„Laboratorium" voor wijkgemeenten
Zó hollen
wij
naar de catastrofe!
O
ZATERDAG 73 MEI 1970
In de gang het bordje „Boulevard de la Paix" (Boulevard van de Vrede). Via deze
gang komen we bij prof. dr. B. V. A. Röling, een grote en knappe man met helblauwe
ogen en kortgeknipt spierwit haar. Zijn werkkamer is ruimen rommelig, veel boeken
en een opvallende collage oorlogsfoto's aan de muur. Op een van de foto's Guer
nica, de eerste stad, die vanuit de lucht werd gebombardeerd in de Spaanse burger
oorlog. Een hoopvolle tegenhanger van dit brok oorlogsellende is de Duitse sol-
datenhelm, die tot vergiet werd gemaakt en nu als bloembakje dienst doet op een
stalen archiefkast. Zwaarden omsmeden tot ploegen, maar zover is het nog niet.
Nog lang niet.
töF. RÖLING: De meeste mensen vinden
er veel te veel over de oorlog wordt ge-
at. Ik begrijp die weerzin wel. Het oorloge-
ileem Is zo ontzettend gecompliceerd. Je
It je zo machteloos. Maar die groeiende on-
teresseerdheid is enorm gevaarlijk. Als «r
i gebeurt, hollen we naar de catastrofe."
Somt er volgens u een atoomoorlog?
Wapens worden ontwikkeld om ze te gebrui-
We groeien naar de situatie dat Amerika of
land in staat is tot een totale vernietiging
de tegenstander bij de eerste aanval. Wan-
r het zover komt, zal tot die vernietiging
den overgegaan. Alleen al om de tegenstan-
voor te zijn."
lordt de bewapeningswedloop veroorzaakt
r angst of agressie?
)oor belde en nog andere factoren, dacht
Amerika hoeft helemaal niet bang te zijn. Het
tok een kwestie van macht. Amerika wil zijn
ende rol handhaven. Bovendien zijn er men-
die denken dat door uitbreiding van de
chtook de veiligheid toeneemt".
peelt dit ook bij de Russen?
ffe weten meer van Amerika en de situatie
■te dus veel duidelijker. Ik ben van mening
Amerika op het ogenblik een onjuiste
railing van zaken wordt gegeven. In Ameri-
Hflrtit steeds een achterstand in de bewape-
I gepredikt. Het is niet waar. Het wordt ge-
d om angst te zaaien en van het Congres
igeid los te krijgen voor nieuwe wapens,
seft de Amerikaanse minister gezegd, dat
nd er op uit is een wapenmacht op te
ven die in staat is de tegenstander bij de
te aanval totaal te vernietigen. Ik ben niet
uigd van die bedoeling aan Russische zij-
Van Riel heeft eens voor de televisie
gd dat wij, indien we niet aan onze NATO-
lichtingen zouden voldoen, door de Russen
en worden overvallen op dezelfde manier
at in Tsjechoslowakije is gebeurd.
c kan me voorstellen dat men zegt, dat we
ipend moeten zijn. Daarmee ben ik het vol-
en eens. Tsjechoslowakije is een duidelijk
>eeld van wat Je kan overkomen als je niets
bewapening doet. Als je machteloos bent
de machtige over je heen".
bent het metmr. Van Riel eens?
"Nee, helemaal niet, immers, hij wil de bewa-
hg opvoeren. Ik zeg alleen dat ik eenzijdige
apening geen verstandige politiek vind. Ik
veel te veel bewapenen iets heel anders
(eenzijdig ontwapenen. De Amerikanen drij
ven de bewapening ongehoord op zonder dat ze
dat kunnen rechtvaardigen op militaire gronden.
Na 1945 had Amerika als enige atoommacht
de mogelijkheid het atoomprobleem binnen de
perken te houden, maar die kans is niet benut
Alle grote problemen ten aanzien van het oor-
logsvraagstuk zijn nog moeilijker geworden dan
ze in 1945 al waren.
Men heeft 25 Jaar lang over ontwapening ge
praat, maar in feite Is er niets gebeurd. Bij de
onderhandelingen over ontwapening heeft Ame
rika zich gedragen als machtigste mogendheid
en voorwaarden gesteld, die voor de andere
partners onaanvaardbaar waren. Het is ontzet
tend moeilijk voor een land dat aan de top staat
voorstellen te doen, die z'n leidende rol kunnen
aantasten. Zal een derde wereldoorlog nodig
zijn om met de atoombom te leren leven? Dat is
de vraag."
We moeten erg oppassen voor de Russen, is
Rolf Hoekstra en
Bert van der Ent
in gesprek met
prof. dr. Röling
de mening. In uw boeken zegt u, dat Rusland
niet uit is op militaire agressie. Kunt u dat
toelichten?
„De Russische politiek van na de oorlog is
volgens mij niet op militaire expansie gericht.
De Russen willen het communisme verbreiden
door middel van ideologische agressie, maar
daarvoor hoeven we niet bang te zijn. Het com
munisme heeft geen enkele kans in een staat
die behoorlijk is georganiseerd. Wie wil er nog
communisme hier?
Het is waanzin in ons land bang te zijn voor
het communisme. De Russische ideologie heeft
uitsluitend kansen in landen, waar economische
wantoestanden bestaan, zoals Zuid-Amerika.
Azië en misschien wat Zuid-Europese landen".
De Russen zeggen nog steeds bang te zijn
voor een herlevend Duits militarisme. Is dat
geen verhaaltje dat ze vertellen om de bewape
ning aan hun eigen volk te verkopen?
„Hebt u het boek van Strauss gelezen? Nou,
als je ziet wat Strauss denkt en wat voor aan
hang hij heeft, dan hoeft maar even iets mie te
gaan of hij heeft zo weer een meerderheid.
Daar zou ik ook bang voor zijn: een streven
naar een groot Europa van de Atlantische
Oceaan tot aan de grenzen met Rusland.
De satellietstaten horen er dus bij. Ze zullen
die nooit militair op de Russen veroveren, nee,
geen sprake van. De Duitsers zijn Immers vre
delievend. We zullen de Russische satellietstaten
naar ons toelokken door onze welvaart en vrij
heid. En dan moeten we een Europese kern
macht hebben om te voorkomen, dat Rusland op
dat weglopen reageert zoals ze dat in 1968
hebben gedaan met de inval in Tsjechoslowa
kije", zegt Strauss. En dan zitten we midden in
de derde wereldoorlog".
U kunt kennelijk begrip opbrengen voor de
argumenten, waarmee de Ruseen Tsjechoslowa
kije hebben bestreden.
„Het was een wanhoopsdaad. Ze zagen het
land al weglopen uit het Sowjetblok en hebben
dat willen voorkomen. Het heeft de zwakte van
het Sowjetblok duidelijk aangetoond en tot gro
tere zwakte bijgedragen. En wij reageren erop
met een versterking van de NAVO. Een vreem
de reactie, maar Van Riel vindt dat blijkbaar
prachtig. Het was logischer geweest als wij na
de inval in Tsjechoslowakije de NAVO-krachten
met tien procent hadden verminderd".
Zou er veel veranderen bij een mogelijk even
wicht tussen beide grootmachten, vooral nu ook
China met succes een satelliet heeft gelan
ceerd?
„China is met z'n zeven- tot achthonderd
miljoen Inwoners een potentiële grootmacht en
dat feit zou erkend moeten worden. China moet
worden opg'enomen in de Verenigde Naties Bo
vendien dient dit onmetelijke land betrokken te
worden bij het overleg over ontwapening".
Zou China dat nog willen?
„Ik kan me voorstellen dat China z'n eisen
zal stelten. Allereerst dat het z'n revolutie op
Formosa, dat door tussenkomst van Amerika
buiten de overwinning van Mao is gehouden,
mag voortzetten. Een heel moeilijke zaak".
Wil China heel de wereld veroveren, zoals de
ideologie luidt, of is het land alleen uit op eigen
bescherming?
„Een erg moeilijke kwestie. Je hebt de theo
rie van Lin Piau, ontleend aan de Chinese revo
lutie zelf, namelijk dat het platteland de steden
heeft veroverd en dat het wereldplatteland nu
de wereldsteden moet veroveren. Met andere
woorden: de arme landen moeten de macht grij
pen. Voorlopig is het alleen een theorie. Wat je
ziet is, dat China een grote mond opzet, maar
Nieuw kerkelijk woord: citypastoraat. Welbewust geen bin- stedelijke samenleving, dat te maken heeft met ons al meer
nenstadpastaraat, omdat dit te geografisch gebonden is en er leven in stedelijke groeperingen, waor je ook buiten de „offi-
iets anders mee wordt bedoeld. Meer het gebeuren van de ciële stad" nog ten volle deel aan hebt. Jon V. d. Hammen
De techniek en de industrie hebben
ons land tot één grote stad, wilt u: tot
een tros stedelijke samenlevingen,
met elk eigen kernen, gemaakt. Eén
van die vruchten is de Domstad, die
via het ingrijpende plan Hoog Catha-
rijne, waarvan de aanzet zich al afte
kent, binnen tien jaar een nieuw hart
met ook de functie daarvan zal
hebben.
Versnelde ontwikkelingen dus in
Utrecht, die de kerk wil proberen bij
te benen. Welke kerk? De hervormde,
die in feite niet meer wil zijn dan
degene die het initiatief neemt. Dat
dan verder, als net kan zo oecume
nisch mogelijk er is daarvoor con
tact met de Raad van Kerken zal
moeten worden uitgewerkt
Sinds zondag is dr. J. van der Werf,
voordien jeugdpredikant aldaar city-
pastor van Utrecht Hij heeft zijn
intrek in de Domkerk genomen, van
waar hij, en naar hij hoopt een toe
nemend aantal medewerkers, het ci
typastoraat al duidelijker gestalte
kan gaan geven.
We leven, zegt nij, niet in afgeslo
ten eenheden m=er. Bepaalde eenhe
den mensen voor Utrecht straks
ongeveer een miljoen leven tegen
een verdikt, een verhevigd stadsleven
in het centrum aan.
In die kern, de city, heb je met drie
categorieën te maken. De mensen die
er wonen, de passanten die er komen
winkelen en wandelen, en de mensen
die er werken.
Als ik dat zo zeg, aldus dr. Van
der Werf, lijkt het of ik ook al een
blauwdruk zou hebben hoe dat city
pastoraat voor de drie categorieën
zou moeten functioneren. Maar die
heb ik niet. Die zullen we nu juist al
werkende en experimenterende pro
beren meer gestalte te geven.
Al nam ik er in het begin even
afstand van, het city-pastoraat hééft
toch wel een, <.ij het kleine, geogra
fisch bepaalde wijkgemeente, al is
het nadrukkelijk de bedoeling ten
dienste te zijn van de hele toekomsti
ge Utrechtse agglomeratie
Voor de binnenstadbewoners is er
dus „gewoon" pastoraat, met accenten
op die groepen dit de meeste aan
dacht nodig hebben: bejaarden, chro
nisch zieken en eenzamen
Dan de passanten. Hoog Catharijne
met zijn vele lbopstraten op hoog ni
veau het verxeer zal zich daar be
neden afspelen zal steeds meer
passanten aantrekken. Wat kan je
voor deze categorie zijn?
De kerk moet open, dat is zeker. Er
zullen ochtenddiensten komen, waar
bij het uitgangspunt van ons bezig-
zijn kan worden samengevat in:
werken aan de prediking, de wijze
sacrament vieren, de taal en de mu
ziek.
Wat de openingstijden van de Dom
kerk betreft denken we aan de pe
riode tussen 12 en 4 uur Er moet een
vaste bezetting in die kerk komen.
We moeten duidelijk maken, dat daar
geleefd wordt Dat men als passant
de kerk binnenwandelend deze niet
alleen als schoon monument ont
waart, maar er ook in kan ontdekken
dat er activiteiten zijn.
Ik denk aan hat aanwezig zijn van
literatuur, tijdschriften, informatie
over gezinszorg, hulp aan bejaarden,
hulp in het kader van het diaconale
jaar. Informatie r.iet louter schrifte
lijk; er zouden ook voorlichters be
schikbaar moeten zijn. En dan maar
eens ervaren of je iets waar kunt
maken van wat je wilt zijn: een in
formatief en pastoraal voorportaal.
Ja, uiteraard ook pastoraal door el
ke dag zowel in de kerk "als bij mij
thuis, spreekuren te houden. Daarbij
moet, desgewenst anonimiteit moge
lijk blijken.
Pastoraal kan er ook duidelijk be
hoefte blijken te zijn aan een groep
van raadgevende figuren, die een ze
kere deskundigneid bezitten. Zij zou
den zich beschikbaar kunnen houden
voor het geval dat vanuit het citypas
toraat een beroep op hen wordt ge
daan.
Ik denk aan deskundigen op het
gebied van pedagogiek, psychologie,
sociologie, arbeidsverhoudingen.
Daarnaast ook werkgroepen: voor
specifieke dienstverlening voor de
vormen die het geestelijk leven kan
aannemen: de huisgemeente, de
biecht, de comm-ine in de zin van
Taizé, om enkele voorbeelden te noe
men, voor het pastoraat, voor diverse
beroepsgroepen.
In een city, en ru kom ik aan de
derde categorie, werken allerlei groe
pen mensen, die te maken hebben
met de problematiek van hun spe
ciale beroep. Er is bijvoorbeeld de
wetenschappelijke staf van de uni
versiteit, er zijn winkeliers, er is de
bouwwereld, er zijn politici. Het city
pastoraat kan daar niet omheen.
Bij dit alles, dat kan ik niet genoeg
herhalen, zegt dr. Van der Werf, heb
ben we geen pretenties We gaan ge
woon ernstig zoeken naar wat de
kerk hier kan doen Ook en juist ten
opzichte van de omliggende wijkge
meenten, die van onze diensten als
„laboratorium" hopelijk mee kunnen
profiteren.
We beginnen maar eens met een
werkweekend, in Driebergen, eind
mei. En hopen op -teeds meer mede
werkers, uit andere wijken, uit ande
re kerken. Allen /uilen nadrukkelijk
moeten weten dat dc grondpijlers van
dit werk bestaan uit de eredienst en
het leerhuis.
Toegespitst: de kerk, waarin we sa
men heel grondig bezig zijn met de
bijbelse boodscnap, met welke werke
lijkheid ons in de bijbel geboden
wordt en hoe we van daaruit daad
werkelijk onze weg moeten zoeken in
dit citypastoraat (lees: de realiteit
waarin we leven).
blijkbaar niet in staat ze op
te lossen door een vreedzame
regeling.
Na 1945 zijn er in de wereld
meer dan 200 gewapende
conflicten geregistreerd. Hoe
ver deze conflicten ook van
Nederland uitbreken, vast
staat, dat wij er wei degelijk
mee te maken hebben, omdat
deze vaak plaatselijke ge
schillen de weegschaal kun
nen beïnvloeden van het
machtsevenwicht tussen Oost
en West.
Het vroogstuk van oorlog en
vrede moet als geen ander
probleem onze aandacht heb
ben. Discussie erover lijkt
evenwel een vrijwel uitzicht
loze zaak: bij beide kanten
belemmert de ideologie het
uitzicht op de werkelijkheid.
Het is bovendien des te ge
compliceerder door zijn ver
vlechting met het andere
grote probleem: de armoede
in de wereld.
Over enige aspecten van
het vraagstuk van oorlog en
vrede hadden wij een enkele
uren durend gesprek met prof.
dr. B. V. A. Röling (63), hoog
leraar in het internationale
recht en hoofd van het Pole-
mologisch Instituut te Gro
ningen.
Het instituut is in 1961 opge
richt en verricht wetenschap
pelijk onderzoek naar de oor
zaken van oorlog en naar de
vraag hoe de vrede tot stand
kan komen.
Actuele aanleiding tot bet
gesprek: de nieuwe tech
nische successen van China
in de ruimte en de Ameri
kaanse inval in Cambodja.
Prof. dr. B. V. A. Röling voor de fotocollage
zich vrij rationeel in de buitenlandse politiek
beweegt".
Maar ze zeggen de wereld te willen verove
ren. Is dat een grapje?
„Nee, bepaald niet, als men bij wereldheer
schappij denkt aan de macht van de Derde
Wereld als geheel. Maar op dit moment is die
wereldheerschappij niet de hoofdzaak. Op een
bepaald ogenblik is het nationalisme sterker dan
de ideologie. Voorlopig kan China die ideologie
uitstekend gebruiken voor het nationalisme. Het
eerste doel is een welvarend en veilig China te
krijgen en als je al die bases ziet, die als een
gordel rond dit land liggen, kun je je voorstellen
dat ook de Chinees huiverig wordt van het
westers kapitalisme.
Het is precies hetzelfde wat we met Rusland
hebben gedaan en wat de Russen doodsbe
nauwd heeft gemaakt. Het is heel misleidend om
te zeggen: „Zij zijn uit op de wereldheer
schappij". Ze zullen het communisme niet mili
tair uitdragen, maar door ideologie. Tegen eco
nomische en ideologische agressie kunnen we
ons weren. We staan dan ook veel sterker, want
we hebben nu eenmaal een veel beter stelsel
dan zij".
De uitstraling van China over heel Azië zal
onmiskenbaar een feit worden. Vindt u dat reëel?
„Ja, en hoe zou dat anders met 800 miljoen
inwoners. Hoe kun je miljoenen nijvere mensen
het recht ontzeggen tot uitstralen? Dat kan
niet'".
Dan heeft Amerika dus ook het recht uit te
stralen in Latijns Amerika en Cuba tot In Azië
toe, omdat de Amerikanen daartoe de mogelijk
heden bezitten?
„De Amerikanen doen het ook, maar met
uitstraling bedoel Ik niet militaire overheersing.
De Invasie in Cambodja is weer een bewijs, dat
Amerika geneigd is steeds de problemen te
willen oplossen met toepassing van militaire
macht. Die invasie, lijkt mij, toont dat Amerika
nog steeds uit is op een militaire overwinning.
Ik vond het zéér te betreuren dat onze regering
daar begrip voor kon hebben".
Er is lange tijd rekening gehouden met een
Russische verrassingsaanval op China in ver
band met raketbases. Zullen de Russen na de
geslaagde lancering deze aanval toch onderne
men om zo China te verhinderen een belangrijke
atoommacht te worden?
„Ik kan me heel goed voorstellen dat daar
gevochten zal worden als gevolg van de territo
riale geschillen, maar het vernietigen van mili
taire bases zou ik een kortzichtige politiek van
de Russen vinden, want dat wordt een eindeloze
strijd. China is niet te veroveren. Door geen
macht ter wereld. Het zou mij zeer verbazen als
het tussen China en de Sowjetunie tot een
grote oorlog zou komen".
Waarom steunt Amerika in Azië juist die lan
den, die niet willen weten van sociale hervor
mingen. Voor hetzelfde geld zouden ze steun
kunnen geven aan krachten in dat land, die dat
wel willen en zo de sympathie kunnen winnen.
Of zijn de Amerikanen zo beducht voor het
woord communisme, dat alles wat streeft naar
sociale hervormingen communistisch wordt ge
noemd?
„Het zou een zegen zijn geweest, indien Ho
Tsjl Mlnh het in Vietnam voor het zeggen zou
hebben gekregen met een communistisch re
gime. Net als in Joegoslavië. Waarom hebben
we geen bezwaar tegen Tito? Omdat hij z'n
zaakjes thuie zelf wil regelen.
Een communistisch regime in Vietnam is niet
tegen te houden. China kan veel beter worden
afgegrendeld door landen met een nationale lei
der. Het is veel beter nationalisme te stellen
tegenover het Chinese nationalisme, dan met
Amerikaanse macht een regering te vormen die
niet door het volk wordt gesteund.
Amerika wil het systeem van de „free enter
prise", de bron van onze welvaart, uitdragen.
Amerika heeft een grote missiegedachte en dat
maakt dat het zich verzet tegen alle systemen
die anders zijn. Ik vind dat niet verstandig.
Een volk moet leren wat het betekent de
eerste mogendheid van de wereld te zijn. Ik heb
het gevoel dat Amerika daar nog lang niet aan
toe is. Ik geloof dat ze een politiek voeren die
desastreus is".
Dr. J. van der Werf
wen ia een tijd, waar-
oorlog niet kan worden
gebannen en de vrede niet
r worden bereikt. De grote
iflicten kunnen niet wor-
n opgelost door een oor-
I en we zijn tegelijkertijd
