&AN DE DONAU
ItOEST
IJZEREN
BORDIJN
Wereld gaat gebukt onder haar jeugd
ZATERDAG 16 MEI 1970
door Dick Ringlever
Op all* official» gevels het ,.L»ve de Roemeense communis
tische partij" en de portretten van de partijleider». Midden
hoven: Een van de 365 kerken in Boekarest. Voor elke dag één.
zegt de Roemeen. Midden-onder: Straatbeeld van Boekarest met
op de achtergrond de grote concerthal. Foto rechts: Russisch stem
pel op de hoofdstad: het oorlogsmonument ter herinnering aan de
bevrijding van Roemenie door de Russen in 1944.
tercontinental-concern ie ervoor
in de arm genomen om het pro
ject te financieren.
Elke dollar, die binnenrolt,
wordt direct geïnvesteerd. De
Roemeen, die een reis naar het
westen wil maken, krijgt daar
om ook maar mondjesmaat va
luta mee: twintig dollar. Een
symbolisch bedrag, waar hij
niets aan heeft. In de praktijk
komt het er dan ook op neer,
dat hij slechts dan naar het
westen mag als daar voor hem
wordt betaald, inclusief voor
het ticket van Tarom, dat ook
met westers geld moet worden
gekocht.
Hogere produktie, meer ex
port: het is het aambeeld, waar
op de regering steeds opnieuw
weer hamert. Dat betekent ook:
betere soholirvg. Zowel de vak
opleiding in de industrie als
het universitaire onderwijs, dat
gratis is, vergen kapitalen, maar
Boekarest heeft ze er voor over
omdat men weet, dat het een
noodzaak is. Op het ogenblik
telt Roemenië rond 150.000 stu
denten, wat ruim vijfmaal zo
veel is als voor de oorlog.
Nauw verband met die pro-
duktiviteit houdt ook het arbei-
derspotentieel, een punt, dat de
regering de laatste tijd nogal
zorgen baart omdat de bevol
kingsgroei snel terugliep.
In 1967 was het geboortecijfer
zelfs tot 14,3 gedaald, mede
doordat abortus toen nog was
gelegaliseerd. Voor zo'n vijf
gulden kon iedere vrouw in el
ke kliniek haar zwangerschap
laten onderbreken. Twee jaar
geleden is dat bij wet veran
derd: abortus is nog alleen toe
gestaan in gezinnen met ten
minste vier kinderen. Boven
dien werd de pil uit de apothe
ken gehaald en de verkoop van
andere voorbehoedmiddelen
drastisch aan banden gelegd.
Resultaat daarvan was, dat het
geboortecijfer nu weer op hel
vooroorlogse peil van bijna 28
zit en Roemenië dit Jaar do
twintig miljoen-grens pas»
seerde.
Ondanks de economische suc
cessen, waarop elke Roemeen
trots is, kan van welvaart ech
ter nog lang niet worden ge
sproken. De etalages in Boeka
rest bieden meer dan vijf jaar
terug, maar het assortiment is
toch nog zeer beperkt.
Belangrijker dan dat is echter
voor de Roemeen zijn vrijheid,
al is die dan nog een betrekke
lijke.
De deur naar het westen staal
op een kier, ook al blijft het
systeem binnenslands commu
nistisch en vindt men overal het
„Traiasca partidul comunist
Roman" (Leve de Roemeense
communistische partij) op bor
den langs de weg.
Maar dat communisme, waar
van Ceausescu de tolerante ho
gepriester is, staat niet in de
weg om de Roemenen een zekere
vrijheid van meningsuiting toe
te staan. Het verbiedt ook niet
de religie. Priesters worden op
staatskosten opgeleid, kloosters
en kerken worden met geld van
de staat gerestaureerd, ook als
ze niet alléén museum zijn. De
365 kerken van Boekarest
(„voor elke dag één", zegt de
Roemeen) zijn geopend en er
worden diensten gehouden.
In Boekarest hanteert men
een verlicht systeem van een
soort patriottisch communisme,
dat bij de man in de straat aan
slaat, al is dat dan vooral omdat
het patriottisch is. Dit blijkt
wel uit het feit, dat nog geen
tien procent van de Roemenen
lid is van de partij. En ook uit
het „je leert ermee leven" van
de taxi-chauffeur. Roemenië zit
nog vast in het oostblok, maar
aan de Donau begint het IJze
ren Gordijn te roesten....
In de eetzaal van het Lido-hotel aan de Balcescu-boulevard flakkeren kaar
sen op witgedekte tafels en zitten Roemenen op donkergroen pluche. In een
hoek speel een orkestje westerse muziek en wordt tussen de dinergangen
westers gedanst, terwijl zwartgerokte kelners flessen wijn openen en kaviaar
serveren. Boekarest hier, in een van haar duurste hotels, heeft aristocratische
stijl. Een sfeer, die in niets vergelijkbaar is met die van buiten het hotel, waar
op de hoeken van de straten jongetjes royaal lei's voor dollars en marken
bieden en roestige trams door de straten knarsen.
de eetzaal van hot L'ido-
I naar buiten: het is een
van het Roemenië van
t de oorlog naar het van-
i in Boekarest. Van het
Ine pluche naar het rood
gevels, naar de span
en en de portretten, die
goede communistische
lie partij en leiders ver
lijken.
vandaag overigens, dat
dan dat In de omrin-
Balkanlanden. Want mag
ië dan aan drie kanten
omarmd zijn door com-
iche landen pur sang
id, Bulgarije, Hongarije
vaart in dit gezelschap
uf meer eigen koers,
zij de even voorzichtige
:raden politiek van po-
,-resident Nicolae Ceau-
Aeeft Roemenië zioh de
jaren een positie ver-
die vrijheden aan de
tig miljoen Roemenen ver-
Dft, die in andere landen
ikbaar zijn.
perscensuur is er nog wel.
de Roemeen, die zich vrij
oriënteren, kan dat door
el van de westerse kranten
eriodieken, die, in tegen-
ng tot vele andere landen
:t oostblok, vrij verkrijg-
zijn.
praten mag men ook. De
eke discussie hoeft niet
fluisterend te worden ge-
I, zelfs niet als deze kritiek
idt op buurland Rusland,
president Ceausescu dit al
lijk blijken toen hij de
sche politiek in Praag he
en later als enige in
Oostblok weigerde zich in
communistische koor te
ai. dat Israël tot agressor
brdeelde, ja zelfs tot onge
noegen van Moskou president
Nixon als een vorst ontving, de
man in de straat legt zich al
evenmin beperkingen op.
De economie-student in de
brasserie van het luxe Athenee
Palace-notel in Boekarests cen
trum schampert openlijk op de
Russische politiek. „Onthou dit:
wat in Praag is gebeurd, zal
hier nooit voorkomen. Wij res
pecteren de Russen als mensen
en als ze als toeristen binnenko
men zijn ze welkom, maar zo
dra ze als soldaat komen, schie
ten we met scherp. En lopen ze
ons onder ae voet dan zullen zij
ervaren, dat we goede guerrilla-
vechters zijn".
Boekarest volgt een gema
tigde koers met een open oog
zowel voor het oosten als het
westen. Geen schreeuwende slo
gans over imperialisme en kapi
talisme in de partij-organen.
Geen hatelijke woorden aan het
adres van westerse politici. De
deur naar het westen staat in
Boekarest op een kier, al heeft
Moskou die nog steeds smal we
ten te houden.
De oriëntatie op het westen
ervaart de bezoeker al direct op
het (pas in gebruik genomen)
nieuwe vliegveld Otopeni, waar
naast de Russische Ilyushins
ook Friendships van Fokker en
Britse BAC Ill's staan gepar
keerd onder de vlag van
de staatsluchtvaartmaatschappij
Tarom: evenzovele bewijzen
van een toenemende handel
tussen Roemenië en het westen,
In Boekarest is hetzelfde wes
terse vernis merkbaar al was
het alleen maar door het grote
aantal Franse auto's in het
straatbeeld. Sinds Renault twee
jaar terug een fabriek in Roe
menië vestigde is het merk, dat
onder de naam Dacia in licentie
wordt gebouwd, er populairder
dan de Russ'che Wolga. Al is de
wagen voor verreweg het groot
ste deel van de Roemenen nog
een onbereikbaar bezitsideaal.
Want men komt niet alleen op
een wachtlijst van twee jaar,
maar hij i<= ook schreeuwend
duur. De Renault 10 kost niet
minder dan 55.000. Lei en de
juist uitgekomen R 12 - zelfs
70.000.
Als men dan weet, dat een
geschoolde arbeider niet meer
verdient dan zo'n 2000 Lei per
maand, dan is wel duidelijk, dat
slechts zeer weinig Roemenen
zich de luxe ervan kunnen ver
oorloven. Zo is het trouwens
met meer artikelen. De arbeider
mag dan in verhouding met an
deren goed worden betaald (een
pas afgestudeerd arts of leraar
verdient nog niet de helft) zijn
levensomstandigheden zijn nog
altijd sober.
De luxe van een televisie om
naar de Saint of de Wrekers te
kijken, kunnen zich slechts een
miljoen Roemenen veroorloven
omdat er ruim twee maandsala
rissen voor moeten worden
neergeteld. Met kleding is dat
hetzelfde, al valt althans in de
hoofdstad op, dat velen modern
en smaakvol gekleed gaan.
Nog is Roemenië een arm
land, dat op de westerling een
wat sobere indruk maakt, zeker
buiten de parkenstad Boekarest.
Maar het is een land, dat eco
nomisch in sterk opgaande lijn
is.
Verbetering van de economie
gaat in Boekarest voor alles.
Niet minder dan tweederde van
alle staatsuitgaven is ervoor be
stemd. En vergelijkt men de
toestand met die van voor de
oorlog, toen Roemenië een nog
vrijwel achterlijk agrarisch
land was, dan blijkt, dat deze
inspanningen succes hebben ge
had. Zeker sedert het tien jaar
geleden bevrijd werd van de
zware last van herstelbetalingen
aan Rusland.
Tot 1975 rekent men zelfs op
een jaarlijkse produktieverho-
ging van 10 procent. Een toer.
die het land op eigen kracht
moet verrichten, want steun
van Moskou is er niet. Zelfs
geen militaire. Sinds vijf jaar
geleden de overeenkomst, die in
1945 voor twintig jaar werd
aangegaan, verliep, staat ook de
militaire hulpverlening stil.
Belangrijkste stimulans voor
die verbetering van de econo
mie wordt gegeven door de rij
ke olievelden van Ploiesti, die
niet minder dan twaalf miljoen
ton per jaar leveren. Daarmee
is Roemenië de tweede oliepro
ducent van Europa, na Rusland.
En op het gebied van pro-
duktie-outillage (o.m. de bouw
van raffinaderijen) bezet het
zelfs de derde plaats in de we
reld, na Amerika en Rusland.
Daarnaast exporteert het
vrachtwagens, tractoren en
vooral de laatste jaren che
mische produkten. Elk jaar
meer en elk jaar meer naar
westerse landen, al wordt
driekwart van de handel nog
steeds met Rusland gevoerd.
Onder do westerse landen
neemt West-Duitsland een goe
de eerste plaats in, gevolgd door
Italië, Oostenrijk, Frankrijk en
de Beneluxlanden.
Industrialisering: het is het
motto, dat boven in de partijva
nen wordt geschreven. Ceau
sescu wil van Roemenië zo snel
mogelijk een land maken, dat
zichzelf bedruipt. De regering
wil produkten, waarmee het
land ook in het westen entree
heeft. Met dit doel: meer devie
zen in de staatskas te laten
vloeien. Want daaraan heeft het
land, evenals alle andere landen
van het oostblok, nog een chro
nisch tekort.
De regering moet elke dollar
omdraaien alvorens hem uit te
geven. Daarom vindt men er
ook weinig westerse consump
tie-artikelen. Flessen whisky en
Amerikaanse sigaretten liggen
alleen in de vitrines van de
grote toeristenhotels en mogen
ook alleen door buitenlanders in
buitenlandse valuta worden ge
kocht. De Roemeen zelf kan er
slechts naar kijken omdat het
hem verboden is die valuta in
bezit te hebben.
De regering incasseert die
dollars en marken liever zelf.
Om er een kunstmestfabriek
voor te kopen, of vliegtuigen
voor de deviezen producerende
luchtvaartmaatschappij Tarom.
Of om er toeristenhotels mee te
bouwen aan de Zwarte Zee en
in Boekarest.
Wat dat laatste betreft: niets
wordt nagelaten om daarmee
toeristen te trekken. In snel
tempo worden hotels, bunga
lows en motels uit de grond ge
stampt. In Boekarest bijvoor
beeld bouwt men thans aan een
800 kamers tellend hotel, dat
straks het grootste en meest
luxueuze van Roemenië moet
worden. Het Amerikaanse In-
n
-|oor Frangois Bernard
Het volwassen deel van Euro
pa ziet in het voorjaar van 1968
met ontsteltenis hoe de jeugd in
opstand komt. Nieuwe groepe
ringen verschijnen. Jeugdige lei
ders slepen arbeiders en studen
ten met zich mee. Slogans dui
ken op, ontstaan uit een gepas-
sioneerde analyse van de maat
schappij. Men zwaait met rode
en zwarte vlaggen in het gezicht
van de politie, die veelal met de
toestand geen raad weet. leder
begint zich af te vragen wat de
grondoorzaken van deze crisis
bij de jeugd kunnen zijn, en men
tracht antwoorden te vinden die
zowel oan de hartstochtelijke
dynamiek der jongeren als aan
de behoefte bij ouderen aan ge
ruststellende logica tegemoet
komen.
Maar dan staat, twee maanden later,
in september, een man op om de Al
gemene Vergadering van de Raad van
Europa toe te spreken: zijn naam is
Marcel Hicter, zijn functie algemeen
directeur voor jeugdzaken in België.
Hij betoogt, nogal onverwacht, dat er
geen sprake i9 van een crisis bij de
jeugd; wat wij zien is niets anders dan
het „jeugd" aspect van een maat
schappij die in haar geheel in een
crisesperlode verkeert. Twee jaar zijn
nu verlopen sinds dat veelbewogen
voorjaar van 1968. Opnieuw breekt on
rust uit aan de universiteiten en in
verscheidene sectoren van de indus
trie. Weer gaat Europa gebukt onder
wilde stakingen.
Ie Marcel Hicter van mening veran
derd?
„In het geheel niet", luidt het ent
woord. „De feiten wijzen uit dat mijn
analyse van toen juist was. Mijn gene
ratiegenoten zijn er terecht trots op,
dat zij het nazidom hebben verslagen
en de democratie hersteld, dat zij ste
den en scholen opnieuw hebben opge
bouwd en dat zij hun kinderen een
welvaartstaat kunnen nalaten in plaats
van ellende, honger en dood, zoals zij
die zelf op hun twintigste moeten
doormaken. En toch wordt juist dit al
les door de jeugd verworpen, omdat
zij de innerlijke tegenspraak ziet van
een beschaving, waarin de behoefte
aan materiële zaken zulke absurde af
metingen heeft aangenomen, dat men
zelfs reclame maakt voor anti-atoom-
bom schuilplaatsen met modern com
fort"
„Maar zijn er dan geen problemen
die specifiek zijn voor de jeugd?"
„Laat ik dit met een tegenvraag be
antwoorden. Wat Is het dat de jeugd
het meest verontrust? Werkeloosheid?
Ook volwassenen hebben werkeloos
heidsproblemen. Sexuele vrijheid?
Daar heb ik net zo goed mee te ma
ken. De oorlog in Vietnam, of honger
in de wereld? Die verontrusten mij
ook. Als U het nauwkeuriger bekijkt,
zult U merken dat alle problemen
waarmee de jeugd wordt geconfron
teerd. slechts één bepaald aspect vor
men van een probleem waarmee de
gehele maatschappij geconfronteerd
wordt."
„Men zegt wel eens dat de jeugd
van vandaag zich verveelt. Hoe denkt
U daarover!"
„Als de jeugd zich verveelt, dan
komt dat in wezen doordat wij hen
niet geleerd hebben hun fantasie te
gebruiken en creatief te zijn. Toen ik
twintig was moest, als we wilden dan
sen, één van ons op de piano spelen;
als we Beethoven wilden horen moes
ten we zelf muziek maken; als we zin
In Shakespeare hadden, moesten we
zelf maar iets opvoeren."
„Tegenwoordig zijn de jongeren op
het punt van vrijetijdsbesteding afhan-
delljk van duur betaalde vaklieden, en
zij zijn slaven geworden van de me
chaniek. Als de grammofoon van mijn
zoons kapot is, lijkt het wel of ze een
vinger kwijt zijn; doet de televisie het
een keer niet, dan zou je haast den
ken dat ze een arm zijn verloren; en
als papa's auto eens in reparatie is,
lijken ze wel kreupel geworden. De
jeugd ziet geen kans meer zichzelf te
vermaken: ze laat- zich vermaken door
beroepsmensen."
„De jongeren klagen over het onder
wijs dat ze krijgen. Hebben ze daarin
gelijk?"
„Vroeger was de school het enige
venster op de wereld en praktisch de
enige plaats waar je iets kon leren.
Tegenwoordig wordt 80 pet van alle
kennis buiten de school opgedaan.
Van zijn vroegste Jaren af wordt het
kind gebombardeerd met beelden,
klanken en nieuwsfragmenten de
moord op Kennedy en de uitslag van
de autoraces in één adem, bij wijze
van spreken."
„Deze kennis wordt echter bij stuk
jes en beetjes vergaard, zij is ongeor
dend en ongestructureerd. Er is zo
weinig sprake van enige gerichtheid of
analyse, dat men het brein van de
mens van vandaag wel eens beschre
ven heeft als een soort vezelplaat, een
materiaal dat slechts bijeen wordt ge
houden door samenpersing van een
grote hoeveelheid hele kleine, niet met
elkaar verbonden deeltjes die in alle
richtingen verspreid liggen, zonder
structuur en in een volkomen willekeu
rig, ongeordend patroon.-'
„Dat is de reden waarom wij ons
onderwijssysteem volledig moeten her
zien. zodat de jeugd kan leren hoe zij
moet leren, hoe zij dit „culturele mo
zaïek" moet verwerken. Maar tegelijker
tijd, en in dezelfde geest, dienen wij
ook de opleiding van de leerkrachten
te herzien, het onderwijs In handen
van de besten te geven en onze leer
krachten te maken tot animatoren, die
iets weten, die weten hoe zelfs iets te
doen, en hoe anderen Iets te" laten
doen, kortom, die weten „aanwezig" te
„En de universiteiten?"
„Ook die moeten worden herzien,
en wel In het kader van een Europese
benadering van het probleem, door de
instelling van een Europese universi
taire gemeenschap met gelijkwaar
dige kwalificaties bij voorbeeld; en de
universiteiten moeten werkelijk demo
cratisch worden: we hebben de nei
ging om te denken dat als we maar
eenmaal genoeg schoolgebouwen heb
ben neergezet en voldoende leer
krachten hebben opgeleid om ze te
bemannen, de democratie is bereikt.
Dit is duidelijk niet het geval".
„Maar hier ligt niet het enige pro
bleem. er Is ook nog de kwestie van
de verloren scholing bl) duizenden Jon
ge mensen die de middelbare school
niet afmaken en nog v3ór hun 20ste
alles wat ze aan kennis hebben opge
daan weer vergeten zijn. Zij worden,
wat men wel noemt „volwassen anal
fabeten". En daarom is permanente
educatie nodig, met name om het so
ciale analfabetisme te bestrijden
opdat de mensen inzicht krijgen in de
maatschappij waarin ze leven en in
net raderwerk van de economie dat
hun dagelijks leven bestuurt sn te
vens om het wetenschappelijke analfa
betisme te overwinnen, zodat kennis
niet het monopolie van een kleine elite
groep blijft."
„Wat denkt u van de gefrustreerd
heid bij de jeugd waarover men het zo
vaak heeft?"
„Inderdaad bestaat er bij de jonge
ren een zekere gefrustreerdheid. Maar
ook de ouderen ontkomen daar niet
aan. De jeugd heeft ontdekt dat zij
door middel van geweld veel kan be
reiken en dat is een ernstige zaak.
Maar ik voel me ook gefrustreerd, als
ik zie dat mijn kinderen méér gewon
nen hebben in één week van geweld
dan Ik kans heb gezien te bereiken in
een hele generatie van conventioneel
protest. Medezeggenschap, bij voor
beeld. daar vroegen wij voor de oor
log al om".
„Denkt u dat het tot nieuwe woe
deuitbarstingen bij de jeugd zal ko-'
men7"
„Ja, dat denk ik wel. Maar welke
vorm ze zullen aannemen? Dat weet Ik
niet. Zullen ze gewelddadiger zijn, of
minder verbitterd juist, dan In het
voorjaar van 1968? Wie zal het zeg
gen? Maar de jongeren zullen zich ze
ker opnieuw roeren, want zij hebben
geleerd dat geweld betaalt. Zij zijn
niet de enigen die dit hebben begre
pen: ook anderen beginnen tot dit In-
zichtte komen."
