Met Reconstructie het
dieptepunt bereikt
Hevige concurrentie in
het lcruideniersbedrijf
Tsjombe
ENGELSE KERKZANG
WARE BELEVENIS
Koorfestival '69 wercl
een grandioos succes
„Sof der Zotheid"
imponeerde niet
Uitstekende
Nederlandse
„Heilig boek" van de
mormonen ontmaskerd
eigentijdse
composities
Politieke boodschap bleek grote farce
Elly Ameling en
Jörg Demus:
gave synthese
King's College Chapel Choir
Blake vraagt
hervatting
voedselhulp
Hoogtepunt
„FundamenteL
regels in
de Grondwet.
Winststijging moet van omzet komen
Festival harmonie-
en fanfarekorpsen
Discussie Haagse
Schilderswijk
6
MAANDAG 30 JUNI 1969
AMSTERDAM Het kunstmatig in
het leven gehouden, subsidie verslin
dende Holland Festival heeft met Re
constructie, wat men een opera durft
te noemen, het absolute dieptepunt be
reikt.
Reconstructie is een eindeloos, onmo
gelijk vervelend knutselwerk, dat
slecht cabaret- en circuswerk nodig
heeft om effect te bereiken.
Wat politiek een aanklacht heet te
■tjn, is niet meer dan een aanfluiting
geworden. Het is beschamend, bedroe
vend en teleurstellend dat zeven
kunstenaars onder dit produkt hun
naam hebben durven zetten.
Vijf componisten. Van Vlijmen. An
dnessen, Mengelberg, Schat en De
Leeuw, hebben een muzikaal nietszeg
gend geheel geschapen met chaotische
AMSTERDAM -In de geheel ge
vulde kleine zaal van het Concertge
bouw hebben Elly Ameling en de pi
anist Jörg Demus zaterdagavond in
het kader van het Holland Festival
een concert gegeven waarbij afwisse
lend lied-groepen en pianocomposi
ties van Mozart ten gehore werden
gebracht.
Het programma was in drie afde
lingen gesplitst. De jonge Mozart, de
eerste jaren in Wenen en de
meester-jaren. Een weinig zinvolle
indeling overigens van het werk van
een componist, die niet ouder werd
dan vijfendertig jaar, en wiens zg.
„vroege" composities in vele gevallen
een reeds volmaakt evenwicht toon
den tussen vorm en muzikale inhoud.
Ter illustratie diende het Menuet
in G waarmede de panist Jörg De
mus de avond opende. Mozart schreef
dit Menuet in 1762. Hij was toen zes
jaar. Een zeldzaam gaaf miniatuurtje,
waarin geen enkele tijdgenoot of la
tere componist ook maar enige ver
betering had kunnen aanbrengen.
Na dit menuet speelde de pianist
de bekende variaties over Ah, vous
dirai-je Maman uit 1778. Als men De
mus beide werkjes heeft horen spe
len wordt men weer eens bepaald bij
het feit dat niets uit het klavieroeu-
vre van Mozart gemakkelijk is. Het
schijnbaar kinderlijke en het geniale
zijn op wonderlijke wijze verweven.
Het technisch raffinement en de
bijna onbeperkte nuanceringsmoge
lijkheden die het toucher van demus
mogelijk maakt, leidden in deze com
posities tot volmaakte reproducties.
De sonate in C gr. KV 330 trof het in
de vertolking iets minder. Niet alle
versieringsnootjes kwamen geheel
gaaf door.
De zang van Elly Ameling heeft
haar deze avond weer doen kennen
als een onzer beste vocalisten. Tech
niek, toonvorming en voordracht zijn
van superieure kwaliteit en gaan
vrijwel steeds op gelukkig wijze sa-
Van de vele gezongen liederen noe
men wij die op Franse tekst
(Oiseaux, sl tous les ans en Dans un
bois solitaire), de twee doorgecompo-
neerde liederen Das Vellchen en
Abendemfindung het geestige Als
Luise die Briefe ihres ungetreuen
Liebhavers verbrannte en het serena-
de-achtige Komm, liebe Zither, waar
in Benny Ludemann op verrassend
fraaie wijze een mandolfhe-solo liet
Dat de gevierde zangeres voor de
begeleidingen moeilijk een betere
partner had kunnen vinden dan Jörg
Demus behoeft nauwelijks vermeld.
Zang en begeleiding vormden steeds
een volmaakte eenheid.
W. H. WOLVEKAMP
momenten, met goedkope musicaleffec
ten en een er met zijn haren bijgesleep
te Mozart als sfeer-element. Niets
nieuws hebben zij tot stand gebracht.
Vijf componisten hielden een demon
stratie van compositorische armoede.
Twee schrijvers. Claus en Mulisch,
zyn er niet in geslaagd hun zogenaamde
politieke boodschap over te brengen.
Waar zij wèl uitstekend in slaagden
is een reeks banaliteiten. Als stoute
jongetjes hebben zij vieze woordjes
uitgekraamd, waarmee men bij een
klein deel van het publiek nog succes
oogstte ook. De aankleding moet enor
me sommen gekost hebben, de uitkle-
ding maakte het geheel nog goedkoper,
nog banaler.
De schrijvers hebben dit werk „een
moraliteit", een reconstructie van de
moord op de gestalte van Che Guevara
genoemd. (In de loop van de voor
stelling wordt diens stenen beeld uit
acht fragmenten opgebouwd; ten slotte
staat de elf meter hoge figuur in het
volle licht).
Voorts moet de opera een recon
structie van het Don Juan-thema van
Mozerts Don Giovanni zijn en tevens
een reconstructie van de operavorm
in het algemeen.
In 26 elkaar alfabetisch opvolgende
hoofdstukken wordt de voorlopige
triomf en de ondergang van het im
perialisme verbeeld. Tegelijkertijd ziet
men de wederwaardigheden van de di
rectieleden van een super-trust, die al
le Noordamerikaanse ondernemingen
in Latijns Amerika omvat
Ten slotte, Desiderius Erasmus, ka
merdienaar van Don Juan,verbeeldt de
„weifelende en daardoor fatale hou
ding van al te angstvallige rechtscha
penheid."
Beschamend
Samenvattend kan men stellen: „Re
constructie heeft enkele grappige mo
menten, is muzikaal beschamend, heeft
een zwakke, doorgaans banale tekst
de politieke betekenis is een farce
(Chevara beheerst alleen als beeld het
geheel, niet als politieke figuur) en is
(Vervolg van pag I)
Op een conferentie van alle Kongo
lese leiders in Coquilstad werd hij
door de centrale overheid gear
resteerd en beschuldigd van hoogver
raad. Twee maanden later werd hij
vrijgelaten nadat hij beloofd had dat
Katanga deel van Kongo zou blijven
uitmaken. Eenmaal terug in Elisabeth-
stad trok hij deze belofte in en
hervatte de strijd. Ook een in okto
ber 1961 gesloten bestand bracht daar
geen verandering in. Niemand hield
zich er aan. Het conflict veroorzaakte
de dood van VN-secretaris generaal
Dag Hammarskjoeld, die op 17 sep-
termber 1961 bij een vliegtuigongeluk
in Afrika om het leven kwam.
Ballingschap
Enkele maanden nadat Tsjombe in
januari 1963 door de knieën was ge
gaan, ging hij in ballingschap. Hij
verbleef voornamelijk in Madrid. In
juli 1964 riep president Kasavoeboe
hem naar Kongo terug en benoemde
hem tot premier van een over
gangsregering. Er was in die tijd veel
verzet tegen de centrale regering.
Met Belgische en Amerikaanse hulp
slaagde Tsjombe erin dit verzet te
breken.
President Kasavoeboe dwong hem
op 13 oktobe 1965 tot aftreden toen
hij merkte dat Tsjombe's Cona-
co-partij bij de verkiezingen in
maart van datzelfde jaar, de meer
derheid behaalde. Generaal Moboe-
toe, de tegenwoordige president,
kwam in zijn plaats.
Tsjombe vertrok weer als balling
naar Madrid, waar hij opnieuw sol
daten huurde voor een offensief in
Katanga. Op 17 maart werd Tsjombe
in Leopoldstad bij verstek veroor
deeld op beschuldiging van hoogver
raad. Op 1 juli van dat jaar maakte
hij met zijn particuliere vliegtuig, een
geheimzinnige reis. Toen werd hij
naar Algiers ontvoerd.
DEN HAAG Een belevenis was
het optreden van hel wereldberoem
de King's College Chapel Choir uit
Cambridge gisteravond in de Grote
Kerk.
Het in 1953 gestichte koor, dat oor
spronkelijk ten doel had dagelijks in
de kapel van het King's College te
Cambridge te zingen, handhaaft nog
ongeveer dezelfde samenstelling als
ten tijde van zijn oprichting. Een
vijftiental jongens variërend van
acht tot dertien jaar en veertien stu
denten tot ongeveer de leeftijd van
22 jaar vormen onder hun leider Da
vid Willcocks uit uitgelezen koor.
Een strenge selectie garandeert de
kwaliteit van de zangers. Wat daar
dan nog bijkomt en wat dit concert
tot een onvergetelijke belevenis
maakte die iemand dwingt zijn cri
teria op het gebied van de koorzang
een heel eind naar boven te verleg
gen, is het resultaat van een meer
dan vijfhonderd jaar oude traditie
op het gespecialiseerde gebied van
de Engelse koorzang.
Het eerste wat opviel was wel de
ongekunstelde directheid waarmee
glaszuiver en in volkomen harmonie
met de akoestiek van de kerk. de
muzikale lijnen werden uitgezet.
Zonder instrumentale steun bleven
de hoge jongenssopranen, de coun
tertenors, de tenoren en de bassen
•teeds zuiver en wisten zij zonder
ooit geëmotioneerd te zingen, de mu-
*iek zijn uitermate indringend ka
rakter te geven.
k Het wachtende publiek werd bij
het begin verrast doordat ineens
achter hun ruggen bij de ingang het
Laudate Nomen van C. Tye klonk,
gevolgd door het prachtige Miserere
Mei van Allegri. Tijdens dit tweede
werk kwam het koor langzaam naar
voren lopen, terwijl hen halverwege
van voren uit de kerk een nog on-
zichtbaar tegenkoor tegemoet Monk.
De gehele ruimte van de kerk was
op deze manier schitterend gebruikt.
Tezamen zongen zij vervolgens wer
ken van Parsons, Bynd, Philips en
Harris, Vaugham Williams en Gou-
denough.
De jeugdige organist John Wells
zorgde daarbij tweemaal voor een
kort tussenspel op het orgel.
In de prachtige uit 1922 stammen
de mis voor solostemmen en acht
stemmig dubbelkoor van Ralph
Vaugham Williams werden ragfijne
verstilde momenten geweven, die
echter ruw werden verstoord door
het rond de kerk voortjakkerende
verkeer.
De symboliek ligt er duimendik
bovenop: binnen de kerk het produkt
van een eeuwenoude culturele tradi
tie die by ons op dit gebied ont
breekt daarbuiten het geraas van
de huidige geïndustrialiseerde we
reld, dat deze muziek zonder scru
pules luid overstemt.
De eenvoud en de directheid die
dit concert kenmerkten roepen ten
slotte de vraag op naar de blijvende
waarde van moeilijke constructies
en „reconstructies" waar wij ons
heden ten dage mee vermoeien.
E. J B.
als voorstelling het toppunt van ein
deloze verveling.
Jammer van alle inspanning, van j
wansmaak getuigen dat men dit opera
genoemd heeft, ergerlijk dat subsidie
gelden op deze wijze in een Holland
Festival in het water gegooid werden
en droevig dat zeven kunstenaars met
niet meer dan dit voor de dag zijn ge
komen.
ADR. HAGER
GENÈVE Secretaris-generaal dr. E.
C. Blake van de Wereldraad van Ker
ken heeft een beroep gedaan op de lei
ders van Nigeria en Biafra. om het mo
gelijk te maken dat de voedselvluchten
hetvat kunnen worden.
Twee weken geleden werden de
voedselvluchten gestaakt nadat een
vliegtuig van het Rode Kruis was neer
geschoten. Sinds dit weekeinde zitten
de hulpverleningscentra van de kerken
en van het Rode Kruis in Biafra ge
heel zonder voorraden.
SCHEVENINGEN Het
laatste accoord is verklonken, de
prijzen zijn gevallen! Een mon
ster-organisatie rond 6000 zan
gers uit de gehele wereld is
voor de Federatie van Ned. Zan
gersbonden een daverend succes
geworden. Maandenlange voor
bereidingen waarbij tal van pro
blemen moesten worden over
wonnen zijn bekroond: de ama
teurkoorzang leeft! Die weten
schap is de grootste winst van
het 3e Internatinoaal Koorfesti
val, waar meer dan 50 koren om
de eer hebben gestreden.
Tal van contacten zijn gelegd meer
dere uitwisselingen reeds besproken
en toch bestaat er bij de organisato
ren een gevoel van teleurstelling. De
aandacht die dit festival van de zijde
van radio en televisie heeft gekregen
is minimaal. Een ernstig verzuim van
de NOS, bovendien een gemiste kans!
Vergelijkt men de kwaliteit van de
koorzang uit ons land met die van de
buitenlandse koren, dan blijkt ons
land bepaald niet toonaangevend.
Technisch en muzikaal waren som
mige buitenlandse koren overrompe
lend goed, koorzang van welhaast
professionele kwaliteit. De oorzaak
hiervan kan in de eerste plaats ge
zocht worden bij het muziekvak op
de scholen, dat bij ons doorgaans
stiefmoederlijk is bedeeld. Muziek als
„verplicht" leervak is noodzaak, de
jeugd van nu zal „straks" over een
zee van vrije tijd beschikken. Het is
de plicht van de huidige overheid
ook met de gedachte aan ama-
teur-muziek, aandacht te schenken
aan dit vrijetijdsprobleem.
Zware taak
Vijf dagen lang was de Scheve-
ningse Kurzaal het centrum van de
koorzang. De jury, bestaande uit
prof. Ir. iHenk Badings, John Alldis
en Vic Nees, heeft ruim 50 koren
beluisterd. Een zware taak waarvan
men zich met ernst heeft gekweten,
al kon men op de puntenverdeling
kritiek beluisteren. De acht koren die
zaterdagavond tijdens het slotconcert
optraden bleken echter eervolle
prijswinnaars, zij verdienden deze
jury-onderscheiding ten volle.
Het is uiteraard ondoenlijk alle
prijswinnaars op te sommen. Grote
winnaar was Bror Samuelsen met
zijn Mariakören uit Vasteras uit
Zweden, die met vier eerste prijzen
huiswaarts toog! Voortreffelijke
koorzang en zij zorgden op deze
laatste avond voor de climax. Doch
ook Tsjecho-Slowakije kwam uitste
kend voor de dag met o.a. Ceska
Pisen, die de eerste prijs A voor ge
mengd koor in de wacht sleepten.
Sublieme koorzang hoorde men van
het Deense koor uit Kopenhagen, ge
volgd door perfect optreden (Stra-
winsky) van de kleurrijke Ameri
kaanse meisjes. Hongarije kan even
eens trots zijn op het bereikte resul
taat en het mannenkoor uit het Lim
burgse Mechelen hield de Neder
landse eer op.
Hoog peil
Hét Bejaardenkoor UW uit Rot
terdam won de 3e prijs, Rijswijks
Don Boscokoor de 2e prijs in afd. C,
in afd. B was de 2e prijs voor het
Edith Steinlyceum Excelsior nam de
2e prijs van de vrouwenkoor mee
naar Rotterdam evenals Kunst Na
Arbeid uit Dordrecht. Het Kleinkoor
van het Voorburgse St. Maartenscol-
lege behaalde van de Nederlandse
koren het meeste aantal punten!
Mariakören behaalde bij dit con
cours het hoogste aantal punten n.l.
400 en de dirigent mocht uit handen
van wethouder Wilzen de prijs van
de Gemeente 's-Gravenhage, vervaar
digd door Aart v.d. IJssel, in ont
vangst nemen. Zo kwam een einde
aan een meer dan geslaagd festival
op zeer hoog peil, dat tot stand
kwam dank zij veler inspanning,
dank zij de steun van de gemeente
's-Gravenhage.
De president en de vice-president,
de heren A. J. W. Janmaat en H. F.
B-rune, zullen ongetwijfeld trachten
ook het 4e koorfestival over 2 jaar in
Den Haag te organiseren. Hopelijk zal
men dan dit festival losmaken van
het Holland Festival, dit bleek een
weinig gelukkige combinatie!
ADR. HAGER
De veelbesproken opera Recon
structie is eindelijk op de plan
ken gebracht. Maar voor het zo
ver was had men wel
veel werk aan het reuzenbeeld
van Che Guevara. Het is toch
allemaal voor elkaar gekomen,
en. het was een letterlijk hoog
tepunt in het Holland Festival:
op de foto Che, zo te zien een
van minzaam allooi, in Theater
Carré in Amsterdam.
ROTTERDAM In een redelijk
gevulde Rotterdamse Schouwburg
hebben de Rotterdamse Studenten
zaterdagavond onder regie van de
jonge Amsterdamse regisseur
Maarten Lamers hun lustrumstuk
„Erasmuze of de sof der Zotheid" van
Manuel van Loggem in première ge
bracht. Een vrij amateuristische
voorstelling die het publiek bij vla
gen wel wist te boeien, maar die uit
eindelijk toch onder het studenten-
peil bleef.
De opzet van het geheel was lang
niet kwaad, in een soort musicalvorm
hebben de schrijver en de regisseur
Erasmus geconfronteerd met het te
genwoordige tijdsbeeld, d.w.z. sprin
gende en dansende hippies en dron
ken automobilisten. Met aan zijn zij
de de zotheid (in de vorm van een
beeldschoon, wellustig meisje) en een
Erasmus van onze tijd dwaalt deze
oude-Rotterdammer door een dwaze
wereld waarin vrijwel niemand zijn
boeken blijkt te hebben gelezen. Hij
deelt een handtekeningetje uit, ver
baast zich dat zijn afbeelding op een
briefje van 100 staat, bekvecht wat
met Maarten Luther over diens on
verdraagzaamheid om vervolgens
voorgoed weer in te slapen,
(waarschijnlijk tot een volgend her
denkingsjaar).
Een aardig gegeven dat door de
studenten (lees de regisseur) helaas
veel te traag werd uitgewerkt. Met
name de dialogen tussen Erasmus en
Luther moesten er als het ware uit
getrokken worden, waardoor we een
loodzwaar idee van deze humanist
overhielden, en dat kan vast niet de
bedoeling zijn geweest
Gelukkig waren de liedjes en
dansjes van de hippies een stuk vro
lijker zodat een deel van de voorstel
ling toch nog een amusant karakter
kreeg. Met name de ballade van de
verdraagzaamheid en een dwaze vrije
liefdesdans werden door het „koor"
vlot gebracht. Jammer was het dat
sommigen dialogen door de muziek
volkomen verloren gingen, een regie
fout die men toch zeker had kunni
voorkomen.
De rol van Erasmus werd wel aa:
dig getypeerd door Richard
Bijsterveld, Erasmus II werd ht
vlot gespeeld door Hans Veldhuize
Saskia Stuiveling kwam als zothei
helaas wat te zachtjes door; voor
haar zingen was aan de matige ka:
maar zij vertolkte haar rol op orig
nele wijze. De aankleding en de de
cors (van Simon Kramer) ware
uitstekend verzorgd. De muzie
klonk goed maar op den duur w
wat eentonig.
Tot slot bloemen voor de dames
een zuurstok voor de heren, wat da
de zotheid ten top moest voorstellei
U kunt het vanavond allemaal no
eens gaan zien; d'een eert 't, d'and<
weert 't, wat deert 't...
J Boddat
ARNHEM De meerderheid van di
algemene vergadering van de Neder
landse juristenvereniging is er voor, da
in de Grondwet fundamentele regelj
(zoals het recht van vrije menings
uiting en van vereniging en vergade
ring) zou worden geformuleerd en da
daaruit blijkt of zij al dan niet directe
civiel-rechterliike werking hebben.
Met civiel-rechterlijke werking wordt
hier bedoeld dat de burgers en de or.
ganisaties van burgers ook in hun
verhoudingen tot elkaar, die door het
privaatrecht worden beheerst, zich
kunnen beroepen op die grondrechten
die oorspronkelijk rechten waren ter
bescherming van de burgers tegenover
de overheid.
Bijna eenstemmig verwierpen de ju
risten zaterdag de idee dat zulks be
palingen moeten worden opgenomen
ten aanzien van grondrechten in het
algemeen.
(Door onze economische medewerker)
DE jaarverslagen van onze drie grote kruideniers zijn nu ver
schenen, van Albert Heijn, P. de Gruyter en Simon de Wit.
Natuurlijk zyn er nog andere belangrijke levensmiddelenbedrjjven:
van de coöperatie, de vrijwillige filiaalbedrijven en enkele grote
zelfstandige middenstanders, maar alleen de cijfers van de grote
drie staan ter beschikking en zijn onderling vergelijkbaar.
Het is beslist nog niet zo dat de
jaarverslagen een overdaad aan ge
gevens bevatten, maar wij komen
toch wel een eind. En dit geeft ons
een aardige kijk op de gang van za
ken bij deze bedrijven, die bij iedere
AMSTERDAM Liefhebbers van
harmonie en fanfare waren zaterdag
avond naar het Concertgebouw geko
men dus wel niet het „gewone"
Gebouwpubliek, zoals de spreker na
mens de overkoepelende stichting
had gewenst om de vier uitverko
ren korpsen, die het Holland Festival
mochten opluisteren, te beluisteren.
Het concert werd besloten door de
koninMijke harmonie Thorn uit
Thorn, die onder J. W Jacobs een
verbazingwekkende uitvoering van
de ouverture Thermidor van Scassola
en van de Manhattan Symphony van
Oud-Egyptische grafdocumenten
(van onze kerkredactie)
NEW YORK Papyrus-fragmen
ten van 2300 jaar oud zijn thans het
middelpunt van een discussie met de
mormonen over de inspiratie van
hun stichter en profeet Joseph Smith.
Het staat vast, dat deze papyri deel
uitmaakten van een Egyptische rol,
die de mormonen in 1835 in hun bezit
kregen. Onder goddelijke inspiratie,
zoals hij zei, vertaalde Smith de hiër
ogliefen als het Boek van Abraham,
sindsdien een van de heilige boeken
der mormonen.
Egyptologen, die de fragmenten
hebben bestudeerd, zeggen, dat er to
taal geen verband is tussen de „ver
taling" en het origineel. De papyri
stellen namelijk gewone Egyptische
grafdocumenten voor.
Het muisje kan nog een staartje
hebben, want op grond van passages
in het Boek van Abraham sluiten de
mormonen negers uit aan kerkelijke
ambten.
HOEVEN De 6-jarige A. Buur
stede uit Hoeven werd tijdens het
plotseling oversteken van de straat
door een bromfietser overreden en
gedood.
TER AAR De 73-jarige me
vrouw A. Pieterse uit Leimuiden
werd zaterdag door een bestelauto
overreden en gedood toen zij plot
seling de straat overstak.
Lancen gaf. De opening was verzorgd
door Honsels harmonie uit Honse-
lersdijk. Ook deze dwong dadelijk
respect af door een boeiende vertol
king van de Legend van Creston, een
voor harmonie geschreven opus.
De resultaten deden in dubbel op
zicht nog positiever aan bij de uit
voering van Faja Lobbi van Karei
van Dijck, tevens de dirigent der
harmonie. Een kleurig, bewogen stuk.
voortreffelijk geïnstrumenteerd, en
met opvallende geestdrift en toewij
ding vertolkt.
Was dit reeds een specimen van
het Nederlandse componeren voor
deze ensembles, de fanfare Kunst na
Arbeid uit Purmerend zou deze in
druk nog versterken in het Diverti
mento Festivo, een vijfdelgie suite
van Otto Ketting, bondig, tekenend,
vooral in de ouverture oorspronkelijk
en knap, ook opvallend door de
voortreffelijk aangepaste instrumen
tatie. inzonderheid bij het slagwerk,
en als zodanig een pleidooi voor „de
opdracht."
De jonge dirigent Jan Vermaak
bracht het met zijn getrainde muzi
kanten uitstekend tot klank, evenals
de Persiflages van Gerard Boedijn,
ook een rechtaan op de fanfare
geschreven stuk, dat met ere mag
worden gerekend tot de muzikale Ne
derlandse „schilderkunst" van de ei
gen tijd.
De andere fanfare. Flora
(Aalsmeer) speelde onder Jan Zwa
german een wat goedkope American
Folk Suite van Walters met veel en-
train en soms fraaie klank, en de
Entrance and March of the Peers van
Sullivan in een arrangement van
Mellema, dat echter niet steeds vlek
keloos klonk.
Als geheel bewees deze avond, dat
er in Nederland voor deze ensembles
dankbare werken in het patroon van
deze tijd worden gecomponeerd, en
dat er door dilettanten als die van j
Thorn en elders voorbeeldig wordt
gemusiceerd.
Ad Int. I
huisvrouw en tegenwoordig ook
bij de meewinkelende echtgenoot
bekend zijn.
Wij beginnen met het aantal win
kels op het eind van 1968:
AH PdG SdW
bedieningswinkels 13
zelfbed. winkels 269 338 106
supermarkten 125 77 40
totaal winkels 407 415 146
Albert Heijn en De Gruyter zijn dus
wat het aantal winkels betreft even
groot. Wij zullen straks zien dat de
gelijkheid daarmee ook ophoudt. Si
mon de Wit is duidelijk kleiner. Wel
valt het op dat dit bedrijf al zó ge
moderniseerd heeft, dat er niet één
bedieningswinkel meer is.
Het totaal aantal winkels neemt bij
Albert Heijn en Simon de Wit regel
matig toe, maar bij De Gruyter daalt
het; zo was het totaal eind 1966 nog
j 526, eind 1967 504 en eind 1968 was
het 415. Men is duidelijk aan het
saneren.
Op
mars
Het verdwijnen van de bedie
ningswinkel duidt op een ontwikke
ling die wij ons nauwelijks meer be
wust zijn. De huisvrouw wil over het
algemeen niet meer achter de toon
bank staan en wachten tot zij gehol
pen wordt. Zij wil zelf uitkiezen, het
liefst in een winkel waar zij zoveel
mogelijk van haar boodschappen bij
elkaar kan kopen. Vandaar de op
mars van de supermarkt, waar naast
kruideniersartikelen ook vers vlees,
groenten, drogisterij-artikelen en
niet-levensmiddelen zoals textiel,
huishoudelijke artikelen, tuinartike-
len, en pocketboeken verkocht wor
den.
Die opmars komt ook in de cijfers
tot uiting. Bij Simon de Wit nemen
de supermarkten 61 procent van de
totale omzet voor hun rekening. Bij
Albert Heijn ligt dat met 62 pet. op
hetzelfde vlak.
Dit houdt natuurlijk ook verband
met de impulsaankopen van de
huisvrouw. Al rondkijkende wordt de
huisvrouw tot kopen verleid van ar
tikelen die zij thuis niet op het
boodschappenlijstje had gezet. Het is
niet voor niets dat nauwkeurig bere
kend is hoe de artikelen uitgestald
moeten worden om zo snel mogelijk
in het oog te vallen. Niets is aan het
toeval overgelaten om de stroom
klanten tot kopen te verleiden.
Wij moeten er overigens wel aan
denken, dat het totaal aantal winkels
van de drie grote kruideniers nog
maar 968 is. Er waren eind vorig jaar
15.500 kruideniersbedrijven in ons
land. Dat komt dan door de winkels
van de zelfstandige middenstanders,
van de coöperaties en de vrijwillige
filiaalbedrijven.
Omzet
Nu de verkoop. Dat weten wij al
leen van Albert Heijn en Simon de
Wit. De eerste is met een omzet van
ƒ810 miljoen verreweg de grootste.
SdW haalde in 1968 151 miljoen.
Om toch nog even te kunnen verge
lijken, voeren wij het vrijwillig fili
aalbedrijf Centra ten tonele met eei
omzet van ƒ390 miljoen in 975 win
kels. Dat is dus evenveel winkels all
de drie grote kruideniers tezamen.
Maar dat betekent ook dat de ge-:
middelde omzet per winkel in 196?
bij AH ruwweg ƒ1,9 miljoen was, bil
SdW 1 miljoen en bij de Centra
winkel ƒ0,4 miljoen. De zuigkraehtj
blijkt duidelijk uit deze verschillen)
Niet minder belangrijk is dat in'
het jaarverslag van Centra wordt
geschreven, dat de gemiddelde week-
omzet van een Centrawinkelier mei
ƒ7.690 nog belangrijk uitkomt bovert
het landelijke gemiddelde van ƒ4.470
van de zelfstandigen in de le
vensmiddelenbranche. Er is dan ookj
een duidelijke groei naar grotere zaj
ken.
Winst
De winstcijfers. Albert Heijn heel
in 1968 een netto-winst gemaakt vai
15,4 miljoen, waardoor aandeelhou
ders 21 pet. dividend kunnen krijgen!
Simon de Wit maakte een netto-winst
van 2 miljoen waardoor aandeel-,
houders 14 pet. krijgen.
De Gruyter komt niet verder dan
een winst van ƒ400.000 en dat was
dan nog geheel te danken aan de
voortreffelijke gang van zaken van
een Duits winkelbedrijf. Dit blijkt al
meer dan vijftig jaar in het bezit van
De Gruyter te zijn, maar het is nu
voor het eerst in het jaarverslag be
kendgemaakt. Wat de aandeelhouders
(allemaal familieleden) aan dividend
krijgen, wordt niet bekendgemaakt.
Op de preferente aandelen wordt 0
pet. gegeven.
De cijfers en de uitlatingen in de
jaarvergaderingen geven wel de dui
delijke indruk dat de groei minder
wordt en dat het levensmiddelenbe-
drijf aan een hevige concurrentie
wordt onderworpen. Die concurrentie
maakt het bijzonder moeilijk om de
stijgende kosten door prijsverhogin
gen op te vangen. En daar komt nu
de prijsstop bij, waardoor - zoals Si
mon de Wit het zegt - de weg van
prijsherziening wel heel solide is af
gesloten.
Een verder stijgende winst I
moet dan ook uit een grotere om- i
zet komen. Doch of die groot j
genoeg is om de kostenstijging
op te vangen, is nog onzeker.
De uitlatingen zijn dus bepaald
niet juichend. De kruideniers
hebben moeite met de concur- j
rentie, au zal alleen de huis- i
vrouw die links en rechts gaat I
vergelijken, dat merken en er
voordeel in haar portemonnee
kan maken.
(Van onze radio en
tv-redactle)
HILVERSUM Ilcl is opmerke
lijk te vernemen, dat de NOS-radlo
vanavond tussen 8.05 en 8.30 uur op
Hilversum II een discussie over de
Haagse Schilderswijk uitzendt, die
cigenlRk een antwoord op de tv-do-
cumentairc van de KRO is. De vraag
rijst, of het inhaken op programma's
van de omroeporganisaties behoort
tot de wettelijk gestelde taak van de
NOS.
