Moeilijkheden in Irian
na volksraadpleging
Druk op Nixon
in Pakistan
voor levering
van wapens
Commentaar
Twee technici kwamen in
aanraking met maanstof
van disconto
Verhoging
maakt geld
nog duurder
PAPOEA'S IN
HECHTENIS
Papoea's teleurgesteld en verbitterd
Van onze speciale verslaggever Link van Bruggen
Zoetstof wint
rechtzaak tegen suiker
FINANCIEEL WEEKOVERZICHT
ZATERDAG 5 AUGUSTUS 1969
DJAJAPOERA In verband met
de „daad van vrije keuze", die van
daag in Djajapoera werd gehouden,
zijn volgens een betrouwbare Papoe
a-woordvoerder vele Papoea's in pre
ventieve hechtenis genomen of onder
huisarrest gesteld. Het aantal politie
ke gevangenen in het district is naar
rijn zeggen tot 250 gestegen.
De 110 door Indonesië uitgekozen
kiesmannen die ruim 80.000 inwoners
vertegenwoordigen, hebben de laatste
tieri dagen doorgebracht in de tech
nische school, die streng door militai
ren wordt bewaakt. Zij hebben zorg
vuldig gerepeteerd hoe zij zullen
stemmen, hoe zij zullen zingen en
juichen en zelfs hoe zij Indonesische
ministers en andere functionarissen
op de schouders zullen nemen.
BELGRADO De Russiche mi
nister van buitenlandse zaken An
drei Gromyko, zal op uitnodiging van
rijn Joegoslavische ambtgenoot Te-
pavac in september een officieel be
zoek brengen aan Joegoeslavië, aldus
ls in Belgrado meegedeeld.
Het oerwoud, blijft paradijselijk en onproblematisch
DJAJAPOERA De bebrilde Papoea, die me in z'n kantoor ont
vangt, heet Frits Kirihio. Hij is 36, woont in het riante huis van de
vroegere Nederlandse resident in voormalig Hollandia, en is een
van de vier directeuren van Irian Bhakti, een handelsonderneming,
die zich heeft toegelegd op de import van levensmiddelen.
Zes jaar geleden verdween de toen in Leiden studerende Kirihio
uit Nederland. Vlak voor z'n vertrek naar Indonesië een daad,
die onder de Papoea-ballingen nogal wat opzien baarde inter
viewde ik hem in het Wageningse hotel De Wereld. Hij herkent
me nog. En hij weet ook nog wat hij toen tegen me zei.
Hij herhaalt 't nog eens in bijna dezelfde bewoordingen: „Ik
draai Nederland de rug toe, omdat de toekomst van mijn land in
Djakarta ligt."
Achteruitgang
Ook Kirihio heeft een grote econo
mische achteruitgang geconstateerd
sinds de Nederlanders zich uit zijn
land terugtrokken. „Dat kon niet an
ders" verklaart hij. „Nederland is
rijk en Indonesië is arm. Djakarta
heeft bovendien meer om handen. De
ontwikkeling van West-Irian is
slechts een van de vele projecten,
waarmee het 'bezig is. Maar ik geef
toe: het dieptepunt, dat in 1966 werd
bereikt, had ik allerminst verwacht.
Het is nu weer wat beter maar het
gebrek aan consumptiegoederen en
de torenhoge prijzen hebben zeker
bijgedragen tot de anti-Indonesische
houding van de Papoea's."
De toekomst ziet Kirihio vrij som
ber in. Hoewel hij van mening is dat
Indonesië zich extra krachtinspan
ningen zal willen getroosten voor de
ontplooiing van West-Irian, ligt de
welvaart volgens hem nog decennia
verwijderd.
„Ik iheb al m'n hoop gevestigd op
de nikkel- en kopervondstcn in het
zuiden", zegt hij. „Veel is 't nog niet,
maar de exploratie gaat onvermin
derd door. De Amerikaanse onderne-
mingen. die ermee bezig zijn, hebben j
voor de onderzoekingsfase een be- j
drag van 75 miljoen dollar uitgetrok-
ben",
In een bepaalde vorm van provin
ciale autonomie gelooft Kirihio voor-
alsnog niet. Deze door Djakarta be-
loofde speciale status na een inte
rimperiode van centraal bestuur
is naar zijn mening alleen maar mo-
gelijk, als er economische onafhanke
lijkheid is. Zolang West-Irian van
subsidies leeft kan het zichzelf niet
besturen.
Harder werken
De beslissing van president Soe-
harto de kem van het ambtenaren- j
korps in West-Irian te vervangen,
juicht Kirihio van harte toe. Hij
spreekt van corruptie en bureaucra
tie, van onbekwaamheid en arrogan- i
tie, en van mensen, die zich ten koste
van de Papoea's proberen te verrij
ken.
„Toch zal 't nog een heel probleem
worden, zegt hij. Niet omdat het zo
moeilijk is ambtenaren weg te sturen
je zet ze met hun hele hebben en
houwen op een schip en laat dat naar
Djakarta varen maar wel omdat
het niet mee zal vallen er integere en
bekwame mensen voor terug te krij
gen. Enfin, laten we er 't beste van
hopen. Zelf zullen we trouwens ook-
veel harder moeten gaan werken".
Denkt hij er na zes jaar Indone
sisch bestuur nog net zo over? „Ja",
beweert Kirihio, die in 1964 met de
thans ter dood veroordeelde minister
van buitenlandse zaken Soebandrlo
naar de Verenigde Naties reisde om
als een soort paradepaardje te wor
den getoond.
„De Papoea's hebben nog altijd
geen andere keuze. Ze zijn, met cf
buiten hun schuld maar dat doet er
niet toe, ten nauwste betrokken bij
de strijd der Indonesische nationa
listen. Djakarta heeft getoond bereid
te zijn zelfs tegen Nederland voor
West-Irian te willen vechten.
Dit stukje van de wereld is niet
weg te denken uit het Indonesisch
nationalisme. De kreet „Van Sabang
naar Merauke" werd al in 1945 aan
geheven, en duizenden Indonesiërs
zijn er sindsdien voor gesneuveld."
Schijnverdrag
Kirihio doet dan een felle aanval
op Nederland. Hij acht Den Haag
verantwoordelijk voor de situatie zo
als deze zich op 't ogenblik ontwik
keld heeft.
„Het Akkoord van New York, dat
tot stand kwam omdat Nederland dit
eiste, is nooit anders dan een schijn
verdrag geweest Toen Den Haag
besloot Nieuw-Guinea op te geven,
wilde het nog iets van z'n prestige
redden: het wilde de beloften van
onafhankelijkheid aan de Papoea's
gedaan, niet onmiddellijk de dood
steek geven.
Nederland wist echter dat Indo
nesië West-Irian nooit meer zou op
geven, als het eenmaal toegang tot
het gebied gekregen had. De inlas
sing van een zogenaamde daad van
vrije keuze was dan ook een farce.
S Het enige, dat ermee bereikt werd, Is
dat men de Papoea's valse hoop heeft
gegeven.
Men heeft hen via een internatio
naal bekrachtigde overeenkomst
voorgespiegeld dat ze binnen zeven
jaar zelf over hun staatkundige toe
komst mochten beslissen, terwijl ie
dereen wist dat dit totaal onmogelijk
was. We zitten nu met de gebakken
peren want overal in West-Irian is 't
een rotzooi geworden."
Moeilijkheden
Kirihio, die nog perfekt Nederlands
spreekt, blijkt een realist te zijn. Hij
ontkent niet dat de stemming in z'n
land fel anti-Indonesisch is. en dat
„zeker negentig procent" van de Pa
poea's voor de zelfstandigheid zou
kiezen, als er gelegenheid was een
vrije stem uit te brengen.
„De Indonesiërs staan hier nu voor
de grootste moeilijkheden", verzucht
hij. „Om de gemoederen te kalmeren
en de opstandige gebieden te pacife-
ren, zullen ze jarenlang een sterke
strijdmacht in West-Irian moeten le
geren. Ik voorzie nog meer ongere
geldheden, als de pepera, de
volksraadpleging eenmaal voorbij is,
want de Papoea's zijn zonder twijfel
teleurgesteld en verbitterd."
Kirihio erkent dat de kiesmannen,
die zo unaniem voor Indonesië heb
ben gestemd, bedreigd en omgekocht
zijn. Ook wil hij niet afdingen op
andere feiten, die van het Javaanse
bestuur een schrikbewind hebben ge
maakt. Er is briefcensuur, er lopen
goed betaalde verklikkers rond, die
anti-Indonesische opmerkingen van
Papoea's bij de politie of bij de mili
taire autoriteiten te rapporteren. „Er
zijn inderdaad veel arrestaies", zegt
hij. „Maar 't gaat toch steeds weer
om mensen, die zich politiek gecom
promitteerd hebben. Mishandelingen
komen nu niet meer voor. Sinds bri
gade-generaal Sarwo Edhie bevelheb
ber van de Indonesische troepen in
West-Irian is, wordt er veel recht
vaardiger opgetreden."
HOUSTON In het maan-
laboratorium van het ruimte
vaartcentrum Houston zqn gis
teren twee mannen blootgesteld
aan het maanstof toen een hand
schoen in een vacuumruimte
brak.
De twee technici Ronald Buffum
en George Williams, moesten zich on
middellijk ontkleden en een douche
nemen en zijn samen met de drie
Apollo-astronauten en de hen verge
zellende arts en technicus in quaran
taine geplaatst.
Naar mededeling van NASA-functio-
narissen was Buffum met de hand
schoen bezig, toen daarin een lek ont
stond en lucht in de vacuumruimte
stroomde. Met de hulp van Williams
kon hij zijn hand terugtrekken. Ver
volgens sloten ze het 1de in de va
cuümkamer. Met Buffum en Williams
worden nu 19 mensen in afzondering
gehouden.
Het hoofd van de n'iaraotafc-.c-af-
de 'rc heeft mee**e ieeld, da; er geen
verandering is gekomen in het plan
om de drie astronauten op 11 au
gustus 'vrij te laten'. Zij zullen dan
drie weken in de speciale afdeling
hebben doorgebracht.
Over 15 jaar
De leider van het Apollo-maanpro- j
gram, generaal Philips, zei in een ra
dio-interview te menen dat over 15
jaar mensen op Mars kunnen worden i
gebracht. Dan zou wel binnen twee i
jaar met het werk aan dit project
moeten worden begonnen. De lance-
ring zal volgens hem waarschijnlijk j
moeten plaatsvinden vanaf een om
de aarde cirkelend ruimtestation.
De directeur van de NASA, dr.
Thomas Paine, zei donderdag op een I
persconferentie dat tegen 1981 een I
bemande vlucht naar Mars mogelijk
moest zijn. De moeilijkheid was een
atoommotor te ontwikkelen die niet
veel groter was dan een tafelblad
maar de energieeapaciteit had van
een reusachtige Hoover-dam.
Mariner-7
Gisteravond is de Mariner-7 begon
nen aan een vlucht langs Mars. Het
ruimtevaartuig begint opnamen te
maken op een afstand van 1.6 mil
joen km van de planeet en zal naar
men hoopt maandag Mars op 3200
km afstand passeren, ditmaal langs
de ijskap van de Zuidpool.
Misschien dat daar verschijnselen
worden waargenomen die de moge
lijkheid van leven aanduiden. Be
langrijk is de vraag of er water kan
worden waargenomen.
De legendarische kanalen van Mars
kwamen op de foto's van de Mari-
ner-6 niet naar voren, maar geleer»
den hebben wel een brede streep
waargenomen, die naar ze zeiden, een
nader onderzoek vereist.
De mariner-verkenningen vormen
zoals bekend de aanloop tot de lan
ding van een onbemand ruimteschip
op mars in 1973.
(Advertentie)
Twee zoetmakersbroederlijk naast elkaar een vertrouwd beeld In Hederkmh
Horecabedrijven.
■'j&m
De rechter heeft de Nederlandse
suikerindustrie verboden om de
zoetstof nog langer ln een kwaad
daglicht te stellen. Met name be
weringen als dat "zoetstof dik zou
maken" of "slecht zou smaken"
oordeelde de rechter ontoelaatbaar.
In het onlangB verschenen rapport
voor de door de overheid ingestelde
commissie ter Oriëntering Omtrent
de Voeding en d
Nederland wordt i
het in het belang van de volksgenoot* i
heid zon zijn, wanneer de gemiddelde 1
Nederlander minder vet ea suikeraoa
gebruiken. «Mfl
Het gebruik van zoetstof «fel aoefc-
maker ln kofflo en thee kan dus voor I
velen een positieve bijdrage tok bon
gezondheid betekenen. im-ff
Van 2 augustus tot 6 september komt er een proefHoovercraftdienst Den Helder-Terschelling-
Harlingen. Gisteren werd met het vaartuig, dat een snelheid van 65 km per uur kan bereiken,
proefgedraaid.
AMSTERDAM Opmer- krachtens in de lucht hangende kre-
keliik was deze week het snel dietrestricties, in het tweede halfjaar
herstel van het knersniveau zn- hoogstwaarschijnlijk vrij krachtig
herstel van het koersnneau, zo hersteld worden, welke maatregel, als
dra Wallstreet een betere toon hij inderdaad zijn beslag krijgt, op
aangaf. De vraag naar aandelen i de kredietgeving door de banken een
kwam in een vrij lege markt, rem zal betekenen.
Als we een en ander zien in hel
I licht van de gisteren aan de dag tre-
dende koerswinsten voor de aande-
terwijl de baissiers tot dekking
overhaast besloten. Een tech
nisch koersherstel werd al eer
der verwacht na de afmattende
daling der vorige weken. De ver
hoging van het disconto in ons
land zal het geld nog duurder
maken en de investeringen af
remmen, zodat de naaste toe
komst onzekerheid te zien geeft.
België heeft het disconto verhoogd
tot zeven procent, daarna volgde, naar
verwacht werd, ook ons land en
bracht het wisseldisconto op zes pro
cent (5'lt). Uiteraard zal deze maat
regel invloed uitoefenen op allerlei
gebied. We denken aan de obligatie-
markt, aan de debetrente voor kre
dieten, aan het bedrijfsleven, welke
met kosten tot boven de 9 procent
kan stijgen, aan de markt voor hy
potheken, zo belangrijk voor de wo
ningbouw.
De afremming van de economie
vindt internationaal voortgang. In
ons land zal, naar bleek uit het half
jaarlijks overzicht van de Amro-bank,
het strafdeposito voor de banken,
len. dan verwonderen we ons
enigszins. De omstandigheden hebben
de grootte der koerswinsten onge
twijfeld bevorderd. Wallstreet kwam
geprononceerd vast af, nu de Senaat
bewilligd heeft in de verlenging van
de 10 pet. belastingverhoging. Het
Dow Jones gemiddelde voor in
dustriëlen kwam deze week even be
neden de 800, daarna trad een fors
herstel in. Deze betere stemming van
de New Yorkse beurs moedigde hier
de „koopjesjagers" aan om wat mate
riaal op te nemen.
Na weken lang een baisse-markt te
zijn geweest, wijzigde Wallstreet ein
delijk haar houding, mogelijk mede
in verband met de hogere staalprij-
zen, welke door sommige staalcon
cerns in Amerika zijn afgekondigd.
W instdeling
De winstcijfers van U.S. Steel
Corp., het grootste staalconcern, zijn
in het tweede halfjaar gehalveerd.
De winstdaling wordt toegeschreven
aan de lagere afzet en de inflatiespi
raal. Dat president Nixon echter ge
lukkig zal zijn met deze prijsverho
ging, denken wij niet. want de staal-
prijzen zijn belangrijk voor de ont
wikkeling van het prijsniveau in di
verse industrieën.
Voor de verdere gang van zaken op
onze effectenbeurs is de koers, welke
New York volgt, erg belangrijk. Men
doet o.i. goed zich niet te verkijken
op de flink gestegen koersen van
gisteren, welke tot gevolg hadden,
dat de verliezen in de loop van deze
week geleden, vrijwel werden inge
haald. Wij zien nog geen helder uit-
zioht voor de toekomst en rekenen op
ongestadig weer gelet op de krachti
ge maatregelen tegen de optredende
inflatore tendenzen.
Kon. Hoogovens kwaiti met de cij
fers over het tweede kwartaal, welke
een omzetstijging van ruim 17 pro
cent toonden. De winst nam echter
slechts met ruim 4 procent toe. De
kosten stegen in het 2e kwartaal met
23 procent, hetgeen op de beurs wel
indruk maakte. De koers van Ovens
liep terug tot 94. maar gisteren was
er weer geen wolkje aan de lucht en
steeg de notering tot 103.
Kon. Olie maakte de kapriolen van
Wallstreet mee. Eerst daalde het
fonds van 164 tot 157.50. maar
daarna trad een koersherstel in tot
164.40, zodat deze week nog een
kleine koerswinst tot stand kwam.
Philips
Philips hield zich, gezien de
omstandigheden, bijzonder goed. Een
daling manifesteerde zich van ƒ61.00
I tot 58.80, doch daarna verbeterde de
koers tot 63.50. Kon. Luchtvaart Mij
heeft in het eerste kwartaal van het
lopend boekjaar (vanaf 1 april) een
flinke winststijging te zien gegeven.
De winst nam toe van ƒ19,2 miljoen
v.j. tot ƒ21.3 miljoen dit jaar, maar
hierbij moet men in aanmerking ne
men, dat vorig jaar le kwartaal ƒ6.8
miljoen winst op verkochte vliegtui
gen was geboekt, ditmaal niet. Als
men hiermede rekening houdt, is er
dus een winstverbetering van 70 pro
cent te calculeren.
De koers van dit fonds steeg op de
kwartaalstaat niet, maar gisteren
was het luchtvaartaandeel plotseling
8 punten hoger. Merkwaardig was
het koersverloop van aand. AKU en
Zout-Organon. Eerst daalden deze
fusie-kandidaten van ƒ120 tot ƒ113
voor AKU. van 138 tot 128 voor
Zout. daarna kwam gisteren een flink
koersherstel tot resp. 120 en
138.70.
Gunstig
De Amro-bank kwam met een
halfjaarbalans, waaruit bleek, dat de
gang van zaken gunstig was. De ba
lanstellingen kwamen 23 procent ho
ger. de nettowinst 10.4 pet. Er zal een
halfjaardividend worden uitgekeerd,
voor het eerst 1.50 per" aandeel van
ƒ20 nom., dus V/t pet.
Overigens ziet het er naar uit, dat
het tweede halfjaar voor de banken
moeilijker gaat worden. De directie
denkt aan de internationale monetai
re situatie, de ontwikkeling op de
beurs, de discontopolitiek en het
strafdeposito, dat waarschijnlijk in
gesteld wordt.
Dit strafdeposito komt neer op het
renteloos deponeren van geld door de
banken bij de Ned. Bank. als een
„rode streep" indien de kredietverle
ning aan het bedrijfsleven en parti
culieren. overschreden wordt. Nu de
creditrente zo hoog is voor lange de
posito's, telt zulk een strafdeposito
dubbel zwaar voor de banken.
De obligatiemarkt hield zich deze
week vrij goed.
LAHORE President Nixon
heeft gisteren in Lahore twee
uur alleen geconfereerd met zijn
Pakistaanse ambtgenoot Jahja
Khan. Tijdens dit onderhoud
heeft Jahja Khan sterke druk op
Nixon uitgeoefend de wapen
leveranties te hervatten.
Toen Nixon in India was onder
vond hij zware pressie het wapenem
bargo te handhaven. Nixon heeft bij
de besprekingen beide partijen met
bargo t hadhaven, ixon heeft bij
of beloofd, zo zelden zegslieden van
het Witte Huis later.
Zij voegden eraan toe. dat het pro
bleem is hoe, in het belang van de
algemene Aziatische verdediging, de
wapenzendingen naar India en Pa
kistan kunnen worden hervat, zonder
een bewapeningswedloop tussen de
biede landen uit te lokken. Zij wezen
I erop dat India, in tegenstelling tot
Pakistan, een eigen wapenindustrie
I heeft en dat Pakistan sinds 1965 het
grootste deel van zijn militaire uit-
j rusting van China betrekt.
De VS staakten, zoals bekend, hun
leveranties aan de twee landen tij
dens de Kasjmier-oorlog in 1968.
Na het onderhoud van beide leiders
mochten de topadviseurs aan de
besprekingen deelnemen. De
kwestie-Vietnam, de Pa-
kistaans-Indiase verhouding en de
verslechtering van de Russisch-Chi-
nese betrekkingen waren onderwer
pen van gesprek.
Concessies
De Amerikaanse president heeft
geen pogingen gedaan om Pakistan
ertoe te bewegen weer actief lid te
worden van de militaire bondge
nootschappen ZOAVO en CENVO,
waaruit het land zich praktisch heeft
teruggetrokken na het besluit de be
trekkingen met China en de Sow-
jet-unie te verbeteren, zo deelt men
mee.
In aansluiting op zijn verklaring
bij aankomst in Lahore, dat hij het
wederzijds vertrouwen wil herstellen
in de gespannen verhouding tussen
de Verenigde Staten en Pakistan, zei
president Nixon later dat goede be
trekkingen kunnen worden gescha
pen door openhartigheid en een beter
begrip van eikaars problemen, en dat
hiervoor niet noodzakelijkerwijs we
derzijdse concessies hoeven te wor
den gedaan.
Openhartig
President Jahja Khan zei in een
toespraak tijdens een banket, dat de
gesprekken van die dag „hartelijk en
openhartig" waren geweest. In zijn
antwoord zei Nixon, dat de ontwik
kelingen in Azië van veel groter in
vloed op de wereldvrede waren dan
die waar elders ook. Ze zouden vrede
en vooruitgang brengen of de
grootste verwoesting die zij ooit ge
kend hebben. Nixon wees er in dit
verband op dat Azië over 25 jaar een
bevolkingstal van drie miljard zal heb
ben.
Tevreden
In New Delhi hebben officiële
bronnen gisteren meegedeeld, dat de
Indiase regering zeer tevreden ls
over de besprekingen tussen Nixon
en premier Gandhi. Nixon heeft bij
het uiteenzetten van zijn nieuwe Azi
atische politiek onderstreept, dat de
VS een „confrontatie" met de Sow-
jetunie zullen vermijden over
vraagstukken betreffende Azië en het
Nabije Oosten en dat zij geen partij
zullen kiezen in het geschil tussen
Rusland en China.
President Nixon, aldus genoemde
bronnen, heeft bevestigd dat de VS
hun verplichtingen tegenover landen
als Thailand in acht zullen nemen,
maar dat de Amerikaanse politiek
om de militaire betrokkenheid in
Azië te verminderen tot het einde zal
worden uitgevoerd.
Vraagteken
^EEL aandacht is besteed aan het
bezoek dat Nixon nu aan Roe
menië brengt. Het werd aanvanke
lijk van groter belang geacht dan
zijn Aziatische reis. Omdat men er
een uitdaging aan het adres van-
Moskou in zag.
Nog steeds wordt naar een verkla
ring gezocht voor het merkwaardi
ge feit, dat Nixon een uitstapje naar
Roemenië toevoegde aan een trip
door een ander werelddeel. Enig ver
hand leek niet te bestaan.
Misschien is het beter er ook niet
naar te zoeken. Mogelijk had Nixon
alleen behoefte om een naar ver
wachting weinig opzienbarende reis
door Azië af te sluiten met een tik
keltje sensatie.
In de plannen van de president zou
ook een tussenlanding te Moskou
hebben gepast. Die zou echter alles
zo gecompliceerd hebben gemaakt,
dat hij moet hebben Ingezien het
beter niet te kunnen doen.
Een oponthoud van enkele uren te
Moskou zou de Russische leiders
welgevallig zijn geweest. Het zou
echter voor de Roemeense gastheren
van Nixon een wat onsmakelijke er
varing zijn geweest.
Want iets van een uitdaging aan de
Russen heeft toch wel gezeten in het
onverwachte besluit van de presi
dent, de al vele maanden lopende
uitnodiging van Roemenië te aan
vaarden.
Hij moet zich echter realiseren, dat
hij met vuur kan spelen als hij po
litieke munt probeert te slaan uit
het sterke verlangen naar onafhan
kelijkheid. dat Roemenië openlijk
aan de dag legt.
Nixon lijkt wel eens te vergeten, dat
hij geen verkiezingscampagne meer
hoeft le voeren. Het is opvallend
hoe hij zijn woordkeus afstemt op
zijn gehoor. De (Britse) Guardian
noemt dit verontrustend.
Zo noemde de president in een toe
spraak tot Amerikaanse troepen in
Vietnam dc oorlog in dat land een
van Amerika's mooiste uren. De ge
zaghebbende New York Times zet
daar een groot vraagteken bij.
