VAN MOEDER OP DOCHTER
Toren hersteld
met „kijkgeld"
van mummies
Camilo
Torres
GEBOREN
EEN STRIJDER GEDOOD - EEN PROFEET
Emancipatiegedachte
steeds meer activeren
ÏATERDAO 12 APRIl 1969
omdat zij reeds uitstekend kon
lezen en rekenen en buitenge
woon mooi kon schoonschrij
ven. Van haar is Grieks, He
breeuws, Arabisch, Syrisch en
Ethiopisch schoonschrift be
waard gebleven. Haar boetseer
werk was van grote klasse,
evenals haar snij- en beeld
houwkunst. Toen zij elf jaar
was leerde zij in drie uur de
borduurnaald hanteren en wel
dra blonk zij ook in borduren
uit
Anna Maria van Schürman
had een prachtige stem, zij
speelde luit, cimbel en viool en
verwierf zich de bijnaam „de
spiegel van vrouwelijke vol
maaktheid". Nog grotere faam
kreeg zij door haar wonder
baarlijke talenkennis. Zij
schreef en sprak Duits, Frans,
Engels, Spaans, Italiaans en La
tijn even gemakkelijk als haar
moedertaal. Als 24-jarige gaf zij
«en werk in het Frans uit, later
gevolgd door haar Eucleria in
het Latijn. Zij leerde nog
Grieks, Arabisch, Syrisch, Ethi
opisch, Turks, Chaldeeuws, Sa-
maritaans, Perzisch en zelfs
Koptisch.
Franeker
Op zestienjarige leeftijd
Het verhaal van de afge
treden rooms-katholieke pries
ter Camilo Torres, die in de
bergen van Columbia als
guerillastrijder werd neerge
schoten, begint tot ons door
te dringen. Geboren in een
welgestelde familie (zijn va
der was ambassadeur in Ber
lijn) koos hij de partij van de
onderdrukten, gedrongen door
zijn christelijke roeping. Wat
was Camilo Torres vooral
Een priester Een knap socio
loog Een revolutionair
Zijn vriend en oud-leraar prof.
Houtart uit Leuven verzekert In
zijn inleiding op een bundel van
Torres' opstellen (Revolutie:
Christelijke opdracht), dat Camilo
e&n profeet was.
Want een profeet is hij, die aan
het onrecht van een maatschappij
herinnert. Dat heeft Torres gedaan.
daardoor zullen wij de liefde die
de mensen voor hun gelijken moe
ten hebben, kunnen verwezenlijken
onder de concrete omstandigheden
van ons land."
Merkwaardig is, dat het denken
van Torres in het veel meer soci
aal Ingestelde Nederland, niet ex
treem aandoet. Hij Is strijdvaardig
en. origineel. En min of meer
conservatief In zijn theologische
opvattingen.
Maar levend en werkend in Bo
gota. botste hij meer dan waar ook
ter wereld met de gevestigde orde
en stoot hij zich aan het sociale
onrecht.
DE LIEFDE
In zijn essay, waarnaar de bun
del opstellen is genoemd, schrijft
Torres: „Wanneer men de christe
lijke liefde bezit, heeft men alles.
Voor een werkelijke barmhartig
heid is een werkelijke liefde no
dig. De werken voor de naaste
zijn onontbeerlijk om die liefde
waar te maken. Daarom is ondoel
treffende barmhartigheid geen
christelijke liefde."
Of ook: „In de huidige wereld Is
het onmogelijk christen te zijn
zonder zich te verdiepen fn het
probleem van de materiële el
lende."
Het zijn bekende klanken, vaak
hier van kansels gesproken. In La-
tijns-Amerika br&ngt deze overtui
ging een priester in de rij van
strijders voor een rechtvaardige
maastschappij: Fidel Castro. Hel
der Camara, Che Guevara en an
deren.
In het voorwoord op Torres'
geschriften wordt geen oordeel
over hem uitgesproken. Men geeft
achtergrond en omstandigheden
aan.
ledereen kan naar eigen gewe
ten en overtuiging dit testament
van guerrillastrijder Torres lezervn
en het profetische In zijn woorden
proeven In een voortdurend plei
dooi voor werkelijke liefde In deze
wereld. „De christenen zullen zo
danig moeten liefhebben, dat ze
steeds meer solidair kunnen zijn
met de gehele mensheid."
BERT DE JONG
(Camilo Torres: Revolutie: christelijke
opdracht. Uitgave A. W. Brune en Zwm
169 bil. f 13.—)
Het kerkje van Wlewerd gaat
terug tot de dertiende eeuw, maar
de toren Is pas van 1888 en daar-
#m geen monument.
Vier al eeuwenoude mummies hebben in het Friese gehucht
Wieuwerd in niet onbelangrijke mate bijgedragen aan de
nstauratia van de kerktoren. De kerkvoogdij heeft de uitge
logde ntaar nog gave mummies enkele jaren geleden in
de sombere en tochtige grafkelder onder het koor van het
kerkje tentoongesteld. De drie kwartjes kijkgeld vormden
tenslotte een aanzienlijk deel van de benodigde 25.000.
Vermaard De toe9a"9 tot de mysterieuze grafkelder.
Al op driejarige leeftijd ge
noot Anna Maria bekendheid,
niet tot de kelder beperkt: in
het orgel werd in 1858 de mum
mie van een spreeuw gevonden!
Goudschat
De mummies in de grafkelder
van Wieuwerd vormen niet de
enige spectaculaire vondst. In
deze terp werd namelijk ook
een goudschat tevoorschijn ge
bracht, die uniek in de wereld
is. Opgedolven werden 39 gou
den sieraden, die in hoofdzaak
deel hebben uitgemaakt van
een zeldzaam rijk halssnoer.
Tevens werd nog de helft van
een gouden mantelspang gevon
den, kunstvol bewerkt en even
eens een unicum.
De goudvondst van Wieuwerd
geniet in kringen van oudheid
kundigen wereldvermaardheid
en behoort tot de kostbaarste
bezittingen van het
Rijksmuseum voor Oudheden in
Leiden. De sieraden, die date
ren uit de zevende eeuw, vor
men een sprekend voorbeeld
van de kunstzin van onze voor
ouders. De mantelspang is door
deskundigen „beschamend voor
de hedendaagse juweliers" ge
noemd. Overigens is deze hele
vondst inheems Fries
goudsmidswerk.
Over die spectaculaire
goudschat èn over de myste
rieuze mummies maakt in
Wieuwerd zich echter niemand
zorgen. De drie kwartjes, die zij
voor de bezichtiging van de
mummies wilden hebben en die
in zo belangrijke mate bijdroe
gen aan het torenherstel, vin
den zij belangrijker!
A.K. HULST
Niet griezelig
„Die mummies zijn zo langza
merhand goede bekenden voor
mij geworden", zegt mevrouw
M. Poppema-Postma, die als
conciërge de opvolgster is van
de op 102-jarige leeftijd overle
den weduwe Jel'le Bakker. „Ik
vind er helemaal niets grieze
ligs aan. Soms stof ik ze eens af
en dat geeft weinig moeilijkhe
den omdat ze nog hooguit drie
kilo wegen".
De grafkelder onder de kerk
van Wieuwerd werd 200 jaar
geleden bij toeval door enige
timmerlieden ontdekt. Zij von
den op een rijtje elf doodkisten
met daarin gave lijken. Ook de
kisten en de bekleding daarvan
èn de kledingstukken bleken
nog volkomen gaaf te zijn. De
vondst verwekte in Friesland
grote opschudding.
Labadisten
Aangenomen werd, dat de
mummies de stoffelijke
overscholten zijn van leden van
de secte der Labadisten, een
groep Christen-communisten.
Deze volgelingen var. Jean de
Labadie leefden in de zeven
tiende eeuw op het Walta-slot
bij Wieuwerd. De freules uit
het geslacht Aerssen van Som-
melsdijk en hun broer, goever-
neur van Suriname, waren de
secte toegedaan en de laatste
gaf het Walta-slot of Thetin-
ga-state in eigendom aan de
Labadisten.
Van de aanvankelijk gevon
den elf mummies zijn er in de
loop der jaren nog vier overge
bleven. Een ervan was mogelijk
het stoffelijk overschot van de
internationaal om haar be
gaafdheid vermaarde Anna Ma
ria van Schürman (Een van de
kisten vertoonde een grote S).
De familie Van Schürman
vluchtte in het begin van de
zeventiende eeuw uit Brussel
en vestigde zich in Keulen,
waar Anna Maria op 5 novem
ber 1607 werd geboren. De fa
milie trok in 1615 verder via
Gulik naar Utrecht.
-M- Een van de mummies.
Dit jaar wordt de 50ste verjaardag van het vrouwenkies
recht herdacht. Dat is wel iets om hij stil te.staan als wij
bedenken dat politiek zo oud is als de wereld en het vrou
wenkiesrecht nog zo jong en in zo'n korte tijd verkregen.
De vrouwenemancipatie immers is nog pas 170 jaar oud.
Een der eersten die het belang van een volwaardige, gees
telijke opvoeding van de vrouw inzagen, was vreemd
genoeg een man. Het was de patriot Gerrit Paape, die
reeds in 1798 in zijn „vrolijk en ernstig toekomstbeeld van
de Bataafse Republiek" opmerkte: „Wij sluiten de vrou
wen buiten alle Regeering, schoon het hen aan geen ver
stand, aan geen doorzigt en beleid ontbreekt. Wij onthou
den hen alle geleegenheden, allen toegang tot de hooge
Schooien en de geleerdheid schoon zij er even als wij alle
geschiktheid toe hebben."
Hij heeft herinnerd aan het voordeel
van God over de mensen en de
mensen duidelijk gemaakt, dat ze
in maatschappelijke systemen le
ven, die door christenen veranderd
moeten worden.
Prof. Houtart citeert uit Amos
5:12: „Voorwaar, ik weet hoe tal
rijk uw misdaden zijn, hoe menig
vuldig uw zonden; gij verdrukt de
rechtschapene, neemt steekgelden
aan en duwt in de poort de armen
opzij".
In een treffen met eenheden van
het geregelde Columbiaanse leger
werd Camilo Torres de 15de febru
ari 1966 neergeschoten. „Een strij
der was dood", schrijft prof. Hout
art, „maar een profeet was gebo
ren". „En", voegt hij eraan .toe,
„zijn plicht als priester voerde
hem tot de dood. Hij bleef zijn
priesterschap honderd procent
trouw."
DILEMMA
Na zijn priesteropleiding te heb
ben voltooid, studeerde Torres in
Leuven politieke en sociale we
tenschap-en. Hij behaalde zijn
graad en ging terug inaar Colum-
turele macht, waarvan enkelen het
monopolie bezitten ten koste van
een grote massa?
Torres doet zijn keus. Hij
schrijft: „Ik heb voor het christen
dom gekozen in de overtuiging, dat
ik daarin de zuiverste vorm zou
vinden om mijn naaste te dienen.
Ik ben 'door Christus uitverkoren
priester te zijn tot in alle eeuwig
heid, gedreven door het verlangen
om mij volledig te wijden aan de
liefde voor mijn gelijken."
ACHTERGROND
Camilo kiest tegen de achter
grond van de Columbiaanèe
maatschappij en de rooms-katho
lieke kerk. Deze achtergrond ver
klaart, waarom hij de revolutie een
christelijke opdracht noemt. De so
cioloog Torres geeft zelf ook deze
verklaring: „Door de Columbi
aanse samenleving te analyseren
heb Ik mij rekenschap gegeven
van de noodzaak van een revolu
tie.."
En verder: „Ik beschouw de re
volutionaire strijd als een christe
lijke en priesterlijke strijd. Alleen
kwam Anna Maria van
Schürman met haar ouders
naar Franeker, waar het ouder
lijk huis „een tempel der ge
leerden" werd. Als volgelinge
van Jean de Labadie kwam zij
op gevorderde leeftijd naar
Wieuwerd, waar zij tot hoge
ouderdom helder van geest
bleef. Haar laatste jaren leed
zij hevige pijnen tengevolge
van igraveel en jicht: zij stierf
op 4 mei 1678.
Na de sensationele ontdek
king van de mummies in de
grafkelder (waarschijnlijk heeft
deze, naar het gebruik van die
tijd., tot het Walta-slot behoord)
werd o.a. een kunstgebit gevon
den, dat wellicht voor die tijd
uniek is geweest. Het is niet
uitgesloten, dat het heeft toebe
hoord aan Anna Maria van
Schürman, die tandeloos was.
Raadsel
Hoe het mogelijk is, dat de
lijken in de grafkelder van
Wieuwerd nooit tot ontbinding
zijn overgegaan, hoewel ze toch
gewoon aan de lucht zijn bloot
gesteld en niet zijn gebalsemd,
is nog altijd een raadsel. De
luchtstroom, gecombineerd mis
schien met uit de bodem opstij
gende gassen, kunnen er iets
mee te maken hebben. Er zijn
proeven gedaan en er is in de
kelder wetenschappelijk onder
zoek verricht: alles zonder
resultaat.
Zeker is, dat niet de bouw
wijze van de kelder verant
woordelijk is voor de mumnfcfi-
cering. Een Engelse lord liet
namelijk op zijn landgoed een
grafkelder bouwen, precies ge
lijk aan die van Wieuwerd. Het
enige, waarin beide grafkelders
verschilden was, dat alles, wat
in de Engelse kelder werd ge
bracht, tot ontbinding overging.
Overigens is in Wieuwerd de
mysterieuze mummificering
Nu was deze Paape wel een
vreselijke nieuwlichter, want al
gemeen heerste nog de iliening
dat de vrouw tot niets anders
geschikt was dan om de maat
schappij te vermeerderen.
Ook de Engelse Mary Wollsto-
necraft liet in deze periode
haar stem horen in een vurige
verdediging van de rechten van
de vrouw en de Groningse Etta
Palm ontpopte zich in Parijs
tot een volbloed feministe.
Het zou echter nog heel wat
doorzettingsvermogen vergen
om de vrouw in haar rechtma
tige positie te plaatsen. Men
dacht aanvankelijk dat dit met
het behalen van het vrouwen
kiesrecht, zou zijn bereikt. Daar
na zouden de vrouwen
vreedzaam en gemeenschappe
lijk met mannen samen kunnen
werken. De werkelijkheid heeft
echter geleerd dat ook na 1919
de vrouwen nog heel wat aan-
de weg moesten timmeren om
het doel geheel te vinden. Denk
maar aan het gedwongen
ontslag van huwende en ge
huwde ambtenaressen en onder
wijzeressen, de zware belasting
voor de werkende gehuwde
vrouw enzovoort.
Nog in 1820 moest het belang
van het kunnen schrijven en
lezen voor en door de vrouw
worden aangetoond. De vrouw
werd geacht zich met huishou
ding en kinderen bezig te hou
den. Verbreding van haar gees
telijk arbeidsveld zou haar on
vrouwelijk en onbemind ma
ken. Het onderwijs dat dan nog
aan de meisjes uit de betere
kringen werd gegeven was dus
gebrekkig en had aan geen en
kele richtlijn houvast.
De aanleiding tot de start
van de vrouwenemancipatie
was het feit dat Napoleon ons
land dermate verarmd had ach
tergelaten dat ook de vrouwen
aan het werk moesten. De ar
men zochten het in de uezol-
digde vrouwenarbeid zeer be
langrijk, want betaling vraagt
vakkennis en vakkennis vraagt
waardering en de dames van
de betere standen, wetend dat
elke hulp welkom was, gingen
ling van meisjes niet te vrezen.
Dat was namelijk een zeer revo
lutionair geluid.
Over de vrouwenstrijd zijn
ware anecdotes te vertellen:
het verhaal van de twee typis
tes, die als experiment bij de
Engelse posterijen in dienst
werden genomen. Zij werden
op een afgesloten zolderkamer
tje apart gezet en kregen door
een luik hun maaltijden aange
reikt. Opdat zij de mannen niet
zouden prikkelen door hun zich-
bare aanwezigheid.
Wie kent niet de verhalen
over Emily Pankhurst, die zich
aan de paleishekken liet vast
binden, of zich weer eens gevan
gen liet zetten. Alles om de
vrouwenemancipatie maar in
de belangstelling te brengen.
Thans, nu het normaal is dat
vrouwen de universiteit bezoe
ken, allerlei soorten werk ver
richten, als gehuwde vrouw
toch buitenshuis werken, kort
om, zelfstandig zijn, is het
weer eens een ervaring het
boek „Van moeder op dochter"
in een hernieuwde uitgave ver
schenen bij A. W. Bruna
Zoon, te lezen.
In dit uitstekende boek wordt
een zeer geschakeerd en uitge
breid historisch overzicht ge
geven van het vrouwenleven
vaii 170 jaar geleden tot nü.
Jammer echter dat het een der
gelijke hoeveelheid aan mate
riaal omvat en vaak zo tech
nisch is geschreven, dat zelfs
een belangstellende lezeres zich
door sommige hoofdstukken
heen moet bijten.
Het zou beter zijn een iets
beknopter en populairder uit
gave te brengen. Immers de
vrouw is volgens een Unes-
co-onderzoek de mensensoort
waarop het meest en langdu
rigst discriminatie is, en nog al
tijd, wordt toegepast.
De emancipatie is dus nog
lang niet ten einde. Wil men dit
probleem dan nog eens nadruk
kelijk onder de aandacht van
vrouwelijk Nederland brengen,
dan dient men ook een leven
diger aanspreekvorm te vinden.
(390 blz, 3,75).
KIRSTEN EMOUS
bia. Hier zag hij zich voor dit di
lemma geplaatst: Moet de priester
rust en naastenliefde verkondigen,
wanneer naastenliefde betekent
passiviteit ten aanzien van on
rechtvaardige structuren: wanneer
rust betekent onderwerping aan
een politieke, economische en cul
Camillo Torres spreekt
Mevrouw C. Michielsen-van der Graaf agente van het eerste uur
en mevrouw Haya van Someren-Downer eerste leidster van een poli
tieke partij zijn typische representanten van „De geëmancipeerde vrouw".
de straat op en beseften toen
pas werkelijk dat het er in de
maatschappij helemaal niet zo
mooi uitzag als manlief haar
had willen doen geloven.
Tegen 1840 schoten de welda
dige vrouwenorganisaties uit de
grond. Deze vrouwenverenigin
gen zorgden er later voor dat
de eerste fatsoenlijke en vak
kundige verpleegsters in de zie
kenhuizen gingen helpen.
Daar was moed toe nodig,
want in de gasthuizen heersten
de walgelijkste toestanden: ver
pleegsters en verplegers waren
meermalen dronken, men had
geen begrip van hygiëne en er
was geen sprake van enige dis
cipline onder het personeel, dat
wel wist dat het niet bang hoef
de te zijn voor ontslag: men
kon gewoonweg niets beters
krijgen.
Evenveel moed hadden de
eerste voorvechtsters in de
vrouwenemancipatie: Aletta Ja
cobs, de eerste vrouwelijke arts
in Nederland en voor haar Eli-
se van Calcar, Maria Storm
van der Chijs, Henriëtte Swel-
lengrebel, zij allen leden onder
spot, zowel van mannelijke als
van vrouwelijke zijde en sommi
gen verloren vrienden en ken
nissen nadat zij de eerste stap
op de weg naar de emancipatie
hadden gezet.
Er is een spotprent van de
grote staatsman Thorbecke,
waarop hij wordt omhelsd door
een menigte schoolmeisjes daar
hij in de Tweede Kamer had
verklaard, de hogere ontwikke-
