Wilhelmina, mei
1940: vluchteling
en balling
Feijenoord met Haak in
defensie tegen Go Ahead
Militair bewind hoeft niet
militaristisch te zijn
Volk reageert negatief
Waarom guldens méér
betalen en
nóg geen jjjF'1
natuurlijke ™|dJ
Orwo-kleuren
191 ORWO U.T.18
ROTTERDAM: één vuurspuwende berg
COLIJN: VERTREK KONINGIN ONVERGEEFLIJKE BLUNDER VOOR KABINET
Onderzoek naar
moeilijkheden
in wegtransport
36 dia's slechts f 12,50incl.ontwikkelen
AKZO boekte Prins Bernhard op persconferentie
nettowinst van
J' 308,1 miljoen
Ritvergunningen
ingevoerd voor
wegtransport
DONDERDAG 26 MAART 1970
Or. L. DE JONG
HET KONINKRIJK
DER NEDERLANDEN
IN DE TWEEDE
WERELDOORLOG
MEI '40
i
DR. L. DE JONG
Het Koninkrijk der Nederlanden in de
Tweede Wereldoorlog door dr. L. de
Jong. Staatsuitgeverij Den Haag, deel
drie „Mei '40", 488 blz., 18,50.
De wetenschappelijke editie verscheen
lij Martinus Nijhoff, Den Haag. 558 blz.,
T45.
Van het moment af waarop de Duitse aanval was Ingezet had koningin Wilhelmina
zich gestoten aan haar machteloosheid. Ze voelde zich opgesloten in het paleis
Noordeinde. Ze was het ook. Ze geloofde de berichten over de Vijfde Colonne maar
half.
Als staatshoofd kan zij rechtstreeks contact opnemen met andere staatshoofden.
Ze zond telegrammen aan de Italiaanse koning en koning George van Engeland.
Geen van beiden kon enige toezegging doen
Op Pinksterzondag kwam de vorstin meermalen in conflict met haar schoonzoon,
prins Bernhard, die er niets voor voelde zijn gezin naar Engeland te begeleiden.
Hij gaf pas gevolg aan het bevel van de Koningin, toen hij toezegging had gekregen
direct naar Nederland te mogen terugkeren.
Maandag 13 mei was het ogenblik aangebroken waarop zowel het kabinet als het
opperbevel Wilhelmina adviseerde Den Haag te verlaten. Dat betekende voor de
Koningin Zeeland, voor het kabinet en generaal Winkelman echter Engeland.
Zelf wilde ze naar het front, de Grebbeberg bijvoorbeeld, om daar desnoods mét
de soldaten te sterven. Het gezond verstand kreeg echter de overhand boven de
gevoelens van de vorstin. Toch had het vertrek uit Den Haag Iets weg van een
desertie, vond ze zelf.
In Hoek van Holland ging zij aan boord van de Britse jager Hereward. Het schip
kreeg opdracht naar Zeeland te vertrekken. De Koningin had een zwemvest om. De
bedoeling was naar Breskens te varen. Maar dat bleek spoedig onmogelijk, doordat
die haven niet veilig zou zijn.
De commandant van Zeeland kon niet geraadpleegd worden. Wat te doen? Terug
varen naar de Hoek was onmogelijk. Dus toch naar Engeland? Maar dat had zij niet
gewild! Toch werd de knoop doorgehakt: Harwich. Dat werd de vorstin te machtig:
ze barstte in snikken uit, maar nam zich tegelijkertijd voor met de eerste de beste
gelegenheid naar Zeeland terug te keren.
Wilhelmina op 13 mei 1940: vluchteling en balling
Van een premier die tegen de si-
uatie opgewassen was had men kun-
ïen verwachten dat hij, alle spannin-
en ten spijt, de toestand overziende,
luidelijke besluiten zou nemen. Zo
liet van De Geer. Hij was zo nerveus
at hij nauwelijks een telefoontoestel
ton bedienen. De hele maandag ver-
aderde het kabinet, maar er was
een orde meer. De besprekingen wa-
en uiterst verward.
Eindeloos werd gedebatteerd of het
abinet nu wel of niet het land moest
'erlaten gezien de slechte militaire
oestand. Eindelijk werd de knoop
loorgehakt: men zou de residentie
•erlaten.
Twee ministers bleven achter, maar
jerbrandy verzette zich daar hevig
egen. Het vertrek van de rest van
iet kabinet zou dan staatkundig be-
geen enkele waarde hebben.
Steenberghe en Van Rhijn, die beiden
Den Haag gebleven waren, legden
en alles te waarderen besluitvaar
digheid aan de dag. Ze droegen het
regeringsgezag over aan de opperbe
velhebber, generaal Winkelman, en
belden naar Hoek van Holland dat zij
weldra daar zouden arriveren om sa
men met het gehele kabinet naar En
geland over te steken.
De Enquêtecommissie van de
Tweede Kamer heeft deze stap van
de regering beslissend genoemd voor
het verdere verloop van de strijd in
en buiten Nederland. De commissie
had dan ook bepaald lof voor dit ver
trek. Vanuit Engeland kon de rege
ring de strijd tegen Hitier-Duits
land organiseren, terwijl ook niet
vergeten moest worden dat het Ko
ninkrijk niet alleen uit Nederland be
stond.
De indruk die vertrek van koningin
en kabinet op de bevolking en de
strijdkrachten maakte was verplette
rend. Vooral doordat de legerberich-
ten nog steeds optimistisch bleven en
de gewone man voldoende reden ver
schaften om niet te wanhopen. En nu
dat vertrek!
De brede massa reageerde emo
tioneel en negatief. Men voelde zich
in de steek gelaten. Velen herinner
den zich dat De Telegraaf nog geen
week tevoren in een trotse kop had
gemeld „Het Huis van Oranje verlaat
zijn post nooit" (naar aanleiding van
het aanbod van een Amerikaans -
Nederlandse schrijver voor asiel voor
de koninklijke familie.
„Verzet in Rotterdam moet met alle
middelen gebroken worden, desnoods
moet met vernietiging van de stad wor
den gedreigd en moet die bedreiding
worden uitgevoerd Dat was de op
dracht die de Duitse bevelhebber
Schmidt de avond van de dertiende mei
uit Berlijn kreeg. Wat aan die order voor
afging in het hoofdkwartier van Hitler is
niet helemaal duidelijk geworden. Maar
men kan aannemen, aldus dr. De Jong,
dat zowel Hitler als Goering de vernieti
ging van de Maasstad wilden en. als dat
geen succes zou hebben voor het ver
loop van de strijd, ook de vernietiging
van Amsterdam, Utrecht, Den Haag en
Haarlem.
Luftwaffe-generaal Kesselring voerde
urenlang stormachtige telefoongesprek
ken met Goering over de vraag of men
eerst het antwoord van de Rotterdamse
commandant op een ultimatum moest af
wachten, voordat het bombardement van
de stad zou beginnen.
Kesselring meende van wel. Het was
hem in de eerste plaats te doen om
overgave van Rotterdam, zodat de troe
pen naar Den Haag en Utrecht zouden
kunnen doorstoten. Goering en Hitier wil
den echter onmiddellijk een einde aan de
strijd in heel het land. En daarvoor was
een bombardement nodig. Dr. De Jong
neemt aan, dat die avond al was beslo
ten tot het bombardement van de vijf
grote steden.
Hoe laat de Duitse parlementair met
het ultimatum van Schmidt op de rechter
Maasoever aankwam. Is niet precies be
kend. Feit is wel dat kostbare tijd verlo
ren ging doordat men de man geblind
doekt kris kras door de stad voerde. Om
half elf werd het ultimatum overhandigd.
Het liep af om half een een half uur
voor artilleriebeschieting van de stad,
vijftig minuten voor het luchtbombarde
ment, tachtig minuten voor de aanval met
tanks en vlammenwerpers.
Na overleg met generaal Winkelman
stuurde kolonel Scharroo de parlementair
terug met het verzoek om een duidelijk
ondertekend ultimatum van de Duitse op
perbevelhebber. Om kwart voor twaalf
overhandigde hij het antwoord van de
Nederlanders, met de mededeling dat
volgens hem kolonel Scharroo blijkbaar
veel voelde voor een overgave van de
stad. Generaal Schmidt nam daarop het
besluit de artilleriebeschieting uit te stel
len en zond tevens bericht naar Duits
land dat de bomaanval wegens overgave
onderhandelingen met de Nederlanders
moest worden uitgesteld.
Het was toen twsalf uur: de eerste
helft van de bommenwerpers was juièt
bezig op te stijgen. De vlucht naar Rot
terdam zou anderhalf uur duren. Aan de
commandanten van het eskader werd
meegedeeld, dat als het bombardement
niet zou doorgaan, op het Noordereiland
rode lichtkogels zouden worden afge
schoten.
Generaal Schmidt stelde een tweede,
nu wel ondertekend ultimatum op met
een looptijd van drie uur. Die tijd was
nodig om alle Nederlandse troepen te
waarschuwen, dat de strijd werd ge
staakt. Schmidt verleende die graag, om
dat hij ervan overtuigd was „dat het de
goede kant opging". Om kwart voor een
vertrok de Duitse parlementair weer naar
de rechter Maasoever.
Enkele minuten later zag men dat van
het zuiden en oosten uit twee Duitse
eskaders vliegtuigen naderden: Heinkel
bommenwerpers. „Dat wordt een ramp."
riep generaal Schmidt, „dat wordt een
tweede Warschau"
Haastig werd het waarschuwingsteken
gegeven: rode seinkogels gingen de
lucht in. De commandant van het uit het
zuiden naderende eskader zag de kogels
op het laatste moment en draaide met
zijn toestellen af (de voorste drie hadden
hun bommen al laten vallen).
De commandant van het oostelijke es
kader, het sterkste van de twee, vloog
met zijn bijna honderd ton bommen door.
Dat kon men vanaf het Noordereiland
duidelijk zien.
„Er wordt niet meer gesproken,"
schreef een bewoner. „De Maas en de
Koningshaven schitteren in het zon
licht.... ledereen vlucht nu naar de kel
ders of gaat plat op straat liggen, ook
enkele Duitse soldaten...." Enkele uren
later een toeschouwer: „Rotterdam leek
voor mij een vuurspuwende berg..."
Temidden van de rampzalige
berichten over de Duitse opmars
en de diepe teleurstelling over
het vertrek van vorstin en rege
ring naar Engeland, dook plotse
ling dr. Colijn op. De oud-premier
liep die ochtend de gal over. Het
bestaan van de natie stond op
het spel en hij was niet meer dan
een ambteloos burger. Dat kon
hij nauwelijks verkroppen.
Hij nam contact op met Eerste-
Kamervoorzitter De Vos van
Steenwijk. Deze spoorde dr. Co-
lijn aan, voor de radio een rede
te houden. Samen stelden ze de
tekst op. Ze waren het erover
eens dat he» kabinet verantwoor
delijk was voor een onvergeef
lijke blunder": de koningin had
het land nooit mogen verlaten.
Ze had afstand moeten doen ten
behoeve van prinses Juliana. En
waarom wa« het hele kabinet
verdwenen?
En wat de overdracht van de
macht betreft, wie kende gene
raal Winkelman? En welke staat
kundige ervaring had deze? Het
Nederlandse volk was. meende
Colijn, van alle leiding in deze
verbijsterende crisis verstoken.
Wie kon dit volk beter opvangen
dan hij?
Hij vroeg generaal Winkelman
of hij voor de radio een rede
mocht houden over het vertrek
van de koningin en het kabinet.
Dat mocht, zei de opperbevelheb
ber, maar h'j wilde die rede wel
van te voren lezen.
Colijn besefte, dat in dat geval
de opperbevelhebber zijn toe
stemming niet zou geven, omdat
die onmogelijk met de inhoud ak
koord zou gaan. „Colijn liep
kwaad weg'
Een daq later (de dag van de
capitulatie) reageerde hij zijn
kwaadheid af in een hoofdartikel
in de Standaard. Hij sprak over
„de smadelijke vlucht van de re
gering. Waarom moeten wij vech
ten, zo hoorden we tal van mili
tairen zeggen, als de wettige re
gering de benen neemt? We zul
len maar niet gewagen van de
ongrondwettelijke daad de zetel
van de regering buiten het rijk te
verplaatsen naar veiliger oorden
binnen het rijk. Omtrent dat alles
zullen te zijner tijd verantwoorde
lijkheden vastgesteld moeten
worden.
„Maar voorlopig blijven we zit
ten met een in het buitenland
gevestigd kabinet dat, zo wij ons
niet vergissen, het vertrouwen
van 95 procent van de Neder
landse bevolking mist"
DEN HAAG In het hoofdkantoor
Jlan de NOB-wegtransport te Rijs-
Pvijk is gistermiddag de beleidscom-
jnissie geïnstalleerd die het structuur-
Jrxlerzoek zal begeleiden voor het be-
foepsgoederenvervoer over de weg.
voorzitter van deze commissie is oud-
pinister dr. G. M. J. Veldkamp.
Men hoopt dat de resultaten van
jet onderzoek over anderhalf tot
wee jaar bekend zijn. waaruit moge
lijkerwijs een heroriëntering van het
jevoerde beleid niet alleen door de
bedrijfstak, maar ook door de over
bid, het gevolg zou kunnen zijn.
Het structuuronderzoek is in okto-
|;r 1969 aangevraagd bij het ministe-
van economische zaken door de
immissie van overleg voor het goe-
:renverkeer. Uitgangspunt is, dat
;t beroepsgoederenverkeer over de
eg reeds gedurende een reeks van
ren in een minder bevredigende po-
tie verkeert.
N WO m Vraag uw fotohandelaar
Orwo Foto N.V. - Postbus 127 - Hilversum
ROTTERDAM Wanneer
het gros der betaalde vereni
gingen op Tweede Paasdag het
wekelijkse partijtje voetbal ten
beste geeft, hebben Fcijcnoords
moedige Europa Cup-strijders
vrijaf. Want de houding van de
K1SVB ten opzichte van de
clubs die aan 's werelds meest
gigantische voetbaltornooi
deelnemen, is de laatste jaren
in zoverre veranderd dat ver
leden jaar A jax en dit jaar
Feijenoord gretig van tal van
faciliteiten genieten. Zo zal de
wedstrijd FeijenoordGo
Ahead, aanvankelijk vastge-
I steld voor Tweede Paasdag
reeds morgenavond onder de
helle schijnwerpers van het
F eijenoordstadion gespeeld
worden.
Daarbij heefi het er alle schijn
van dat de rechtsbackplaats bezet
gaat worden door Guus Haak. Tij-
Guus Haak in actie tegen
Real Madrid.
dens zijn reis naar Polen oordeelde
Ernst Happel dat niet Geels de
plaats van Romeyn gaat innemen,
maar de Hagenaar.
Wie in Feijenoords spits zal opere
ren is momenteel nog niet duidelijk.
Dat kan Ove Kindvall zijn. maar ge
zien de depressie die de Zweed door
maakt kan dat evengoed Ruud Geéls
zijn. In ieder geval lijkt het zeker,
dat zij die tegen Go Ahead aantre
den ook in Warschau van de partij
zullen zijn.
Inmiddels is Feijenoords situatie
ten opzichte van die van Ajax op de
ranglijst zo. dat de Rotterdammers
zich geen verder puntenverlies kun
nen veroorloven. Anders gezegd.
Feijenoord dient te winnen van Go
Ahead. Een gelijspel al zou Feijen
oords kansen op een geprolongeer
de landstitel elimineren.
Dat Happel op tweede Paasdag in
Eindhoven op de tribune zal zitten
bij PSV—Ajax lijkt eveneens een
uitgemaakte zaak. Want beide for
maties zullen nog eenmaal de degen
met Feijenoord moeten kruisen.
Geen puntenverlies ook, kan Sparta,
dat naar DOS trekt zonder ge
schorste Ger ter Horst, Dries Visser
neemt zijn plaats in zich veroor
loven. wil men inderdaad in aan
merking komen voor intertotovoet-
bal. Hetzelfde dient gezegd van SVV
dat Telstar met een bezoek gaat ver
eren. Al is dat om heel andere re
denen.
ADO, dat kansloos bij Twente
verloor, wil het gedeukte prestige
gaan opvijzelen bij DWS. ADO zij
evenwel gewaarschuwd want de
Amsterdammers hebben de punten
broodnodig.
Holland Sport, de laatste weken
als gevolg van Sjaak Roggeveens
oroduktiviteit in the winning mood,
kan opnieuw winnen. Ditmaal ten
koste van AZ '67. Twente NEC
eindigt in een zege voor de formatie
van Rijvers en GVAV kan opnieuw
winst boeken door het van slag zijn
de NAC te verslaan. Haarlem
MVV tenslotte zou best teel eens het
zoveelste dertiendegelijkspel voor
Hughes c.s. kunnen worden.
AMSTERDAM Blijkens voorlo
pige cijfers over 1969 heeft de AKZO
een nettowinst geboekt van 308,1
miljoen. Ten opzichte van 1968 is
sprake van een winststijging van 24,6
procent.
Als gevolg van de toename van het
aantal geplaatste aandelen met 13,8
procent, is de winststijging per aan
deel 9,3 procent.
Een en ander is gisteren door de
raad van bestuur op een persconfe
rentie in Amsterdam bekendgemaakt.
Uit de cijfers blijkt, dat het be
drijfsresultaat over het vierde kwar
taal van 1969 ruim 20 miljoen hoger
is dan dat over het derde kwartaal.
De omzet in 1969 is t.a.v. 1968 met
20.9 procent gestegen. Een deel van
deze stijging betreft de toetreding in
1969 tot de groep van een aantal on
dernemingen.
Wanneer men bedenkt dat de fusie
tussen AKU en AKZO plaats vond in
oktober 1969 en dat de combinatie
reeds over 1969 met geconsolideerde
cijfers kon komen mag van een
fraaie prestatie worden gesproken,
aldus de raad van bestuur.
Over de eerste maanden van 1970
kunnen nog geen inlichtingen worden
verstrekt. De jaarvergadering wordt
gehouden op 27 mei en dan zullen de
cijfers worden bekendgemaakt. Bij
deze gelegenheid zal aan de aandeel-
i houders worden voorgesteld een slot-
dividend uit te keren van ƒ2.80 per
aandeel.
DJAKARTA Het bewind in
Indonesië wordt weliswaar ge
vormd door militairen, maar dit
hoeft niet te betekenen dat dit
bewind ook militaristisch is. Ook
de Nederlandse regering telt
verscheidene officieren.
Dit zei prins Bernhard gisteren op i
een persconferentie in het presiden- I
tiële paleis in Djakarta toen
men hem de vraag stelde of in Ne
derland de mening heerst dat In
donesië een militair bewind heeft.
De prins waarschuwde ertegen dat
men zich een oordeel vormt zonder
alle details te kennen.
Hij maakte nog een opmerking
over een aan hem gericht telegrafisch
verzoek vanuit Nederland zich met de
situatie van de politieke gevangenen
in Indonesië te bemoeien.
Onjuist
„Ten eerste ben ik door mijn func
tie a-politiek, ten tweede laat ik me
door geen enkele partij ais een bood
schappenjongen gebruiken en ten
derde is het onjuisl op grote afstand
aanklager en rechter tegelijk te wil
len zijn. In ieder geval is dit een
interne aangelegenheid, waar ik mij
als gast van dit land huiten dien te
houden", aldus Prins Bernhard.
Hij waagde zich echter niet aan
een bespreking van de economische
problemen in Indonesië. „Daarvoor
ben ik te kort hier. Men heeft mij het
land en zijn cultuur laten zien. Een
deskundig oordee' over vijfjarenplan
nen en andere economische zaken
kan pas na grondige bestuderingen
worden gegeven en ook dan nog is
grote voorzichtigheid geboden," zei
hij.
Onder de indruk
De Prins was zeer onder de indruk
van zijn bezoek aan Bali, waar hij
drie dagen is geweest. Hij loofde de
Tante Leen en Johnny Jordaan
hapten gisteren in een haring in
café De Oude Herbergh te Hei-
loo, waar ze met veel vrienden
hun 15-jarige populariteit vier
den.
Indonesische danskunst en zei daaro
ver, dat zij een van de mooiste din
gen is die op de wereld te zien zijn.
Het zou een ramp zijn als deze kunst
ooit verloren zou gaan.
Prins Bernhard noemde zijn zes-
tiendaagse reis door Indonesië een
heel bijzonder*? ervaring, waarvan hij
positieve indrukken had opgedaan.
Het land noemde hij mooier en de
mensen vriendelijker dan hij ooit had
kunnen dromen. „Het heeft zo'n diepe
indruk op mij gemaakt, dat ik ge
woon vaker moet komen. Ik zal er
geestdriftig over vertellen tegen fa
milie, vrienden en kennissen. Ik weet
zeker dat de Koningin en mijn doch
ters ook graag naar dit land zullen
komen", zo zei prins Bernhard.
DEN HAAG Staatssecretaris M.
J. Keyzer (verkeer en waterstaatl en
de Westduitse minisier van verkeer
G. Leber zijn overeengekomen per 1
oktober a.s. over te gaan tot invoe
ring van een systeem van ritvergun-
ningen voor het beroepsgoederenver
keer over de weg tussen ons land en
West-Duitsland.
Dit systeem zal in de plaats komen
van het huidige stelsel van vergun
ningen, waarbij de vergunning aan
een bepaalde tijdsduur is gebonden.
Dit systeem had voor de Nederlander
vervoerders vele nadelen, vooral in
dien een rit vroeger of later moest
beginnen dan was voorzien of als de
ze onverhoopt langer duurde.
De nieuwe vergunningen gelden
voor een heen- en terugrit, ongeacht
de tijdsduur welke daarmee is ge
moeid. Van het nieuwe systeem mag
voorts worden verwacht, dat het een
efficiënter gebruik in dit opzicht als
een verbetering.5s te beschouwen.
Van Walraven naar
Bosch en Keuning
BAARN De uitgeverijen Van
Walraven te Vaassen en Bosch en
Keuning te Baarn, gaan samenwer
ken. In de nieuwe NV Van Walraven
krijgt Bosch en Keuning een meer
derheidsbelang.
Van Walraven zal zich op uitge
breider schaal bezighouden met het
uitgeven van boeken en leermiddelen
voor het voortgezet onderwijs. Bosch
en Keuning zal haar uitgaven voor
het voortgezet onderwijs in de nieu
we NV inbrengen.
