Hippies en twens in rij voor de kerk
Nestor Combin doet
mee bij A.C. Milan
Politiek avondgebed in Keulen: Dit is nieuwe vorm van godsdienstoefening
Linder: Warmte
geen bezwaar
Boete voor
Tommv Gemmell
Ernst Happel: wij laten ons niet verrassen
HARRY MALLIN
OVERLEDEN
9
WNSDAG 11 (NOVEMBER 1969
Huib Goudriaan
KEULEN
Een kille novemberavond. De gothiscbe kerk stroomt vol
mensen, zo vol, dat velen moeten staan. Baardige jongemannen,
meisjes in mini en strakke broeken, maar ook ouderen.
Na een welkomstwoord verteld is dat stedebouw, grond-
speculatie en planologie vanavond het onderwerp vormen
begint op het podium de samenspraak van een groepje jonge-
mensen. Afwisselend wordt informatie gegeven en felle kritiek
geoefend.
Iemand leest voor: „Waarom zijn de nieuwbouwwijken zo ver
velend? Waarom noemen sommigen ze „geplande" achterbuur
ten? Omdat de bewoners alles van elkaar weten, maar elkaar toch
niet kennen. Omdat ze niet weten, waar ze 's avonds heen kun
nen gaan. Omdat iedereen zich in zijn eigen huis opsluit, de pan
toffels aantrekt en naar de televisie kijkt."
Een bijbeltekst wordt geci
teerd: „Wee hun die huis aan
$is voegen, akker aan akker
trekkentotdat er geen plaats
meer is, en gij alleen gezeten
ROME Vanuit het stormachtige
Eindhoven zijn de spelers en officials
van PSV maandag in Rome aangeko
men. waar naar Nederlandse
maatstaven gemeten de
weersomstandigheden ideaal zijn.
PSV zal dan ook morgenmiddag bij
een hoge temperatuur de wedstrijd
tegen AS Roma spelen. PSV-trainer
Kurt Linder vond dit echter aller
minst een bezwaar.
In tegenstelling tot de ploeg van
Hellenio Herrera heeft PSV dinsdag
lioht getraind. De Roma-spelers had
den een vrije dag gekregen van HH
en zouden eerst vandaag bijeenko
men om zich op het duel met PSV
voor te bereiden.
Indien, zoals Linder aanneemt, Ca-
pello en Capelli niet ziek zijn, zal
Roma waarschijnlijk in de volgende
opstelling spelen: doel: Ginulvi; ach
ter: Bet, Spinosi, Salveri, Capelli;
midden: Santarini, Capellini, Landi-
ni; voor: Peiro. Capello. Cordova.
Kurt Linder zal zijn opstelling vlak
voor het begin van de wedstrijd be
kendmaken.
J
GLASGOW De strafcommissie
van de Schotse voetbalbond heeft
zijn international Tommy Gemmell
een boete van 500 gulden opgelegd.
Gemmell was in de laatste minuten
van de wedstrijd West-Duitsland
—Schotland uit het veld gestuurd
na een ernstige overtreding tegen
Helmuth Haller.
Gemmell, die voor Celtic speelt,
vertelde dat de boete maar een ge
deelte uitmaakt van het bedrag dat
de trap naar Haller hem heeft ge
kost ..Ik was door de FIFA al voor
drie internationale wedstrijden ge
schorst en bovendien heeft Celtic te
gen mij eenzelfde straf uitgesproken.
Daardoor derf ik een kleine 6000 gul
den aan salaris en premies".
lieden zijt in het land" (Jes. 5:8).
Ér volgt een gebed: „Wij zijn
gasten op deze aarde. De grond
is maar tijdelijk in onze handen
gegeven. Iedereen heeft recht op
deze grond. Heer, geef dat ÏJw
stad door ons ontstaat!"
Vanavond, traditiegetrouw op de
eerste dinsdag van de maand, is er
weer „Politisches Nachtgebet". Sinds
oktober 1968 komen protestantse en
rooms-katholieke christenen aanvan
kelijk één en later (daartoe genood
zaakt door de belangstelling) twee
avonden in de maand, bijeen in de
Keulse Antoniterkirche. Ze noemen
zich de „Oecumenischer Arbeitskreis
Politisches Nachtgebet" oecume
nische werkgroep politiek avondge
bed.
iVie( vrijblijvend
Wat wil deze groep theologen c-n
theologisch ontwikkelde leken? De
werkgroep werd niet, zoals meestal
gebeurt op een goeie dag met een
bepaald doel gevormd. Er was alleen
een aantal mensen, die als vrienden
in een gezellige kring discussieerden
over nieuwe vormen van liturgie en
geloofsbelijdenis, en over het huwe
lijk.
Totdat men vond dat het zich be
zighouden met theologische kwesties
een vrijblijvende zaak is, zolang men
zich niet betrokken voelt bij wat er
in de wereld gebeurt en uit het theo
logisch nadenken geen politieke
konsekwenties worden getrokken.
„Elke theologische stelling moet te
gelijk ook een politieke zijn", betoog
de de bekende Duitse protestantse
theologe Dorothee Sölle, die deel uit
maakt van de groep. Er werd tenslot
te op een Goede Vrijdag een
godsdienstoefening gehouden op de
Neumarkt, waarbij voor het eerst de
vorm van het politieke gebed werd
beproefd.
Op de katholiekendag in Essen
werd in 1968 deze vorm opnieuw uit
geprobeerd. „Overeenkomstig de in
zichten van de rooms-katholieke
prof. Johannes B. Metz te Münster is
de christen verplicht tot politiek han
delen uit naastenliefde. Hij dient
vrede te stichten, ideologieën te ont
zenuwen en te streven naar gerech
tigheid, humaniteit en solidariteit".
Als gevolg van deze gedachtengang
ontstaat een vorm van godsdienstoe
fening met politieke informatie, con
frontatie daarvan met bijbelteksten,
een korte toespraak, oproepen tot ac
tie en discussie met de gemeente.
De werkgroep op het podium:
waarom worden de steden
onleefbaar?
De eerste bijeenkomsten trekken
overweldigend veel bezoekers. De
Frankfurter Allgemeine Zeitung
schrijft 3 oktober 1968: „Zelden heeft
een avondgebed, dat christenen nor
maal in alle stilte plegen te verrich
ten, zoveel aandacht gekregen als de
ze week in Keulen. Ongeveer duizend
mensen van verschillende confessie
verdrongen zich in de nacht van
dinsdag op woensdag in de Evange
lische Antoniterkirche.De kerk,
die normaal plaats biedt aan ruim
driehonderd gelovigen, was tot de
laatste plaats toe bezet".
Maar er rijst ook verzet van de
kerkelijke overheden. De werkgroep
had eerst geprobeerd toegang tot de
katholieke kerk te verkrijgen, maar
kardinaal Frings „betwijfelde de
rechtzinnigheid van „Politiek Avond-,
gebed". Hij stelde géén gebouw ter
beschikking. De groep doet met suc
ces een beroep op ds. J. Eichert van
de Evangelische Antoniterkirche. In
overleg met het presbyterium
kerkvoogdij zouden wij zeggen
besluit deze de kerk voor het politie
ke avondgebed open te stellen.
Dan komt er een afwerende reactie
van de praeses van de Evangelische
Kerk in het Rijnland, prof. dr. Beck-
mann. Hij zegt in een interview: „In
het avondgebed gaat het niet om het
bidden, maar om een politieke de
monstratie". Hij vergelijkt de werk
groep zelfs met de „Deutsche
Christen" uit de Nazi-tijd, maar ver
zacht deze uitlating later.
In een verzoenend gesprek met de
groep licht hij toe de gevaarlijke
tendenties te hebben bedoeld, die „de
mens in plaats van God stellen en
Ji<em de mogelijkheid toekennen aan
de verandering van de wereld in de
richting van het rijk van God te
werken".
In het gesprek blijkt dat de te
genstelling onverzoenlijk is. Praeses
Beckmann beschouwt de politieke
betrokkenheid („engagement") niet
als behorend tot het wezen van de
kerk, terwijl de werkgroep geloof,
ethiek en politiek niet kan scheiden.
Huwelijk
Inmiddels blijven de bezoekers el
ke eerste dinsdagavond van de
maand toestromen. De banken en pa
den zijn dan propvol. Om het doop
vont verdringen zich revolutionair
denkende jonge Duitsers.
Ook in de groep „Politische Nacht
gebet" gebeurt iets dat publiciteit
krijgt. De in Keulen wonende theolo
ge Dorothee Sölle trouwt, in de An
toniterkirche, met de Benediktijner
pater F. Steffensky, die uit zijn orde
treedt. Hij heeft mevrouw Sölle in de
werkgroep leren kennen.
In de loop van 1969 komen veel
buitenlandse bezoekers, belangstel
lenden en pers- en tv-mensen. Ze ho
ren thema's aansnijden als de
Russische overval op Tsjechoslowa-
kije, Vietnam, het probleem van de
gastarbeiders, geloof en politiek,
„Wij, schuldige christenen", en de
ontwikkelingshulp.
Ze luisteren naar meditaties als:
„Wij hebben geleerd
zorgvuldig en precies te on
derscheiden
tussen persil, de witte reus en an
dere wasmiddelen
tussen katholieke en protestantse
kindergebeden
tussen vruchtbare en onvruchtbare
dagen van de vrouw
Wij hebben niet geleerd, waar het
op aankomt
dat een christelijk leven zonder po
litiek handelen huichelarij is
dat elke religieuze stelling tegelijk
een politieke moet zijn
dat in generale staven en planbu
reaus
over Christus wondt beslist".
Bake 11 van rust
De werkgroep ontkomt er niet aan
betrokken te raken in de partijpoli
tiek. De leden zijn lid van CDU zo
wel als SPD. maar bij de verkiezin
gen in september raakt de CDU (de
partij, geen leden van de groep) dui
delijk gepikeerd over de aanpak van
een bijeenkomst.
In zulke gevallen kunnen de ge
moederen verhit raken. Het is dan de
taak van ds. Eichert van de Antoni
terkirche olie op de golven te gooien.
Ook vorige week dinsdagavond stond
hij, gedurende de soms heftige
discussies na de pauze, op de achter
grond als een baken van rust.
Hij vertelt me: „Er is gelukkig nog
nooit een reden geweest iemand bui
ten de deur te zetten. Maar er kan
natuurlijk als zoveel verschillend
denkende mensen bijeen zijn, gauw
paniek ontstaan. Het is daarom op de
duur geen geringe zaak er altijd bij
te zijn om de gemoederen zonodig te
kalmeren."
Ds. Eichert is geen lid van de
werkgroep „Politisches Nachtgebet".
„Ik wil me op een afstand houden
om te kunnen bemiddelen tussen de
Rooms-Katholieke Kerk, (ons) Evan
gelisch presbiterium en de groep."
Hij staat wel welwillend tegenover
het experiment. „In alle grote Duitse
steden zijn tot nu toe godsdienstoefe
ningen door radikale jongeren
verstoord. Bij ons in Keulen is dat
nooit het geval geweest. Het politiek
avondgebed heeft hier de functie van
een ventil, waardoor de emoties op
een legale wijze een uitweg kunnen
vinden."
Persoontijk offer
Is dominee niet bang dat het expe
riment de kerk verpolitiekt? Is dit
alles theologisch wel verantwoord?
Hij zegt: „De enkele mens en zijn
heil heeft irï de kerk altijd sterk in
het middelpunt gestaan, de groep wil
nu meer aandacht aan de ge
meenschap schenken. Ik sta mede
achter dit soort bijeenkomsten omdat
ook nieuwe vormen van
godsdienstoefening kunnen worden
beproefd.
Er komen bezoekers uit de omge
ving van Keulen in een straal van
100 tot 500 kilometer. Soms staan de
mensen vanaf zeven uur 's avonds
(half negen begint het avondgebed)
bij de deur te wachten. Dit is voor
deze tijd een persoonlijk offer."
Ds. Eichert (44) vertelt dat de An
toniterkirche niet alleen in onze tijd
centrum van vernieuwingen is. De in
1350 gebouwde kerk zag in 1802 de
eerste openbare protestantse
godsdienstoefening van Keulen bin
nen haar muren. Dit dankzij Napole
on, die het Rijnland godsdienstvrij
heid1 verschafte. Daaraan waren eeu
wen van geloofsvervolging door de
rooms-katholieken voorafgegaan.
Er waren schuilgemeenten in Keu-
De Antoniterkirche te Keulen
is in Duitsland een begrip
geworden.
Iemand, uit het publiek aan het ivoord na de pauzesoms ontslaan
er felle en intelligente discussies. Tweede van links: mevrouw
dr. Sölle.
die zijn leven door bezit denkt
te kunnen zekerstellen (Lucas
12, de rijke dwaas), zo is de dood
ook het einde van de kerken,
die schuren voor de oogst bou
wen, omdat ze denken htm leven
daarmee tekunnenredden.
ervan vind? Bekrompen en kleinzie
lig." Haar vriendin, de Amerikaanse
mej. C. Osterndorf, meent dat de pro
blemen erg geëmotioneerd werden
benaderd. „Maar tot op zekere hgogte
sympathiseer ik hiermee. Het is goed
dat de mensen zich politiek bewust
worden. En de kerk heeft op dit ge
bied veel te lang afzijdig gestaan."
Op dat ogenblik is het omstreeks
elf uur. De kerk stroomt leeg. De
leden van de werkgroep trekken zich
terug voor beraad over het resultaat
van de avond. Er worden nog bro
chures uitgedeeld met voorstellen
hoe aan de grondspeculatie een eind
zou kunnen worden gemaakt.
De voorgelezen meditaties en
uitspraken staan er ook in. Ik
lees nog eens wat dr. Sölle deze
avond heeft opgemerkt: „Zoals
de dood het einde is van de man,
Ook voor die kerken geldt,
wat ik over de boer uit het Evan
gelie heb gezegd: ze zijn niet zo
zeer slecht, als wel ziek: infan
tiel, vol illusies en vol angst."*
(Bosch Keuning NV
brengt deze week de Ne
derlandse vertaling van
het Duitse boekje "Poli
tisches Nachtgebet" op de
markt.)
DS. EICHERT:
functie van een ventiel
Foto's: Herbert Behrens
len, en de Nederlands-gereformeerde
gemeente, bestaande uit Hollandse
Rijnschippers was in de zestiende
eeuw een van de belangrijkste.
De gemeente van de Antoniterkir
che heeft ook nu zeven Nederlandse
abonnementen op haar kerkblad. In
dit blad (de uitgave van november)
zijn ds. Eichert, dr. Marie Veit en dr.
Sölle een discussie begonnen over het
politiek avondgebed. „Schrijft u
maar dat we er graag nog wat abon
nementen bij hebben", zegt ds. Ei
chert»
Overdreven
Natuurlijk zijn niet alle bezoekers
van het politiek avondgebed ingeno
men met het experiment. Na afloop
zegt de heer G. H. Werner, die in
dienst staat van het aartsbisdom
Keulen om te adviseren bij nieuw
bouw: „Ik ben hier gekomen om in
de discussie de kerk te kunnen ver
dedigen. Er is tegenwoordig een nei
ging om kerk, staat en samenleving
voortdurend aan te vallen.
Wat ik heb gehoord is sterk over
dreven, maar dat moeten ze wel doen
anders is er geen problematiek. Toch
is het goed dat dit gebeurt, anders
krijgen we een radikalisering op de
straat."
Een meisje, mej. R. Pohf: „Wat ik
VARESE Even buiten het vriendelijke Varese, op 60 kilometer
noordelijk van het jachtige Milaan gelegen, bereidt Feijenoord zich
voor op de wedstrijd tegen de officieuze wereldkampioen der clubs,
A. C. Milan. De landskampioenen resideren in het rustige Palace-
hotel, gebouwd op de top van een heuvel in de bossen. Overigens
kozen ook de Argentijnse kampioenen Estudiantes met 30 door
A. C. Milan verslagen vorige maand domicilie in het gerenom
meerde hotel.
„De omgeving is eenvoudig fan
tastisch", was de mening van Ernst
Happel, alleen dat trainingsveld.
Zoiets slechts heb ik nog nooit ge
zien."
Coach en spelers hebben het plan
laten varen vandaag naar Milaan te
gaan om daar inkopen te doen. „Ei
genlijk wilden we niet meer trainen",
vervolgde de Oostenrijker", maar de
lucht is hier zwaar. Daarom vonden
we het prettiger toch nog een keer
naar het veld te gaan en dan maar in
Varese onze cadeaus te kopen".
Niet belangrijk
Op de mededeling dat Nestor Com
bin die naar men mag aannemen
in Theo Laseroms een stugge te
genstander krijgt zou spelen,
waarmee Italiaanse journalisten
Happel in Varese verrasten reageerde
de coach van Feijenoord uiterst
nuchter. „Of het nu wel Combin is of
niet, dat is niet zo belangrijk. Van
veel meer belang is dat wij ons niet
laten verrassen.
Primair is, dat de wedstrijd niet
uit de hand loopt. In de beginfase
mag geen beslissing vallen. Onze
mensen zullen en dat weten ze
maar al te goed negentig minuten
volkomen geconcentreerd moeten
spelen. Fouten „worden door een
ploeg als Milaan voor honderd pro
cent afgestraft."
Combin
Feijenoords hoop dat Nestor Com
bin, de gevaarlijke aanvaller van
A.C. Milan, morgen nog niet zou
HF?'-*?
Ernst Happel
kunnen worden opgesteld in de
wedstrijd tussen beide clubs in de
achtste finales van de Europa Cup 1
zal niet in vervulling gaan.
Gisteren is de Fransman van Ar-
gentijse origine nogmaals door pro
fessor De Amicis onderzocht. De Ita
liaanse geneesheer liet röntgenfoto's
maken en verklaarde na bestudering
ervan, tot grote vreugde van de A.C.
Milan-aanhang dat er geen bezwaar
tegen is Combin, die tijdens de voet
bal-oorlog tegen Estudiantes op 22
oktober in Buenos Aires onder meer
zijn neusbeen brak, morgen zijn ren
tree maakt bij A.C. Milan.
Professor De Amicis heeft hem*
nieuwe medicijnen voorgeschreven,
die moeten maken dat de verwonding
morgen vrijwel geheel verdwenen is.
Malatrasi en Maldera blijken daaren
tegen nog niet hersteld te zijn van
hun verwondingen.
Feijenoord heeft niet te kampen
met blessures. Hoewel Ernst Happel
zijn formatie pas kort voor de
wedstrijd bekend zal maken, mag
aangenomen worden dat de opstelling
niet zal afwijken van die van de
wedstrijd tegen Ajax op 2 november.
Feijenoord speelde toen in de vol
gende opstelling: doel: Treijtel, ach
ter: Romeijn, Israël, Laseroms en
Van Duivenbode, midden: Hasil en
Jansen, voor: Wery, Kindvall, Van
Hanegem en Moulijn.
De Italiaanse journalisten zijn er
voorts zeker van dat Nereo Rocco het
team van A.C. Milan als volgt eal
samenstellen: doel: Cudicini. achter:
Anquiletti, Schnellinger en Trappato
ni, midden: Fogli, Rosato, Lodetti
en Rivera, voor: Sormani, Combin en
Prati.
LONDEN Harry Mallin, de"
Britse bokser die twee keer ach-^
tereen de gouden medaille veroverde,,
op de Olympische Spelen van 1920
en 1924 in het midden-gewicht, is
zaterdag op 77-jarige leeftijd in Lon
den overleden. Harry Mallin, die vijf
keer de Engelse titel behaalde, bleef
in al zijn 300 amateur-gevechten on
geslagen.
