Veranderd mens en wereldbeeld
R
DANKBAAR „™:rïp7l
k<:
37
hele tijd naar kijken. Achter deze
wat romantische jeugdherinnering
zie ik hele complexen van
maatschappelijke veranderingen op
rijzen. Immers, bij welk kind spelen
nu nog konijntjes op de stoep in ons
overbevolkte, met nieuwe woonwij
ken, flatgebouwen en industrie zo
langzamerhand volgebouwde land?
Er zat in het bovenstaande natuur
lijk een stuk heimwee. Maar er is
ook een andere kant. Want waar
zouden we zijn zonder modern ver
keer, industrie en woningbouw op
grote schaal? Maar hoe dan ook, de
zichtbare wereld om ons heen heeft
de laatste tientallen jaren een ge
weldige verandering ondergaan.
2. Een tweede herinnering uit die
tijd: toen ik in de zomer eens op het
schoolplein verscheen met „halve
kousjes", ontstond er een gehoon
van jewelste, en een hele drom de
gelijk zwartgekousde kinderen wees
naar mijn benen. Een enorme veran
dering, niet alleen in de mqde, maar
ook in de normen van fatsoen, van
wat mag en niiet mag. De hele le
vensstijl is veranderd. Er worden te
genwoordig veel hoofden geschud,
vaak terecht, maar ook: wat een
winst aan ruimte, vrijheid en eer
lijkheid, wat een opruiming van 't
spinrag en 't stof, van veel taboes en
schijnheiligheid.
3. Een derde punt, tegelijkertijd
boeiend en beangstigend, veelbelo
vend en onheilspellend, verhelderend
en ontluisterend: dat er vooral na de
tweede wereldoorlog een veel kri
tischer houding is ontstaan t.o.v. de
fundamentele structuren van de
maatschappij en ook van de kerk,
dwars door alle politieke en kerke
lijke groeperingen heen, vooral bij
de jongeren. Wij waren vroeger ook
opstandig, maar er waren toch de
grote zekerheden en waarheden, die
we voor onaantastbaar hielden. Nu
is niets meer echt vanzelfsprekend.
Dat er een niet onbelangrijk aantal
jongeren en ouderen is (ook in de ker
ken), dat steeds zelfstandiger en kri
tischer leert denken, is toch een ver
andering, die wie weet in de
komende vijftig jaar op haar beurt
belangrijke veranderingen teweeg zou
kunnen brengen. Dat in deze dingen
de moderne massamedia een grote
rol spelen, is wel zeker.
Lijden verlicht
M. W. JONGSMA, directeur-ge
neesheer Academisch Ziekenhuis te
Leiden:
1. Allereerst zou ik willen wijzen
op de stormachtige ontwikkeling van
wetenschap en techniek, waarbij ik
me wil beperken tot de geneeskun
de. Een groot arsenaal van zeer
werkzame geneesmiddelen, het ont
wikkelen van nieuwe technieken
voor de diagnose en behandeling
(operaties) heeft geleid tot hel be
handelen en genezen van ziekten,
die tot nu toe ongeneeslijk schenen,
en het verlichten van menselijk lij
den. We denken hierbij aan de ont
dekking van de anti-biotica en de
orgaantransplantaties om slechts een
heel klein aantal mogelijkheden te
noemen.
2. De grote veranderingen op
maatschappelijk gebied, de ontwik
keling der sociale voorzieningen, ar
beidsongeschiktheid, armoede, ou
derdom. geneeskundige verzorging
Wij vroegen een aantal
mensen in Leiden en om
geving, of zij ons drie
gebeurtenissen of ver
schijnselen wilden noe
men die naar hun me
ning de menselijke sa
menleving in de achter
liggende vijftig jaar
sterk hebben beïnvloed.
De antwoorden die wij
ontvingen vindt u op de
ze pagina.
enz. Verder de reductie van de klas-
severschillen.
3. De evolutie van het religieuze
denken, de dogmatiek en ethiek, het
begrip kerk en kerkgemeenschap.
Partnerschap,
MEVR. B. G. KLOEK-POTT te
Leiden:
1. De mens is veel zelfstandiger
geworden t.o.v. de materie (verwor
venheden van de techniek, bestrij
ding ziekteverwekkers enz.), maar
ook in de onderlinge verhoudingen
(handelingsbekwaamheid van de
vrouw, positie, van de werknemer).
Ook in zijn verhouding tot God is
hij zich in allerlei opzicht zijn
zelfstandigheid bewust geworden.
2. De wens zélf beslissingen te ne
men gevolg van diie grote onaf
hankelijkheid veroorzaakt een
verandering in de gezagsverhoudin
gen op het gebied van het gezin, het
onderwijs, de kerk, het arbeidster
rein, daar de mens niet meer bereid
is bepaalde gezags-levenspatronen
klakkeloos over te nemen, maar zijn
eigen keus wil maken met het risico
van verkeerde beslissingen.
3. In de kleine kring van het ge
zin: man- en vrouw zijn veel maar
partners geworden, zonodig eikaars
„rol" overnemend, ook: als ouders en
kinderen samen zoekend naar ant
woorden op gerezen vragen. In gro
ter verband groeit de bereidheid sa
men verantwoordelijkheid te dragen,
met name in vele kerken, die bewust
niet meer slechts op de eigen kudde
zijn gericht, maar samen met andere
kerken dienstbaar willen zijn in de
wereld.
Fundamenteel
B. H. KOMMANS, burgemeester van
Rijnsburg:
1. Sterk toegenomen, meestal on
dergrondse kritische opstelling tege
nover „het gezag", meestal door
agressieve minderheidsgroepen. De
toenemende ondermijning wordt
door de publiciteitsmedia begeleid
en bevorderd zonder voldoende te
genspel.
2. Verlies van religieuze grond
waarheden door verkondiging van
moderne theologische ideeën, dik
wijls uitsluitend gebaseerd op we
tenschap en techniek.
PROF. DR. BERKHOF, hoogleraar
fc. Leiden:
1. De tweede industriële revolutie
die de wereld nog véél meer aan de
ntens heeft onderworpen dan voor
dien mogelijk was.
2. De als gevolg daarvan sterk toe
nemende secularisatie, daar de mens
(lenminste in West-Europa) eenzijdig
op de zichtbare wereld en haar be
heersing is georiënteerd.
I 3. De technische eenwording van
de wereld, gepaard gaande met ideo
logisch uiteenvallen (Oost, West,
h'oord en Zuid).
llhet
Leid<
Nuchter realisme
ALB. BOOGAARD, inspecteur van
iet lager onderwijs in de inspectie
eiden:
1. Het geweldige optimisme van de
wintiger jaren met zijn idealistische
eugdbeweging heeft plaats gemaakt
oor nuchter realisme. De jongeren
ijn „slechts" bereid te werken voor
oncrete doeleinden.
2. Het patriarchale, althans pater-
alistische gezag, zonder meer be-
ustend op afkomst of op functie of
p macht of op geld, moet het veld
uimen voor creatief gezag, dat zich
agelijks opnieuw moet waarmaken.
3. De emancipatie op elk gebied
reekt zich baan. Zelfs het Neder-
onderwijs is in beweging.
Pil, bom en TV
THEO DIRKS, journalist te Lei
en:
1. De beangstigende groei van de
rereldbevolking: gebrek aan
oedsel, gebrek aan ruimte, vervui-
ng van het milieu.
2. De sociale revolutie: ontworste-
ng aan het koloniale stelsel, strijd
igen establishment, mondigheid ge-
rone burger, politieke bewustwor-
ing. doorbreking van taboes.
3. De technische ontwikkeling: au-
mnatisering. communicatiemedia,
limtevaart, vernietigingswapens,
ylangrijkste uitvindingen in de af
lopen vijftig jaar: de pil, de
loombom en de televisie.
Onzekerheid
DS. J. A. EEKHOF, studentenpre-
jikant te Leiden:
i 1. Door de mechanisering van de
bedrijven wordt door velen de eigen
rbeid niet meer als zinvol ervaren,
loor de moderne communicatiemid-
jelen, die de honger, de armoede, de
trijd, de ellende, tot in de huiska-
aer zichtbaar maken, verdwijnt de
anzelfsprekendheid, van de waar-
M len, waarmee men heeft geleefd.
1, 2. De toenemende onzekerheid uit
ich in het aanvechten van het eer-
Ier aanvaarde gezag. Eenzaamheid.
~^nmacht enerzijds, protest en a gres-
anderzijds zijn de gevolgen hier
van. Gezag moet zich in deze tijd
"waarmaken.
3. Meer dan ooit gaat het om de
meest essentiële vragen, de zin van
ons bestaan. Er wordt gezocht naar
gerechtigheid, vrede en vrijheid.
Hetzelfde, waarop het Evangelie is
gericht
Vol kritiek
MEVR. S. E. VAN ENK-DE
JOODE, tc Nieuw Vennep:
1. Vijftig jaar geleden leefde ieder
gezin besloten in zijn eigen kring,
met eigen morele waarden en
maatschappelijke omgangsvormen.
De grote wereldgebeurtenissen dron
gen nauwelijks door. Krant, radio en
televisie hebben eraan meegewerkt,
dat tegenwoordig geen mens zijn
ogen kan sluiten voor wat er zich in
dc wereld afspeelt. Wat vroeger het
milieu, waaruit iemand stamde, be
palend voor het beroep dat hij zich
koos, tegenwoordig bepalen intelli
gentie en andere geestelijke kwali
teiten schoolkeus en beroepsoplei
ding. Ook dc scxuele moraal was
sterk aan een bepaald milieu gebon
den en er werd zwaar geoordeeld
over degene die zich daaraan niet
stoorde. Door het spreken over pro
blemen rond de sexualiteit en de
betere voorlichting voor jongeren
ervaren wij tegenwoordig dit alles
als „natuurlijker" en „gewoner".
2. Voor dc vrouw zijn er kansen
gekomen om zich te ontplooien, zij
het nog niet in voldoende mate.
Vijftig jaar geleden kon de vrouw
zich niets beters wensen dan
huismoeders in een groot gezin te
zijn. In het gunstigste geval moest
zij de meiden drillen om de huishou
ding vlot te laten verlopen. Had zij
de financiële middelen niet, dan was
zijzelf een huissloof. Papa was in elk
geval heer en meester Tegenwoor
dig kan met name de ongehuwde
vrouw zich een maatschappelijke
carrière opbouwen. Doordat in het
huwelijk de kameraadschap tussen
man en vrouw voorop staat en het
kindertal, zo men wil, te beperken
is, is er ook voor de gehuwde vrouw
tijd om zich te bewegen op terrei
nen. die buiten haar huishouding
liggen. De gedachte dat het niet no
dig is om een meisje te laten stude
ren, „omdat ze toch trouwt", raakt
gelukkig verouderd.
3. Het gezegde „zoals de ouden
zongen, piepen de jongen" mag vijf
tig jaar geleden van kracht zijn ge
weest, tegenwoordig staan de jonge
ren vol kritiek tegenover de oudere
generatie. Zij dringen door tot de
kern van een zaak, willen méé-den
ken, méé-regeren, wensen inspraak
op ieder terrein. Veel van wat vroe
ger als onaantastbaar werd
beschouwd, wordt terzijde gescho
ven. Bij eerlijk onderzoek blijken
vele „heilige huisjes" niet zo heilig
te zijn Typerend voor deze tijd is
dat de jongeren zich een eigen weg
zoeken en de waarheden van een
vroegere generatie geducht aan de
kaak durven stellen.
)E„
KRANT, zelf een dagprodukt.
mag ook heel wat nieuws bren
gen dat langere perioden omspant.
Ook bijvoorbeeld jubilea. Zij doet
dat graag, omdat zij beseft wat
een jubileum in het leven van een
mens of van een onderneming kan
betekenen.
lu behoeft niemand zijn eigen ju
bileum gevierd te zien. Echter,
niemand ook behoeft het te laten.
|Een ogenblik toch van stilstaan
en van terugblikken kan zijn
waarde hebben, zeker in een tijd
die voortjaagt en voortdrijft. Niet
zonder reden roept ook de Bijbel
ons op tot gedenken; daar ligt
dan een opwekking in tot dank
baarheid, iets waartoe we blijk
baar te zelden spontaan komen,
aar dan ligt 't voor de haïid dat de
krant, zelf boodschapster van zo
vele jubilea, ook voor eigen jubi
leum even aandacht vraagt. Het
is. eerlijk gezegd, ook nogal wat:
vijftig jaar krant. Want het komt
neer op een halve eeuw lang
met aftrek van de jaren van het
verbod tijdens de vreemde over
heersing informatiegarend be
zig te zijn geweest in stad en ge
west. in land en wereld, met
toevoeging aan veel van deze in
formatie van voorlichting en com
mentaar.
ie een krant leest zo is het
toch die vertrouwt zich voor
zijn dagelijkse portie informatie
toe aan die krant. Hij/zij levert
zich als het ware uit. Dit spreekt
temeer voor wie bedenkt hoezeer
voor de mens-van-vandaag de in-
jformalïe over het actuele gebeu
ren geworden is tot een levens
behoefte en tot een plicht,
aarom is een krant behalve een
levensbehoefte ook een levens
beschouwelijke aangelegenheid. In
de krant wordt het leven be
schouwd, en zoiets geschiedt al
tijd vanuit een bepaalde levens
beschouwing. Want naar vermo
gen zal toch altijd gereikt en ge
tast worden naar de zin van het
leven. Inlichten immers houdt
óók in. dat men op datgene waar
over men inlicht een benaald
licht laat vallen.
feze krant is dankbaar dat zij dit
leen halve eeuw lang heeft mogen
doen. Dankbaar voor de geschon
ken gelegenheid. Zich teeelük
ibewiisf van onvolkomenheden.
Bescheiden teeenover de toch al
tijd schuchter aanvaarde preten
tie. En eigenüik ook met de hoon.
jdit mooie verantwoordeliike werk
nog lang te mogen blijven doen
onder de goede gunst van de
[Heer.
p bedankt ook lezer en lezeres
voor ,.bet geschonken vertrou-
r Avcn" Van dat vertrouwen gaal
leveneens een voortdurende sti-
jmulans uit. lede»- mens mist wal
zonder krant Md krant meer
mens. Nu heeft veel nieuws de
'i4 Jeieensehan slécht nieuws te ziin
Dat is dan een reden temeer
^.voor de wens onzerziids dat hel
i»ons in de tiid die komt a-eeeven
'mag ziin ook heel veel te kun
ten beriehien waarin de bliid-
Isehap duidelijk overh-erst
E. DIEMER
MEVR. MR. J. GEELKER-
KEN-BRUSSE, schoolbestuurster en
gemeenteraadslid te Leiden:
1. De emancipatie van de gekleur
de volken tot zelfstandige staten en
hun intrede in de Verenigde Naties,
waardoor het wereldbeeld is veran
derd en (helaas) de tegenstelling
„haves-havenots" is ontstaan. Wil on
ze samenleving blijven bestaan, dan
moet dit probleem zo snel mogelijk
worden opgelost.
2. De enorme ontwikkeling en toe
neming van de communicatiemid
delen (radio, televisie en ver
keersmiddelen), waardoor de wereld
tot in de verste uithoeken binnen
ieders bereik èn belangstelling is ge
komen en ook in de ruimte de maan
door mensen kan worden betreden.
3. De verminderde invloed van het
christendom en het, naar mijn me
ning daardoor, afnemen van het
normbesef.
Nieuw geloven
PROG. DR. K. A. H. HIDD1.NG,
theologisch hoogleraar te Leiden:
1. De vergroting van de energie,
waarover de mens kan beschikken
dank zij de snelle voortgang van
wetenschap en techniek, die zelf
weer het resultaat is van het werk
in de voorafgaande eeuwen verricht.
Hierdoor bezit dc huidige mens on
gehoorde middelen, zowel tot vernie
tiging als tot opbouw, hetgeen tot
grote spanningen en impasses leidt,
bijv. in Vietnam, het Midden Oosten.
Biafra en elders.
2. De vergroting van de menselijke
vrijheid in denken en handelen en
vooral in politiek opzicht, alweer ten
kwade en ten goede. Deze blijkt o.a.
uit de imperialistische wereldoorlo
gen van deze eeuw, het fascisme en
andere verschijnselen van voordien
ongekende afmetingen. Zoals ze ook
blijkt uit de voortgaande «eun--.:.»-
tisering en emancipatie van de geko
loniseerde volkeren. de arbei
dersklasse, de jeugd, de vrouw, de
studenten en andere groepen, in zulk
een snel tempo dat dit zelf weer vele
nieuwe problemen, o.a. die van de
anarchie en van dc onderontwikkel
de wereld oproept.
3. De vergroting van de geestelijke
vrijheid, die de verwerping van vele
taboes en tradities ten gevolge heelt,
zowel in de wetenschap, de zedelijk
heid de kunst en de godsdienst.
Men denke hierbij o.a. aan de ont
wikkelingen in de natuurweten
schappen en de wijsbegeerte, de
verunuerde noui...ig ».u.v. net mense
lijk lichaam en het sexuele leven oi
de moderne kunst en literatuur enz.
Of aan de godsdienst, waarin God
zich bevrijdt van het menselijk esta
blishment van de kerken en dogmen
om een nieuwe wijze van geloven
voor te bereiden.
Konijntjes
MEVR. MR. A. HONNEF-BEN-
DER te Leiderdorp:
1. Ik woonde in een Overijssels
dorp, waar ik nog wel eens kom. Als
ik dan het huis zie waar ik woonde,
herinner ik me altijd nog, hoe daar
vroeger op warme zomeravonden
wel een dozijn konijntjes op de
sloep speelde. Als je doodstil op een
afstandje bleef staan, kon je er een
3. Totaal veranderde bescha
vingsbeeld in de geslachtsverhoudin
gen, waardoor de eeuwenoude huwe
lijksvoorwaarden worden ondergra
ven.
Inti-alles
C. .1. LAMBERMONT. KVP-raads-
lid te Leden:
1. De alles beheersende vooruit
gang van de techniek (radio, t.v.,
vervoer, verkeer).
2. Het conflict tussen dc genera
ties, zich uitende in vaak „anti-al
les" zijn bij sommigen.
3. De ontwikkeling van dc sociale
wetgeving, met haar heilzame gevol
gen voor belangrijke volksgroepen
(AOW. Bijstandswet enz.).
Papklok
MR. J. VAN DER PLAS te Katwijk
aan Zee:
1. De vooruitgang in techniek
bracht het ontstaan van de moderne
publiciteitsmedia. Naar mijn mening
zijn deze oorzaak van de belang
rijkste verandering in onze samen
leving. Wij wonen niet meer allen in
onze eigen stad of ons eigen dorp,
maar in de gehele wereld.
2. Wij gaan gelukkig snel naar een
maatschappij met gelijke kansen
voor iedereen. „Doorleren" is niet
alleen meer weggelegd voor kinde
ren van beter gesitueerden. Ook het
heilige huisje van de afkomst is een
onbewoonbaar verklaarde woning
geworden. De klassenstrijd is uit
gestreden. Binnen afzienbare tijd zal
het geen verschil meer maken aan
welke kant van de streep men gebo
ren is.
3. De sociale omstandigheden zijn
aanzienlijk verbeterd. Lange werk
tijden onder harde omstandigheden
en een eenvoudige leefwijze waren
inherent aan de papklok: om tien
uur naar bed met een stevig bord
pa'p. Luxe en meer vrije tijd hebben
de papklok radicaal afgeschaft.
Taboes
MR. J. VAN DE POEL. gemeente-se
cretaris van Leiden:
1. Een geheel anders functioneren
van „gezag", dat nog slechts als zo
danig wordt ervaren wanneer de ge
zagdrager zijn gezag weet waar te
maken. Geldt voor kleinere verban
den (gezinsverband bijv.) alsmede
voor grote(rc) verbanden. Geen ge
zag, „hoe hoog cok gezeten", ont
komt aan de consequenties.
2. Een veel grotere open(har-
lig)heid en eerlijkheid in de relaties
van personen en groepen, geken
merkt door het wegvallen van vele
taboes en relativering van een groot
aantal „absolute waarden". Komt tot
uiting in bijv. de relatie ouder-kind.
in de benadering van de sexualiteit,
in veranderde religieuze praktijken.
3. Een-gelukkig!-veel grotere toe-
ganklijkheid van de materiële wel
vaart voor veel bredere lagen van de
bevolking.
Zekerheden
A. J. VAN DER POMPE, directeur
van de Leidse Volksuniversiteit K
en O:
1. De veranderingen van lang
Jubileumnummer
Nieuwe Leiilse
■Samenstelling:
S. J. de Grout
Ontwerp en eindredactie:
Bob Nuy*
Electronica
D. .1. STEENKAMP. rector christe
lijk lyceum dr. W. A. Visser 't Hooft
te Leiden:
1. De ontwikkelingen op natuur
wetenschappelijk gebied, met name
die op het gebied van de electronica
(computers, televisie, ruimtevaart
enz.) en de biologie (anti-biotica, mo
gelijkheden om te manipuleren met
erfelijk materiaal, anti-conceptie
middelen).
2. De secularisatie, de verwereld
lijking èn de mondigheid van de
mens, zoals die zijn beschreven in
Bonhoeffers Widerstand en Erge-
bung.
3. De schaalverkleining van het
beeld dat de mens in de ontwikkelde
landen van de aarbol heeft en de
wereldbevolking ten gevolge van de
communicatiemiddelen.
ingst en vrees
II. VISSERS, directeur landbouw-
werktuigfabrick Vicoii te Nieuw
Vennep:
1. Periode 1920-1940: beslaansonze-
kerheid. Angst en vrees voor
bestaan met gedwongen, soms on
derdanige, houding t.o.v. gezag in
school, kerk en maatschappij en
harde maatregelen t.a.v. mensen, die
niet in dit patroon wilden leven met
alle gevolgen van dien, bijv. uitsto
ten als een arbeider lichamelijk ver
zwakte; uitstoten uit kerk als ie
mand lid werd van de SDAP. Alleen
overheid en besturen mogen een me
ning hebben cn oordelen of veroor
delen. Dus gedwongen gehoorzaam
heid in werken en samenleven.
-• Periode 1940-1965: eerst dc we
reldoorlog en daarna opbouw van
een absolute bestaanszekerheid.
Angst eh vrees weggenomen door
sociale wetten. Verzet tegen gezag;
medezeggenschap; inspraak. Onder
mijnen van gezag door alle moge
lijke demonstraties en publicitcitsor-
ganen. ledereen oordeelt cn veroor
deelt alle mogelijke landelijke en
wereldlijke problemen. Zitten nu in
een vacuum.
3. Periode 1965-1970: een tijdperk
van grote chaos; we weten het niet
meer en we welen alles. IVcer angst
en vrees: veel vrije lijd en toch een
zaamheid.
VERVOLG OP PAG. 39
bestaande normen, c.q. het discuta
bel stellen daarvan. op
godsdienstig/ethisch terrein: niet al
leen de normen van de „uitwendige
dingen", waarbij het gaat om vragen
over wat mag en wat niet mag (bijv.
t.a.v. de zondagheiliging!), maar
vooral ook die over essentiële, prin
cipiële zaken, waarbij sprake is van
wat waar en wat niet waar is. Moti
vatie: de grote betekenis van deze
veranderingen voor het geestelijk le
ven van de mens. aan wie zoveel
(schijn) zekerheden ontvallen.
2. De zgn. sexuele revolutie, die
niet slechts de sexuele verhoud.ngeu
vóór en in het huwelijk grondig wil
wijzigen, maar ook de waarde van
huwelijk en gezin in het geding
brengt. De meningen over voorech
telijk geslachtsverkeer, beperking
van het aantal kinderen, vrije liefde
en commune, abortus 'provocatus,
homo-sexualiteit, enz. ondergaan een
revolutionaire wijziging. De motiva
tie ligt voor de hand: het sexuele
leven is zo belangrijk in het leven
van de mens, dat zulke ingrijpende
veranderingen in de opvattingen
verstrekkende gevolgen hebben.
3. De veranderingen t.a.v. het
functioneren van onze democratie.
Fouten en zwakheden van het oemo-
cratisch stelsel waren ook voor we
reldoorlog II manifest, en leidden
zelfs tot extremisme van uiterst
links en uiterst rechts. Maar een de
mocratisering van het parlementaire
stelsel, van bedrijfsleven, universi
teit en (voortgezet) onderwijs, als nu
wordt verlangd, is een nieuw
verschijnsel. Gezagsverhoudingen
die decennia lang als vanzelfspre
kend werden aanvaard, worden nu
aangevochten, tot en met het ouder
lijk gezag. Duidelijk worden steeds
meer groepen van de bevolking zich
bewust van hun positie en van de
onrechtmatigheden van de mense
lijke samenleving. Vooral de jonge
ren zijn of komen in beweging en
dit is een mondiaal verschijnsel. Op
nieuw ligt de motivering van deze
keus in de belangrijkheid van deze
veranderingen waarvan niemand nu
nog kan overzien, waartoe zij zullen
leiden.
Mondiaal
DS. F. PIJLMAN, gereformeerd pre
dikant te Katwijk aan Zee:
1. Een geweldige verbetering van
de zgn. sociale voorzieningen. Hier
bij denk ik aan de werk
loosheidsverzekering, de zorg voor
bejaarden (AOW) en weduwen, voor
gehandicapten: daarnaast aan uitke
ringen als kinderbijslag, vakantie
toeslag en vakantie, aan de verle
ning van voorschotten en beurzen
voor het ontvangen van middelbaar
en hoger onderwijs.
2. Een groeibarc bewustwording
van ons wereldburgerschap. We den
ken meer mondiaal dan vroeger, ten
gevolge van de grote communicatie
middelen als radio on televisie,
krant en boek; ook door het toerisme.
Hierbij mag eveneens gedacht wor
den aan de ontwikkeling van dc
ABC-wapens, een ontwikkeling die
dc volkeren tot elkaar drijft. Positie
ve uiting van deze bewustwording is
te zien in het Werelddiakonaal van
dc kerk en de ontwikkelingshulp
van de overheid en de individuele
inspanningen van de Nederlanders
om politiek mee te denken met an
dere volken cn deze in tijden van
nood door incidentele acties tc hulp
te komen.
3. Een vroegere ontwikkeling van
mondigheid bij de jeugd. Die open
baart zich o.a. in dc wil om zich al
vroeg aan het gezag tc onttrekken,
inspraak te hebben op alle le
vensterreinen, zich te verzetten te
gen de gevestigde orde, ook op
ethisch gebied.
1 'oorbereid
DR. P. L. SCHOONHEIM, hervormd
predikant te Leiden:
1. Voorlopig zijn verschuivingen in
accent aan de orde. Wanneer kan
worden gesproken van een wezen
lijke verandering? Veranderingen
komen niet schoksgewijze. Een dui
delijke verandering, verschuiving, is
het gevolg van een groeiproces. Op
een gegeven moment wordt uiterlijk
zichtbaar wat innerlijk reeds lang
werd voorbereid. Niettemin: het hart
is directer verbonden met de mond.
Anders gezegd: spanningen, menin
gen, kritiek, verlangens worden zan
der remming geuit, kortaf, zakelijk,
dikwijls ongeduldig scherp. Deze
openhartigheid geldt godsdienst
werkverhouding, maatschappelijke
relaties en feiten, politiek, sex en
kunst.
2. In de samenleving is het accent
verlegd van vrijwel blijvende ge
meenschappelijke acties en verbin
dingen in club, kerk, organisatie,
naar vrijblijvende persoonlijke visie.
De eenzaamheid van de mens is gro
tendeels een persoonlijke trek. Vroe
ger waren er eveneens eenzaam. De
aandrang jezelf te zijn, zelfstandig
kiezen, heeft geleid tot sterk indivi
dualisme. Ook hier: godsdienst, kerk,
enz.
3. Wisseling en afwisseling. De fel
heid waarmee de mensen leven
(moeten leven), werkt in de hand dat
reserverende houdingen tegenover
wisselingen en afwisselingen tot een
minimum zijn gereduceerd. Type
rend zijn vrije sexuele relaties, fre
quente wisseling van baan of beroep,
willekeur in sympathieën voor ster
ren in muziek enz.
Minder afhankelijk
■I. J. SILJéE. directeur van de
christelijke pedagogische academie
te Oegstgeest:
1. Het openleggen van de wereld
door de moderne publiciteitsmedia;
hierdoor is de belevingswereld van
de bewust levende mens enorm ver
groot en verhevigd. Gevolg: geënga
geerdheid in het wereldgebeuren,
schaalvergroting van onze blik. vaak
ook gevoel van machteloosheid om
dat men als enkeling zo weinig kan
doen.
2. Sterke groei van de wetenschap,
vooral wat de B-faculteiten betreft.
Hierdoor gaat dc mens zich steeds
minder afhankelijk voelen van God.
van natuurkrachten, van dreigende
ziekten enz. Een soort neo-positi-
visme beheerst het denkklimaat.
3. Enorme toeneming van de wel
vaart in de westerse wereld, verbe
tering van de sociale voorzieningen,
van dc mogelijkheden om onderwijs
te volgen, zich te ontwikkelen en te
ontspannen. Nu deze toestand
hoewel nog lang niet ideaal is
bereikt, begint de aandacht zich te
richten op de economische recht
vaardigheid in de wereld.
