Koken voor de Koningin
„DE JACOB
ISLADDER ST/
DEZE
WEEK
JAREN ZESTIG IN
SHOW GEVANGEN
Mercur
zich nu
ius laa
bek ij kei
VAT IN ISRAEL
Gezegd
Vurige wens van Indonesische chef-kokkin:
door 1
ZATERDAG 4 OKTOBER 196»
I
- -
Naar aanleiding van Siegfried E.
van Praag, De Jacobsladder, uitg.
Leopold, Den Haag, 298 blz.,
19.90.
Dit is een roman over het Joodse
probleem. Ik zeg probleem en niet
problematiek, omdat de schrijver bij alle
ingewikkeldheid de Joodse problematiek
ziet als één grote vraag: wat is de toe
komst van de Jodenheid in het algemeen
en van de staat Israël in het bijzonder?
Siegfried van Praag had daarover een ver
handeling kunnen schrijven, b.v. onder de ti
tel: „De stand van het Joodse vraagstuk in
1969". Maar hij is romanschrijver en hij denkt
niet In documenten en statistieken, maar in
mensen en hun onderlinge verhoudingen. Dit
boek krioelt dan ook van de mensen; toen
ik halverwege de roman al ruim vijftig namen
had geteld, ben ik maar opgehouden. Met tel
len welteverstaan.
Op bl. 85 vertelt de auteur waarover het in
zijn boek eigenlijk gaat. „Het wezenlijke cen
trum van het boekis het verschijnsel van
de alljah en de Jeridah, het Immigreren naar
en het emigreren uit het land van Israël."
Let wel: niet een achtergrond, een sfeer,
een toneel, maar het centrum van de roman.
Er is niet één verhaal, maar een complex van
levensgeschiedenissen, voltooid of onvoltooid-
Die Ingewikkeldheid wordt maar in schijn
vereenvoudigd, doordat Van Praag aan het
begin en aan het einde van zijn roman vier
mannen al6 een soort portiek bijeenzet: dr.
Schlesinger, dokter De Sola, de niet-Jood dr
Alan Shaw (In het achterportiek als dode al
leen in de herinnering aanwezig) en de schrij
ver Ruben Jozeph, die niemand anders is dan
Siegfried van Praag zelf.
Het navertellen van de inhoud van een boek
is soms nodig, maar hier is het ondoenlijk. Nu
is de roman een geduldige literaire vorm; de
inhoud kan bont en verscheiden zijn, terwijl de
eindindruk toch die van een zekere eenheid is.
Denk maar aan de Max Havelaar van Multa-
tulf. De eenheid zit dan in de persoonlijkheid
van de auteur, het ene vat waar de vele tegen
strijdigheden in zitten.
Bij Van Praag zitten de tegenstrijdigheden
niet in de ziel van de schrijver, maar in het
fenomeen van het Joodse volk In en buiten de
staat Israël. Daarom moest hij zelf In zijn boek
plaats nemen als waarnemer en commentator.
De Jood is op veelheid aangelegd, zoals de
Griek dat was op eenheid. In de literatuur is de
Jood dikwijls de etaleur, de uitsprelder en toon
der van waren. Hier vindt men een etalage van
mensen, maar dan een etalage waarin alles be
weegt en zich onderling wijzigt. Alles stroomt.
De Jacobsladder Is natuurlijk een cosmopoli-
tische roman. Rusland, Polen, Duitsland, Roe
menië, Nederland. België, Engeland, de Ver
enigde Staten.... er wordt over gepraat als
over de wijken van één stad, waarin zonder veel
moeite alles bereikbaar is. En de mensen
komen overal vandaan, hebben overal familie of
relaties. Men spreekt Jiddisch, Nederlands, een
van de moderne talen, Hebreeuws of Ivriet, af
zonderlijk of door elkaar. Dat wereldburgerschap
is natuurlijk een wereld-bannellngenschap. Dit
hebben alle Joden gemeen, behalve zij die in
Israël gevestigd zijn. Maar ook die leven in
constante onzekerheid.
De schrijver heeft ervoor gezorgd dat de ver
schillende typen goed uit de verf komen. Hij
heeft geen goed woord over voor de 'assimi-
lant, die helemaal wil opgaan in de cultuur van
het land waar hij het goed heeft. Hij schudt het
hoofd over de Joden die bulten Palestina een
goed bestaan hebben opgebouwd en daarmee
tevreden zijn. Dat zijn de arrivisten.
Een beetje in zijn maag zit hij met de streng-
orthodoxe Joden die evenals de Farizeeën uit het
Nieuwe Testament zichzelf rechtvaardiger ach
ten dan de rest.
Zelf is hij ruimdenkend. Voor hem is het
Jood-zijn beslissend; God moge dan verder een
Hij of een Het zijn, zoals dokter De Sola zegt
op blz. 296. De religie zit in het bloed en in
de geschiedenis. De afvalligheid en de zelf
haat zijn daarbij constante factoren, evenals
het wonen in en buiten Palestina. Een eeuwen
durend proces van aantrekken en afstoten. Van
Praag is daardoor geboeid; het is zijn grote
probleem, religieus, historisch, antropologisch,
wijsgerig.
Nu er zoveel milieus zijn, is er van milieu
tekening weinig terechtgekomen. De schrijver
is, zoals ik verleden week al opmerkte, in
mensen geïnteresseerd, zijn mensen, de Joden.
Hem heeft misschien een soort biologie van
het Jodendom voor de geest gezweefd. En nu
hij zelf niet redeneren mag (nietje veel al
thans: zijn alter ego Ruben Jozeph dringt zich
niet op de voorgrond) moeten zijn figuren wel
veel praten. Zo wordt een groot deel van het
boek met gesprekken gevuld. Wie in één ro
man één doorlopend boeiend verhaal zoekt,
komt hier teleurgesteld uit.
De verdienste van het boek is dat het d
danks alles tóch een. roman is en tóch de ei
indruk van een eenheid nalaat. De auteur kj
natuurlijk (honderdmaal beter dan ik) het „ui
nimisme" van Jules Romains (geb. 1885),
bij Van Praag niet programmatisch, maar ij
wezenlijk is toegepast en -niet locaal, maar mt
diaal gesitueerd.
Ook stilistisch hééft het boek voortreffel^
passages, zoals b.v. die op bl. 182, waar Ab
ham Ronieth zijn vrouw Milka buiten de II
boets doodgeschoten vindt. De goede sti)
herkent men (evenals de waarlijk beschaaj l
mens) aan de kleine trekjes. Wie aan een dol
ziek vluchtellngetje „stille, krankzinnig dr.
vige ogen" (22) kan meegeven, weet wat sclj
ven Is.
Van Praag heeft het Joodse probleem
steld, maar natuurlijk niet opgelost. Ook bu
de roman om zitten wij met dit levensgr
vraagstuk. Boven onze gebrèkkige exegese
Romeinen elf uit is God zelf bezig profeti
en beloften In de gang der gebeurtenissen
te leggen. Wij kijken verbijsterd en gebo
toe, afwisselend krant en bijbel lezend.
HET NIEUWS is ook ditmaal
oterk geconcentreerd in de soci-
aal-economisch-financiële hoek.
Van de zwevende koers van de
D-Mark af (het EEG-verbod van
invoerheffingen om de Duitse
landbouw te beschermen, wordt
door Bonn bestreden; in de Eu
ropese landbouw dreigt een cha
os) tot de lagere premies voor
onze levensverzekering toe.
Daartussen: scheepsbouwer
Verolme krijgt 25 miljoen rege
ringskrediet onder voorwaarde
dat hij zijn aandelen bij de rege
ring in pand geeft en de heren
Langman en Biesheuvel in de
boeken laat neuzen. Minister
Roolvink („alleen een wonder
kan Roolvink redden", kop in Het
Vrije Volk) neemt met zijn loon
wet het NVV en het NKV tegen
zich in en de loonadviescommis-
sie zou op springen staan. Een
wilde staking legt de strokarton
industrie een dagje plat. De Ne
derland, de Rotterdamse Lloyd
en de KJCPL (en misschien ook
de VNS) gaan samen een der
grootste vrachtrederijen ter we
reld vormen.
Het ziet ernaar uit dat de CDU
in West-Duitsland in de oppositie
komt en dat voor het eerst in
veertig jaar een socialistische
Bondskanselier wordt aangewe
zen, dank zij de coalitie tussen
socialisten en liberalen. China en
Rusland schijnen hun houding te
genover elkaar te matigen; voor
zitter Mao leeft nog.
Een staatsgreep in Bolivia, niet
links of rechts. Praag: een nieu
we regering(-Kempsky),
Smrkofsky verstoten, Dubcek uit
de partijtop gezet, maar niet uit
al zijn functies. Vietnam: Nixon
wil dat de Amerikanen er voor
1971 verdwenen zijn.
In ons land toont de Kamer
commissie zich bezorgd over de
voortgang van de woningbouw.
Minister Polak besluit geen gra
tie of vervroegde vrijlating voor
„de drie van Breda" te overwe
gen, maar het Kamerlid Van
Schaik zal toch een uitspraak
van de Kamer uitlokken.
Het wordt nu niet direct een
80-jarige oorlog, maar Spanje ie
verstoord om het Nederlandse
smaldeel dat de Engelse marine
bij de omstreden vesting Gibral
tar bezoekt.
De commissie Cals-Donner
komt met een op vele punten
verdeeld advies over grond
wetswijziging en kiesstelsel. Een
AR-rapport beveelt de vorming
van gewesten aan om het land
beter te besturen.
Rovers maken een bank in Ab
coude 60.000 gulden armer.
Louis van Gasteren krijgt de
filmprijs van de staat. NVV-Kloos
wordt in een enquête als ge
wenst premier genoemd, Luns
ook.
Feijenoord Reykjavik 40,
PSV Rapid Wien 4—2.
Als ons kleine landje bijna op
zijn kop wordt gezet door het
feit, dat één bedrijf met maar
10.000 werknemers door verkeer
de beslissingen In moeilijkheden
komt, hoeveel te meer moet dan
het feit dat in de land- en tuin
bouw jaarlijks duizenden bedrij
ven in moeilijkheden verkeren en
vaak buiten hun schuld, als een
zweepslag over ons publieke ge
weten gaanl (Dre. R. Zijlstra).
Het Nederlandse volk twijfelt
aan het stelsel dat de Indone
sische regering heeft gekozen
voor de raadpleging van de Pa
poea's (Luns, schriftelijke tekst).
In Nederland is enige twijfel
gerezen aan... (Luns, mondelinge
tekst, oo verzoek van Djakarta).
Bob Mantiri
Mevrouw Anas (67), reizend chef-kokkin van een Chinees-Indisch restaurant in Den
Haag: ,,'k Hoop nog eens een uitgebreide Indonesische rijsttafel te mogen bereiden voor
koningin Juliana." Vele ambassadeurs en NAVO-generaals hebben reeds kennis gemaakt
met de voortreffelijke kookkunst van de in het Minangkabause Bukittingi geboren In
donesische.
In vele Europese hotels en
restaurants heeft mevrouw
Anas mensen laten smullen van
haar exotische gerechten, be
reidt naar grootmoedersrecept.
En als ze niet op toernee is,
geeft ze in Rotterdam kook
cursussen aan huisvrouwen.
In haar woning aan de
Haagse Madoerastraat 20 ver
telt de gedistingeerde mevrouw
Anas, die ruim twintig jaar in
Nederland woont, hoe zij
chef-kokkin is geworden. Diplo
ma's of getuigschriften bezit zij
niet, maar ze kan bogen op een
benijdenswaardige ervaring.
„Ik kookte al vanaf mijn elfde
jaar."
Onder haar vriendinnen ge
niet zij de reputatie in een hand
omdraai de ingewikkeldste In
donesische gerechten te kunnen
klaarmaken. De reputatie bleef
niet binnen beperkte kring,
want al gauw werd zij door ve
le ambassades benaderd. In
1967 kreeg zij een telefoontje
van de manager van Het Verre
Oosten. „Wij hoorden dat u
voortreffelijk kan koken en bo
vendien van reizen houdt." Me
vrouw Anas; „Natuurlijk ben ik
op dat aanbod ingegaan." In
haar nieuwe functie trok zij
door Europa: de Scandinavische
landen, België, Duitsland en
Frankrijk, waar zij in de def
tigste hotels en restaurants de
Indonesische keuken introdu
ceerde.
Zij bladert vol trots in haar
fotoboek en laat kleurenfoto's
zien waarop zij naast de
chef-koks staat: in Hannover,
Heidelberg, Neurenberg, Brauns
weig, Oslo, Casteau enz.
Dat de Indonesische keuken
in deze landen vrijwel onbe
kend is, illustreert chef-kokkin
Anas met het volgende voor
beeld. „In een vooraanstaand
Duits restaurant vroeg ik mijn
mannelijke collega een sausje
klaar te maken voor de saté,
Trots wijzend naar de door haar gemaakte poppen
dat onderdeel van de rijsttafel
dat in Nederland even populair
is als het zakje patat'. Wat doe
die goeie manhij maakte een
chocolade- in plaats van pin
dasausje."
Het correct uitspreken van de
moeilijke namen van de Indo
nesische gerechten levert voor
menige chef kok met wie zij
samengewerkt heeft, problemen
op. Zoals besengèk. Vele spre
ken het uit zoals het er staat,
wat nogal komisch aandoet. Als
je het goed wilt zeggen moet je
het ongeveer zo uitspreken:
be-se-ngek, vertelt mevrouw
Angs.
Opnieuw nagenietend, vertelt
ze verder, dat ze in het Bel
gische Casteau, waar een on
derdeel van de NAVO is ge
vestigd, voor officieren, onder
andere enige generaals, een
complete rijsttafel heeft ver
zorg. „U had ze moeten zien
eten. Ze hebben gesmuld."
Mevrouw Anas is Indone
sische, wil geen Nederlandse
worden. Uit .liefde voor haar
geboorteland'. Zij kwam in 1949
in ons land samen met haar
man. De heer Anas maakte toen
deel uit van de Indonesische
delegatie naar de Ronde Tafel
Conferentie in Den Haag. Ze
bleef in Den Haag wonen om
dat zij er veel kennissen heeft.
Haar man overleed in 1961.
Koken, is slechts één van de
vele hobby's van mevrouw
Anas. Liever blijft ze thuis om
zich te wijden aan het poppen
maken. Elke pop kleedt zij in
een dracht uit een bepaalde In
donesische streek. Op haar buf
fet staat een keur van poppen
gestoken in kleurige Balinese,
Soedanese, Javaanse, Suma-
traanse en Menadonese kleder
drachten.
De belangstelling voor die
poppen is zo groot, dat er zelfs
uit Amerika bestellingen ko
men. Ze heeft in totaal al zeker
over de zevenhonderd poppen
naar de VS geëxporteerd.
Wat ze met de opbrengst van
deze kunstnijverheid doet?
„Voor een goed doel", zegt ze.
„Wij hebben in Soerabaja met
dat geld een school laten bou
wen."
Als ze nog tijd over houdt,
gaat ze met de bandrecorder op
stap: op jacht naar geluid. „Ik
ben een verwoede ge
luidsjaagster". Nog niet lang
geleden heeft ze daarmee een
prijs gewonnen. Ze verzuimt
niet haar bandrecorder mee te
nemen wanneer ze voor de zaak
op toernee is.
Hoe mevrouw Anas het klaar
speelt, ze weet het zelf niet,
maar tussen de bedrijven door
wipt ze enkele keren in de
week naar Rotterdam om er
een kookcursus te geven,
Jeanneke Stam, echtgenote van acteur Eric Schuttelaar, maakt morgen
avond haar tv-debuiil in de vrouwelijke hoofdrol van hel korte spel „Zeg
dat het je spijt". V ARA-regisseur Eimert Kruidhof ontdekte haar camera-
kuxditeitcn, toen ze verleden jaar pas bij de toneelgroep Studio was.
Ze is televisie „geweldig" gaan vinden. Maar zelf heeft zij geen tv-
toestel: „Ik zou het niet aandurven uit angst dat ik teveel ging kijken,
want ik moet toch tijd overhouden voor andere dingen: met mensen pra
ten, erg veel lezen en een beetje schrijven."
In de eenakter speelt Jeanneke samen met Bram van der Vlugt een
samenwonend, niet-getrouwd jong paar, dat in conflict raakt.
Zenderwisseling voor een jaar
De radio-omroepen wisselen
weer van zender, zodat van
morgenochtend af AVRO, VA
RA en VPRO Hilversum I be
zetten en NCRV, KRO en TROS
op Hilversum II verschijnen.
Voor het eerst zal deze situatie
een heel jaar duren.
Het wisselen van zenders
werd jaren geleden aangegaan,
omdat Hilversum II toen min
der ver reikte dan Hilversum I,
terwijl de ontvangst soms veel
liet te wensen. Tegenwoordig
ontlopen de zenders elkaar niet
meer zoveel in kracht en reuk
vermogen.
Het is geen opera, die zon
dagavond ter opening van het
winterseizoen op Ned. 2
verschijnt. Ook geen musical
al heeft het daarvan veel weg
of een muzikale parade,
maar wat het tweede Duitse
programma ZDF noemt: een to
tale show. Een mengeling van
speelfilm en documentaire, ge
lardeerd met veel muziek, die
de geschiedenis van de jaren
zestig moet weergeven.
De befaamde regisseur Mi
chael Pfleghar heeft het hele,
drie uren durende, geval zelf
geschreven
Een half jaar heeft hij er aan
gewerkt en er heel wat voor
overhoop gehaald. In die tijd
schoot hij 120.000 meteT kleu
renfilm. Klaus Munro schreef
muziek. Tonia Basilotta ver
zorgde de choreografie en Heinz
Kiesseling had de muzikale lei
ding.
Michael had intussen met zijn
oloeg de halve wereld rondge
reisd. De film begint met een
schijnbaar gewone lief
desgeschiedenis tussen Romeo
Miller, een taxichauffeur, en
Julia Smith, verkoopster in een
levensmiddelenzaak. Bij hun -
eerste ontmoeting, het is dan
1960, praten zij over mode, beat
en ruimtevaart.
En dan worden zij opeens
naar alle windstreken overge
plant, zij ontmoeten wereldbe
roemde personen aan wie zij
vragen mogen stellen, en die
ook antwoord geven. En wat
voor antwoorden! Prof. Barnard
zegt in Afrika: „De enige grens
van ons kunnen is de grens van
onze fantasie".
Romeo en Julia worden ge
zien in Bali, Bangkok, Cannes,
Chicago, Detroit, Heidelberg,
Indianapolis, Londen, Los An
geles, Las Vegas, Mexico, Monte
Carlo, München, New York,
Osaka, Palm Springs, Parijs,
San Diego, San Francisco, St.
Tropez, Squaw Valley en Tokio.
Niet alle beroemde personen
die zij aanspreken treden echt
op de film, zij verschijnen ook
via filmmontage, met zinnen
die zij ooit eens hebben uit
gesproken.
Romeo krijgt het druk, ook
Julia heeft haar besognes. Zij
maken zich bezorgd over hun
status, spel en plezier worden
zaken en politiek.... en de liefde
verkwijnt bij gebrek aan tijd
voor elkaar.
Neergezegen op de puinhopen
van hun vroegere gevoelens ko
men zij eindelijk tot bezinning
SI
George London, de Amerikaan
se bas-bariton die in 1942 de
buteerde, werd in zijn vaderland
éérst met open armen ontvan
gen na zijn grote successen bij
Europese operahuizen. Hoewel
hij ook graag optreedt in musi-
sicals, gaat zijn voorkeur uit
naar het zingen van negro
spirituals. De AVRO zendt van
avond op Ned. 2 een Duitse pro-
duktie uit, die te genieten geeft
van Londons veelzijdigheid.
en vragen zich af: heeft in deze
roerige tijden de liefde nog wel
een kans? Dan leidt een laatste
poging om het allemaal nog
eens uit te praten tot een wer
velende fantasiereis door hun
eigen herinneringen.... en hun
besluit om te trouwen gaat
daarin verloren.
Mercurlus is slechts zelden goed te zien. Rond 14 oktober doet
echter een kans voor. Die' dag bevindt de planeet zich namelijk op
maximale westelijke elongatie, hetgeen betekent dat zij dan op
schijnbaar grootste afstand van de zon staat. Daar het juist de zon
die door helder schijnsel steeds het waarnemen van Mercurlus zo mc
lijk maakt, zijn de omstandigheden om Mercurius waar te nemen op
dag bijzonder gunstig. Toch bevindt de planeet zich ook nu nog di
bij de zon; men dient dus te kijken vlak vóór zonsopgang boven de o
telijke horizon. Mercurius zal er te zien zijn als een fel lichtpuntje in
schemering.
De ochtendhemel heeft meer te bieden. Helderder dan welke ster
planeet ook, straalt Venus 's morgens In het oosten. Deze planeet
iets verder in schijnbare afstand van de zon, maar vooral haar strale
helderheid doet haar in 't oog springen. Men kan haar dus niet verwar
met Mercurius.
Mars is nog steeds 's avonds zichtbaar. Deze planeet staat nu in
sterrenbeeld de Schutter en dus, zodra het donker Is, laag In het zi
westen. De planeet heeft een opvallend rode glans en is betrekke
helder.
Jupiter is in oktober niet te zien. Deze planeet bevindt zich thans
dicht bij de zon.
Saturnus daarentegen is nu op 't best waar te nemen. Zij bevindt zj
op 29 oktober In oppositie, dat wil zeggen, dat zij aan de hemel rei
tegenover de zon staat. Bij zonsondergang komt Saturnus dus op, I
zonsopkomst gaat zij onder. Rond middernacht bevindt zij zich bijgevl
recht in het zuiden. ZIJ is iets helderder dan Mars en dus een opvallj
hemellichaam. Saturnus straalt een rustig geel licht uit.
Op 9 oktober om 8 uur staat de maan in conjunctie (samenstand) r
Venus. De smalle maansikkel en de heldere planeet vormen een m
paar aan de ochtendhemel. Óp 17 oktober staat de maan bij Mars
schuift (bijna in Eerste Kwartier) langzaam onder de planeet voorbij.
De volgende planeet waar de maan aankomt Is vanzelfsprekend Sal
nus; dit gebeurt op 25 oktober. Het Is nu Volle Maan, wat in overei
stemming is met de oppositie-stand van Saturnus. Maan en planeet sti
beide recht tegenover de zon.
De kaart boven het hoofd houden en het N laten samenvallen met de nooi
lljke horizon. De stand van de hemel Is die op 15 oktober om 21 uur V
vroegere tijdstippen de kaart draaien In de richting van de wijzers van het i
werk voor latere In tegenovergestelde richting. De plaats van de maan Is v
enkele tijdstippen aangegeven; de getallen duiden de dag van de maand i
Ook Is de positie van Saturnus (S) aangegeven. De zon, de maan en de
langrijkste planeten bevinden zich steeds in do nabijheid van de ecllof
(Zodiac of Dierenriem).
-#■ Chef-kokkin mevrouw Anas geeft
instructies aan haar mannelijke
collega's
mensen die graag zelf Indone
sisch willen leren koken.
„Ze hoeven niet naar een
restaurant om heerlijk Indisch
te kunnen eten. Ze kunnen het
allemaal zelf bereiden. Er zijn
vele restaurants in Nederland,
maar weinig hebben een goede
Indonesische keuken. En weet u
hoe dat komt? Zodra ze goed
gaan verdienen, gaat de kwali
teit van het eten achteruit."
Wij vragen de chef-kokkin
naar het recept van dat moei
lijk uit te spreken gerecht. U
weet wel: besengèk.
Natuurlijk, zegt ze spontaan.
Voor de huisvrouw die haar
echtgenoot eens wil verrassen
volgt hier het recept. Een kip-
pegerecht voor twee personen.
Bereiding: drie rode uien,
twee teentjes knoflook, twee
eetlepel ketoembar (koriander)
een halve theelepel djinten (ko
mijn), drie schijfjes kunir (kur
kuma), twee schijfjes djahé
(gemberknol) en twee schijfjes
laos (alpinia galanga) fijnwrij-
ven en daarna fruiten in ander
halve eetlepel slaolie. Daarna
de schoongemaakte en in stuk
jes gesneden kip en drie eetle
pels dikke santen (klappermelk)
erin. Sambal, suiker en zout
naar smaak bijvoegen. Laat al
les tezamen koken, totdat de
kop zacht wordt en de olie eruit
komt.
Namens mevrouw Anas: sma
kelijk eten
