
een algemene slachting, die ernstiger is dan alle
andere slachtingen in de geschiedenis en een
vooruitzicht op een voortdurend toenemend ge
luk voor allen".
