Vlakte der Kruiken
Op weg naar de literaire receptie
DEZE
WEEK
r
V
Kanttekening
DECOR VOOR SCHIMMENSPEL
Gezegd
door
J. den Boef
Verwarring
KROKODILLETRANEN OVER
VERSPLINTERING IN PvdA
H
ZATERDAG 28 FEBRUARI 1270
Niet voor het eerst is de Kruikenvlakte in Laos in handen
van de door communisten beheerste Pathet Lao gevallen. Wat
vorige week verloren ging, was vorig jaar om deze tijd pas
heroverd. Het is nog de vraag, of het om een nieuw offensief
van de door Noordvietnamese troepen gesteunde Pathet Lao
gaat. Er zijn aanwijzingen, dat slechts gebieden zijn bezet, die
tevoren door militairen en burgers waren ontruimd voor het
grootste deel althans. Bovendien zouden zich minder Noord-
vietnamezen in Laos ophouden, dan nog onlangs werd gemeld.
Vraag: waarom is zoveel ophef gemaakt van de opmars Van
de Pathet Lao?
OVER EEN POOSJE zijn we
met z'n dertien miljoenen en hoe
men daarover ook mag denken
(D'66-ers zien al verplichte ste-
rllisatie-na-het-derde-kind in het
verschiet) er komt wat voor kij
ken om er dertien miljoen een
plek onder de schaarse zon te
geven. Het KVP-conceptprogram
bepleit al fikse belastingverho
gingen om aller^i nieuwe over
heidstaken te betalen. Om met
een ook maar de andere politie
ke richtingen te noemen: het
PvdA-bestuur zegt nee tegen het
PAK-idee, de VVD kraait victo
rie bij de raadsverkiezingen in
Zeeuwsch-Vlaanderen, de CH
vindt Nederland crècherijp.
De politiek op volle toeren,
het zakelijke kamerwerk ook:
Den Toom gaat niet in op de
wens. politieke discussiebijeen
komsten in kazernes toe te staan.
Klompe belooft de AVRO meer
zendtijd als het grote ledental
klopt en kondigt een beslissing
over Veronica aan (maar nie
mand gelooft in een verbod, al
wordt het wel beetje moeilijk
met Radio Nordsee, die Scheve-
ningen Radio stoort).
Verkeer en waterstaat: Keyzer
wil wel eens denken over een
luchtkussentrein op de Schiphol-
lijn, maar de Kamer vindt het nu
welletjes, er moet maar gauw
aan de lijn gebouwd worden. Ve
len zijn verontrust over de ver-
ziltinq van het tuinbouwgebied.
De regering keurt aanleg van de
Rijnpoorthaven goed. Bakker kon
digt duurder autorijden in 1971
aan. Tweede luchthaven in Mar
kerwaard of bezuiden Rotterdam.
Vorig jaar minder doden, meer
gewonden op de weg.
Schut belooft de bouw van
500.000 woningen In vier jaar om
de achterstand in te halen. Her
rie in de Kamer om kritiek die
de premier op de bouwminister
zou hebben gehad; de zaak wordt
uitqezocht. Onzekerheid over de
opkomstplicht: moeten we of mó
gen we de Staten kiezen? Groei
ende controverse over de kwes
tie van een verhoogde kiesdrem
pel.
Overstromingen in Limburg en
Brabant. Tien zeevarenden ver
dronken. onder wie vijf Katwij-
ker vissers. Professor Daudt
staakt politicologische colleges
vanwege de chaos. Amsterdam
krijgt geld voor zijn metro, Den
Haag binnenkort voor zijn semi-
metro, de Spoorwegen o.m. voor
het nieuwe Utrechtse station.
Economisch valt '70 mee. '71
wordt volgens de regering som
berder. De AOW/AWW-premie
gaat 1 juli 0,8 procent omhoog.
Margarine 2 cent duurder. Soldij
31 gulden hoger. Plan van le
vensverzekeringen tegen Inflatie
gevolgen. Een Amerikaan neemt
de ENCK (kunstmest, Vlaardin-
gen) ov.pr. Het vierde kwartaal
valt bU Unilever tegen. Konink-
lijke-Shell 9,3 pet. hogere winst
Een 9 procents ziekenhuislening.
Nieuwe winstgevende orders voor
Verolme. Kans dat het overleg
in de kleinmetaal uit het slop
raakt.
En in het buitenland lawines
met vele doden In Zwitserland,
Frankrijk en Oostenrijk. Druk be
raad overal tegen de luchtter-
reur; Arabische ontkenning dat
de rampen in Zwitserland en
Oostenrijk door guerrilla's zijn
veroorzaakt: dreigende staking
van piloten als er niets aan ge
daan wordt; scherpe controle,
O.m. op Schiphol.
Amerikaanse bombardementen
In Laos. Pompidou en Nixon
worden het niet eens. Rhodesid
wordt maandag republiek.
Binnen de EEG bestaan vele
door regeringen gesteunde of
zelfs gepleegde concurrentiever
valsende praktijken en handels
belemmeringen, maar Nederland
gedraagt zich als de brave Hen-
druk van Europa. De gevolgen
voor ons land zijn niet gering
(Drs. J. D. H. van der Kwast,
directeur Jaarbeurs).
In Frankrijk nyst een luchtkus-
sentrdlg 300 km per uur: ik was
de snelste staatssecretaris van
Europa (Staatssecretaris Keyzer).
De moeilijkheden in Laos lekes
in 1954 bij het vertrek van de Fran
sen uit Indochina te zijn opgelost.
Bij het akkoord van Genève wer
den de twee noordelijke aan
Noord-Vietnam en China gren
zende provincies aangewezen
als toevluchtsoord van de Inheem
se communisten, die zich uit de
andere provincies moesten terug
trekken. Dezen hadden zich ver
enigd in de Pathet Lao onder lei
ding van prins Soevannoe Vong,
een halfbroer van de latere neutra-
listi8Che premier van Laos. prins
Soevanna Phoema. De communis
ten hebben zich echter nooit aan
de afspraak gehouden.
In 1961. toen de oorlog in Zuld-
Vietnam nog niet was uitgebroken,
was de toestand in Laos zo ge
vaarlijk geworden, dat president
Kennedy met Amerikaanse inter
ventie dreigde, voor het geval de
Pathet Lao met steun van Noord
vietnamese troepen zou proberen,
het land onder de voet te lopen.
Toen het er op aan kwam, schrok
hij echter terug voor de gevolgen
en in 1962 werd in Genève een
nieuw akkoord gesloten, dat de
veroveringen van de communisten
niet ongedaar maakte, maar een
oplossing zocht in neutralisering
van Laos. Prins Soevanna Phoema
werd aanvaard als premier
De neutrali8tische regerin"
waarin ook prins Soevannoe Vong
zitting had. is echter nooit van de
grond gekomen. De Pathet Lao be
zette tweederde deel van Laos. de
Kruikenvlakte inbegrepen. Zij ont
trok haar steun niet aan Soevanna
Phoema, omdat die aanvankelijk
weigerde, iets tegen haar te onder
nemen. Het duurde enkele jaren,
voordat hij de Pathet Lao veroor
deelde en openlijk de beschuldi
ging uitsprak, dat troepen uit
Noord-Vletnam aan de strijd deel
namen. Pogingen van regerings
troepen, de premier aan de kant te
zetten werden door Amerikaanse
bemiddeling verijdeld.
Washington handelde toen uit
zuiver politieke overwegingen. Het
wilde voorkomen, dat de commu
nisten Amerika ervan zouden be
schuldigen, een staatsgreep te
hebben voorbereid. Ook wenste
het de Pathet Lao. de Noordvietna-
mezen en de Chinezen geen ex
cuus te geven om de veroverings
oorlog uit te breiden. Amerika had
toen al da handen vol aan de strijd
in Zuld-Vietnam en voelde er niets
voor, nog meer verplichtingen op
zich te nemen Sindsdien volstond
de Pathet Lao met het consolide
ren van haar positie in de vero
verde gebieden. Zij deed geen po
ging de macht volledig in handen
te nemén.
Zowel Amerika als Noord-Viet
nam had belang bij handhaving van
de bestaande toestand. De Ameri
kanen konden zich op Vietnam
concentreren waar zij zich ge
dwongen zagen luchtaanvallen te
doen op Noord-Vietnam. Dit had
op zijn beurt behoefte aan rust in
Laos om in de bezette gebieden
langs de grens met Vietnam via de
zgn. Ho Tsii Minh-route op grote
schaal naar het zuiden te kunnen
infiltreren. Nadat de Amerikaanse
"fcWiNi
(pHONirC
>?,V
pmmuili
e'HMy^ SCjnOL.'V.:: NOORD
_r«»MiH»?r -----
'«HA KHBNC. SAMNEUA
L0tAN0/§ 1 o
7L0EANG mN*\ VIETNAM^
Kff:.,,*£NKAKr£;<'A™.r-N/
VIERIIANEf^SSr-f^^
iGefi
Jotikm
bombardementen in 1968 werden
gestaakt en de vredesbesprekingen
te Parijs waren begonnen, ontstond
ook voor Laos een geheel nieuwe
situatie.
De Amerikaanse vliegtuigen, die
jarenlang Noord-Vietnam hadden
bestookt, werden in Zuid-Vietnam
ingezet, maai ook en met groter
frequentie in Laos, met name om
de Ho Tsji Minh-route onbruikbaar
te maken. Aanvankelijk werd over
dit laatste erg geheimzinnig ge
daan. Dat was mogelijk, omdat de
Amerikaanse ambassade in de
hoofdstad Vientiane vrijwel de eni
ge bron van inlichtingen is over de
strijd in Laos He* is echter al ge
ruime tijd een publiek geheim, dat
Amerika rechtstreeks bij die strijd
is betrokken ook bij die in de
Kruikenvlakte, waarover zoveel op
hef werd gemaakt.
Het is de vraag, of de Pathet
Lao, die niet zonder medewerking
van Hanoi kan handelen, een of
fensief heeft geopend, dat bedoeld
is, Laos geheel te veroveren. Een
dergelijke poging zou een nadelige
uitwerking hebben op de ontwikke
lingen in Vietnam, waar Amerika
bezig is zij het in een zeer
langzaam tempo zijn troepen te
rug te trekken Noord-Vietnam zou
de tegenstanders van vreedzame
beëindiging van de strijd In de
kaart spelen als het in Laos zou
bewijzen, dat de oplossing die het
voor Zuid-Vietnam bepleit, slechts
een dekmantel voor volledige
machtsovername is.
Vanzelfsprekend bestaat de mo
gelijkheid. dat Hanoi toch op een
Foto boven: de drie prinsen,
die in Laos een belangrijke rol
speelden. Rechts Soevannoe Vong,
links premier Soevanna Phoema,
midden Boen Oem, die rechts ver
tegenwoordigde.
beslissing in Laos wil aansturen,
omdat president Nixon zich bijna
niet meer kan veroorloven, troepen
naar dat land te sturen om te voor
komen, dat het in communistische
handen terecht komt. Misschien is
het ongeduldig geworden door het
uitblijven van een snelle regeling in
Zuid-Vietnam.
De opmars in de Kruikenvlakte
kan dan ook een aansporing voor
Amerika ziin beslissende stappen
niet langen uit de weg te gaan.
Want „vietnamisering" van de oor
log in Zuid-Vietnam betekent nog
altijd voortzetting van de strijd.
Opleving van de gevechten in
Laos zou de adviseurs van Nixon
in de kaart spelen, die nu al moei
te hebben met de geleidelijke te
rugtocht uit Vietnam. De politiek
van de Amerikaanse president
wordt nog steeds beheerst door de
inzichten van leidende militairen,
die het qepraat over een politieke
regeling onbegrijpelijk vinden.
Nixon is bijzonder gevoelig voor
hun argumenten, omdat hij niet de
eerste Amerikaanse president wil
worden, die een oorlog verliest.
Mogelijk hebben militaire kringen
de opmars in de Kruikenvlakte ge
bruikt om het bewijs van hun gelijk
te leveren en een excuus te zoe
ken voor uitbreiding van de Ameri
kaanse luchtaanvallen.
MET de dag wordt duidelijker dat het in ons
land historisch gegroeide partijwezen zich
over het algemeen niet ongestraft laat aantas
ten. Die aantasting heeft voorlopig niets bij
gedragen aan de zo vurig bepleite duidelijk
heid, heeft integendeel voorlopig alleen maar
verwarring opgeleverd.
Een uitzondering zou men kunnen maken
voor de „Achttien": het gesprek tussen de
drie grotere confessionele partijen. Maar dat
gesprek wordt dan ook gevoerd met bedacht
zaamheid, en vooral ook vanuit een gemeen
schappelijke basis die een onderlinge aan
spreekbaarheid mogelijk maakt.
Voor het overige is het alles zoeken en dolen,
is het een loslaten wat men heeft en een
koortsachtig tasten naar nieuwigheden, en is
het een vertoon van tweedracht. Geen opwek
kend tafereel, en bovendien een dat met be
zorgdheid behoort te vervullen, omdat het
toch ook de publieke zaak is die hier in het
geding moet heten.
Een merkwaardige proeve van het hier zo
gemakkelijk beoefende amateurisme vormde
deze week het werkstuk van de werkgroep
PAK, het zoveelste groepje dat om een tafel
is gaan zitten teneinde al „brainstormend"
een hoeveelheid ideeën en ideetjes te lance
ren. Het risico zat erin dat het op een ratjetoe
moest uitlopen, en aan dat gevaar is men dan
ook prompt ten slachtoffer gevallen.
In deze wekelijkse rubriek heb ik het al meer
moeten vaststellen dat men, waar nodig, tot
vernieuwing bereid moet zijn, maar dat de
vernieuwingsdrang in onze tijd een eigen
dwangmatigheid dreigt te krijgen waardoor
intussen ook het vernieuwen zélf zich ver
teert
Dat hierbij de emoties hoog plegen op te
laaien, verergert niet zelden nog de situatie.
Een van de gevolgen is dat wie aandringt op
kalmte, op een meer evenwichtige benade
ring, op een meer genuanceerd oordeel, onvol
doende oor vindt. In de gedrevenheid waartoe
men zichzelf heeft opgewonden gaat men ge
makkelijk aan deze aanmaning voorbij. Naar
later blijkt tot eigen schade.
Er zit een brok menselijke tragiek in, wan
neer eigenschappen die in een bepaalde situa
tie bij uitstek waardevol kunnen zijn te wei
nig kansen krijgen.
TWEEDRACHT is er bijvoorbeeld ook bin
nen de PvdA. Daar zijn hevige wrijvingen
gaande tussen bewust vooruitstrevenden en
meer behoudenden. Helaas getuigen sommige
door de eerste groep gebezigde middelen om
zich te laten gelden niet van de kieskeurigheid
die toch ook in de politiek in acht behoort te
worden genomen. Verscheidene partyleden
met onmiskenbare verdiensten hebben het
moeten ondervinden.
Ook hier is de conflictsituatie een gevolg van
een aangetast partij voorbeeld. De PvdA deel
de te onzent tot dusver in het typisch Ne
derlandse verburgerlijkingsproces. Niet dal
we met de verburgerlijking in alle opzichten
gelukkig mogen zijn. Er zitten kwade kanten
aan van benepenheid en gezapigheid. Hel
heeft echter tegelijk elementen van degelijk
heid en stabiliteit.
De groep van Nieuw Links is tegen die ver-
burgeriyking in het geweer gekomen. Maar
haar actie heeft al tot reactie geleid, binnen de
partij, maar bovendien al in een uittreden uit
de partij.
Kenners van de politiek menen aan deze uit-
getredenen zeker kansen te mogen geven vooi
hun nieuwe partij van DS'70 waarmee ze zich
intussen reeds bij de kiezers hebben gepre
senteerd.
BLIJVEN of uittreden dat is voor leden
van meer dan één partij tegenwoordig de '.'j
vraag. In de ene partij voelen de meer pro
gressieve leden zich minder thuis dan voor
heen, in de andere de meer behoudenden, al*60
naar gelang een partij zich meer behoudend 1
of meer vooruitstrevend opstelt.
Voor elke partij-in-kwestie blijft het dan een
zaak van belang of zij erin slaagt een staat
van innerlijke evenwichtigheid te bereiken of*'35*'
te behouden, die zowel vooruitstrevenden alsi'ere
behoudenden niet zó onbevredigd laat dat zijbebb
zich metterdaad vervreemd gaan gevoelen. ten I
Tegelijk moet de saambinding binnen een
partij natuurlijk niet het karakter gaan ver
tonen van krampachtigheid. Want ook die
kan voor een partij op machteloosheid uitlo
pen, iets waarmee een gezond politiek leven al
evenmin is gebaat.
Met andere woorden: het mogen tegenwoor-l
dig dan geen populaire factoren zijn, zonde]
inschikkelijkheid en zonder bereidheid
eigen geldingsdrang te onderdrukken kom
men ook in deze tijd niet toe. Maar kom daal
vandaag de dag maar eens om....
DIEMEfl
De
(tffSE
fSOll
nure
ik.
ra me
unn
uize
atte
tetter
FlE politieke versplintering wordt langzamerhand de n^el aan
Neerlands doodkist. Na KVP, Boerenpartij, Groep-Zus en
Groep-Zo is nu de Partij van de Arbeid aan de beurt. Vorige week
is de partij Demokratisch Socialisten 70 opgericht en deze nieuwe
ster aan het politieke firmament zal voor het eerst van zich laten
horen bij de komende gemeenteraadsverkiezingen.
Jammer, dat de partij niet en
kele weken eerder is opgericht.
Niet dat Ik de PvdA graag een
versplintering toewens. Integen
deel. Maar dan had DS'70 aan.
de verkiezingen voor de provin
ciale staten kunnen meedoen. En
dan zouden we, behalve een oor
deel over het kabinet-De Jong
ook een oordeel, of misschien een
veroordeling, van de huidige
PvdA kunnen meemaken.
Iedereen, ook de. PvdA „vijan
dig" gezinde politici, verwachten
niet veel van DS-70, maar daar
ben ik niet zo zeker van. Ik ge
loof zelfs dat een groot aantal
PvdA-leden en -kiezers de buik
vol hebben van André van der
Louw en zijn ongeremde „bere-
dansen" en de onmogelijke voor
stellen, die Nieuw Links het Gro
ningse congres heeft opgedron
gen.
DS'70 staat onmiskenbaar
rechts van de huidige partijlei
ding, ook rechts van de fractie,
die sinds Doniawerstal de Kamer
confronteert met een motie-infla
tie. DS'70 aanvaardt de huidige
maatschappijstructuur. Wil na
tuurlijk wel veel sociale verbete
ringen doorvoeren, maar schikt
zich in het bestaande.
De vroegere arbeiders, nu net
jes werknemers genoemd, hebben
weinig of geen interesse meer
voor een andere maatschappij-
struktuur, waarvan zij niet we
ten of die hun dezelfde voordelen
zal brengen als de huidige.
Als we Nieuw Links moeten
geloven, zal die nieuwe maat
schappij zelfs grote offers vragen.
En dat is het laatste waartoe de
doorsnee werknemer zich zal ver
plichten.
Onze consumptiemaatschappij
heeft juist de werknemer niet
onberoerd gelaten. Zolang men de
dagelijkse sleur van werken, tv-
kijken en autorijden kan conti
nueren, is iedereen tevreden. Men
wil soms wel wat meer, dreigt
-H- André van der Louw
„ongeremde beredansen"
dan even met een staking, maar
de grote bazen houden hen dan
weer zoet met een loonstijging en
een loonindexering. Over een
nieuwe maatschappij maalt geen
werknemer meer...
Dat is tragisch voor een partij
als de PvdA. Overtuigd van hun
eerlijkheid, als het om het zoeken
nj*ar alternatieve maatschappij-
vormen gaat, kan ik niet aan de
indruk ontkomen, dat de socialis
ten de kijk op de werkelijkheid
hebben verloren. Want een kind
kan op de vingers natellen, dat
wat het Groningse congres na
stille chantage van Nieuw Links
aanvaardde, irreëel is.
We leven nu eenmaal niet meer
in de tijd van de klassenstrijd.
Werkgevers en werknemers zijn
meer dan ooit op elkaar aange
wezen en problemen worden aan
de onderhandelingstafel opgelost.
Niet de klassestrijd, die Nieuw
Links, misschien onbedoeld, wil
laten herleven, en die de werkne
mer afwijst als het ten koste
van zijn ijskast moet gaan.
Nu de strijd om socialisti
sche Kamerzetels is losgebarsten,
zien die werknemers hun ijskas
ten in gevaar komen. Binnen de
kiesverenigingen neemt het ver
zet tegen onverzoenlijke dogmati
ci als bij Nieuw Links toe.
Enkele PAKkende voorbeelden
waren Gorkum, Zeist en Eindho
ven. De doorbraaksocialist wenst
geen gemene zaak te maken met
bijvoorbeeld onverzoenlijke poli
tici als de PSP'ers Van der Lek
en Van der Spek. Dat verschil
heeft men zelfs al binnen de PSP
gemerkt.
Als DS'70 erin slaagt alle re
delijke krachten in de PvdA
en dat zijn er nogal wat te
verenigen, maken ze een goede
kans hèt alternatief voor de WD
te worden. En daar zouden juist
de drie christelijke partijen mee
gebaat zijn.
De vraag dringt zich op, wie
eigenlijke schuld heeft aan deze
ontwikkeling bij de PvdA. Nieuw
Links natuurlijk, zullen liberalen
en confessionelen hard roepen.
En direkt gezien hebben ze ge
lijk. Maar indirekt?
Ligt in de Nacht van Schmelzer
niet de diepere oorzaak van deze
versplintering?
Oud-voorzitter van de CHU, C.
J. van Mastrigt, vertelde me eens
dat bij de formatie in 1956 de
ARP en CHU eigenlijk de PvdA
als regeringspartner hadden moe
ten kiezen. De PvdA was toen
gaarne tot een compromis bereid.
Vier jaar lang zou een beleid
kunnen worden gevoerd, dat niet
alleen het landsbelang ten goede
zou komen maar, en vooral, de
partijvorming.
Als ARP en CHU, misschien
samen met de KVP, toen de
PvdA hadden „vastgehouden",
zou de redelijkheid in de PvdA
nu niet zoek zijn. Want niemand
maakt me wijs dat een voortdu
rend afwijzen van de partij door
een andere partij niet frustrerend
werkt.
De botte afwijzing van de KVP
in de Nacht van Schmelzer heeft
de balans in de PvdA naar de
onredelijke kant doen overslaan.
En dan kan men dat aan de rede
lijke krachten in die partij wij
ten, maar zelf blijft men ook niet
helemaal schoon van alle blaam.
En in dat licht bezien doen de
krokodilletranen van de KVP, dat
ons land niet zonde.- een con
structieve sociaal -demokratische
partij kan, wat vreemd aan
Srbe
Jers
Herl
rolgi
Het gaat deze week over
drie prozawerkjes: Trio van R.
Blijstra (Arbeiderspers, Am
sterdam, 45 blz.), Over één
kam van Hubert Janssen (An-
dries Blitz, Laren, 90 blz.
7,25) en Op weg naar de
literaire receptie van (wijlen)
René Gysen (Nijgh Van
Ditmar, 's-Gravenhage/Rotter
dam, 126 blz., 9,90).
Gysen, de jongste van de dne.
ia geboren In 1927; zijn proza heeft
een min of meer experimenteel ka
rakter en staat onder de invloed
o.a. van de Franse nouveau roman.
Hubert Janssen is vermoed ik van
1898 en dus al over de zeventig:
op die leeftijd Is men ook als
schrijver zichzelf, tenzij men nie
mand is. Nu. Janssen is Janssen,
dat is direct al wat duidelijk en ik
bedoel dit in positieve zin. Blijstra
18 iets jonger: hij is van 1901, van
ouds een erkend auteur, al vind ik
zijn boekje het minste van de drie.
Laat ik met Blijstra's Trio begin
nen. Het verhaal gaat over een
werkelijk muzikaal trio: de Duitse
cellist Poaser. de Franse violisi
Georges en de Belgische pianist
Libero. De violist is gehuwd met
Milda. de cellist is intiem met haar
bevriend en de pianist op haar ver
liefd. Het drietal dreigt uiteen te
vallen, niet alleen door die vrouw,
maar ook om verschillen van uiter
lijk, nationaliteit en psychische
structuur.
Achter elkaar vertellen ze hun
visie op de zaak: de cellist, de
pianist en de violist, waarna de
vrouw Milda met een kort naschrift
het laatste woord krijgt. Wat be
treft kennis van muziek en van de
sfeer van Europese grote steden is
er geen aanmerking te maken; wel
kan als bezwaar gelden dat alle
vier zich bedienen van de stijl van
Blijstra: hier een vrijwel emotieloze
verteltoon. Men kan zich niet aan
de indruk ontworstelen dat de
auteur onder het schrijven zijn be
langstelling In het geval allengs
heeft verloren.
Enkele aardige uitspraken wil ik
u niet onthouden: „het is ondenk
baar, nog steeds ondenkbaar, dat
een Noor en een Griek vriend
schap sluiten op grond van het feit
dat ze beiden Europeaan zijn" (bl.
23), „kamermuziek ia veel te he
meltergend moeilijk en verneven
en ingewikkeld om erover te kun»
nen praten" (24), „vrouwen houden
niet van genieën of zij die het wil
len worden" (25). „een leraar die
er ook maar iets van af weet. her
kent onmiddellijk de goede, de
middelmatige, de geniale leerling"
(39).
„Over één kam" van Hubert
Janssen is werkelijk een apart
boekje. Het zijn schetsen over
merkwaardige ontmoetingen en sin
guliere mensen. Deze twaalf korte
stukjes zijn volstrekt leesbaar en
zullen door ieder die het In handen
krijgt worden gelezen, afgezien van
wat hij of zij ervan vindt.
Blijft een journalist leesbaar
coor het sensationele, pikante of
onthullende, de literator moet het
hebben van het verrassende, al
qaat het maar over kleinigheden.
Zo leest men op bl. 9 over Lauren-
tius van Huesca. die levend ge
roosterd is. „Het enige wat mij op
viel was het jaartal van zijn vuur
dood, namelijk 260, een getal dat
precies overeenkwam met het be
drag dat ik schuldig was aan mijn
brandstoffenleverancier."
Het niveau van het boekje wordt
zo egaal gehandhaafd, dat ik maar
enkele passages heb aangestreept.
Het is niet eens gemakkelijk dit
proza precies te karakteriseren.
Het verrassende zit ook in het on
opzettelijke. Janssen vertelt langs
zijn neus weg. maar zonder de
houding van „zie je wel hoe Ik dit
lanos mijn neu6 weg vertel?" Hij
heeft een toon van milde satire,
zonder dat hij bij de lezer om een
hoekje kijkt en vraagt: „heb je wel
oooemerkt hoe mild mijn satire
is?"
Hij neemt het risico dat de fijne
kneepjes niet overkomen en daarin
herinnert hij aan de (betere) ge
dichten van De Schoolmeester Het
leuke Is, dat, als er literaire kunst
grepen zijn aange.vand, men daar
van niets merkt. De kennis van het
leven met zijn irrationele kronkelin-
oen speelt eigenlijk sterker mee
dan het beheersen van het schrij
versvak.
En tenslotte het boek van Gy
sen. Dit bestaat uit zeven proza
stukken, waarvan Gust Gils in zijn
verantwoording o.m. zegt: „Op
weg naar de literaire receptie" is
de titel die René Gysen had voor
zien voor zijn nieuw prozaboek
Een persklare tekst liet hij echter
niet na. In hoever deze posthume
bundeling afwijkt van wat hij zelf
uit handen zou hebben gegeven
hliift een open vraao.
„Volgens strikt literaire maatsta
ven is deze nalatenschap van Gy
sen het sterkst, al zijn hier Invloe
den van lectuur het duidelijkst
merkbaar Jona zijn en niet gezond
leidt tot np^nken over de zin V8n
het leven; Gysen komt daar niet
uit Voor orthodoxe mensen is hei
oemakkelijk daarover de staf te
breken" maar denk u even in zijn
plaats.
Opvallend is de afwezigheid van
wanhoopskreten of opstandigheid.
De hoofdindruk blijft die van een
intelligente man, verstrikt in de. Ir
rationaliteit van het leven, zoals
het zich empirisch aan ons voor
doet. Hij zit in een doolhof en
geeft daarvan met een opmerke
lijke evenwichtigheid verslag.
Wie het moderne experimentele
proza kent. weet dat het niet mo
gelijk is de inhoud zinnig na te
vertellen. Het gaat trouwens niet
om een 'inhoud'.
Om althans iets van zijn spiritua
liteit over te brengen ga ik enkele
passages voor u overschrijven.
Over een boze vrouw: veront
waardigd is waar ze zin in heeft en
niet een rechtvaardig oordeel." (7j
„Waarom slaan wij allen voortdu
rend toe?" (15) „Ge vraagt u ook
in alle nuchterheid af of het moge
lijk Is een fatsoenlijk schrijversle
ven te slijten In een onfatsoenlijke
wereld"(21)
„Denken is geen denken meer,
maar de mens van eeuwen geleden
zijn"(23) „Daarover nadenkend
kwam ik tot het besluit dat de ver
heven idealen uit de tijd van de
romantiek reeds lang ontmaskerd
zijn en dat hedendaagse drome
rijen zonder omhaal rond luxe.
droomreizen en erotiek draaien.
-#■ René Gysen
(35) „Ik doorzie namelijk altijl
les en iedereen" (39).
„Jeugd moet nu eenmaal ir|
geloven zoals een veulen
kunnen draven. En dan maaj
eerste beste" (53)
De tragische laatste woJ
van het boek luiden: „Van li
een verlaten, flikkerend waal
in de nacht, onder de maaif
achter jagende wolkenrafels i
een schaduw tussen de gehei^
nige schaduwen van bomen,
derziel alleen, dool |e. ben |i
Intussen is Gysen niet meer.
