SLAG OM ENGELAND
Een kunstoog
voor blinden
Roden wenst eigen satelliet
voor verkenning Melkweg
HEROÏSCH HERHAALD
Door
DICK RINGLEVER
BIJLAGE VAN
HET KWARTET
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Da Duitse armada op wa
naar Engeland. Görlng volgt c
toestellen door de kijker.
Duitse aanval op een Britse ba
sis. In allerijl wordt een Spit-
fire-vlieger in zijn cockpit geholpen
om de vijand achterna te gaan.
Ruim een half jaar geleden is de aanval ingezet op het teerste
lichaamsdeel dat de mens heeft en daarom ook het moeilijkst te herstellen
bjj een afw^king: het oog. Twee artsen verbonden aan het Addenbrookes
Ziekenhuis te Cambridge (Engeland), prof. dr. G. Brindley en dr. W. S.
Lewin, plaatsen toen een aantal kleine electroden in de hersenen van een
52-jarige blinde vrouw en voerden er daarna een zwak electrisch stroompje
doorheen. Het gevolg was dat de patiënt lichtpuntjes kon zien.
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1949
Tot nu toe zijn de onderzoekers terughou
dend geweest om voorspellingen te doen om
trent mogelijke toepassingen van dit experi
ment. Maar het is voor vele ingewijden dui
delijk dat het uiteindelijk leidt tot de ont
wikkeling van een miniatuur tv-camera die,
direct verbonden met de hersenen, voor blin
den kan fungeren als een -kunstoog.
Dit hopen dr. Brindley en dr. Lewin met
terdaad in de naaste toekomst te verwezenlij
ken. Zij hebben al geruime tijd met hun
patiënte, die hiervoor haar volle medewer
king verleende, geëxperimenteerd om meer
informatie te verkrijgen over het benodigde
systeem voor het langs kunstmatige weg ver
kregen gezichtsvermogen.
De operatie bij een tweede patiënt is in
voorbereiding. Dit zijn echter zeer omvang
rijke ingrepen. Bij hun eerste patiënte
plaatsten de twee Britse artsen 80 kleine ra
dio-ontvangers (tbv de electrische stroom)
tussen hoofdhuid en schedel. Deze waren ver
bonden met 74 platina electroden die contact
maakten met dat deel van de hersenen dat
verantwoordelijk is voor het gezichtsvermo
gen. Toen er een miniem electrisch stroompje
via de ontvangers naar de electroden werd
gezonden werd de patiënte zich bewust dat
zij een lichtpuntje zag.
De 'tot dusver verkregen informatie, geeft
de artsen hoop dat zij de electroden zo kun
nen plaatsen dat een blinde patiënt na stimu
latie door electrische stroom letters kan
waarnemen.
Thans kan een blinde alleen lezen via het
brailleschrift. Het moet echter mogelijk zijn
letters om te zetten in specifieke stroomstoot-
jes die de hersencellen activeren, zodat de
blinde zonder z'n handen te gebruiken even
eens een boek kan lezen.
Gezien de ervaringen die men heeft op
gedaan met het brailleschrift, geloven de
deskundigen dat de training om de letters te
zien geen onoverkomelijk bezwaar is. Een
dergelijke „leesmachine", die gevoed wordt
door een band met daarop de impulsen beho
rend bij bepaalde letters, is een eerste stap
op weg naar het herstel van het gezichtsver
mogen van blinden.
Dit moet resulteren in een kleine, op een
soort bril gemonteerde tv-camera, die dé in
drukken van buiten omzet in electrische
stroompjes en de hersenen activeert. Het is
duidelijk dat de hersenen die verantwoorde
lijk zijn voor de beeldgewaarwording, intact
dienen te zijn.
Het moderne hersenonderzoek levert een
belangrijke bijdrage tot oplossing van de vele
problemen. Noodzakelijk is het namelijk te
weten hoe elke hersencel meewerkt bij het
ontwerpen van een visueel beeld. De patiënte
in het Addenbrookes Ziekenhuis is hierbij
zeer behulpzaam door nauwkeurig te vertellen
wat zij ziet bij electrische stimulatie van de
hersencellen.
Waarschijnlijk zal het niet zo heel erg lang
meer duren dat de „gezichtsprotesen" (dure)
werkelijkheid zijn.
PAUL VAN LANGSTRAAT
Een groot deel van de opna
men werd gemaakt in Spanje.
Vrijwel alle Duitse scènes wer
den er gefilmd. In San Sebasti-
aan werden opnamen gemaakt
van de bombardementen op
Berlijn en het vliegveld Tabla-
da bij Sevilla werd gebruikt als
thuishaven voor de Duitse
toestellen. Men ziet er ook in de
figuur van de Duitse acteur
Hein Riess rijksmaarschalk
Göring de toestellen inspecte
ren. Hij is een van de centrale
personen in deze film, zoals de
maarschalk dat ook was tijdens
de „Blitzkrieg".
Gevleugeld werden zijn
woorden tot het Duitse volk na
dat de luchtstrijd naar een cli
max was gegroeid: „Als er ook
maar één bom op Berlijn valt,
mag u mij voortaan Meier noe
men..." Al gauw daarna kon
het Duitse volk dat. Want nadat
een Duitse bommenwerper bij
vergissing op 24 augustus 1940
zijn bommenlast midden in
Londen had laten vallen, sloe
gen de Britten met 81 bommen
werpers de dag daarop direct
toe in de Duitse hoofdstad...
De locaties in Engeland wa
ren in hoofdzaak de originele
RAF-vliegvelden: Duxford,
North Weald, Debden, Northolt
en Hawkinge, waar opnieuw de
Rolls-Merlin-Spitfire motoren
ronkten en het geratel van de
machinegeweren weerklonk.
Het niet meer gebruikte Dux-
ford-vliegveld moest hiervoor
ten koste van drie ton geheel
worden verbouwd.
Er waren trouwens meer
technische voorzieningen nodig.
Zo werden vele van de opgelap
te Duitse toestellen, evenals de
Britse in de oorlog, voorzien
van Rolls Royce Meriin-moto-
ren.
Behalve voor Air Chief
Marshal Sir Hugh Dowding
(naast Ohurchill de grote man
achter de slag) die vanuit zijn
rolstoel de activiteiten ga
desloeg, waren de opnamen ook
een attractie voor het publiek.
Elke dag wanneer er werd ge
filmd, stonden de toeschouwers
rijendrk aan de randen van de
vliegvelden. Want in Engeland
leeft de slag, een kwart eeuw
na de oorlog, nog steeds en
wordt zij gezien aLs een van de
belangrijkste wapenfeiten uit
de Britse historié. Het moet
voor velen dan ook veelbeteke
nende herinneringen hebben
opgeroepen toen de formaties
Messerschmitts over de witte
klippen van Dover kwamen
aanstormen en hun weg zochten
naar de Britse vliegvelden.
Behalve de vliegers heeft ook
een groot aantal Britse en
Duitse acteurs aan de film mee
gewerkt, o.a. Sir Laurence Oli
vier, Trevor Howard en Curt
Jürgens.
Een speciale medewerker was
Péter Townsend, in de oorlog
group-captain bij een squa
dron Hurricanes en nu een van
de adviseurs. Hij was trouwens
ook bij de opnamen aanwezig
omdat hij bezig is met zijn
boek over de slag: „A duel of
Eagles".
Zijn commentaar op de film:
„Het geheel berust op histo
rische feiten, het is een waar
heidsgetrouw document gewor
den".
Een van zijn conclusies van
de slag is, dat zij het einde be
tekende van de „gentleman
warfare".
„Ik herinner me, dat ik het
erg belangrijk vond ook in de
oorlog als gentleman op te tre
den. Toen ik een Heinkel
neerschoot boven Whitby, de
eerste Heinkel, die boven Enge
land werd neergehaald, kwam
de piloot er veilig uit, maar de
boordschutter was ernstig ge
wond. De volgende dag ging ik
hem in het hospitaal opzoeken.
Zijn benen waren verbrijzeld.
Je probeerde je niet persoonlijk
verantwoordelijk te voelen,
maar het was moeilijk. Die
gunner was een aardige vent en
ik bezoek hem en zijn vrouw
nog steeds als Ik in Duitsland
ben".
-N- De handen zijn voor de blinde nog altijd de belangrijkste „communicatiemiddelen". Zal daaraan wel
dra een „gezichtsprotese" worden toegevoegd?
Na drie jaar van voorbereidingen en een jaar lang filmen staaf „Englands finest hour" op
hot celluloid: op 15 september gaat in Londen de film „Battle of Britain" (Slag om Engeland) in
première, tien dagen later gevolgd door de Nederlandse première in Amsterdams Tuschinski.
Een monster-produktie van James Bond-specialist Harry Saltzman, die waarheidsgetrouw de
heroïsche luchtgevechten in de spannende zestien weken in het najaar van 1940 tussen de
Royal Air Force en de Duitse Luftwaffe weergeeft.
Een geheel op de historie
gebaseerd filmdocument over
een periode, die voor Hitier
het begin van het einde werd.
Meteen overweldigende macht
(vijf tegen één) de strijd in
gegaan, Icwam de Luftwaffe
van Herman Göring er vier
maanden later totaal verslagen
uit. Superioriteit van beman
ningen en materiaal hadden de
Britten doen zegevieren en de
aanzet gegeven voor de uit
eindelijke overwinning. Hitier
moest zijn „Operatie Zee
leeuw", de invasie van Enge
land, definitief uitstellen. Chur-
doende had, besloot regisseur
Guy Hamilton ze in de Pine-
wood-studio's na te bouwen. Er
verrezen drie enorme tenten,
waar al snel met de aan de
lopende band vervaardigde
toestellen, Britse zowel als
Duitse, een splinternieuwe
luchtvloot ontstond.
Het bemannen van de toestel
len leverde minden problemen
op omdat de Spaanse lucht
macht bereid was piloten af te
staan en de Amerikaanse Con
federate Air Force, een vereni
ging van ex-oorlogsvliegers,
eveneens medewerking verleen
de. De ontbrekende bemannin
gen werden geleverd door de
Britse luchtmacht, die hiervoor
straaljagerpiloten een speciale
opleiding gaf.
De astronomen van de Kapteyn-sterrenwacht in het Drentse
Roden houden zich druk bezig met de mogelijkheden van de
ruimtevaarttechniek. Het „sterrenkijken" was in het verleden
een bezigheid die vanaf de grond moest worden beoefend,
waardoor men sterk werd gehinderd door de aardse damp
kring die het licht maar in beperkt» mat» doorlaat. De sterren
kundigen van de Groningse universiteit gaan nu echter ook
meeprofiteren van de nieuwe technologieën die in het kader
van het Apollo-project zijn ontwikkeld.
-if Adviseur Peter Townsend weer
achter de knuppel, nu in de
cockpit van de B-25 Mitchell-bom-
menwerper. die tijdens de opnamen
werd gebruikt om de luchtoperaties
te filmen.
problemen op te lossen.
Grootste daarvan: het bij el
kaar brengen van de 120 vlieg
tuigen, de Messerschmitts 109,
de Heinkels 111, de Stuka's, de t
roemruchte Spitfires en de
Hurricanes.
Met de Duitse toestellen had
men niet zoveel moeite. Vele
ervan dienden nog bij de
Spaanse luchtmacht. Maar met
de Britse vliegtuigen was het
moeilijker. Men heeft ze uit al
lerlei musea en uit particuliere
collecties uit alle delen van de
wereld moeten halen.
Toen men er nog niet vol-
De Slag om Engeland op cel
luloid tot leven brengen: Voor
producer, regisseur en 2000 me
dewerkers was dat een bijna
onuitvoerbare opdracht. Zoveel
problemen doken tijdens de
voorbereidingen op, dat Hamil
ton op een gegeven moment
schertste: „het lijkt gemakke
lijker de hele Tweede Wereld
oorlog opnieuw te laten begin
nen en een gedeelte ervan ge
woon te filmen..."
Vooral het filmen uit de lucht
van aanstormende en duelleren
de vliegtuigen was een karwei,
dat niet dan met grote moeite
kon worden geklaard. Daarvoor
moest een B-25 Mitchell-bom-
menwerper geheel worden om
gebouwd. In neus-staart en bo-
venkoepel werden camera's ge
plaatst en ook in het bommen-
luik werden voorzieningen ge
troffen: er werd een camera
aan een zwenkarm aangebracht
zodat ook buiten het toestel kon
worden gefilmd.
Van de piloten eisten de op
namen een langdurige oefening.
Zij moesten veel gedisciplineer-
der formatievliegen dan ooit in
de oorlog gebeurde om binnen
het gezichtsveld van de came
ra's te blijven. Soms moest men
voor één meter film twee maan
den oefenen.
„Hermann Göring" inspecteert
op het Spaanse vliegveld Ta-
blada zijn „onoverwinnelijke" lucht
vloot.
chill had het eerste duel ge
wonnen.
Bijna veertig miljoen gulden
heeft de „Slag om Engeland"
United Artists gekost om alle
De Roder sterrenwacht vijf
jaar oud is nog een „ouder
wetse" optische kijker, in te
genstelling tot de radio-sterren
wacht die in Dwingeloo staat en
de enorme radio-telescoop die bij
Westerbork in aanbouw is. De drie
sterrenwachten in Drente vullen el
kaar uitstekend aan. Roden en
Dwingeloo hebben hetzelfde
„werkgebied", namelijk de Melk
weg, maar ze benaderen de ruimte
langs verschillende wegen.
In Dwingeloo vangt men de radio-
stralen op van het in het heelal
aanwezige gas, met de bedoeling
op deze wijze meer te weten te
komen over de structuur van het
melkwegstelsel. Ook de Kap
teyn-sterrenwacht in Roden onder
zoekt deze structuur maar doet dit
via het observeren van de vaste
hemellichamen.
Om dit beter te kunnen doen,
gaat men zich door middel van
ruimtevaarttechnieken buiten de
dampkring of aan de rand daarvan
bewegen. De belangrijkste onder
neming hierbij is wel de ontwikke
ling van een Astronomische Ne
derlandse Satelliet, het z.g.
Ans-project, waarbij ook de
Utrechtse astronomen betrokken
zijn.
De bedoeling is dat de ANS in
1974 door de NASA wordt gelan
ceerd. Maar zekerheid daarover
bestaat nog niet, want eerst zal de
minister van economische zaken er
zijn goedkeuring aan moeten ge
ven. De beslissing wordt eind dit
jaar verwacht. Dit project zal der
tig miljoen gulden kosten.
..Het ontwikkelen van zo'n pro
ject is geen eenvoudige zaak. Als
wij als astronomen er alleen achter
stonden, kregen we de onderne
ming er niet door. We hebben ech
ter steun gekregen van een mach
tiger lichaam, de Nederlandse in
dustrie. Als deze Industrie
Inschreef op ruimtevaartprojecten,
kreeg ze steeds geen kans omdat
de Nederlanders op dit gebied
geen enkele ervaring hebben", al
dus professor dr. 1. Borgman,
hoogleraar-directeur van de Kap
teyn-sterrenwacht.
Enige mogelijkheid om wel erva
ring op te doen, is het ontwikkelen
van een eigen Nederlands produkt.
Wanneer de Nederlandse regering
er mee akkoord gaat zal de satel
liet worden gebouwd door Fokker
en Philips. Volgens het huidige
plan krijgt de satelliet twee zonne
panelen die voor de electrische
energie van de electronische appa
ratuur moeten zorgen.
De satelliet krijgt een baan die
zal worden gelanceerd door de
NASA. Deze organisatie verricht
dergelijke lanceringen In het ge
heel niet of volkomen gratis. Voor
waarde is dan dat de satelliet ook
voor de Amerikanen waardevolle
gegevens verzamelt, waardoor
Amerika zelf niet een dergelijke
satelliet hoeft te bouwen. Dit
bespaart hen een aanzienlijke som
geld.
Het experiment dat Nederland
voor ogen staat, blijkt voor de VS
Inderdaad van belang. Voorlopig
is ons land akkoord gegaan met
het verzoek om ook nog een Ame
rikaans pakket in te bouwen.
„Door aan de dampkring te
ontsnappen, kunnen we ultraviolet
licht waarnemen, wat vooral van
belang Is voor de observatie van
zeer hete bronnen", aldus profes
sor Borgman. Hij zegt dat Neder
land het eerste kleine land is dat
zich aan zo'n experiment waagt.
De Groningse sterrenkundigen
zijn ook nog bezig met een ander
experiment door de ontwikkeling
van een ballongondel. Dit project
onderneemt men voor de bestude
ring van de Infra rood-straling. De
eerste ballongondel, voorzien van
een telescoop met een diameter
van dertig centimeter, is in mei in
over de polen loopt en zal eens Zuid-Frankrijk gelanceerd. Heie
per twaalf uur Nederland passeren maal zonder haperen is het niet
op een hoogte van 500 kilometer. verlopen door de extreem lage
De apparatuur bestaat uit drie pak- temperaturen in de bovenste lucht-
ketten. Twee hiervan zijn van lagen, waardoor enkele mecha-
respectievelijk Utrecht en Gronin- nisch bewegende delen het niet
gen, die elk een eigen experiment deden.
hebben uitgedokterd. In de Kapteyn-sterrenwacht
Groningen gaat zich richten op heeft men nu echter een vrieskast
enkele verafgelegen hete sterren opgesteld, die temperaturen „le
en Utrecht neemt de zon voor zijn vert" van 65 graden beneden nul.
rekening. Telkens wanneer de sa- Professor Borgman hoopt dat nog
teiliet over Nederland komt, zal er dit jaar een tweede ballon met de
een nieuw waarnemingsprogramma in eigen laboratoria ontwikkelde
aan worden opgedragen. apparatuur de lucht in kan. Het Is
Het derde pakket betreft een de bedoeling dat dit In de toe-
Amerikaans experiment. Dit hangt komst drie tot vier keer gebeurt,
samen met het feit dat de satelliet J. SLOOTHAAK
