Ende omdat ic Vlaminc ben
VOORZICHTIG MET MENSEN
KAREL JONCKHEERE
SCHRIJFT IN
DE SERIE:
LEER MIJ
ZE KENNEN
Computers en democratie (2)
ZATERDAG 6 DECEMBER T?«»
Wat is Vlaanderen Wie zijn de Vlamingen Slonzige frites-
jeters op Antwerpens Groenplaats Bierdrinkers, die in hun grap
pig taaltje „met dienst" afrekenen, in plaats van „met bedie
ning"? Klokke Roeland, dromerig Brugge, Aelbrecht Rodenbachs
(dreunende kerelslied „Vliegt de blauwvoet! Storm op zee!" of
lutomobilisten die maar raak rijden? Chaotische woningbouw,
Door Huib Goudriaan
overdreven strijd voor eigen taal, leeuwe-vlaggen bij de nogal
„idealistische"'IJzerherdenking of Rubens zeer aardse Vlaamsen?
Het is maar een greep uit de reeks vooroordelen en begrippen,
die bij een „Hollander" opkomen als hij aan Vlaanderen denkt.
Soms is er begrip, meestal onbegrip. En dit laatste wordt de
Nederlander, die België doorkruist, vaak verweten.
grote mate van overeenstemming"
kunnen hebben. Politieke tegenstel
lingen zullen vorm moeten krijgen
in alternatieve beleidsplannen, opge
steld met behulp van dezelfde boven
genoemde modellen. Dit zal de
plaats in moeten nemen van de hui
dige onuitvoerbare verlanglijstjes en
kreten, die men politiek programma
pleegt te noemen.
Een eerste vereiste hiertoe is dat
de samenstelling van de modellen,
de keuze van de doelstelling en de
alternatieve mogelijkheden hierbij,
de keuze van te simuleren mogelijk
heden, etc. wordt gecontroleerd en
dat deze controle het werk is van
terzake kondigen. Controle door le
ken is onmogelijk. Dit geldt voor de
controle op de beleidsvoorbereiding
evenzeer als voor de controle van de
rekening voor een horlogereparatie.
Op deze noodzakelijke controle zul
len wij nog nader terugkomen. Eerst
willen wij nog enkele woorden wij
den aan de sociale gevolgen van de
technologische ontwikkeling in het
algemeen en de computer in het bij
zonder.
Voor tover wij dit nu kunnen
overzien, is er bij een behoorlijke
begeleiding van deze ontwikkeling
geen reden ernstige werkeloosheid
te verwachten. Computers nemen de
mens wel veel (routine)arbeid uit
handen, doch zij creëren ook veel
nieuwe werkzaamheden, terwijl het
geleidelijke tempo van de ontwikke
ling het waarschijnlijk maakt dat de
normale economische groei een
gevolg van deze ontwikkeling en
de toenemende behoefte van de
mens aan diensten voor voldoende
aanvullende werkgelegenheid zorg
zal dragen.
Weliswaar moet met een versnel
ling van het tempo van de automa
tisering rekening worden gehouden
doch, gezien het grote gebrek aan
deskundigen en de beperkte aanwe
zigheid van wiskundig/logisch talent
in de bevolking, zal deze tempover
snelling geen ernstige consequenties
hebben.
Wel zal veel werk van karakter
veranderen en zullen we ernst moe
ten maken met bij- en herscholing.
Met deze IBM-computer werd de
gesproken communicatie tussen de
Apollo-12 en de aarde geregeld. Terwijl
de technicus achter de computer aan het
werk is, kan hij in de spiegel naast hem
zien wat zich voordoet in het Goddard-
ruimtevaartcentrum in Greenbelt. Mary
land
Ook zullen we op moeten houden
mensen op te leiden voor beroepen,
die over enige jaren nauwelijks
meer zullen bestaan. De sociale bege
leiding van diegenen, die te oud of
te slecht toegerust zijn om pog omge
schoold te kunnen worden, zal een
belangrijk onderdeel van het beleid
moeten zijn.
Voorzichtigheid bij het vervangen
van mensen door machines is trou
wens geboden. Een onderneming zal
een man die 800,- verdient, willen
vervangen door een machine, indien
deze hetzelfde werk voor ƒ600 kan
doen. Als er echter geen alternatieve
werkgelegenheid is en als de werk
loosheidsuitkering 400,- bedraagt,
dan zal makro-economisch een ne
gatief saldo van 200.- resulteren.
Verandering van de sociale wetge
ving zal noodzakelijk zijn om aan
een dergelijke situatie het hoofd te
bieden.
Een oplossing zou kunnen zijn dat
de werkloosheidsuitkering gefinan
cierd zou moeten worden door de
bedrijven'instellingen. waar de
man gewerkt heeft naar rato van de
doorgebrachte diensttijd met bijv.
een maximum van 2'pet. van de
uitkering per dienstjaar.
Hoe dit ook zij, wij zullen er zorg
voor moeten dragen, nu eens niet
achter de feiten aan te lopen.
Andere neveneffecten van de auto
matisering. zoals grotere monotonie
van het werk, meer massificatie en
verlies van flexibiliteit, welke tot on
tevredenheid en negativisme zouden
kunnen leiden, zijn eerder een ge
volg van de overgangstijd, waarin
wij thans verkeren, dan dat zij inhe
rent zouden zijn aan computerge
bruik. Integendeel, met behulp van
computers is een grotere individuali-
sering mogelijk.
Het zal niet meer zo hoeven te
zijn dat ongehuwde, werkende da
mes mee moeten betalen aan de pre
mie voor de AWW, dat artsen een
vast bedrag krijgen per ziekenfonds
patiënt in plaats van een betaling
per verrichting. Computergestuurd
onderwijs zal tot een individualise
ring van dit onderwijs leiden.
In plaats van aangemeten of con-
fectiekleding zal er een tussenvorm
kunnen ontstaan wanneer de indivi
duele maten van de klant via een
telestation doorgegeven worden aan
een computer, die vervolgens het
snijproces bestuurt. Vele andere
voorbeelden kunnen hieraan worden
toegevoegd.
Bij de Rozenhoedkaai met op de achtergrond het beroemde belfort van Brugge, de stad die zo
veel oude cultuur koestert
minder historie, en wat meer infor
matie over hoe de Vlamingen NU
wonen, werken en zich ontspan
nen, zou welkom zijn geweest.
Een verdienste is de helderheid
waarmee Jonckheere de achter
gronden van de taalstrijd schetst,
lezing hiervan is aan te bevelen
voor Nederlanders, die om met de
schrijver te spreken, „met begen-
ge hand onze vruchten naar de
mond brengen, maar omzichtig af
werend blijven als we enige aan
dacht vragen voor de moeite,
waarmee wij de boom in leven
trachten te houden."
Jonckheere zegt het „de moei
lijkste taak te vinden, de Nederlan
ders te overtuigen dat al het ge
weld van de Vlaming in verband
met de taalstrijd niets anders is.
dan een protest daar men het pro
cent zuurstof heeft willen wijzigen.
Wat doet een leeuw als men
hem opsluit in een kooi. een vis
als hij op het droge wordt ge
gooid, een kat die men in het wa
ter werpt? Brullen, gapen, sparte
len."
Jammer voor de Nederlanders,
die zich hierdoor niet laten over
tuigen. Het is immers dit „brullen,
gapen, spartelen", dat in het koor
van de Lage Landen (tegenwoordig
Benelux) onmisbaar is.
In een verenigd Europa komt
dat nog? zullen de Noord-Ne
derlanders de vitaliteit van hun
broeders in het Zuiden misschien
nog eens hard nodig hebben.
„Vlaming zijn om Europeer te
worden" is een van de leuzen van
de Vlaamse beweging. Wie hieruit
afleidt, dat de Vlamingen aan hoge
bloeddruk lijden, maq zich afvra
gen of de Nederlanders geen bloed
armoede hebben. Zou de Neder
lander soms Europeer kunnen wor
den zonder Nederlander te blijven?
Leer mij ze kennen.... de Vla
mingen door Karei Jonck
heere; Geïllustreerd paper
back, f 8,25, 140 blz. Uitg. A.
W. Sijthoff, Leiden.
Gezien het feit dat de computer een grote rol kan spelen bij de be-
litvorming, zal niemand verbaasd zijn over de stelling dat de computer
(niet zal) leiden tot verdere verstoring van het machtsevenwicht en
zodanig dat van democratie geen sprake meer zal zijn. Een computer
namelijk veel meer dan een snelle reken- of boekhoudmachine,- het is
informatieverwerkende machine. Hieruit volgt direct de mogelijkheid
'i'nln manipulatie met informatie.
ïig)
Informatie kan worden opgeslagen
- computergeheugens, zodat deze in-
rmatie op elk moment beschikbaar
voor wie daar toegang toe heeft,
m een probleem te kunnen oplos-
n, heeft een computer een pro
linuria nodig dat logisch consistent
dus ondubbelzinnig moei
Sit i
Btde
mm uit.
En vc
lit is op zichzelf een voordeel om-
I de mogelijkheid tot knoeien bij
litoefening van werkzaamheden
vorm van machtsmisbruik) min-
r wordt. Het accent verschuift dui-
be« Üjlt van de uitvoering naar de
hart orbereiding. Dus zal deze voorbe-
m iding moeten worden gecontro-
icid trd.
>f. Steeds weer blijkt dat bij de
fenge formalisering van richtlijnen
andere regels een stuk interpreta-
vrijheid aanwezig is, zodat sys-
tmanalist en programmeur de mo-
Üjkheid krijgen eigen inzichten
!y, k te laten spreken,
in De computer dwingt de mens na
3n. denken over wat hij- doet; laten
,nd 'i nadenken aan de computer-
jf gUndigen over zondpr dit te con-
par deren, dan delegeren we onbewust
gea stuk beslissingsmacht en schie-
(j i daardoor in onze taak tekort.
m de hand van enkele voorbeelden
0,: I dit nader worden toegelicht,
ii Bij sommige geavanceerde infor-
0 atiesystemen. die bij grotere bedrij
ns! n in ontwikkeling zijn. wordt alle
M planning, registratie, rapporta-
en controle relevante informatie
ment in computergeheugens
lagen. Veranderingen (nieuwe
■matie) worden via met de com-
verbonden schrijfmachines
[gegeven. Wie daar de bevoegd-
toe heeft kan via zo'n telesta-
rechtstreeks dus zonder tussen-
len informatie opvragen.
:n dergelijk systeem biedt vele
ielen doch houdt ook in dat een
ingebouwde controle verdwijnt,
idsystemen of partieel geme-
irde systemen zijn immers
schijven, die gepasseerd moeten
Iedere schijf controleert
loor zijn voorgangers, zelfs wan-
dit niet tot de taak behoort. Dit
omdat wij elkaar niet ver-
'en en graag op een fout willen
ippen.
®-fs een baas kan zich niet al te
veroorloven omdat hij van zijn
[eel afhankelijk is en hun me-
ig verliest als hij het te gek
maakt. Daarmee wordt hij dan
iemand, die niet met personeel kan
omgaan, hetgeen nimmer goed is
voor de eigen carrière.
Bij het volledig geautomatiseerde
systeem wordt misbruik van infor
matie veel eerder mogelijk, tenzij de
controle goed georganiseerd wordt.
Een centrale opslag van bevolkings
gegevens, niet alleen betreffende de
burgerlijke stand, doch tevens op fis
caal, militair, medisch, justitieel eri
politioneel gebied, in computergeheu
gens is bijvoorbeeld technisch mo
gelijk en economisch zowel als so
ciaal/wetenschappelijk bijzonder aan
trekkelijk.
Om misbruik .te voorkomen zullen
dan echter vooraf een aantal grond
rechten in de wet moeten worden
vastgelegd, zoals het recht om te we
ten wat er over je bewaard wordt,
het recht om onjuiste of irrelevante
informatie aan te vechten, het recht
om te weten wie toegang heeft tot
welke informatie, het recht op scha
devergoeding bij onjuist gebruik, als
ook het recht om verwijdering te
eisen van informatie die een strikt
privé karakter heeft.
Tegelijkertijd moet een controlesys
teem op de naleving worden ontwor
pen. De aan misbruik verbonden ge
varen zijn hier zo groot, dat elke
medewerking aan de totstandkoming
van een dergelijke centrale opslag
moet worden geweigerd, zolang een
en ander juridisch niet goed gere
geld is.
Nog gevaarlijker kan het gebruik
van computers zijn bij beslissingspro
blemen. Dit gaat veelal via de me
thode van de wiskundige modelvor
ming, waarbij getracht wordt het
probleem met behulp van wiskun
dige relaties te beschrijven. Slaagt
men hierin, dan kan men vervolgens
trachten een gekozen doel zo goed
mogelijk te bereiken (optimaliseren
van een doelfunctie) of men kan ver
schillende mogelijke beslissingen in
het model uitproberen (simulatie)
om zodoende een goede beslissing te
vindfen.
Bij militaire en industriële proble
men heeft men met deze zogenaam
de operationele research, ook wel
mathematische besliskunde ge
noemd, veel ervaring opgedaan. In
vele gevallen blijkt dan dat de tot
beslissen bevoegde manager van het
rapport uitsluitend de conclusies
leest en dienovereenkomstig handelt.
Het rapport blijft verder ongelezen.
Men realiseert zich onvoldoende
dat de oplossing nimmer beter is
dan het model, waar hij uit afgeleid
is, dat in dit model een bepaalde
doelstelling gekozen is, dat kwalita
tieve factoren gekwantificeerd moes
ten worden en dat veelal bewust of
onbewust sterk vereenvoudigd is.
De basisveronderstellingen, welke
aan het model ten grondslag liggen,
de keuze van de doelstelling of van
de alternatieven, die bij simulatie
uitgeprobeerd worden zijn in belang
rijke mate subjectief. Indien, de tot
beslissen bevoegde leiding zich niet
met deze details inlaat en indien con
trole op hetgeen de deskundigen
doen ontbreekt, dan verschuift de
werkelijke macht naar een lager ni
veau, dan is de machthebber niet
duidelijk meer aan te wijzen en ko
men we in de situatie dat absolute
geldigheid wordt toegekend aan wat
de computer zegt.
Doch de computer zegt niets uit
zichzelf; het zijn de deskundigen ach
ter de computer, die er voor zorgen
dat de computer wat zegt en die. als
we niet oppassen, er voor zullen zor
gen dat de computer zegt wat zij
willen.
Deze geleidelijke machtsverschui
ving naar een lager niveau, die ze
ker niet alleen door de computer
doch door de gehele technologische
ontwikkeling wordt veroorzaakt,
heeft nu al tot gevolg gehad dat de
werkelijke macht in véle bedrijven
niet meer ligt bij commissarissen en
hoofddirectie (ondanks de 200 van
de heer Mertens) doch op lager ni
veau.
Het bovenstaande geldt zelfs zon
der intensief gebruik van computers
in versterkte mate bij het landsbe
stuur. Hoe zwakker regering en par
lement, hoe sterker dit het geval is.
En zo belanden we in de situatie dat
een regering weinig kwaad (of goed)
meer kan doen, dat er weinig speel
ruimte is, dat regering en parlement
niet op kunnen tegen het apparaat
dat een autonoom leven schijnt te
leiden en dat zij een speelbal wor
den van bepaalde belangen.
Er komen dan polders, havens, we
gen of ziekenhuizen zonder dat ook
maar enigermate vaststaat dat alle
factoren wetenschappelijk zijn afge
wogen. Het meest treffende voor
beeld hiervan is het recente besluit
van de Amerikaanse regering, over
te gaan tot ontwikkeling van een
anti-raketsysteem (het ..safeguard
anti-ballistic missile system"), waar
bij een netwerk van gekoppelde com
puters en radarinstallaties vijandelij
ke raketten moet opsporen en snel
het afschieten en besturen van af-
weerraketten moet verzorgen, zodat
de vijandelijke kernlading in de
lucht kan worden vernietigd.
Tegen deze bijzonder kostbare en
gevaarlijke escalatie van de bewape
ningswedloop is door velen gewaar
schuwd, o.a. door computerdeskundi
gen, die betoogden dat een dergelijk
computersysteem zo complex zou
zijn dat het in de praktijk nimmer
zou kunnen werken. Naar hen werd
echter niet geluisterd.
Om dichter bij huis te blijven: het
probleem van de nationaal-economi-
sche planning kan uitstekend in een
wiskundig model worden beschre
ven. Bij de keuze van de doelstelling
zal een compromis moeten worden
gevonden tussen economische groei
en sociale rechtvaardigheid, tussen
welvaart en welzijn, tussen investe
ringen en consumptie. Dit zijn poli
tieke beslissingen, die niet aan een
planbureau mogen worden overgela
ten.
De politieke partijen zullen in hun
doelstelling kunnen verschillen, het
geen niet wegneemt dat in de uit
werking van concrete problemen een
ltd ^et or|be9r'P *e breken,
0¥| i soms arrogante Noord-Neder-
inder zijn plaats te wijzen en
n oor diezelfde Noorderling „even
t poort open te doen op zijn Zuij-
len", lijkt Karei Jonckheere een
g( oekje te hebben geschreven,
otie Het heet: „Leer mi] ze kennen....
linii Je Vlamingen". Een welkome bij
ou rage in de bekende serie over
etti Jroningers, Zeeuwen, Stichtena-
vï en, Amsterdammers, Drenten, enz.
Nederlanders, die er niet tegen
op zien op een Vlaams eer-
eHn jk-rauwe manier de waarheid
r! worden gezegd, kupnen wel iets
j J, psteken in het land van Schelde
iqe Leie. Jonckheere leert de Ne-
q t triander, die er nog niet veel van
n eeft begrepen, sympathie te krij-
na.. n voor Vlaanderen. En hij gunt
m( i minnaar van Vlaanderen een
k op de eigenaardigheden van
t Vlamingen waardoor deze zijn
lenegenheid ziet bevestigd.
asr De grilligheid van de historie,
:r it landschap, de ligging van het
n id en de geaardheid van de be-
va :ners worden in een verband ge-
1121 laatst. Hierdoor voelen we ik
9' eet geen beter woord al le-
:9e! end de „geest van Vlaanderen"
7-u tn. We begrijpen het devies van
'3™ eerste Diets-schrijvende Vla-
ing, Jakob van Maerlant: „Ende
ndat ic Vlaminc ben."
pei
h Maar welke Vlaming wenst gij te
enk innen? vraagt Jonckheere in het
o rste hoofdstuk. „De stenen man
e it het Belfort te Gent? Groet
Zi »m, w et dat hij heeft bestaan,
si naar ga liever de Sint-Baafskerk
ju innen.... en bestaar daar Van
eb ycks „Lam Gods", begroting en
ztffpalans van de hoogste middeleeu-
I «-(wen.
Of staat gij liever te mijmeren
tor het standbeeld van Guido Ge
ile te Brugge, wiens fris9e ver-
Jonckheere schrijft; „Nederlands
grote eeuw is er niet magerder op
geworden door te slurpen aan de
Vlaamse boezem. Worden wij in
de Spaanse Brabander uitgemaakt
voor een volk van „pakkers", dan
kunnen wij de bal terugkaatsen en
de Nederlanders een volk van gre
tige „aanvaarders" noemen."
Kennelijk bedoelt hij dit symbo
lisch, maar ook letterlijk want la
ter zegt hij grimmig dat de twee
vrouwen van Hooft, de moeder van
Huygens en de vrouw van Jan van
Riebeek uit de Zuidelijke Nederlan
den kwamen. En de ouders van
Vondel! Als dat ge het maar weet,
mennekel
Maar Jonckheere heeft gelijk.
Vlaanderen vergeten we niet de
schilderkunst en de Vlaamse lite
ratuur van onze tijd gaf Neder
land veel heilzame injecties. De
vroegere Belgische eerste minister
Theo Lefèvre zegt niet zomaar;
„Vlaming, lid van een kruide
niersvolk, dat tot ieders verbazing
niet ophoudt kunstenaars te ver
wekken."
Jonckheere heeft overigens niet
alleen prominente Vlamingen ge
vraagd iets te zeggen over de be
grippen Vlaanderen en Vlaming,
maar ook Nederlandse schrijvers.
Hierbij prijzen de Nederlanders
de Vlamingen zo uitbundig, dat
Jonckheeres eerder geuite klacht
over het onbegrip van de Noorder
lingen, wat overdreven lijkt.
Auteurs, historie en letterkunde,
het komt allemaal aan de orde. De
schrijver spreekt ergens de hoop!
uit dat het boek geen letterkundige
geschiedenis is geworden. Hij
heeft, zegt hi], alleen aan de hand
van de letteren willen aantonen,
hoe Vlaanderen zich heeft verpakt
Daarin Is hij geslaagd, maar iets
rend, olijk en verduldiq wachtend
tot zij Streuvels, Teirlinck, Els-
schot, Walschap, Gijsen of Hugo
Claus zouden worden?"
Een machtige volzin-, de auteur
raakt niet gauw buiten adem als
hij de lofzang op zijn land aanheft.
Een land dat tegenwoordig bestaat
uit het oude Vlaande-
ren-het-graafschap, en Brabant en
Limburg.
Jonckheere; „Toen in 1838
Consciences Leeuw van Vlaande
ren verscheen, cementeerde dit
boek nog meer het verlangen van
al de in België wonende
Diets-sprekenden om de overkoe
pelende naam Vlaanderen te aan
vaarden. Wat niet belet dat Lim
burgers. Antwerpenaars en Bra
banders tot op vandaag sterk
hechten aan hun eens afzonder
lijke eigenheid."
Eigenheid, het bewaren van taal
en cultuur, terwijl het land eeuwen
was bezet, hebben een stempel op
de Zuidelijke Nederlanden gedrukt
Iets wat in de Noordelijke Neder
landen niet altijd wordt beseft, en
helaas ook niet wordt ge
waardeerd.
zen nog steeds de modernste
bloemlezingen openen?
Treedt gij met mij een landelijke
herberg binnen? Tussen Maaseik
en De Panne, zelfs tot Duinkerke,
waar de kleine man, de boer, de
visser en de dorpssmid de speel
kaart heffende handboog naar
de wip richten, zoals zij het (on
der) eeuwenlange bezettingen de
den, uit en In zichzelf levend, de
malse ert bonte volkstaal bewa-
Later droeg Vlaanderen bij tot
de grootheid van de republiek, en
schiep het mede onze Gouden
Eeuw. Calvinisten uit het Zuiden
gevlucht omwille van geloofsvrij
heid, brachten beschaving, zwier
kleur, maar ook vakkennis en in
dustrie.
Want enige dankbaarheid heeft
Vlaanderen wel verdiend. Vlaande
ren, waar het eerste Nederlands
werd geschreven, dat ons Reinaert
de Vos, Floris ende Blanchefloer,
Marieken van Nieumeghen schonk
en de kristalheldere formule:
„Dichten moet uut herten vri ko
men ende uut klaren $inne."
-M" En toch ontbijten niet alle Vlamingen op straat
