PORTUGAL
i
De teugels wat gevierd
maar toekomst nog vaag
«r
VVDM: (nog) niet buiten „legerboekje" gaan
ZATERDAG 18 JULI 1970
Ze zeggen, dat de Portugees melancholiek is. Ze zeggen, dat hij nog droomt. En wie in een
van de kleine cafeetjes in de Alfama, Lissabons Montmartre, naar de fado-zangeres luistert, die
kan daarin geloven, als hij er het onbestemd verlangen naar vroeger in hoort. Naar Portugals
verleden, naar de tijden van koloniën en rijkdom, van grote namen als Bartholomeus Dias, Vasco de
Gama, Cabral. Ze zeggen, dat daarom die fado zo triest klinkt, wat smartelijk soms: omdat het
Portugal van vandaag niet meer dan een schim is van wat het vroeger was. Lyriek van romantici?
Wie de tekst vertaalt, ontdekt wél, dat zij minder dat roemruchte verleden als onderwerp heeft
alswel de inhoud van alle chansons waar ook ter wereld: de liefde. Maar toch blijft het muziek
met een weemoedig tintje. Waarom? Geen Portugees, die het verklaart. In ieder geval bespeurt
de toerist op de drukke Rossio, Lissabons hart, weinig weemoed en triest is het er ook niet.
Integendeel: het Lissabon van vandaag bruist van leven.
door
Stadsbeeld In Lissabon:
rtugees gaat goed gekleed.
'ortugals capitool is een vrolijke
d, met een opgewekt terrasle-
i, met voorbijrazend druk ver-
ir. met goed geklede Portugezen
met vooral aan de oever van
Taag een leger van uitgesla-
i kooplui. Een mooie stad ook.
arin het pittoreske van de Alfa-
-straatjes en de geverfde vis-
sboten op de rivier harmonieus
itrasteren met het strak gesty-
rde staal en beton van de
chtige Pont Salazar over de
>q-
:en stad met moderne winkels,
I een warnet van nauwe straten
het centrum, waar men gemak-
ijk verdwaalt Te overzien is zij
uwelijks. Of men zou met een
de kabeltreintjes of met de lift
Santa Justa (voor zes cent)
ir het hoger gelegen stadsdeel
eten gaan. Daar heeft men Lis
ion aan de voeten liggen en be-
jpt men de lofzangen op de „ko-
qin van het westen en de prin-
der oceanen". Lissabon zó,
zijn over de heuvels golvende
izenzeeën, is een metropool, die
behalve leven ook schoonheid uit
straalt.
Lissabon: Portugals visitekaartje,
juweel van het land, dat de Portu
gees voor de bezoeker graag in de
vitrine legt. Natuurlijk, het land
heeft meer van die sieraden. De
Algarve bijvoorbeeld, meest zuide
lijke provincie, waarvan nu al jaar
lijks zo'n miljoen toeristen komen
proeven. Of die vele kleine vis
sersplaatsen aan de oceaankust,
waar de boekenromantiek op straat
ligt.
Maar Lissabon is de koningin.
Een rijke vorstin. Zeker in de ogen
van die kleine zeven miljoen Portu
gezen in het binnenland, die het
autochroom in d» brede Avenida
da Liberdade en de luxe-etqlages
van de Rua do Carmo alleen van
horen zeggen kennen. Want zij le
ven in een heel andere wereld. Zij
behoren tot dat overgrote deel van
het Portugese volk, dat financieel
het hoofd maar net boven water
houdt. Dat voor de huurprijs van
een flat in Lissabons nieuwbouw
wijk (zo'n 3000 Escudo's, ofwel 260
gulden) een maand moet werken.
Vaak onder primitieve omstandig
heden Want het is geen zeldzaam
heid, dat korenvelden nog met de
sikkel worden gemaaid.
„U heeft gelijk", zegt op een
druk terras aan de Rossio de amb
tenaar van een ministerie. Er is in
Portugal een groep, die het goed,
zeer goed heeft Maar het is
slechts een kleine. Daarna komt
een bescheiden middengroep en
daéma de grote rest, die nog net
geen armoe lijdt Men spreekt wel
eens over een land met twee ge
zichten, Portugal is er een school
voorbeeld van"
„Maar", zegt hij er gelijk bij, „er
is wat aan het veranderen. Het
Portugal van nu is niet meer het
Portugal van een jaar geleden.
Marcello (Portugals nieuwe premier
-jf Vrachtboten in de haven van
Lissabon: vele ervan bevaren
nog alleen op hun zeilen de bre
de Taag.
Caetano) doet goed werk. Sinds
Salazar verdwenen is, hebben wij
het beter gekregen al gaat het dan
langzaam" En daarmee wijst hij
niet alleen naar de materiële om
standigheden. maar vooral ook
naar het democratiseringsproces,
dat na een bijna veertigjarig straf
dictatoriaal Salazarbewind voet-
staos op gang liikt te komen.
„De pers is wat vrijer in haar
meningsuiting, al is vergaande kri
tiek niet mogelijk en tot op zekere
hoogte kan je ook op straat kritiek
uiten op de regering zonder, zoals
vroeger, gelijk te worden opgepakt
door de PIDE, de beruchte gehei
me staatspolitie."
Meerderen in Portugals hoofd
stad beamen dat. Caetano heeft
sedert zijn komst in 1969 de teu
gels wat laten vieren. Dat bleek
vorige herfst al toen de beide op
positie-partijen CEUD (de gematigd
socialisten) en de CDE (de radika-
len) meer gelegenheid kregen hun
kiezers achter zich te krijgen dan
vroeger.
Dick Ringlever
Dat die oppositie er desondanks
niet in slaagde ook maar één van
de 130 zetels te verkrijgen in de
Assemblee en de regeringspartij
de Nationale Unie dus nog
steeds de alleen heersende Is,
heeft tweeërlei oorzaak.
In de eerste plaats blijkt een
groot deel van de bevolking
vooral die van buiten de steden
weinig geïnteresseerd in politiek,
waaruit kan blijken, dat zij geen
dwingende redenen heeft in actie
te komen voor een nieuw regime.
In de tweede plaats ligt de oor
zaak van de nederlaag van de op
positie in het verkiezingssysteem.
Want ondanks alle (vaak schijn
bare) vrijheden zijn de actie-moge
lijkheden beperkt gebleven. Zo
moet de kiezer (alleen gezinshoof
den zijn stemgerechtigd) zich zes
maanden voor de verkiezingen la
ten inschrijven in het kiezersregis-
ter. Is hij ook maar een dag te
laat, dan mag hij al niet meer mee
doen.
Pas als een maand voor de ver
kiezingen de partijcampagnes mo
gen beginnen (daarvoor zijn ze
verboden), krijgen de oppositiepar
tijen dit register in handen. Dit be
tekent, dat zij ook dan pas de kie
zers kunnen gaan bewerken en hun
de lijst met kandidaten kunnen stu
ren. Een lijst, die tevens als stem
biljet dient.
In een cafeetje in Coimbra aan
de oever van de traag stromende
Mondego, zegt een student, die
zijn naam niet genoemd wil heb
ben: „Ik ben zelf gematigd socia
list en vind hét jammer, dat wij een
machtige concurrent hebben in de
persoon van Caetano, die in heel
Portugal populair is. Dat heeft hij
niet alleen te danken aan zijn
spontane manier van optreden
Salazar was een stroeve norse
man maar vooral ook aan de
hervormingen, die hij beloofd heeft.
Hij maakte zich enorm populair
door Soares, de leider van de so
ciaal-democraten, uit zijn veroan-
ningsoord Sao Tomé terug te halen
en ook de in 1958 het land uitge
stuurde bisschop van Oporto, Go-
mes. weer toe te laten. Eveneens
de vrijlating van een groot aantal
politieke gevangenen heeft zijn po
sitie bij het volk verstevigd. Daar
mee kréég hij natuurlijk een uitste
kende entree. Maar wij vragen ons
wel af of dit niet een gewijzigde
tactiek is in dienst van de oude
Salazar-strategie.
Een Nederlander, die al enkele
jaren samen met zijn Portugese
vrouw In Lissabon woont: „Nee,
geen namen, als buitenlander mag
je je hier helemaal niet met politiek
bemoeien: voor je het weet heb je
een dwangbevel om direct het land
te verlaten."
Ook hij geeft toe:" Er Is In het
laatste jaar veel ten goede veran
derd, meer dan onder 40 jaar Sala
zarbewind. Caetano staat bekend
als een gematigd man, een erudiet
man ook hij was jarenlang rec
tor van de universiteit van Lissa
bon. Bovendien is van hem be
kend, dat hij een niet al te beste
vriend van Salazar Is. Niet voor
niets is hij In 1958 als minister van
overzeese gebieden uit de regering
getreden."
„Wèt hij nu eigenlijk wil veran
deren, is minder duidelijk. Zijn po
litiek ten aanzien van de koloniën
bijvoorbeeld: Als je zijn toespraken
hierover goed leest, zou je zeggen
dat hij een federatie voorstaat,
waarin de koloniën dan wel geen
volledige onafhankelijkheid hebben,
maar wèl zelfbestuur."
„In de praktijk is hiervan tot nu
toe echter weinig terecht gekomen.
En dat grijpt de oppositie natuurlijk
graag aan om kritiek te uiten. Als
je daarop maar flink blijft hameren,
krijg je op den duur wel aanhang,
want die koloniën liggen de ge
wone man zwaar op de maag.
Twee jaar dienen In de tropen,
waar de verlieslijsten steeds langer
worden, vindt niemand een pretje.
De gemiddelde Portugees wil van
die koloniën af."
„Maar aan de andere kant: als
je de economie laat gelden en
Caetano is een econoom dan
moet je je kunnen voorstellen, dat
Lissabon Angola, Mozambique,
Guinee en Kaap Verdische eilan
den graag zo lang mogelijk vast
houdt. Ze brengen tenslotte zo'n
85 procent van alle staatsinkoms
ten binnen, al kan je niet stellen,
dat die opbrengst alleen door Por
tugal wordt geconsumeerd. De ko
loniën zijn geen paradijzen, verre
van dat maar de bevolking leeft er
beter dan In veel andere Afrikaan
se staten, die wel onafhankelijk
zijn."
Wat wil Caetano? Is hij werkelijk
de man van de hervormingen? Tot
nu toe is zijn politiek nog vaag en
onduidelijk. Maar insiders wiizen
erop. dat men ook niet anders kan
verwachten. Want Caetano is geen
alleenheerser. Hij moet rekening
houden met de groepen achter de
schermen. De machtigste daarvan
is wel het leger, dat een to ver
gaande liberalisering nooit zal tole
Lissabons hart, de Rossio: Ie*
vendig en gezellig.
Foto links: het ontdekkings
monument, dat in 1960 aan de
monding van de Taag Is ge
plaatst: herinnering aan Portugals
roemrucht verleden.
reren, evenmin als de ultra-rechtse
president Tomas dat zal doen.
Dat hij in het parlement al een
dertig vertegenwoordigers toeliep
die officieel wel tot de Nationale
Unie behoren, maar bekend staan
ale critici van het bewind Salazar,
wordt algemeen als een belangnike
toegeeflijkheid gezien. De aanwe
zigheid van deze „christen-demo
craten," zoals ze wel worden ge
noemd, is niet zonder betekenis.
Velen zien hierin de enige moge
lijkheid om het beleid om te bui
gen: van binnenuit en niet via de
oppositie. Dit laatste zou de kolo
nels alleen maar een voorwendsel
kunnen geven om in te grijpen en
een volledige militaire dictatuur te
vestigen. En dat Is wel het laatste
wat Caetano wenst.
Al blijft de oppositie sceptisch
ten aanzien van de schijnbare be
doelingen van de premier waar
ter wereld overigens juicht een op
positie over de tegenpartij? nie
mand in Portugal zal ontkenner»,
dat er veranderingen gaande zijn.
In hoeverre die van blijvende waar
de zijn en in hoeverre ze uitzicht
bieden op democratisering, zal de
toekomst moeten leren.
Vooralsnog lijkt het buitenland
zich drukker te maken om Lissa
bons politiek dan de doorsnee Por
tugees zelf. Het percentage niet
opgekomen kiezers van vorig na
jaar (38 procent van de ingeschre
venen) spreekt wat dit betreft dui
delijke taal. De gemiddelde Portu
gees houdt zich bij zijn glaasje
porto met nootjes op het terras.
En wanneer er al in nachtelijk
duister op de vrachtloodsen aan de
Taag in krijt geschreven wordt „vi
va o partido comunista Portugues,"
dan wordt dit de volgende dag al
gauw gevolgd door een „viva Mar
cello." Want ook in Portugal heeft
elke politiek geëngageerde zijn te
genstander....
BIJLAGE VAN
HET KWARTET
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
T)e Vereniging voor Dienstplich-
°e Militairen (WDM), in 1966 op
richt, telt ongeveer 23.000 leden,
fit is 44 procent van het totale aan-
dienstplichtigen. Het centrale
ic
I.tgangspunt van de vereniging is
j positie van de dienstplichtige
litairen beneden de rang van
jderofficieren te verbeteren. Zij
~xht haar doel te bereiken langs
ïttige weg en wel door overlec
it burgerlijke en militaire autori
ten.
Zo ongeveer staat het in de statu -
a. Vooral de zinsnede waarin wordl
fcteld dat op basis van overleg zal
irden gehandeld is uitermate be-
3.ngrijk, want zonder deze garantie
rtfi de VVDM binnen het leger niet
innen worden getolereerd. Een club
in 23.000 dienstplichtigen, die een
':1 andere doelstelling heeft dan
leger waarvan ze deel uitmaakt,
idt een reëel gevaar in.
door Rolf Hoekstra
Wat te doen wanneer al die dui
zenden leden zich gaan mobiliseren
om een bepaald doel te bereiken? De
nationale groetdag, uitgeroepen door
het WDM-bestuur. is daarvan een
voorbeeld. Deze actie was ludiek ge
noeg om door de vingers te worden
gezien, maar er zat in de ogen van
de legerleiding zonder twijfel een
opruiend element in.
Zou een dergelijke actie geen na
tionaal karakter hebben gehad, maar
op kazerneniveau zijn gehouden, dan
was er vermoedelijk wel ingegrepen
Hoe dan ook, het ministerie van de
fensie volgt de verrichtingen van de
vereniging op de voet. Het WDM-
bestuur waakt ervoor niet buiten z'r
boekje te gaan, want voorlopig wordl
nog veel waarde gehecht aan de be
staande vorm van overleg.
Het secretariaat van de vereniging
is gevestigd in de Hojelkazerne aar
de Croeselaan 39 in Utrecht. Voorzit
ter mr. H. G. M. Dijstelbloem (24) is
met nog drie van de zeven dienst
plichtige hoofdbestuurders geheel
vrijgesteld voor het werk van de
VVDM. Zij krijgen alle mogelijke fa
ciliteiten, zoals type- en stencilma
chines, en verzorgen de uitgave van
het tweemaandelijkse verenigings
blad „Twintig".
Over het gehele land verspreid telt
de vereniging honderd afdelingen,
die op hun beurt weer zijn onderge
bracht in tien districten met aan het
hoofd een districtscoördinator. Deze
besturen .kunnen vrij van diensten
krijgen voor het houden van verga
deringen. In de praktijk komt het
erop neer dat, hoewel in een aantal
gevallen buitengewoon verlof moet
worden aangevraagd, iedereen zijn
werk voor de VVDM naar behoren
<an doen.
De WDM is zich er sterk van be
wust dat de overheid een groot be
lang heeft bij het bestaan van de
vereniging. Het biédt de legerleiding
een goed inzicht van wat er onder de
dienstplichtigen leeft en ze kan zono
dig tijdig ingrijpen, wanneer militai
ren tot ongewenste acties zouden be
sluiten.
Sinds kort is in de kringen van hel
hoofdbestuur een discussie aan de
gang of de democratisering van het
Dienstplicht wordt niet meer zozeer gezien als een eer en
dat kan ook bijna niet, wanneer ongeveer de helft van alle
dienstplichtigen in werkelijke militaire dienst komt. Ze raken
achter bij leeftijdgenoten die wel kunnen doorgaan met geld
verdienen of studeren. Uit deze onlustgevoelens is de WDM
geboren, die vecht voor de emancipatie .van de soldaat. Er is al
heel wat bereikt, maar sinds kort is er onder de hoofdbestuur
ders een discussie gaande of de vereniging zich scherper dient
op te stellen teneinde de zo gewenste democratisering van het
leger door te voeren.
leger door middel van overleg moet
worden bereikt. Het koperpoetsen is
grotendeels afgeschaft, de reveilles
worden later gehouden, men mag la
ter naar bed, de vrije tijd wordt in
burgerkleding doorgebracht en de
wedde is verviervoudigd; van vijftig
gulden gebracht op 200.
Toch worden deze wapenfeiten
door de meer radikalen onder de
verenigingsbestuurders eerder scep
tisch bekeken dan toegejuicht.
„Mooie zoethoudertjes", is de me
ning. „Het roestige militaire bestel
moet worden opengebroken. Alles
blijft bij het oude, alleen wat rand-
zaken worden verbeterd. Het dragen
van burgerkleding staat wel netjes,
maar is niet essentieel. Een aardig
voorbeeld van repressieve tolerantie".
De grote meerderheid van het
hoofdbestuur is het hiermee niet eens
en geeft de voorkeur aan de bestaan
de vorm van overleg, wijst elke
harde aktie af.
Zij wil de faciliteiten, die het mi
nisterie van defensie de VVDM heeft
verleend, niet in de waagschaal stel
len.
Men is allang blij, dat er kan ge
sproken worden over een mentali
teitsverandering. Vooral bij de jon
gere officieren is hiervan sprake.
Door zich scherper op te stellen, zou
de verhouding tussen mindere en
meerdere alleen maar verslechteren.
En niemand is daarbij gebaat. Men
vindt het al erg genoeg dat vooral
onder oudere officieren de argwaan
ten opzichte van de drang naar de
mocratisering groeit.
Zij slaan met gemengde gevoelen*
gade dat de positie van de vereniging
steeds sterker wordt. Sinds kort kun
nen militairen, die zijn afgezwaaid,
lid blijven van de WDM. Het was
voor de vereniging een grote handi
cap met een weliswaar groot maar
om de twee jaar totaal wisselend
ledenbestand te moeten werken.
Nu afgezwaaide dienstplichtigen
lid kunnen blijven, kan gewerkt wor
den aan een actief vast ledenbestand.
Het betekent tevens dat op deze ma
nier de politiek, die altijd buiten het
leger is gehouden, via de vereniging
haar invloed kan uitoefenen op het
militaire bestel. Het zullen vooral de
politiek bewusten zijn, die het lid
maatschap ook na de militaire dienst
tijd gehandhaafd willen zien.
Deze ontwikkeling baart de leger
leiding zorgen. Wat te doen wanneer
de leden van het hoofdbestuur eisen
een hardere lijn te volgen om zo de
gewenste democratisering te berei
ken? Een eerste ontwikkeling in deze
richting wordt in het militaire ver
enigingsblad „Twintig" aangegeven
door onderwijzer Bob Manten, die
als niet meer dienstplichtige deel uit
maakt van het algemeen hoofdbe
stuur en zegt dat de vereniging zich
het recht moet voorbehouden om
over te gaan tot niet-parlementaire
acties. Minister Den Toom van de
fensie heeft al een duidelijke waar
schuwing laten horen. Daarom de
volgende week: WDM to be or not
'o be.
1
