VERNIETIGING VAN JAPANSE DROOM
einde van een te lange nachtmerrie
Wij doen vaak dom tegenover
de geestelijk zieke medemens
1
ZATERDAG 1 AUGUSTUS 1970
Op 6 augustus 1945 vloog onder commando van kolonel Paul W. Tibbets
de Amerikaanse B-29 bommenwerper „Enola Gay" boven Hirosjima,
een Japanse stad van ruim 320.000 inwoners, en gooide een bom van
4050 kg uit met een vernietigende kracht van 20.000 TNT. Drie dagen
later was Nagasaki het doelwit. De gevolgen waren desastreus: Hi
rosjima en Nagasaki werden voor een groot deel van de kaart geveegd,
125.000 Japanners werden gedood, duiienden anderen voor hun hele
leven getekend. Een paddestoelvormige wolk van kosmisch vuur en
rook, de atoom-versie van het oude Arabisch sprookje over een arme
visser en een geest gevangen in een fles, maakte definitief een einde
aan de Japanse droom: het leiderschap over en de vestiging van een
nieuwe orde in een Groot Aziatisch Rijk. Keizer Hirohito deelde zijn
verbijsterde volk mee, dat de oorlog, die als de Pacific Oorlog de ge
schiedenis in ging, was afgelopen. Het was 15 augustus 1945, de
capitulatie van Japan, de bevrijding van Nederlands Indië.
door
BobMantiri
door
Cora de Vos
Iemand uit uw omgeving moet in'
een psychiatrische kliniek worden
opgenomen. Wat is uw eerste reac
tie? Denkt u „och ja, hij (of zij)
was altijd al evi beetje gek" en
schaamt u zich diep in uw hart een
beetje voor uw kennis of familielid?
De betrokkene is hersteld en wordt
uit de kliniek ontslagen. Denkt u
met uw eigen gezonde verstand
volgens uw rechtlijnig, strikt denk
patroon: „Eenmaal getikt, blijft ge
tikt"?
Zo ia, dan werkt u wellicht onbewust
mee aan het in stand houden van een
groot vooroordeel ten aanzien van de
geestelijk zieke mens. Eer maagzweerpa
tiënt kan rekenen op bezoek, bloemen en
medeleven maar de geestelijk zieke wordt
maar al te vaak achterdochtig en met de
grootste omzichtigheid behandeld.
Al zijn we ver af van de middeleeuwen
en ook wel later toen de „gekken"
in het „dolhuye" werden opgesloten en op
feestdagen tot algemeen vermaak be
halve van de ongelukkiger' zelf getrei
terd en gesard mochten worden, er valt
ook nu, anno 1970, nog veel te veranderen
aan de houding van de maatschappij ten
aanzien van de geestelijk zieke mens.
Diezelfde maatschappij is er door zijn
gecompliceerdheid vaak de oorzaak van
dat mensen tn een psychiatrisch ziekenhuis
Alles wat aan het westen herinnerde, verdween achter prikkeldraad,
volkomen geïsoleerd van de buitenwereld.
-ff- De Japanse bezetters heersten
zonder meer bestraft met
gedwongen de executie mee
met ijzeren hand: overtredingen werden
onthoofding. Medegevangenen werden
ta maken.
Vrouwen en kinderen werden geïnterneerd ïn vrouwenkampen, Daar leefden ze in overvolle en bouwvallige barakken waar het wemelde van
ongedierte.
In maart 1945 gingen de Ameri
kanen over tot het bombarderen
van Japanse steden. Tokio werd
gebombardeerd (200.000 doden);
in totaal werden 66 steden ver
woest.
Op 9 augustus 1945 steeg bo
ven Nagasaki een dichte rook
kolom tot 18.000 meter hoogte
Op 2 september, negentien da
gen na de dramatische rede van
keizer Hirohito, tekende Japan
aan boord van het Amerikaanse
slagschip Missouri voor de baai
van Tokio, de verklaring van de
onvoorwaardelijke overgave.
tolót
Tal van gevangenen probeerden met primitieve middelen hun kempbelevenleeen vaat te leggen. In het vrouwenkamp van
Bangkinang (M-Sumatra) deed mevrouw H. Neuteboom dit met veel fantasie en gevoel voor humor door uit zwart papier tafereeltjes
te knippen. Deze drie silhouetjes kregen ale bijschrift: 1: „Er zijn weer vitaminen blnnenl Wat zouden we zonder blaren begin
nen?" 2: „Wie wil wat lekkers kopen? 't Halve kamp gaat met negotie lopenl" 3i „Zeg, heb je ean momentje vrij? Zoek dan
ook eena goed bij mijl" (uit een verjaarsgeschenk 23 mei 1944).
moeten worden opgenomen. Dank zij de
huidige ontwikkelingen op het gebied van
de psychofarmaca kan tegenwoordig wel in
vele gevallen een tijdelijke of algehele ge
nezing worden bereikt. Dan wordt de zieke
hersteld verklaard en uit de kliniek ontsla
gen. Vaak beginnen dan pas de moeilijkhe
den. Hij staat weer op straat in een harde
maatschappij, door het verblijf in de kliniek
vaak zonder de geestelijk# bagage van
leeftijdgenoten.
De Nederlandse overheid laat deze men
sen niet aan hun lot over. De wet sociale
werkvoorziening, die 1 januari '69 van
kracht werd tot '69 werd dit onderwerp
in twee ministeriële regelingen behartigd
biedt de herstelde geestelijk zieke de
mogelijkheid aangepast werk te vinden,
waarna men In de meeste gevallen terug
kan keren naar het „normale" vrije bedrijf.
Er zijn in ons land talloze instellingen op
het gebied van de nazorg, maar de „na
zorg" van de directe omgeving laat veel te
wensen over en bestaat vaak slechts uit
achterdocht en een ontstellende tactloos
heid.
Als dit -ooroordeel ter sprake komt in
een gesprek met de heer J. W. Wehr-
meijer, directeur van de Van de Wouden
stichting in Delft, zegt hij en het lijkt een
beetje berustend: „Ach, je hebt altijd dom
me mensen." Toch is hij in Nederland,
waar hij een indrukwekkend aantal functies
bekleedt op het gebied van de geestelijke
volksgezondheid, een groot strijder voor
de belangen van wat hij noemt: „de ver
pleegden".
Da Van dar Woudanstichtlng omvat on
dermeer een dagverblijf voor geestelijk
gehandicaoten en. als samengaan van par
ticulier initiatief en gemeentelijke werk
voorziening, de sociale werkplaats Marlot.
Op Marlot, waar ook lichamelijk gehandi
capten passend, vaak hoogwaardig werk
vinden, komen de mensen die via de kli
niek of het arbeidsbureau naar een sociale
werkplaats worden verwezen. Voor hoofd
en handarbeiders worden passende werk
zaamheden gezocht die de betrokkenen
meestal tijdelijk blijven doen, waarna ze
weer terug kunnen naar het vrije bedrijf.
„De mensen die hier komen, fnoeten le
ren weer In normaal tempo te werken",
zegt de heer Wehrmeijer. „Ze moeten de
cadans van het leven weer te pakken krij
gen door normale werktijden, 's morgens
komen, 's avonds gaan. En erg belangrijk
is het contact met de maatschappij.
Komen mensen van het vrije bedrijf wel
eens terug naar hun vroegere werkgevef
Marlot? „Dat gebeurt inderdaad", vertelt
de heer Wehrmeijer. „De mensen blijven
vaak liever in een beschutte omgeving. Zij
.kunnen soms niet tegen de verleidingen
van een onbeschermd milieu. In een nor
maal bedrijf zal iemand misschien op vrij
dagmiddag zeggen: „Ga je straks mee een
pilsje drinken?" en als dat ene pilsje er
veel meer worden kunnen deze mensen
soms niet de nodige weerstand opbren
gen.
Over de terugkeer in de „normale"
maatschappij zegt hij: „Die maatschappij is
vrij hard. Mensen die van Mar in «en vrij
J. W. Wehrmeijer
bedrijf komen, worden vaak gepest, in 't
ootje genomen of niet ontzien". De heer
Wehrmeijer vertelt over een werknemer die
23 jaar lang tot volle tevredenheid van zijn
baas werkte. „Die baas ging met pensioen
en er kwam een opvolger die een hardere
aanpak van deze „zwakkeling" noodzake
lijk vond. Het gevolg was dat de man
moest worden ontslagen".
Dergelijke trieste gevallen staan niet al
leen. „De bescherming die de mensen hier
krijgen maakt het soms moeilijk zich weer
terug in de normale maatschappij te hand
haven".
Ondervindt hij In Delft veel moeilijkhe
den bij het plaatsen van werknemers in het
vrije bedrijf? „Hier in Delft niet zoveel
maar vergeet niet dat Delft het laagste
werkloosheidspercentage van ons land
heeft. Het aanbod is gering en de vraag
groot, dan bellen ze nog wel eens of wij
soms iemand hebben".
De heer Wehrmeijer verbaart zich soms
over het gebrek aan kennis bij psychiaters
en neurologen op het gebied van de na
zorg. „Ik krijg er hier die voor het eerst op
een sociale werkplaats komen kijken en
zeggen: *0, dus zo werken ze nou".
Over de ontwikkelingen in Nederland fs
hij echter goed te spreken. „Alleen de
research zou een veel belangrijker plaats
moeten innemen". Kan Nederland een ver
gelijking met het buitenland, bijvoorbeeld
Amerika, doorstaan? „O ja, er wordt daar
erg veel geëxperimenteerd, maar er ge
beurt bijna niets. Amerika is helemaal niet
handicap-minded. Al die mensen die eco
nomisch niets presteren zouden ze het lief
ste wegstoppen".
In Nederland werkt men dus ruimschoots
aan een goede geestelijke volksgezondheid.
Het is jammer dat dit werk grotendeels
achter de schermen gebeurt en de publie
ke opinie nauwelijks bereikt. De heef
Wehrmeijer: „In mijn lezingen zeg ik altijd:
De maatschappij moet de gehandicapte ac
cepteren en de gehandicapte moet zich
acceptabel maken".
Amerika, Engeland en Neder
land beantwoordden deze on
verhoedse aanval met een oor
logsverklaring. De Nederlandse
regering niet zozeer omdat haar
koninkrijksdeel over zee werd
bedreigd, maar omdat haar
bondgenoten werden aangeval
len.
De Japanse oorlogsmachine
draaide intussen al op volle toe
ren: Singapore, Hong Kong en
strategische punten in de Paci
fic, nodig voor de sprong naar
de Indische Archipel, werden
bezet
Op 10 januari opende de Ja
panse strijdmacht de aanval op
de ArchipeL Drie maanden later
zetten drie Japanse divisies voet
aan wal op Java, het dichtstbe
volkte eiland van de Indische
Archipel. De Japanse strijd
krachten dachten de tegenstand
van het Kon. Nederlands Indi
sche leger binnen een week te
breken. Maar zij vergisten zich
daarin, want deze tegenstand
duurde drie maanden, lang ge
noeg om de Japanners belang
rijke verliezen toe te brengen.
Eén van de grootste tegenval
lers voor de Japanse marine
was de slag in de Java Zee in
de nacht van 27 on 28 februari
1942. Een dramatisch gevecht
onder leiding van Karei Door
man. Ook de veririetiging van
een compleet konvooi in de
Straat Makassar, waardoor er
•erst in Japan een geheel kon
vooi moest worden samenge
Japans greep naar de macht In Azië begon op 7 december 1941 met
de dramatische aanval op Pearl Harbor, die de Amerikaanse vloot snel en
efficiënt uitschakelde. Nog voor de oorlog eigenlijk begonnen was, werd de
aanvalskracht van de Verenigde Staten van Amerika gereduceerd tot een hoop
schroot.
Makassar. Niet alleen op Java
werden kampen gecreëerd, maar
ook op Sumatra, Borneo, Cele
bes en in andere bezette gebie
den.
Gezinnen werden uit elkaar
gerukt: de mannen gingen naar
de mannenkampen, de vrouwen
en kinderen naar de vrouwen
kampen, waar zij, gevangen
achter afrasteringen van bam
boe, volkomen geïsoleerd van de
buitenwereld, onder mensont
erende omstandigheden zich in
leven moesten zien te houden.
Ze leefden in overvolle, bouw
vallige barakken waar het we
melde van ratten, kakkerlak
ken, wandluizen en andei* onge
dierte, en waar zij te kampen
hadden met gebrek aan voedseL
Sanitair was er niet, de hygiëne
ten hemel schreiend en de me
dische verzorging, voor zover
aanwezig, slecht.
Eén van de belangrijkste re
denen van de bezetters om in
terneringskampen op te richten
was de Japanse algemene doel
stelling, die moest leiden tot het
scheppen van een gemeenschap
pelijke welvaart van groter
Oost-Azië onder leiding van Ja
pan. Een andere reden: het lang
gekoesterde verlangen eindelijk
de Nederlanders, Engelsen en
Amerikanen te vernederen, die
de Japanners uit de hoogte had
den behandeld, immigratie in
hun landen hadden verboden en
die nu nog rondliepen met een
gezidht of ze er zeker van wa
ren, dat ze de oorlog zouden
winnen.
Ontvluchten uit de kampen
was zinloos, immers, waar kon
de Europeaan zich verbergen?
Het merendeel van de autoch
tone bevolking bleef passief.
Van Japans imperialisme
scheen men minder afkerig dan
van een Nederlands bestuur,
dat een minderwaardigheids
complex had veroorzaakt.
Voorts maakte ook de oeroude
jojobojo-voorstelling een Japans
bewind niet onaantrekkelijk.
Immers, de vrijheid zou komen
na de overheersing van kleine
gele mannetjes.
In het Oosters bewustzijn,
waarin macht en gezag samen
vallen, werd de ondergang van
de blanke suprematie een feit
met het in nevels opgaan van
het gezag en de rechten van het
Gouvernement. Het nationalis
me bij de Indonesiërs werd in
de bezetting geboren.
Niet allen dachten er ech
ter zo over. Velen verklaarden
zich solidair met de Nederlan
ders, namen deel aan het verzet
of gingen in krijgsgevangen
schap en velen moesten het met
de dood bekopen. Maar met het
aloude ontzag voor dè 'Kompe-
nie'was het gedaan.
De Japanse bezetters, vooral
de Kempeitai te vergelijken
met de Duitse Gestapo
heersten met ijzeren hand en
oefenden een waar schrikbe
wind uit. Europese vrouwen
werden onteerd en in vele ge
vallen onder dwang in bordelen
te werk gesteld. Verzetsorgani
saties werden stuk voor stuk
opgerold. Opgepakte leden van
de ondergrondse werden zonder
meer onthoofd of bezweken on
der onvoorstelbaar wrede mar-
telmethoden, waarin Japanners
de Duitsers overtroffen.
Niet alleen verdwenen de
Europeanen en Indo-Europea
nen in interneringskampen.
Duizenden, onder wie ook Indo
nesiërs, werden naar Japan of
Birma Overgebracht. In Birma
werkten ruim 35.000 Nederlan
ders aan de 'dodenspoorweg',
omgeven door giftige moeras
sen, door oerwouden en ge
plaagd door ziekten. Duizenden
stierven aan malaria, cholera ol
gewoon dooY uitputting.
Hoeveel mensen kwamen niet
om tijdens het transport naar
Japan waar zij zouden worden
ingeschakeld in de oorlogsindu
strie: het zij door ontberingen
of doordat het schip waarmee
ze vervoerd werden door een
torpedo van een geallieerd schip
tot zinken werd gebracht»
De Japanse „droom" duurde
maar kort. De Amerikanen had
den in de tussentijd niet stilge
zeten. In de Pacific en op de
Phillippijnen boekten ze succes.
steld, eer de aanval op Celebes
kon worden ondernomen, was
een streep door de rekening.
Door die vertraging op het
Japanse aanvalsschema kon
Amerika Australië, dat even
eens bedreigd werd, vol wapens
stoppen. Daarmee werd voor la
ter de basis gelegd voor een
grootscheeps geallieerd tegenof
fensief. Het kwam het kleine
groepje Hollanders en Indische
Nederlanders op een verlies van
26.000 doden mannen, vrou
wen en kinderen te staan.
Dat was tien pr'ocent van de ge
hele Nederlandse bevolking in
Nederlands Indië.
Op 8 maart capituleerde het
KNIL. De snelle instorting van
de blanke suprematie onder de
slagen van de Aziatische troe
penmacht betekende de laatste
gevoelige klap voor het Neder
landse prestige.
Eén van de eerste dingen die
de Japanse bezetters deden, was
het afsluiten van de autochtone
bevolking voor westerse invloe
den. Tevens wist men haar- via
het machtige wapen van de
propaganda eiVan te overtuigen
dat de toekomst was aan hit
Groot Aziatisch Rijk.
Al wat aan het westen herin
nerde moest verdwijnen. En zo
begon de algemene internering
van de Europeanen en Indo-
Europeanen in kampen. Enkele
beruchte kampen in en om Ba
tavia: Glodok, Struiswijk, Adèk,
Kramat, Tjideng en Kampong
