Zonnekoning
arme jongen
TUSSEN TULPENTIJD
EN ZOMERBLOEMEN
LODEWIJK XIV: als mens en vorst
VIERHOEKIGE
BEELDEN VAN
DE TOLTEKEN
OPGEGRAVEN
Samarkand
ZATERDAG 7 JUNI 1»6»
Hijp de koning, had onschuldig bloed
i op zijn geweten, en het was voor dat
bloed dat hij nu boete moest doen.
David de danser, David de harpspeler,
David de krijgsman, David de minnaar,
David de bouwer van een groot huis
van cederhoutook hij was opgebla
zen geraakt door de glorie en had te
dikwijls oorlog gevoerd, zodat de Heer
besloot hem te straffen en een pestilen
tie zond, die 70.000 mensen van zijn
volk doodde en zijn koninkrijk verwik
kelde in een rampspoedige oorlog, die
het leven kostte van zijn lievelingszoon.
En door zijn profeten verklaarde de
Here de rampen aan de koning: „Gij
zijt een man van strijd en hebt bloed
vergoten."
Lodewijk had speciale redenen om
zich deze voorganger te herinneren,
want er hing een schilderij van koning
David in zijn slaapkamer naast zijn met
pluimen versierd hemelbed, 's Nachts,
als de kaarsen gedoofd waren, waren
de twee koningen samen alleen en mis
schien was het gedurende deze nachten
dat Lodewijk zich begon te realiseren
hoe jammerlijk verkeerd hij gehandeld
had. Het was nu te laat om alles te her
stellen. Voor het moment kon hij alleen
maar smeken dat Frankrijk hem niet
afgenomen zou worden, smeken om
genade, zoals David eens had gedaan
Er staan vele van zulke
verrassende bladzijden in
een nieuw boek over Lode
wijk XIV, de Franse Zonne-
1 koning (16381715), van
wie toch vooral bekend zijn
de prachtlievendheid, de
lichtzinnigheid, het abso
lutisme, de geloofsvervol
gingen. Dat is er ook alle
maal geweest maar wie
was deze Lodewijk eigen
lijk, als mens en als koning?
Vincent Cronin (zoon van po
pulair Engels schrijver) heeft er
een goed boek over geschreven,
boeiend en wel gedocumen
teerd, een prachtige mengeling
van met smaak vertelde verha
len en beschouwingen over po
litieke, culturele, krijgskundige
verwikkelingen. Hij leidt de le
zer een wereld binnen, waar
veel te zien en te genieten is,
een wereld zoals het door Lode
wijk gebouwde paleis van
Versailles.
Het boek telt 323 bladzijden,
is ruimschoots geïllustreerd en
van noten voorzien, kost ƒ19,90
en is in uitstekende vertaling
van M. L. Ohl verschenen bij
Ad. M. C. Stok Forum Boekerij
|te Den Haag.
Lodewijk komt er bij Cronin
beter af dan bij veel andere
historici en de schrijver verde
digt dat standpunt aan de hand
1 van veel bronnenmateriaal.
!t
I Wel baadde Lodewijk op het
toopunt van zijn glorie in weel-
3 de en gaf hij weergaloze
feesten. Maar ook is waar dat
de koninklijke familie in zijn
jeugd straatarm was en afhan-
kelijk van Mazarin, die de
staatszaken maar ook zijn eigen
bezittingen voortreffelijk be
heerde. Lodewijk zelf leefde
vele jaren sober. Hij voerde
eerst zijn volk van faillissement
1 naar welvaart en ging er toen
pas zelf in delen Hij was de
afgod van zijn volk en hij was
voor de gewone burger gemak-
re//jker bereikbaar dan bijna
velke vorst ook. En het hebben
van maitresses was nauwelijks
in strijd met de moraal van zijn
dagen....
Het dagelijks leven: kiespijn
en pokken als de vloek van de
zeventiende eeuw. Bijgeloof,
zwarte missen, liefdesdranken
tot in de hoogste kringen. Ko
ninklijk ontwaken en slapen
gaan in een entourage van
ledereen herinnert zich nog
^el de trieste opening van
,Keukenhof", toen de natuur
iet liet afweten en zelfs de
rokussen nog geen kleur ver-
oonden. Na enkele warme
agen schoot alles tegelijk de
rond uit en het lentesprookje
,'as plotseling verbijsterend
an kleur en vorm onder de
loesem en het prille lover
an het landgoed. Toen was
Keukenhof" op zijn best en
iok in onze eigen tuin was het
lotseling lentefeest.
Op elke vreugde volgt helaas
eer een domper. Er was im-
ers geen sprake van een gelei-
ilijke bloei, jé kon gerust spre-
in van een explosie, met het
volg dat ook bijna alles te-
lijk kopjes liet hangen en
aadjes liet vallen. Als de
Kamerplanten
verzorgen
Het boek Duizend wenken
•or het verzorgen van kamer-
anten is er een voor iedereen,
ant in welk huis worden geen
'merplanten gekweekt? Hoe-
el in één band. bevat dit hand-
me geplastificeerde boek twee
ilen. Het eerste geeft vele
nwijzingen voor het met suc-
5 verzorgen van planten, ter-
Ijl in het tweede deel een
'erzicht van de geslachten en
orten wordt gegeven met
»or elke plant een aantal
Iveekbi j zonderheden.
We hebben, levend in een
tijd, slechts één be-
tegen dit kamerplanten-
tok: alle 350 illustraties (voor-
Smelijk foto's) zijn in
wit uitgevoerd,
om de kosten te
Toch verhoogt juist in
|n plantenboek de kleur in
fote mate niet alleen de aan-
ekkelijkheid maar ook de dui-
(Uitg. L. J. Veen. Amsterdam,
tor P. G. Wilhelm, 195 blz.,
13,50).
streng voorgeschreven hofeti
quette.
De dagelijkse maaltijd in het
openbaar. Soep, koteletten en
worstjes aan het ontbijt, op la
tere leeftijd witbrood, wijn en
water. Een lunch van drie gan
gen en dessert. Een uitgebreid
hoofdmaal om tien uur 's
avonds: vette soepen, soms vier
borden vol, een hele fazant, een
patrijs, een bord vol sla, hachee
van schapevlees met knoflook,
twee dikke plakken ham, een
stuk pastei, vruchten, suiker
goed, om maar eens het menu
van een dag te noemen, en Lo
dewijk kon dat allemaal wel
aan. Daarbij weer wijn, met
water gemengd.
L'Etat c'est moi zo heeft
Lodewijk het nooit gezegd,
maar het absolutisme van zijn
koningschap kwam daar na
tuurlijk wel op neer. Want wat
betekende het, in 1654 tot ko
ning van Frankrijk gekroond te
worden?
In de eerste plaats was Lode
wijk nu „gezalfde des Heren".
Verder absoluut heerser over
achttien miljoen onderdanen,
die hij bijvoorbeeld volgens de
opvattingen van zijn dagen kon
bevelen te werken wanneer hem
dat behaagde. Hij was verant
woordelijk voor het geestelijk
welzijn van zijn onderdanen en
moest dus zorgvuldig de ortho
doxie bewaren.
En dan: Frankrijk was een
betrekkelijk nieuw begrip, en
geen enkele Fransman kon
vooralsnog de grenzen van zijn
land bepalen. Lodewijk was de
personificatie van Frankrijk:
wat Lodewijk zou worden, zou
Frankrijk worden
Lodewijk werd in ernst aan
gemerkt als een halfgod:
rechtstreeks opvolger van de
Romeinse keizers. Lang voordat
hij officieel de naam van zon
nekoning kreeg, werd Lodewijk
al algemeen beschouwd als de
zon van Frankrijk en als zoda
nig in het bezit van genezende
krachten en misschien ook van
andere magische deugden,
merkt Cronin op.
„In plaats van te kermen on
ze van april - juli maar op een
niet te warme plaats of in
dorre grond houden ze het nog
langer vol. Goed nat houden en
dagelijks de uitgebloeide bloe
men er uitnemen. Om de twee
drie weken bijmesten is bo
vendien aan te raden.
Koop vooral zaad van vinger
hoedskruid, Hesperis (nacht
viool), stokrozen, Campanula
medium, om in 't najaar de
plantjes „door uw tuin te strooi
en" om het meest kleurloze tijd
perk in uw tuin straks te kun
nen overbruggen.
A. C. MULLER-IDZERDA.
wind de bollen toppen om de
kracht er in te houden voor het
volgend jaar en dan maar zit
ten wachten op de zomerbloei.
Wat een saaie tijd is dat in
de meeste tuinen, want nu valt
het pas op hoe weinig liefheb
bers rekening houden met deze
tussenperiode. Of hebt u 't vo
rig jaar volop tweejarige plan
ten gezaaid en vroegbloeiende
vaste planten uitgezet om die
vervelende periode te overbrug
gen?
Koop anders gerust nog wat
van dat spul. Heel veel tweejari
gen zaaien zich zelf weer uit en
wat de vaste planten betreft,
die blazen elk voorjaar hun par
tij weer mee en maakt het af
scheid van de lentebloei gemak
kelijker.
Misschien kunnen we u met
enkele kleurige tips van dienst
zijn. waardoor uw tuin nu al of
in elk geval het volgend voor
jaar een eigen cachet krijgt. Zo
hebben we nu als afsluiting
van ons rotspartijtje een juweel
van een gele brem staan, Ge
nista pumila, weelderig en lang
bloeiend en bolvormig.
Aan zijn voet hadden wij
zeepkruid geplant, een pol Sapo-
naria cymoides splendens, een
van mei - juli bloelende rots-
plant. Deze heeft zich met zijn
kruipende stengels omhoog ge
werkt in de brem en voelt er
'.ich dol gelukkig. Officieel
hoort zo iets niet, maar de na
tuur speelt ook zijn spel en dat
het een blikvanger is blijkt wel
uit het feit dat iedere bezoeker
verbijsterd bij deze samenstren-
geling blijft staan.
Een eindje verder kruipt de
gentiaanblauwe Veronica pro-
strata en later gevolgd door
Veronica teucrium „Shirley
Blue". We combineren ze met
de fel oranje tweejarige muur
bloemen Cheiranthus allionii
„Orange Queen", die in een
niet te hete zomer tot in juli
blijft doorbloeien. Wie goudgeel
prefereert kan „Golden Bedder'
kiezen. Wilt u zelf zaaien, doe
dat dan in juli in de volle
grond.
Koop in geen geval nog vio-
lenplantjes meer, want de eer
ste beste warme dag liggen zij
in zwijm. Met de vaste plant
Viola cornuta kunt u het nog
wel proberen. Officieel bloeien
Het kruipend zeepkruid Saponaria ocymoides splendens voor muur
en rots, dat zich ook langs steunsel omhoog werkt.
Lodewijk bij de overtocht over de Rijn
der de onderdrukkende
zweepslagen van duizenden ti
rannen, zal Frankrijk tot bloei
komen," schreef Lodewijk in
zijn memoires, „want niets kan
het geluk en de vrede van een
land zo zeker maken als de vol
maakte vereniging van alle ge
zag in de persoon van de soe
verein."
En er kwam orde, regelmaat
en eenheid in zijn land. Lode
wijk saneerde de openbare fi
nanciën, ging de wijdverbreide
zwendel tegen bevorderde de
industrialisatie, moedigde de
wetenschap aan, subsidieerde
de xunst (Molière, Racine en
tientallen anderen profiteerden
ervan), pakte handel en scheep
vaart aan.
Lodewijk verbood het duelle
ren, verbeterde het lot van de
slaven in Amerika, zorgde voor
straatverlichting en meer poli
tie in Parijs, voor openbare
werken, voor ziekenhuizen.
Zeker, hij voerde ook oorlo
gen, o.a. tegen de Nederlanden.
Hij vervolgde hugenoten, janse
nisten en quietisten, want hij
wilde eenheid, ook in de Franse
kerk. waarvan hij trouwens het
hoofd was.
De godsdienst speelde een
grote rol in set leven van Lode
wijk de Grote, ook al duurde
het lang, eer nederigheid en on
derworpenheid aan Gods wil de
trots van de koning zouden om
vormen, en ook al kan men de
godsdienst van die dagen vol
gens Cronin eerder quasi hei
dendom dan christendom noe
men.
Niettemin: gelovigheid was
de normale houding van ieder
een. Vrijdenkers pakten hun
koffers en vertrokken naar
Londen. De meest gelezen boe
ken in Versailles waren het
Christelijk jaar van pater Suf-
fren en de Méditations van Rais-
saint Ondanks haar werelds
gebabbel was madame de
Sévigné een vrome christin; ze
hield van het lezen van
godsdienstgeschiedenis en de
batteerde over preken.
Artiesten als Le Brun, Puget
en Girardon besteedden elk een
deel van hun fortuin aan het
bouwen van een kapel in hun
parochiekerk. Ondanks zijn
spotzucht bad La Fontaine als
een kind Colbert en Turenne
eveneens. Lodewijk XIV sloeg
geen dag de mis over, en als hij
wakker werd, werd hem uit de
bijbel voorgelezen.
Zijn laatste woorden, op de
eerste september 1715, na ruim
72 jaar geregeerd te hebben:
„Help, o God, help mij vlug!"
W. F. STAFLEU
M - KÏ - -
door
„Ik zal een dieet voor u opschrijven. Ik hoop dat u het
zult opvolgen, maar ik zeg u vooruit dat het u niet veel zal
helpen, als u niet meewerkt"
„Hoe moet ik dat dan doen?" roep Gusti uit
„Beste mijnheer, laat ik u dit zeggen. Op het moment dat
u besluit van uw vrouw te schelden, zult u een grote
verlichting voelen. U geeft haar en uzelf daardoor de vrij
heid. Eten en drinken kunnen u geen rust geven. Die func
ties zullen alleen uw dood verhaasten."
Gusti voelde zich gedrukt en gelijktijdig opgelucht toen
hij dr. Altmann verliet. In zijn zak had hij een lange lijst
van alle spijzen, die hij zorgvuldig vermijden moest. Hij
besloot vanaf maandag met een schone lei te beginnen. Op
deze zondagavond trakteerde hij zich nog op een uitgelezen
diner om behoorlijk afscheid te nemen van zijn vroeger
leven.
Dr. Heldenbrod was een magere advocaat, met het gezicht
van een Spaans inquisiteur. Hij droeg een slappe zwarte hoed
met een brede rand, die hem een zwaarmoedig voorkomen
gaf. Zijn lievelingsgroente was radijs en op kantoor dronk
hij de gehele dag thee. Toen zijn vroegere schoolkameraad
Gusti, met mevrouw Elfenau hem op zijn bureau kwamen
opzoeken voelde hij instinctief, dat zich hier een gelegenheid
voordeed waarnaar hij heimelijk verlangd had. Na zijn spijt
over Gusti's tegenslagen betuigd te hebben, lichtte hij zijn
vroegere schoolvriend over de juridische zijde van zijn partl
culere aangelegenheden in
Moeder Elfenau zoch hem daarna nog tweemaal op en
drong er bij hem op aan, dat hij Gusti zou overreden
maatregelen voor een echtscheiding te nemen, maar hij
antwoordde, dat Gusti zelf een beslissing moest treffen. Hij
kon niets ondernemen, daar Gusti hem niet opgedragen had
handelend op te treden.
Daarop ging moeder Efenau naar Paulines advocaten met
geen ander doel, dan hun te vertellen, hoe zij over haar
schoondochter dacht. Haar ontboezemingen maakten geen
indruk op dr. Weckli. Hij zei haar, dat Pauline volkomen op
de hoogte van de toestand was en haar bereidwilligheid had
te kennen gegeven om zich „grootmoedig" te gedragen,
zodat haar echtgenoot in een scheiding toestemde. Toen
moeder Elfenau vroeg, wat hij onder grootmoedig verstond,
haalde hij de schouders op en antwoordde, dat de kwestie
besproken moest worden. Moeder Elfenau bewoog hemel en
aarde om Gusti ertoe te krijgen de kwestie verstandig te
bespreken, maar hij bleef onvermurwbaar. Neen. hij gaf
niet toe. Met onzichtbare ketenen aan hem gebonden, zou zij
haar verder leven moeten slijten.
„Ik zal ervoor zorgen, dat het verlangen naar vrijheid een
nachtmerrie voor haar wordt. Haar verhouding met die
schoft zal onwettig blijven." Intussen merkten de mensen
een verandering in Gusti op. Zijn buren begonnen nieuwsgie
rig te worden. Als het goed weer was, kon men hem in de
achtertuin in een roeimachlne zien zitten. Zijn lichaam
bewoog zich voor en achterwaarts terwiil hij twee korte hout
stompen die riemen moesten voorstellen stevig vasthield.
Na dit droogroeien enige tijd te hebben uitgevoerd, stond hij
op. uitte krachtige geluiden en ging het huis binnen, terwijl
het zweet langs zijn gezicht stroomde. Andere dagen verliet
hij het huis op een tijd, dat de meeste mensen nog sliepen.
(Wordt vervolgd)
Ten noorden van Mexlco-
City zijn bij archeologische
afgravingen deze merk
waardige, zogenaamde at-
lanten gevonden. De 4.80
m hoge beelden zijn pronk
stukken uit de Tolteken
cultuur. Zij stemmen name
lijk frappant overeen met
de opgegraven beelden in
Tula, eertijds de oude
hoofdstad van het Indianen-
rijk.
Eens te meer bevestigt
de vondst, dat de ruinestad
Tula het centrum is ge
weest van een groot en
machtig Toltekenrijk. De
Tolteken brachten nieuwe
beschavingselementen in
het hoogland van Centraal-
Mexico, o.a. de atlanten.
Het nieuwe voor dat ge
bied was, dat de beelden
en de zuilen vierhoekig wa
ren en uit vier stukken
bestonden. Nieuw waren
ook de voorstellingen van
de atlanten, nl. geen goden
maar krijgers.
Over de oorsprong van
deze beschaving Is weinig
bekend. Men beschouwt de
Tolteken wel als de erf
genamen van de Teotihua-
can-cultuur.
De Tolteken beleefden
de hoogbloei van hun rijk
tussen 600 en 900 na Chr.
Volgens de overlevering
stonden zij onder heer
schappij van een Quetzal-
cóatl (d.i.: groen geveder
de slang), een mysterieuze
witte man met baard, die
als godheid, hogepriester,
wetgever en leider het
grootste raadsel vormt in de
Mexicaanse mythologie. HIJ
zou wonderlijke methoden
hebben bedacht voor boe
tedoening, o.a. het door
boren van oren en lippen,
waarna In de wonden riet
stengels werden gestoken
om het bloed overvloediger
te kunnen zien vloeien.
In de twaalfde eeuw
moet een Quetzalcóatl als
verlicht vredevorst hebben
geleefd. HIJ zou zijn Tol
teken-Indianen naar Yuca
tan hebben geleid, toen zij
in 1168 Tula moesten prijs
geven aan de evenals zij
uit het noorden gekomen
barbaarse Chichimeken.
Op hun vlucht naar het
zuiden verdrongen de Tol
teken op hun beurt stam
men van de mysterieuze
Maya's, wier hoogontwik
kelde cultuur zij niet ver
nietigden, maar ten dele
verwerkten In eigen leef
patroon.
De gevonden atlanten
zijn fascinerende bewijs
stukken van Toltekenglorie,
toen de martiale beelden
dragers waren van de
daken van paleizen en
tempels.
Correapondantle aan de heer A. 1.
Ivena, Frankenalag 69, Oen Haag.
Sijbrands heeft het belangrijke
internationale toernooi, dat qua be
zetting niet onderdeed voor menig
WK, niet kunnen winnen. Hij moest
genoegen nemen met een derde
plaats achter wereldkampioen An-
dreiko en diens uitdager Koeper-
man. Dit ondanks het feit, dat An-
dreiko echt niet in zijn beste vorm
stak. Hij verloor door een combi
natie van licht kaliber van Caze-
mier en had moeten verliezen van
Ivens Jr. (hij won die partij echter).
Sijbrands vefloor slechts één
partij: van Agafonow door een on
achtzaamheid In de opening. Hij
won alleen van de Beneluxspelers
en remiseerde tegen de overige
Russen.
Het schijnt dat de hoge tempe
raturen niet bevorderlijk waren voor
een topprestatie van onze natio
nale kampioen, die fraaie en in
houdrijke partijen prefereert boven
zijn score.
Nederland schijnt nog immer de
vrees voor de Russen niet afge
schud te hebben. Tegenover één
overwinning staan immers zeven
nederlagen. Toch hebben ook de
andere Nederlanders lang niet
slecht gespeeld. Zij bezetten wel
iswaar de 11e. 13e en 14e plaats,
doch het puntenverschil tussen
nummer vier (Moglljanski) en num
mer 13 (Ivens Jr.) bedroeg slechts
4 punten.
Onze landgenoten hebben meer
dan de anderen punten laten zit
ten. Dat wijst op gebrek aan rou
tine en tekortschieten in de over
gang naar het eindspel.
Al6 u weet dat bijna 64 °/o van
de partijen in remise eindigde, zult
u kunnen afleiden dat de krachten
elkaar niet al te veel ontliepen.
Zwakke en sterke momenten
wisselden elkaar af. 2oals uit on
derstaande diagrammen moge blij
ken Toch was het een Neder
lander die met de prijs voor de
fraaiste combinatie ging strijken.
Van dit alles kunt u kennis nemen.
Zwart: 3, 6. 8. 9. 12, 13. 16. 18.
19. 24. 25.
Wit: 27. 28. 31. 32. 33. 35. 38.
39, 40. 45, 48.
Voor onze hulsdammere een
leerzaam fragment. Zwart speelde
- voor een clubspeler voor de hand
liggend - 12-17 en won altijd een
schijf, ongeacht de voortzetting
van wIL
PALMER
Zwart: 1, 3. 4, 6 t/m 14. 17. 19.
24. 25. 26.
Wit: 22. 28. 31 t'm 35. 37. 38.
39. 41 t/m 44. 46. 48, 50.
Na 36-31 liet comblnattespeler
Agafonov zich het buitenkansje
niet ontgaan. HIJ vervolgde met
13-18: 22x2. 11-16: 2x22. 24-30;
35x13. 9x47
Tenslotte iets moois.
MOGIUANSKI
Zwart: 1. 2, 4. 8. 11. 12. 13. 15
t/m 18, 20, 22, 25, 27. 28.
Wit: 24, 26. 29. 31. 33 t/m 40.
42. 44. 45. 49.
Met 48-42 had wit schijnbaar een
dodelijke dreiging door 24-19, 29-
23. 33-29 gecreëerd. Het liep ech
ter anders dan hij dacht27-32;
38x27, 1-6; 26-21, want op 42-38
komt 25-30, 4-9. 17-21 enz... 17 x
26: 42-38, dreigt 24-19.
Niet goed Is 28-32. 37x17, 12 x
43 49x38. 26x37. 24-19. 13x24.
35-30. 24 x 35. 29 x 20. 20 x 29. 34 x
3.
Zwart deed het beter25-30;
34x14. 4-9; 14x3, en nu pas
28-32; 37x 17. 12x23; 3x21, 16x
27; 31 x22, 18x27. Helaas faalde
hij in de afwerking, waardoor een
niet verwachte remise het elot
werd.
«M||
