Sir Bernard Lovell
ziet meer dan er is
In de oertijd werden
al schedels gelicht
3 Het geheim
W'
van de uil
door
J. den Boef
ZATERDAG 26 JULI 1969
X'MÏ<
if*A
Er is heel wat te doen geweest over de bedoeling van de
Russen met de Loena 15, die een baan om de maan ging be
schrijven op het ogenblik, dat de Apollo 11 met drie astronau
ten op de basis Cape Kennedy voor een historische vlucht werd
gelanceerd, ledereen raadde ernaar, behalve sir Bernard Lovell,
de grote man van Jodrell Bank, waar de grootste radio-telescoop
van Engeland staat.
Aanvankelijk reageerde hij
voorzichtig. Hij zei niet te ver
wachten, dat de Loena 15
grondmonsters van de maan
naar de aarde zou brengen.
Eerder geloofde hij, dat het
Russische maanschot het begin
was van een nieuwe serie
maanvluchten, die moeten re
sulteren in het naar de aarde
brengen van maangrond door
onbemande ruimteschepen.
Zoals bekend is Lovell
een verklaard tegenstander
van bemande vluchten naar
de maan, sinds de Russen
na het verongelukken van
de astronaut Komarov
twee jaar geleden bij
hun streven het eerst een
man op de maan te bren
gen, een niet te overbrug
gen achterstand hadden op
gelopen. Vandaar zijn lof
voor de onbemande ruim-
tevluchten van de Russen-
Openlijk kwam Lovell er
voor uit, dat hij het de
Amerikanen kwalijk nam,
door te gaan met hun po
gingen als eerste op de
maan te landen. Hij vond
dat zij maar op de Russen
moesten wachten. Dat zou de
internationale samenwer
king ten goede komen,
meende de man, die het
vertrouwen van de Russen
had gewonnen.
Het merkwaardige was
echter, dat Lovell nooit op
dat idee was gekomen, toen
de Russen wat de ruimte-
bruikte instrumenten zijn van
vuursteen gemaakt.
De gebieden waar op grote
schaal in het verre verleden getre
paneerd werd, zijn Europa en Pe
ru. De trepanatie-rage heerste in
Europa in het neolithicum, onge
veer 2000 jaar voor Christus. Ook
werd later, d.w.z. in de bronstijd
en de ijzertijd, nog wel getrepa
neerd, maar niet meer op zo'n gro
te schaal.
Het instrumentarium, dat tot voor
kort voor trepanatiee werd ge
bruikt, werd pas ontwikkeld in de
16e en 17de eeuw. Nog iets over
de gevonden aantallen: in Peru
zijn ruim 1000 bewerkte schedels
gevonden en in Europa 500. Nu
zou men zich kunnen afvragen,
BIJLAGE VAN
HET KWARTET
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
waarom deze mensen dit hebben
laten doen.
Drs. Brongers zegt hierover: We
willen over deze motieven even
speculeren mede aan de hand van
wat wij weten over hedendaagse
trepanaties bij groepen mensen,
die dit niet om neurochirurgische
redenen doen. Bij deze mensen zijn
vaak langdurige hoofdpijn en aan
vallen van epilepsie reden om
tot trepanatie over te gaan. Ook
vaart betreft vèr op de
Amerikanen voor leken te
zijn en daar volop propa
gandistische winst uit wis
ten te slaan. In die tijd
zong hij als geen ander de
lof van de Russen en maak
te hij hun successen soms
nog mooier dan zij volgens
Moskou waren.
Dat was onder andere het
geval, toen Russische ruim
teschepen op Venus zouden
zijn geland inderdaad in
drukwekkende prestaties.
Later moesten de Russen
echter zelf toegeven, dat
van een landing geen spra
ke had kunnen zijn, omdat
de afgestoten apparatuur
door de enorme hitte tij
dens de val al was gesmol
ten.
Geïrriteerd toonde Lo
vell zich heel sterk, toen hij
het Amerikaanse voorne
men, drie astronauten (on
der leiding van Frank Bor-
man) om de maan te laten
cirkelen om vervolgens
naar de aarde terug te ke
ren, als onverantwoordelijk
veroordeelde. Hij achtte het
uitgesloten, dat zij levend
zouden terugkeren.
Dat Lovell, die werkelijk
een groot man is op zijn
eigen vakgebied, zich op
een ontstellende manier had
laten gaan bleek uit de bij
na perfecte vlucht, die Bor-
man en de anderen kort
daarna om de maan maak-
wordt de operatie wel bij geeste
lijk gestoorden uitgevoerd. Voor
sommige hoofdpijnen en epilep
tische aanvallen is het ook ratio
neel te begrijpen dat het openen
van de schedel tot verlichting kan
leiden.
De techniek om met schedelbot
te manipuleren, kan de mens zich
hebben verworven toen hij hoofd
wonden van zijn stamgenoten ver
zorgde na een gevecht waar met
knotsen was gestreden. Trepana
ties aangebracht na dit soort ver
wondingen, zijn ook waargenomen.
Als een magische verklaring
voor de verlichting van hoofdpijn
na een doorboring, kan men zich
voorgesteld hebben dat een kwade
geest de getrepaneerde verliet.
Vervolgens kan men zich omge
keerd ook voorgesteld hebben dat
de getrepaneerde een beter con
tact met de geestenwereld had.
Hierdoor kwam hij in een geur van
heiligheid te staan. De sociale sta
tus van de geopereerde werd
daardoor hoger.
„Uiteindelijk kan het zo gewor
den rijn dat men, om een sociaal
hogere status te verwerven, zich
een trepanatie moest laten gedo
gen. Een soort inwijding. Men
vindt soms meerdere getrepaneer-
den in één graf.
Ook speelden magische redenen
een rol. In de gebieden, waar werd
geopereerd, vindt men ook losse
stukjes schedelbot, de zogenaam
de rondellen, die als amuletten
werden beschouwd. Aan de hand
van de gevonden schedels heeft
men kunnen constateren, dat vaak
meer dan één operatie met succes
werd uitgevoerd. Dit kan men zien
aan de genezen wondranden.
Nog Iets over de gebruikte
instrumenten. In het begin van de
ze eeuw werd in Bingen in
Duitsland een collectie Romeinse
chirurgische Instrumenten gevon
den, bijna geheel uitgevoerd in
De radio-telescoop in Jodrell Bank
ten. Met de Russen bleef
hij echter volhouden, dat
het onnodig was, mensen
levens te riskeren.
Lang voordat de Apollo
11 aan zijn maanreis begon
was Lovell een van de men
sen, die de stellige verwach
ting uitspraken, dat de Rus
sen tegen die tijd wel voor
een verrassing zouden zor
gen. Dat de wens hierbij de
vader van de gedachte
was zou later duidelijk blij
ken. Een wens overigens,
die ingegeven werd door
het verlangen, dat de Ame
rikanen tóch niet de eer
sten zouden zijn.
En toen werd de lance
ring van de Loena 15 be
kendgemaakt, drie dagen
voordat de Apollo 11 van
Cape Kennedy zou vertrek
ken. De Russen maakten er
zelf niet veel ophef van.
Lovell aanvankelijk ook
niet. Maar toen de Loena 15
in een baan om de maan
was terechtgekomen ver
klaarde hij te menen, dat
alle tekenen erop wezen;
dat het Russische ruimte
vaartuig op de maan zou
landen en daar monsters
van het maangesteente zou
verzamelen.
Enkele dagen later meld
den de Russen echter, dat
de Loena 15 zijn taak had
voltooid. Zij ontkenden
zelfs, dat het ruimteschip
zou worden gebruikt voor
een zachte landing of voor
terugkeer van de maan met
monsters van de maanbo-
dem. Lovell vond dat
vreemd, omdat hij weiger
de aan te nemen, dat er iets
mis was gegaan met de
Russische plannen. Per slot
van rekening werkte de
Loena nog perfect.
,.Als dat werkelijk alles
is, wat de Russen van plan
waren dan zou ik het
vreemd vinden dat zij op
het moment van de Apol-
lo-maanvlucht een onbe
mande satelliet met zulke
matige prestaties zouden
lanceren. Daarom heb ik
het gevoel, dat er iets gaat
gebeuren. Misschien wacht
de Loena al draaiende op
een gunstige positie om een
zachte landing te kunnen
uitvoeren", aldus Lovell, die
er aan toevoegde dat er
vreemde dingen schenen te
gebeuren.
Lovell leek gelijk te krij
gen, toen zaterdag de kring
loop van de Loena om de
maan werd gewijzigd. Hij
meende de mogelijkheid
niet te moeten uitsluiten,
dat het Russische ruimte
schip signalen uitzond naar
een capsule, die op het
maanoppervlak zou zijn ge
land. En zelfs nadat maan
dag tegen de avond de Loe
na met grote snelheid op
de maan terecht was geko
men, gaf Lovell de moed
nog niet op.
Volgens de Guardian zei
de geleerde het niet onmo
gelijk te achten dat een
landingspoging was gedaan
om monsters te verzame
len. Voor hem was het al
leen de vraag, wanneer de
capsule de maan weer zou
verlaten. Aan het abrupt
afbreken van de signalen
kende hij niet al te veel be
tekenis toe. Naarmate de
tijd verstreek gaf hij ech
ter toe, dat de Loena 15 te
pletter geslagen zou kunnen
zijn.
Het is de vraag, of sir
Bernard Lovell met de wij
ze waarop hij de ruimte
programma's van beide gro
te mogendheden 'begeleidt'
iemand een dienst bewijst.
Willen de ruimtevaart-pro
gramma's van deze landen
werkelijk uit de sfeer van
een wedloop op leven en
dood worden getrokken,
dan moeten mannen als Lo
vell een beter voorbeeld go-
ven dan zij tot nog toe heb
ben gedaan. Nu maken zij
de verwarring en de frus
tratie alleen meer groter.
Enkele dagen geleden
legde Lovell zich bij de fei
ten neer, zij het wat moei
lijk. Samenwerking in de
ruimte is mogelijk gewor
den, nu de Amerikanen als
eersten de maan hebben
betreden, zegt hij. Alsof de
Russen al jaren staan te
trappelen van ongeduld om
een eind te maken aan de
geldverspillende wedijver.
Zo is het toch ook weer
niet. Hetgeen niet weg
neemt dat Lovell met zijn
nieuwe uitspraak het groot
ste gelijk van de wereld
mag krijgen.
-
Het lijkt op een
maar zelfs
een uil met z'n
e. ^scherpe ogen zal
nauwelijks kun-
■nen ontdekken
wat deze af
beelding voor
stelt. Het zijn
namelijk tien
duizenden nieti
ge ringetjes, die
in het kracht
veld van een
hoefijzermag
neet deze won
derlijke formatie
hebben gevormd.
De ringen heb
ben een middel
lijn van minder
dan een millime
ter. Ze slaan de
informatie op
waarmee een
computer werkt.
.El
brons. In deze collectie komen
twee kroontrepanen voor. Dit zijn
buisvormige objecten die aan één
opening van een zaagtanding zijn
voorzien. Zij werden op deze wijze
van een fietelboor door een boog,
die opvouwbaar was, in draaiende
beweging gebracht. Zij zijn voor
zien van een centreerpin.
Uit Nederland zijn irit het ter
pengebied van Groningen en
Friesland een aantal rondellen en
een getrepaneerde schedel be
kend. Drs. Brongers meent dan
ook, dat er zich rond het begin
van onze jaartelling in het
Noordnederlands kustgebied een
trepanatiecentrum geweest kan
zijn.
Een deel van het Romeinse instrumentarium om schedels te openen.
De tekening geeft weer, hoe deze instrumenten werden gebruikt.
bom
voorafgaande paar eeuwen het
openen van de schedel en de
daarop volgende behandeling van
de buitenste delen van de hersens
door het optreden van'besmetting
bijna steeds had geleid tot de
dood van de geopereerde. In me
nig ziekenhuis was een schedel
doorboring ïn de vorige eeuw ver
boden, omdat dat het ziekenhuis in
diskrediet zou hebben gebracht.
In de vroegere geschiedenis van
de mensheid moet het doorboren
van de schedel geheel andere mo
tieven hebben gehad dan thans.
Het schedelbot bestaat uit drie la
gen: een gladde buiten- en binnen-
laag met daartussen een
sponsachtig weefsel. Het principe
van alle in oude tijden gebruikte
operatie-technieken is dat men
voorzichtig de buitenste gladde
laag en de sponsachtige laag
doorsneed. Het te verwijderen
stukje bot, de rondelle, zat dan
alleen nog maar vast aan de sche
del met de dunne binnenste gladde
laag. Om de operatie nu tot het
eind te brengen, werd met een
beitelachtïg voorwerp de rondelle
uit de ontworpen opening gewipt.
De zeer dunne binnenste gladde
laag brak dan af en het doel, het
hersenvlies niet te beschadigen,
was bereikt.
Om de twee eerste lagen te
doorsnijden, heeft men verschil
lende methoden gebruikt. Soms
sneed of krabde men eerst twee
evenwijdige sleuven in de schedel.
Loodrecht daarop werden dan
weer twee gleuven gemaakt. In het
midden ligt nu een vierkant stukje
bot dat er eenvoudig uitgewipt kan
worden. Wanneer men een schedel
met een dergelijke beschadiging
vindt, is het op het eerste gezicht
duidelijk, dat er iets bijzonders is
gebeurd, aldus drs. Brongers.
Dergelijke schedels vormen dan
ook het bewijs dat de prehisto
rische trepanatie een realiteit is.
Bij andere technieken is het name
lijk niet zo gemakkelijk de openin
gen te onderscheiden van openin
gen die op andere wijze in de
schedelwand kunnen ontstaan, bij
voorbeeld door ziekten, doodslag
of na de dood.
Andere technieken zijn het
wegschaven van het bot met een
vuurstenen schrabber of met een
krombeksteker een cirkelvormige
gleuf in het bot ritsen. Ook werd
soms rond de plek waar het gat
moest komen, een serie kleine
gaatjes gemaakt. Tot slot werden
dan de stukjes bot tussen de gaat
jes weggebroken.
Drs. Bronger6 is tot de slotsom
gekomen, dat de schaaftechniek
het meest is toegepast. De ge
ien schedel, die meermalen Is doorboord. Aan de wondranden kan men
dat deze operaties met succes zijn verlopen.
TÏN' door C. KEIZER
VEBj
"dJersenopera,'es ziin tot nog
een hachelijke zaak, on-
ks de vele moderne tech-
fien die worden toegepast.
fl operatie begint met het
•ospeFboren van de schedel, het
en c"'<ste bot 'n
ink iselijk lichaam.
is nog niet zo heel lang
den, dat een aantal jongelui in
terdam een schedeldoorboring
alQdnoerde, om een beter, denk-
son te krijgen. Het was iets
ws. Dagelijks werd erover ge-
Dur;:ilceerd- Deze hele zaak komt
een ietwat vreemd licht te
n AP. als men een onlangs
chenen studie leest van drs. J.
vijk Pron9ers van de Rijksdienst
155. het Oudheidkundig Bodemon-
nek te Amersfoort over sche-
(doorboringen), ge
publiceerd In het maandblad Spie
gel Historiael.
Drs. Brongers zegt, dat uit op
gravingen is gebleken, dat men in
pre- en proto-historische tijden
voor zeer vergaande trepanaties
niet terugdeinsde en vaak met suc
ces dergelijke ingrepen werden
uitgevoerd, d.w.z. dat de geope
reerde nog jarenlang in leven
bleef.
Tegen het eind van de vorige
eeuw kwamen Franse onderzoe
kers tot de ontdekking, dat men
reeds in het neofithicum (steentijd)
in staat was om bij levende
mensen een opening in de sche
delholte te maken op een zodanig
voorzichtige wijze dat een groot
deel van de zo behandelden deze
operatie kortere of langere tijd
overleefden.
De moderne neurochirurgie
kwam pas tot bloei vanaf het be
gin van deze eeuw, nadat in de
