Erasmus
anders
bekijken
Sybrandy
kaas vol
Hij werkte
om mens
te worden
Fijne klanken op een koopje
Ik kan niet anders
zijn dan die ik ben"
f
ZATERDAG 11 OCTOBER 1969
door
C. A. Verhoeven
i Die kerk is er nog, haar
ormen zijn nog wel her-
enbaar, maar haar stenen
'lieuw. Een middeleeuwse
erk, opnieuw opgetrokken
c oor mensen van onze tijd.
)oor steenhouwers, die hun
tateriaal soms nog bewerk-
;n als de eerste bouwers
i 1499, maar die wat het
otere werk betreft, niet
irugdeinsden voor het stop-
intact.
De „glans van het verle
en", die we onze kinderen
ots tonen: een verrukke-
jk bouwwerk nog steeds
•maar eigenlijk: een copie.
Aan haar voet staat Erasmus.
Erasmus, die daar vlakbij ge-
iren werd, niet meer dan dat,
ie er misschien wel nooit meer
ruggeweest is, maar die toch,
ij met het daar geschonken
ven, zijn naam voor altijd
iet die stad verbonden heeft.
Erasmus Roterodamus noem-
liij zich.
Siet: Erasmus van Gouda,
tiaar hij heel 'kort maar
'iind was niet Erasmus van De
enier, waar hij jarenlang stu-
eerde aan de kapittelschool
Ui St. Lebruïnus, maar
rasmus van Rotterdam.
Echte Rotterdammers ken-
n hem goed: „Kijk", zei je
der, als' je 's zaterdagsmid-
gs ging stadten, „dat is nou
asmus. Als'lt de klok hoort
iden, slaat'ie een bladzij van
it boek om",
Dan wachtte je gespannen,
ii vertrouwen je geloofde
ch ook nog in Sinterklaas
aar het wonder van Erasmus
erd je eerder afgenomen:
loe kan een beeld van brons
iu de klok horen luiden?"
Ik weet niet, wanneer die
ap voor het eerst gedebiteerd
Maar dat zou wel eens heel
ig geleden 'kunnen zijn. Want
li dit vroeg zeventiende eeuw
juweel van Hndrik de Key-
r hoeveel Rotterdammers
erigens zouden weten dat hij
beeld gemaakt heeft? wa-
er al een paar voorafge-
lan.
Ter ere van de „blijde" in
Hans Holbein de J. bestudeerde
de handen van Erasmus (1523)
komst, jazeker, van Filips II en
zijn tante, de Landvoogdes Ma
ria van Hongarije in 1549, was
er al een houten beeld van
Erasmus in Rotterdam opge
richt. Het werd in 1557 vervan
gen door een beeld van blauwe
arduinsteen, dat in 1572 ver
nield werd bij de aanval op de
stad door Bossu.
Maar Rotterdam bleek niet
zonder Erasmus te kunnen: er
kwam een tweede houten
beeld. Tussen 1593 en 1596 zette
men daar weer een (tweede) ste
nen beeld voor in de plaats.
Wat daarmee gebeurd is, weet
ik niet, wèl dat de bronzen
Erasmus, die wij kennen, da
teert van 1622.
Afspiegelingen van eeh zwer
vend en ongeborgen bestaan.
Onrust, zelfs voor de monumen
ten die te zijner nagedachtenis
werden opgericht. Op hoeveel
plaatsen heeft alleen het ons
bekende beeld al niet gestaan?
En nog steeds wordt hem
geen rust gegund. Nog steeds
wordt hij eenzijdig gebruikt,
misbruikt. Zelfs in het moderne
theater wordt hij ten toneel ge
voerd als een halfzachte twijfe
laar, als iemand die niet paste
in een wereld van revoluties,
die niet durfde kiezen.
Rome brandmerkte hem als
een ketter en door protestanten
werd hem verweten, dat hij,
toen het puntje bij paaltje
kwam, toch trouw bleef aan de
roomse kerk. Maar al te vaak
wordt vergeten, dat zijn vin
nige kritiek op te dienaren dier
kerk een voorspel was van de
95 stellingen die op de Witten-
berger slotkapel werden aange
slagen.
„Het is mijn noodlot" zei hij
en deze tekst is vrijmoedig
herschreven door drs. Hans Re-
deker „Door beide partijen
gestenigd te worden, terwijl ik
er juist op uit ben voor beide te
zorgen".
Ook werd Erasmus heel lang,
en nog wel, beschouwd, als de
verkondiger van een soort mo
dern heidendom. De middel
Vier jaar lang heeft Piet Sybrandy ge-
zwegen. Als zakenman in Amsterdam
leidt hij een reclame-adviesbureau kreeg
hij 't zo druk dat er voor zijn hobby, de
zang, geen minuut overbleef. Zijn verstand
zei hem dat achter zijn carrière als vertolker
van het geestelijk lied voor goed een punt
was gezet. Zijn gevoel echter bleef haken
naar een uitbreiding van zijn repertoire,
naar de produktie van nieuwe langspeel
platen.
Na een hernieuwde periode van studie en oefe
ning in zijn geboorte- en woonplaats Enkhuizen
meende hij opnieuw voor 't voetlicht te kunnen
treden. Deze week bracht RCA (inelco Holland
N.V) zijn come- back-LP uit, die het Nieuwgebo
ren Kerstlied werd genoemd. Begeleid door een
uitgelezen groep musici onder leiding van Job
Maarse brengt de bas-bariton van ,de bekende
cyclus Het Ruw Houten Kruis daarop twaalf
Kerstliederen ten gehore. De tekst van zeven
ervan schreef hijzelf.
De thans 29-jarige crooner, die in 1958 werd
uitgeroepen tot de Nederlandse Pat Boone en
wiens stijl grote overeenkomsten vertoont met die
van de overleden Jim Reeves, zegt in z'n werkka
mer, die uitzicht geeft op het drukke Rokin: Aan
het feit, dat ik totaal geen tijd voor m'n hobby
meende te kunnen opbrengen, begon Ik me
steeds meer te ergeren. M'n andere platen deden
het nog heel goed; vooral Het Ruw-houten Kruis,
waarvan ondertussen meer dan honderdduizend
exemplaren zijn verkocht, was nog erg In trek.
Op 'n goede avond hakte ik de knoop door. Ik
begon weer te studeren en hield dit, ondanks m'n
drukke werkzaamheden, vol."
De door de bekende zangpedagoge Bep Ogterop
getrainde Piet Sybrandy kan met veel enthousi
asme over z'n nieuwste produktie praten.
Fijne arrangementen, verklaart hij fijne muziek
en vergeleken met vroeger een duidelijk verbeter
de stem. Om de commercie gaat 't me niet; als dat
zo was, zou ik me op smartlappen moeten toeleg
gen. Waar Ik zo blij om ben, is dat het aloude
kerstthema totaal nieuwe vormen heeft gekregen
De vertolking Is noch hypermodern, noch ouder
wets. Ik geloof dat niemand er zich aan zal
stoten."
In het repertoire komen twee niet-religieuze
liederen voor: Nederlandse versies van White
Christmas (Als klokken in de nacht lulden) en van
Blue Christmas Alleen met Kerstmis). Bij de
overige tien liederen, die werden opgenomen,
bevinden zich hele bekende, zoals Stille Nacht,
Komt allen tezamen en Maria's Kind (mary's Boy
Child).
Zegt het Kerstlied, dit Nieuwgeboren Kerstlied,
Piet Sybrandy nog iets. Wil hij, net zoals vroeger,
iets van het Evangelie met zijn klankrijke stem
overbrengen
„Voor mij is het geestelijk lied nog altijd een
brengen van waarden en nonnen," luidt het ant
woord. "Er gaat een boodschap van uit, vaak ook
een belevenis. Ik wil niet ontkennen dat het
sentiment een woordje meespreekt, maar zolang
dat niet in overdreven proporties wordt geplaatst
is het geestelijk lied een toetssteen van de
diepste gevoelens." De tekst is volgens Piet
Sybrandy tenminste net zo belangrijk als de zang
en de muziek. De woorden, de zinnen, moeten
eenvoudig en vooral niet gekunsteld zijn. De
zanger dient ze goed hoorbaar te brengen, terwijl
ze, wat klank betreft, moeten worden aangepast
aan de begeleidende muziekinstrumenten.
Voor het eerste couplet van het bekende "God
rest ye, merry gentlemen" schreef de bas-bariton
de volgende tekst:
God zorgt voor alle volken
Vertrouw daarom op Hem
De Heiland is geboren.
Die nacht in Bethlehem
Hij leidt ons door het leven heen
Dies luister naar zijn stem
O tijding uas vreugde en hoop.
Zijn (vrije) vertaling van het eerste nouplet van
Joy to the world luidt:
Juicht nu verheugd
Het Kerstkind komt
Laat ieder mens Hem zien
Laat ieder hart nu open staan voor Hem
Hij geeft u rust en kracht.
In december, In de Kerstmaand, zal Plet Sy
brandy een deel van zijn nieuwe repertoire vla de
televisie In de Nederlandse huiskamer brengen.
En hij is vast van plan In de toekomst nog meer
LP's te maken. Vier jaar lang heeft de genre
zanger gezwegen, maar met het Nieuwgeboren
Kerstlied heeft hij deze week z'n tweede debuut
gemaakt.
LINK VAN BRUGGEN
sen, die zijn werken wilden
drukken.
Het is een prachtige tentoon
stelling. Zonder meer.
Jarenlang is men bezig ge
weest met de voorbereidingen;
musea en bibliotheken uit alle
delen van de wereld stonden er
hun kostbaarste bezit voor af.
De inrichting (verzorgd door
Dick Elffers), is uniek.
Een noemen van voorbeelden,
zelfs al zouden dat hoogtepun
ten zijn, zou aan dit alles tekort
doen. Het is trouwens gemakke
lijker te vermelden, wat er niet
is: het grote portret van
Erasmus door Holbein, dat het
Louvre niet gestuurd heeft, om
dat men daar de risico's van
het vervoer niet durfde aan
vaarden. Daarvoor zou men dus
naar Parijs moeten.
Maar in Rotterdam vindt u
de rest. Laat die kans niet voor
bijgaan.
Het kan tot 23 november.
^Het laatste slachtoffer was een dokter. Hij
""dronk op 19 september in de donkere diep-
in een Napolitaanse straat. Twee anderen
eurde hij mee. Zij werden gered, maar de arts
itt
nooit gevonden.
Mapels, beroemd om zijn gouden stranden en
jn witte poorten, is nu ook berucht om zijn
'pende gaten, die zich plotseling in de straten
'enen. Dertien mensen werden in de laatste
|f jaar verzwolgen. Vijftig inwoners konden
orden gered.
H«t klinkt cynisch, maar het is waar: Napels dempt
de put, als het kalf (lees de mens) is verdronken.
Onlangs stelde een onderzoekcommissie lakoniek vast
dat de bodem van Napels lijkt op Zwitserse kaas.
Het was een luchtige noot in een zakelijk rapport,
dat onheilspellende gegevens bevatte. Behalve het
doden- en gewondencijfer werd gemeld dat de aarde
in Napels op 3911 plaatsen is gescheurd, waardoor al
honderden gezinnen hun huizen moesten ontvluchten.
En de oorzaak van alle ellende is niet eens een
mysterie in de natuurkunde, maar doodgewoon een
verroeste stadsriolering.
Het verschijnsel doet zich voor In de prachtige wijk
Vomero, van waaruit men een schitterend uitzicht
heeft over de baal van Napels. De gaten ontstaan na
zware regens. De rioleringen kunnen het water niet
verwerken en springen open. Dat veroorzaakt niet
alleen een kwalijk riekende geur, maar wat erger is
een ondermijning van de grond waarop de deftige
huizen en straten rusten. Het water baant zich een
weg door onderaardse gangen en vreet de grond
onder de hulzen en straten weg.
Napels kent dit probleem overigens al twee eeuwen.
In 1781 gaf koning Ferdinand de Vierde van Bourbon
strenge orders om nieuwbouw in Vomero te staken
wegens tal van rampen die ook toen veel slachtoffers
eisten. Het verbod werd echter genegeerd. De verlei
ding om In Vomero te wonen was te groot.
Na de Tweede Wereldoorlog eiste de slechte
stadsriolering weer veel mensenlevens. Niettemin
steeg het aantal Inwoners van 30.000 in 1948 tot
150.000 in 1969.
Na elke fikse regenbui zien de straten In Vomero
eruit als vervuilde rivieren, modder en vuilnis meevoe
rend. In 1956 haalde de gemeentelijke reinigingsdienst
van Napels in totaal 43.000 vlerkante meter modder,
waarmee duizend goederenwagons werden gevuld,
van de straten.
Men hoopte door het vergroten van de waterputten
het euvel te kunnen verhelpen, maar de riolering,
aangelegd tijdens de Bourbons en verbeterd in 1888,
konden de grote hoeveelheid water niet verwerken.
Wethouder Caria van openbare werken heeft aange
kondigd dat het gehele rioleringsstelsel van de stad
zal worden herzien. Sinds 1967 heeft Napels de Itali
aanse regering om steun gevraagd, maar niets ontvan
gen.
Intussen verschuilt de wethouder zich achter de
fouten, die in het verleden gemaakt zijn, moest het
vliegveld voor Internationaal verkeer worden gesloten
en is niemand zijn leven zeker in deze gevaarlijke
stad.
Resnik. Jon Vickers en David
Ward (eigenlijk meer bariton dan
bas). De voornaamste kenmerken
van de plaat zijn tekstgetrouwheid,
structurele duidelijkheid en muzi
kale geladenheid.
De zesde symfonie Patliéti-
que") van Tsjaikousky is vastge
legd in een sterk gespannen ver
klanking door het Londens Sym-
ohonie-orkest onder Artur Rod-
zinsky: uel geheel anders dan b.v.
de Leningruders. en dus meer
„1F esters", maar toch hoogst boei
end en gaaf. (resp. C 045-90337 en
C 045-90342).
Backhaus' spel is in het geheel
niet ouderwetsIntegendeel:
men beluislcre slechts de Appassio-
nota om te kunnen constateren, dat
menig jonger collega het hem niet
sou kunnen verbeteren. Dit on
danks een enkel gearpeggieerd of
vigelijk aangeslagen acoord.
[rasmus, vijfhonderd jaar geleden in Rotter-
lam geboren. Er zijn op de grote tentoonstel
ling, die ter herdenking van dat feit in het
Museum Boymans—Van Beuningen gehouden
wordt, een paar prenten te zien van dat Rot-
erdam. Het was echt niet meer dan een dam
n de Rotte", een stukje grond, omgeven
loor water, met een paar huisjes rond .een
:erk gegroepeerd.
Erasmus' portret (detail) naar Hans Holbein de Jongere (1523).
eeuwse mens immers was to
taal gericht op God, terwijl in
de zestiende eeuw de mens
meer en meer centraal kwam
te staan.
De mens echter als schepsel
Gods.
In tegenstelling tot planten
en dieren, stelde Erasmus, wor
den mensen niet als zodanig ge
boren: zij worden gemaakt, ge
schapen door zichzelf tot wat zij
dienen te zijn.
Voor Erasmus was het een
dynamische eis, die voortdu
rend werken met zich mee
brengt, werken aan het mens
zijn. dat alleen maar mens-
worden kon betekenen. (Prof.
dr. S. Dresden in de inleiding
van de catalogus).
Terwijl anderen, die achteraf
misschien niet als laf en glad
de geschiedenis zijn ingegaan,
de ogen sloten voor de wanda
den die in naam van Christus
begaan werden, voor pausen
die zich gedroegen als veldhe
ren (of het wellicht écht niet
zagen) verzet Erasmus zich fel.
Hij wil zich blijven verzetten,
hij wil blijven schrijven, maar
hij weet, dat hij niet is opgewas
sen tegen martelingen. Hij
vreesde, zoals hij schreef, dat
hij, als er een oproer kwam,
zou doen hls Petrus....
Aan het slot van zijn boekje
over Erasmus „Ik wil een niet-
burger zijn," waaruit ook het
vorige citaat afkomstig is, zegt
Hans Redeker: „Ook deze fijne
zelfironie is meer waard dan
andermans gesnoef, want door
dit leven heen, dat naar zijn
einde loopt, loopt tot dit einde
ook één grote, consequente lijn.
Het is de man van geest, de
intellectueel, de wereldschrijver
die zich door niets en niemand
ooit liet manipuleren in een we
reld vol geweld en dreigende
machten, zelfs tot het laatst toe
en naar beide kanten de amb
ten en de rechten afwerend, die
hem konden binden."
Dit leven nu illustreert de
tentoonstelling in het Rotter
damse Museum Boymans - van
Beuningen. Men ontmoet er de
tijdgenoten van deze grote ge
leerde, zijn vrienden, koningen
en keizers. Men ontmoet er
iedereen die in de wereld van
die dagen op welke wijze dan
ook iets betekende.
Erasmus kende hen allen.
Men ziet er boeken, boeken,
die door Erasmus geschreven
door I Musici of door liet Pro
Arte-orkest". Ook ligt het tempo
vaak buitensporig hoog. waardoor
de solist soms wat op de achter
grond raakt. Niettemin valt er heel
veel te genieten.
Twee Haydn-symfonicën, de ..Mi
litaire" en de Afscheids-symfonie"
werden opgenomen door hetzelfde
orkest onder dezelfde dirigent op
C 045-90312. Eerstgenoemde symfo
nie wordt soms wat overdreven
weergegeven, met een heel erg
snelle finale, maar de 45e symfonie
klinkt bijzonder sfeervol en hel
der.
Lofwaardig is ook de opname
door de Miinchener Philharmoni-
kcr onder wijlen Hans Knap-
pertsbusch) van enkele Wagner-ou
vertures: resp. ..Die Meister sin
ger". ..Tristan" Vorspiel und Lie-
bestod), „Tannhiiuser" en Parsi
fal". Hel knappe spel van de
Miinchener is klankvol op deze
schijf vastgelegd. (C 045 - 90328).
Hetzelfde geldt voor de plaat <C
045 90329) met zes beroemde ou
vertures van Frans von Suppè.
eveneens uitgevoerd door liet
Weens Slaalsopera-orkest, nu ech
ter onder Julius Kudel,
De beste bijdragen in deze reeks
is Beethoven's „Negende" door de
„London Symphony" onder de in
middels overleden dirigent Pierre
Monteux. Er zijn sterke solistische
bijdragen in de koorfinale van
Elisabeth Söderström, Regina
Op Decca fDY 119.003 stereo)
verscheen een opname, fvoor de
speciale prijs van f8,90van pia
nist Wilhelm Backhaus, die on
langs op 85-jarige leeftijd overleed.
Het betreft hier de drie meest be
kende Beethoven-sonates: op. 27
no. 2. bekend als Mondschein-so-
nate", de sonate Pathétiqueop. 13
en de sonate Appassionatoin f.
op. 37.
I reemd genoeg is er op het
ogenblik eigenlijk betrekkelijk
weinig op de plaat van deze legen
darische pianist en voortreffelijke
musicus tv krijgen De liefhebbers
van zijn spel zij deze plaat dan
ook van harte aanbevolen, want de
grote persoonlijkheid van Back
haus openbaart zich in deze opna
me ten volle. Dit valt b.v. duide
lijk op te merken in de „Pathéti-
que", waar de pianist het tweede
thema opvallend rustig, maar toch
geladen weergeeft.
Pierre Monteux
Het is wat jammer, dat bij de
zelfde Appassionato het tueede
deel van de finale tegen de
uitdrukkelijke wens van de compo
nist in op de plaat niet wordt
herhaald. Dit doet echter niets af
aan het voortreffelijk, zeer beheerst
én artistiek verantwoorde spel van
deze grote kunstenaar.
Portretstudie van Leo X, de
paus die in 1521 Luther in de
ban deed
zijn en de boeken, die hij heeft
gelezen.
Er wordt door middel van
schilderijen, tekeningen en
prenten een indruk gegeven
van de wereld, waarin Erasmus
leefde, die hij onvermoeid be
reisde op zoek naar geestver
wanten, naar begrip, naar men-
Een deel van de Aniello Falconestraat verdween in deze enorme trechter
Onder het merk Gloria werden
uit het oude Westminster-reper
toire een reeks platen uitgebracht,
die te verkrijgen zijn voor de zeer
lage prijs van f 7,50 per plaat. Het
betreft hier stereoplaten van over
het algemeen behoorlijke kwaliteit,
zowel wat betreft opname als ver
tolking.
Een greep uit dit repertoire laten
wij hier volgen: Op C 0-15-90313
speelt het orkest van de Weense
Staatsopera onder Hermann Seller-
ellen de cyclus van vioolconcerten
van Vivaldi „Le quattro slaggioni"
(de vier jaargetijden), met als be
kwaam solist Julian Olevsky.
De plaat staal niet op het niveau
van b.v. de opnamen van dat werk
Maarten Luther door Lucas
Cranach geschilderd in 1526
(detail).
