Het
leven verandert
1960 DEZE JAREN ZESTIG
1969
Conflictstof ligt
overal opgetast
STORM OVER
DE KERKEN
WOELIG AFRIKA
TOENEMEND GEWELD
Rampen
IJ \/\/€5 rd O n CJ ©SCn I 6 Cf 0 n I S Hammerskjoeld, Johnson. Kennedy, Nehroe, Schweitzer, Soekarno.
In twee pagina's roepen wij vandaag herinneringen op die met
elkaar segmenten vormen van de jaren zestig. Een tijdvak, waar
in de stroomversnelling een ongekende vaart kreeg en zeer veel
in de maalstroom werd meegesleurd.
ZATERDAG 27 DECEMBER T969
Voor de kerken is in de
aren zestig de storm opge-
token. Zij schijnen uit de
;oers geslagen. Hun kom-
lasnaald slaat wild heen en
reer. Een snelle ontwikke-
ing maakte voorgoed een
ind aan een min of meer
eker leven hinnen vaste
atronen. Er traden sterke
erschuivingen op in de
rormen (pil), de theologie
verstaan van de Bijbel,
sekomstverwachting). de
nondigheid van de mens.
Paus Johannes verhond de
:rm „aggiornamento" (bij de
ijd brengen) met de kerk als
en appel. Hij wilde zijn kerk
it haar isolement halen, haar
igen in een dialoog met an-
christenen en niet - dhris-
len. Terwijl Rome na het Va-
ins concilie weer meer pas
op de plaats maakte, stoof de
Nederlandse kerkprovincie
voort (pastoraal concilie, nieu
we katechismus, lid Raad van
Kerken). Paus Paulus verbood
de pil. Dat luidde de afbraak
'an het pauselijk gezag in. De
(licht staat op wanke-
Naast de Rooms - Katholieke
Kerk waren vooral de Gerefor
meerde Kerken sterk in bewe
ging. Juist deze twee kerken
waren voor J960 gekenmerkt
door vaste kaders van leven en
denken. Cahiers voor de ge
meente, VU - avonden maakten
nieuwe theologische inzichten
gemeengoed. „Assen" werd ter
zijde gesteld, de vrouw kwam
in het ambt, aansluiting werd
gezocht bij Raad van Kerken
en Wereldraad. Politieke vra
gen kwamen in kerkelijk vizier.
Gemeenteleden vroegen nieuwe
vormen van inspraak, deels ge
honoreerd door hearings ter sy
node.
De Hervormde Kerk maakt,
vergeleken met de Rooms - Ka
tholieke en de Gereformeerde
die nog onder de indruk zijn
van het nieuw ontdekte, een
matter indruk. Hier wordt het
sterkst de noodzaak erkend, dat
de oude kerkstructuren niet ge
handhaafd kunnen blijven.
Daarom zijn de hervormden het
verst in het denken over nieu
we structuren (schaalvergro
ting, specialisatie, meer team
work).
De vernieuwing riep tegen
krachten op. De Rooms - Katho
lieke Kerk en de Gereformeer
de Kerken kregen net als de
Hervormde steeds meer het ka
rakter van richtingkerken. Ver
ontrusten organiseerden zich
Middengroepen willen hetzelf
de.
il Tot de markantste persoonlijkheden, die in de jaren 60 uit het (Neder-
•ndse) leven werden weggenomen, behoorden ongetwijfeld dr. Jan
Khouten (1963) en Mgr. Bekkers (1966).
■*- Amerikaanse troepen bombardeerden de Chinese wijk Cholon in Saigon, omdat zich daar de Vietcong
had genesteld. Op de voorgrond een militair kerkhof.
Een veranderend patroon van misdaad, althans in
vergelijking met de vijftiger jaren. Parallel lopend
met de styging der welvaart meer roofovervallen op
banken, alleenstaande personen en benzinestations,
vooral meer geweld. De wereldschokkende moorden
op president John F. Kennedy, op senator Robert
Kennedy en op dominee Martin Luther King. De
groeiende invloed van Cosa Nostra: het vooral in
Amerika gevestigde ryk der mafiakoningen. De be
rechting van jodenmoordenaars als Eichmann, Har
ster, Zöpf en Slottke. Op het vaderlandse front trok
de Baarnse moorzaak nogal wat belangstelling, ter-
vvyl de processen tegen Hans van Z. en „Ouwe Nol"
als wereldnieuws konden worden gekwalificeerd.
De achter ons liggende pe
riode van tien jaren werd in
toenemende mate beheerst
door de gebeurtenissen in
Azië: de oorlog in Vietnam
en de rol, die communistisch
China als wereldmogendheid
in opkomst, ter uitbreiding
van zijn invloedssfeer speel
de.
Lang heeft de strijd In Viet
nam in het teken gestaan van
de Amerikaanse confrontatie
met China. Het was al onder
president Kennedy begonnen.
Johnson, die hem in het najaar
van 1963 was opgevolgd, zag
zieh genoodzaakt, steeds meer
troepen te zenden, die de ge-
vechtstaak van de Zuidvietna-
raese militairen moesten overne
men.
Het vrij onbetekenende inci
dent in de Golf van Tonkin
werd aangegrepen om ook in
Noord-Vietnam (dat zelf buiten
schot was gebleven) troepen
concentraties en andere militai
re doelen te kunnen aanvallen.
De langdurige strijd en de in
terne ontwikkelingen in com
munistisch China hebben er
volgens waarnemers toe geleid,
dat de banden tussen Peking en
Hanoi losser zijn geworden,
mede als gevolg van de
rechtstreeks door Moskou ver
leende hulp, die de dit jaar
overleden president Ho Tsji
Minh in staat stelde, een onaf
hankelijke koers te varen.
Het vorig jaar door president
Johnson omgebogen en dit jaar
door Nixon voorzichtig voortge
zette beleid gaat uit van gewij
zigde omstandigheden. Hiertoe
heeft ook het conflict bijgedra
gen, dat China en Rusland niet
alleen ideologisch, maar ook ge
ografisch tot eikaars erfvijan
den heeft gemaakt.
Ook het feit. dat de Chinese
culturele revolutie niet werke
lijk is uitgevochten draagt ertoe
In één kerk werd het conflict
duidelijk uitgevochten. De Gere
formeerde Kerken (vrijge
maakt) kozen tegen elke vorm
van relativering van eigen belij
den en kerk - zijn. Een trieste
kerkscheuring was het gevolg.
Op de achtergrond staat de
levensgrote vraag naar de exis
tentie van God. Leeft Hij? Los
van ons? Of kan Hij slechts
leven in en door ons? Als Hij
een volkomen ander wezen is
dan de mensheid, waarom mani
festeert Hij Zich dan niet duide
lijker? Alle vragen, die op het
ogenblik in het geding zijn, zijn
tot deze kernvragen te herlei
den.
Natuurrampen en rampen als
gevolg van menselijke tekortko
mingen bleven de wereld teiste
ren. De jaren zestig waren nog
maar nauweiljks begonnen of
Agadir en zijn inwoners (12.000)
werden door een aardbeving
van de aardbodem weggevaagd.
Skopje in Joegoslavië onderging
eenzelfde lot, later was Perzië
(enkele malen achtereen) aan
Utrechts Buurkerk: rouwkamer
voor de slachtoffert van de trein
ramp bij Harmeien.
de beurt. Instortingen in een
kolenmijn in het Saargebied
kostte 298 kompels het leven,
en door het verglijden van een
sintelberg in Aberfan (Wales)
werden 144 schoolkinderen ge
dood. De orkaan Flora eiste
5.000 mensenlevens, de brand in
het Brusselse warenhuis l'Inno-
vation 250 en het afschuwelijke
treinongeluk bij Woerden 93.
De geboortengolfdie in de jaren 60 over
Afrika spoelde, leidde tot het ontstaan van
meer dan 30 jonge staten, waardoor het
^zwarte continent" de aanblik van een
lappendeken kreeg. Zonder pijn ging het
echter ook na de verkregen onafhankelijk
heid niet. Staatsgrepen deden zich veelvuldig
voor of werden even vaak verijdeld. Het
begon met (het vroeger Belgische) Kongo,
en in het van Nigeria afgescheiden Biafra
is het eind nog niet in zicht. De machtheb
bers te Lagos hebben met de manier, waarop
zij de eenheid van Nigeria trachtten te
behouden, een slecht voorbeeld gegeven aan
de talrijke kleinere Afrikaanse staten. Het
uitmoorden van een miljoenen-bevolking is
een zwarte bladzijde in de geschiedenis van
het jonge continent. Reden tot grote zorg
gaven het invoeren van de apartheids
politiek door de blanke minderheid in
Rhodesië en de weigering van Portugal,
Angola en Mozambique onafhankelijkheid te
verlenen.
m m Van linke naar rechts: Adenauer. Chroesjtsjef, Churchill, de Gaulle,
Het meest dramatisch was in de jaren
60 de gewelddadige dood van John F.
Kennedy, die in 1963 als president van de
Ver. Staten een bezoek aan Texas bracht. In
Dallas, waar onderwereldfiguren een lugu
bere rol Hijken te spelen, vielen de scho
ten die een einde maakten aan een leven,
waarvan velen ook buiten Amerika
grote verwachtingen hadden. De vermoe
delijke moordenaar, Lee Oswald, werd
voordat hij verhoord kon worden neer
geschoten door de nachtclub-eigenaar
Jack Ruby. Deze stierf onder verdachte
omstandigheden, nadat hij ter dood was
veroordeeld. De ware toedracht van de
moordaanslag blijft een raadsel, omdat ve
len, die 'er meer van zouden hebben ge
weten' op vreemde wijze om het leven
kwamen.
Nog geen vijf jaar later viel Robert Ken
nedy, een jongere broer van de president,
in een hotel in Los Angeles onder moorde
naarshand. Hij had zojuist de voorverkie
zingen van de Democratische partij in de
staat Californië gewonnen. De moorde
naar, Sirhan Sirhan (een Amerikaan van
Jordaanse afkomst), werd ter dood veroor
deeld, maar leeft nog steeds.
Enkele maanden voor de dood van Robert
Kennedy werd ds grote voorvechter van
de burgerrechten voor negers, de Nobel
prijsdrager dr. Martin Luther King, op het
balkon van zijn hotelkamer in Memphis
door een sluipschutter vermoord. Dat ge
beurde op 4 april van het vorig jaar. Hij
had de 'Mars naar Washington' georga
niseerd, die moest uitlopen op een massa
le demonstratie tegen de achterstelling
van de negers. Zijn opvolger, ds. Aberna-
thy, miste echter de overtuigingskracht en
de grootheid van geest om het werk tot
een goed einde te brengen.
Onder verdachte omstandigheden kwam
ook de secretaris-generaal van de Ver.
Naties, Dag Hammerskjoeld, om het leven.
In 1961 verongelukte het vliegtuig, waar
mee hij naar de afgescheiden Kongolese
provincie Katanga wilde reizen. Het stortte
neer in het grensgebied met Noord-Rho-
desié, het tegenwoordige Zambia. Ham-
marskjoeld w -d opgevolgd door de Bir
mese diplomaat Oe Thant.
Tot degenen die door de dood wegvie
len behoorden ook Adenauer (in 1967), die
al enkele jaren Westduits kanselier in
ruste was; Churchill (1965), wiens Conser
vatieve partij inmiddels de macht aan de
socialisten had moeten overdragen; Neh
roe (1964). de premier van India, die zijn
land in verwarring achterliet; en dr.
Schweitzer (1965). de 'man van Lambare-
ne', die als arts en zendeling zijn levan in
dienst had gesteld van de mens In wat
men vroeger donker Afrika noemde.
Van het politieke toneel verdwenen:
Chroesjtsjef (1964); de rordborstige
Russische premier, die zoveel deining ver
oorzaakte met zijn kernwapens op Cuba;
Johnson, die zich vorig jaar niet her
kiesbaar stelde als Amerikaans president;
Soekarno (in 1967, nadat twee jaar eerder
de communistische en door de Indone
sische president gesteunde staatsgreep
was mislukt); en De Gaulle, die dit jaar tot
aftreden werd gedwongen, nadat hij bij
een referendum door het Franse volk was
afgewezen. In Rusland voltrok zich de ont
luistering van Stalin, hoewel die al in 1953
overleden was.
jaren zestig, zijn we wel wat ge
wend, maar in de beginjaren van
de Beatles is het in Liverpool en
Amsterdam en overal waar ze op
treden, een opzienbarende gebeur
tenis.
Bob Dylan, het Amerikaanse
idool, verzamelt tweehonderddui
zend jongeren op het eiland Wight.
„Bobby Dylan zegt wat vele
mensen van mijn generatie voelen,
maar niet zelf kunnen uitdrukken",
zegt Joan Baez. Ook zij brengt de
folksong en het so^jaal protest in
de muziek.
Meer dan ooit richt de mode
zich op de tiener. De minirok doet
zijn intree, en (heel wat minder nog)
de maxilook. De kettingen, de kra
len, ook bij de jongens, het lange
tot zeer lange haar...
Beatle John Lennon en zijn Ja
panse vrouw Yoko Ono weten hoe
zij in het nieuws kunnen blijven
in mini of in bed bijvoorbeeld.
f Wellicht zijn de filmfiguren Bonnie en Clyde symptomatisch te
nemen voor het steeds gemakkelijker accepteren van geweld-
idigheden.
Symbool van weivaart
muziek hebben hun betoverende
invloed op delen van de jeugd in
vele westerse landen.
De gedrevenheid van provo is er
niet meer in te vinden. Het is een
subcultuur die met een sterk
oosterse inslag een geweldloze
jeugdrevolutie belichaamt, ook al
komt het voor, dat zo'n hip
pie-commune tot ritueel te noemen
moorden overgaat het is dit
jaar In Amerika gebleken.
De commune ook een nieuw
begrip, althans in de huidige vorm.
Het ideaal van de commune die
het gezin vervangt, is al oud. maar
meer dan ooit is het deze jaren
populair geworden, zeker onder
(kleine groepen) studenten, ook in
Nederland.
Verschijnselen die hiermee nauw
samenhangen zijn sex en drugs.
Sex is geen taboe meer in de
gesprekken. Reportages over Zwe
den, over de Deense pornografie,
debatten over de pil, vrijere ver
koop van voorbehoedmiddelen. Er
is eerst veel, en later wat minder
rumoer over het naakt op het to
neel en de televisie denk aan
de Hoepla-affaire.
Hoeveel jongeren gebruiken
drugs? Er zijn nauwelijks exacte
gegevens over. De schadelijkheid
van marihuana wordt In discussie
gesteld.
Anders dan de provobeweging
schijnt het hippiedom een neiging
naar utopie te hebben, men kan
misschien met evenveel recht zeg
gen: een vlucht naar het verleden,
naar de primitieve stam, naar het
oosten, ver weg van de welvaarts
staat.
Want tegenover dat alles staat
een maatschappij met een nog
steeds groeiende welvaart. Het
hippiedom zal in arme landen niet
voorkomen, wel In Amerika, in En
geland, en alles met mate Jn
Nederland. Een welvaartsstaat,
waarin ook ouderen zich meer en
meer bezorgd gaan tonen of de
welvaart geen bedreiging vormt
voor het welzijn.
Een welvaart, die tot uiting komt
In de juist in deze tien jaren haast
overal ingevoerde vijfdaagse werk
week. In het massale toerisme, de
tweede auto en het tweede huis.
De vliegvakanties worden populair,
de tweede vakantie (in de winter)
is niet langer een voorrecht voor
de happy few. Ook dat verandert
het gezicht van het leven.
In 1963 breken de Beatles re
cords op het gebied van wat men
toch wel massahysterie mag noe
men Nu, aan het eind van de
En overal vluchtelingen, vluchte
lingen, vluchtelingen.
bij, dat de rol van Peking in
Azië minder dreigend is dan
nog niet zo lang geleden het
geval was, bijvoorbeeld, toen
Indonesië aan de vooravond
van een door Soekarno
gesteunde communistische
machtsovername stond.
Bijzonder dreigend was het
Cuba-incident, nadat Amerika
vrij Iaat tot de ontdekking was
gekomen, dat het aan zijn ach
terdeur belaagd werd met
Russische kernwapens. Dank zij
het koelbloedig optreden van
president Kennedy en de be
heerste reactie van de Russische
premier Chroesjtsjef werd een
catastrofale botsing voorkomen.
Na de val van deze zonderlinge
man lijkt de Russische politiek
minder roekeloos.
Een gevaar voor de wereld
vrede vormden ook de gebeur
tenissen die in juni 1967 resul
teerden in de zesdaagse oorlog
tussen Israël en zijn Arabische
buurlanden. Moskou kon Nasser
in een laat stadium weerhouden
van een aanval op Israël, welk
land echter niet wilde afwach
ten tot het naar de slachtbank
cou worden geleid.
Naarmate het zoeken naar
een vreedzame regeling tot gro
ter teleurstelling leidt nemen
de kansen op hervatting van de
strijd toe.
In Europa bleef Berlijn, dat
in 1961, zijn beruchte muur
kreeg, een crisishaard, kwam
een jaar geleden een eind aan
schijnbare ontspanning door de
verraderlijke invasie in Tsje
ch oslowaki je, onttrok Frankrijk
zijn troepen aan de Navo en
slaagde generaal De Gaulle
erin. Engeland buiten de EEG
te houden.
Griekenland kreeg een mili
taire dictatuur, Portugal nam
afscheid van het Salazar-tijd-
perk en Spanje groeide lang
zaam maar zeker naar een min
der totalitair regime. Nederland
zag zich letterlijk en figuurlijk
gedwongen, Nieuw-Guinca in
de steek te laten.
Als in het midden van deze
ren zestig dr. Buikhuizen in
|i proefschrift over de no-
ms het begrip „provo" in
ert, denkt hij nog aan een
•paalde typering van de
«em. Maar al spoedig an-
xeert een groep jongeren
vooral in Amsterdam
nieuwe naam. De provo
die het zelfs tot
zetel in de gemeenteraad
onderscheidt zich van
nozems door een intense
voor politiek en
Het heeft maar twee,
jaar geduurd, dan is de
zo goed als
benamingen duiken op,
voorlopig niet meer uit de
te verdwijnen. Het
leeft in andere
voort; nonconformisme dat
uit in kleding en haardracht,
maar een paar uiterlijkheden te
De hippies, de love-ins, de
