IKE WILDE OOK DE VREDE WINNEN
(Van een onzer redacteuren)
DWIGHT DAVID EISENHOWER
zal altijd in de geschiedenis
vermeld blijven als de man, die de
oorlog tegen de wrede nazilegers tot
een goed einde wist te brengen en
die daarna met de inzet van zijn ge
hele persoonlijkheid streed om de
vrede te winnen. Hij zag zijn grote
ideaal echter niet in vervulling gaan
en moest ervaren, wat er kan gebeu
ren als men zijn tegenstander onder
schat en hem ten onrechte zijn ver
trouwen schenkt. Teleurstellingen
bleven hem dan ook niet bespaard.
Met name het laatste van zijn acht
jaren in het Witte Huis was vol bit
tere ervaringen, niet het minst door
de denigrerende wijze, waarop de
president door de Russische premier
werd bejegend. De Verenigde Staten
bevonden zich op een dieptepunt in
hun bestaan, toen Eisenhower de
leiding moest overdragen aan een
veel jeugdiger landgenoot, John Fitz
gerald Kennedy. Dat was op 20 janua
ri 1961. Sindsdien is er in de wereld
heel wat gebeurd en veranderd.
T ATER zullen de geschiedschrijvers
•L' wellicht over voldoende materiaal be
schikken om te kunnen uitmaken, van
hoe grote betekenis het optreden van
Eisenhower als president is geweest.
Toen Roosevelt stierf voelden alle vrij
heidlievende volkeren zijn overlijden als
een enorme slag en men realiseerde zich
in die dagen van april 1945 nog niet,
waartoe de politiek van Roosevelt in de
naoorlogse wereld zou leiden. Ook nu
kunnen wij slechts een klein deel van
de wereldgeschiedenis overzien, waarin
Eisenhower de Ver. Staten leiding heeft
gegeven. Anderen zullen later wellicht
pas kunnen beoordelen, of er fouten ge
maakt zijn en of er kansen gemist zijn
om een duurzame vrede te vestigen. Het
zou van een slechte smaak getuigen, daar
over op dit ogenblik een oordeel te wil
len vellen.
Wij willen ons slechts bezighouden met
de mens Eisenhower, die zich. volkomen
afhankelijk wist van God en die ondanks
een zware hartaanval en een ernstige
darmoperatie in de jaren 1955 en 1956 een
tweede ambtstermijn van vier jaar als
president aanvaardde, omdat hij meende
in die periode zo God het wilde in
die functie meer dan welke Amerikaan bok
werkzaam kon zijn in het belang van
vrede en veiligheid in de wereld.
EJET WAS IN Eisenhowers familie
geen traditie, een militaire loopbaan
te kiezen. Hij stamde af van emigranten,
die in 1732 (dus nog voor de Amerikaan
se revolutie) met een aantal geloofsgeno
ten naar Amerika vertrokken, nadat er
ruim een eeuw lang in Zwitserland en
Holland leden van het geslacht Eisenho
wer gewoond hadden. Dit geslacht was
uit Duitsland uitgeweken om aan de ge
loofsvervolging te ontkomen. Eisenho
wers voorouders vertrokken met de Euro-'
pa uit Rotterdam en vestigden zich in de
staat Pennsylvania aan de Amerikaanse
Oostkust. Anderhalve eeuw daarna, nl. in
1878 verliet Eisenhowers grootvader, de
predikant Jacob Eisenhower, met zijn ge
zin Pennsylvania om zich in Abilene in
de staat Kansas te vestigen.
Een tiental jaren later verhuisden de
ouders van Eisenhower naar Denison in
de staat Texas. Daar werd op 14 oktober
1890 Dwight David geboren als de
derde van zeven zonen (waarvan er een
al vroeg gestorven is). Toen Dwight twee
jaar was, keerde het gezin terug naar
Abilene en Eisenhower beschouwde lange
tijd deze stad als de plaats, waar hij
thuishoorde. „Als mijn taak voltooid is",
zei hij vaak. „hoop ik naar Abilene te
gaan om daar mijn laatste dagen te slij
ten."
Op elfjarige leeftijd kreeg Dwight een
ernstige bloedvergiftiging in een knie. De
dokter zei, dat het been boven de knie
moest worden afgezet. Dwight had ge
hoord, dat de arts het tegen zijn ouders
vertelde. De knaap liet zijn ouders we
ten, dat hij liever zou sterven dan verder
als een invalide door het leven te gaan
en smeekte zijn oudste broer, er borg
voor te staan, dat het been niet zou wor
den afgezet, als hij soms bewusteloos
mocht worden. Dagenlang zweefde hij
tussen leven en dood en in doodsangst
klemde hij zijn tanden op een vork,
omdat hij niet wilde schreeuwen. Toen
nam de ziekte een gunstige wending en
Dwight kon met zijn twee benen het le
ven in gaan.
rVWIGHT voltooide in juni 1915 zijn
studie aan de militaire academie en
als tweede-luitenant bij de infanterie
werd de jonge Ike in september van dat
zelfde jaar ingedeeld bij het negentiende
regiment infanterie te Fort Sam Houston
in Texas. Daar ontmoette hij Mamie
Doud, die in 1916 zijn vrouw werd.
Toen Ike de academie verliet, was hij al
bijna 25 jaar en ouder dan de meeste van
zijn jaargenoten. Hij besefte dat zijn leef
tijd voor zijn militaire loopbaan een han
dicap zou vormen en waarschuwde zijn
familie, niet te verwachten dat hij het
ooit verder dan tot kolonel zou brengen.
Lange tijd scheen het, of hij gelijk zou
krijgen. Toen hij reeds de 50 gepasseerd
was, was hij nog steeds kolonel en de
grote massa had eigenlijk nog nooit van
hem gehoord.
Niet lang daarna bleek evenwel, dat ve
len van zijn superieuren hem als iemand
beschouwden, die het nog wel eens ver
zou kunnen brengen. Vijf dagen na de
Japanse aanval op Pearl Harbour (op 7
december 1941) werd hij op het ministe
rie van oorlog te Washington ontboden
om belast'te worden met de leiding van
de afdeling oorlogsplannen van de genera
le staf. Deze afdeling werd beschouwd als
het zenuwcentrum van het leger, daar zij
belast was met het opstellen van de alge
mene strategische plannen op alle fron
ten. Voor die tijd had Eisenhower op dit
terrein de nodige ervaring opgedaan als
assistent van generaal MacArthur, zowel
in Washington als in het Verre Oosten.
Ike, die intussen generaal-majoor was ge
worden, b.leef ongeveer een half jaar in
Washington, in welke tijd hij alleen een
korte inspectiereis naar Engeland maak
te. Op zekere dag in juni 1942 riep gene
raal Marshall (naar wie na de tweede
oorlog het bekende Amerikaanse hulpver
leningsplan werd genoemd) als stafchef
van het Amerikaanse leger Ike bij zich
om hem mede te delen, dat hij naar
Engeland zou worden overgeplaatst
om het bevel over de Amerikaanse divi
sies op het Europese strijdtoneel op zich
te nemen. Toen hem gevraagd wera, wan
neer hij kon vertrekken, stond Ike per
plex, maar zonder blikken of blozen zei-
de hij: „Morgenochtend."
TN EUROPA gearriveerd was Eisenho
wer de man, die beslissingen moest
nemen. Het kon niet uitblijven, dat hij
van mening verschilde met andere mili
taire en politieke leiders. Zo verzette hij
zich tegen de pogingen van Churchill, het
tweede front op de Balkan te openen om
te beletten, dat de Sowjetunie geheel
Oost-Europa zou bezetten. Hierbij wist
Eisenhower zich gesteund door president
Roosevelt, die toen nog een onbeperkt
vertrouwen in de goede bedoelingen van
Stalin had. Ook was Ike tegen het plan
van Churchill in Duitsland zo spoedig
mogelijk naar de hoofdstad Berlijn door
te stoten om de Russen voor te zijn.
Voorts torpedeerde hij het plan van Mont
gomery, een enkele doorbraak over de
Rijn te forceren. Voor Eisenhower ston
den politieke motieven op de tweede
plaats. De voornaamste plaats namen bij
Ike in: de legers, waarover hij het bevel
voerde en die hij niet langer dan militair
gezien strikt nodig was wilde laten vech
ten. Daar kwam nog bij, dat hij in zijn
Russische vrienden van toen nog niet zijn
vijanden uit de naoorlogse jaren zag. La
ter heeft hij Churchill gedeeltelijk gelijk
moeten geven...
Intussen was de invasie van 6 .juni 1944
een experiment, dat Schier ohgêëvènaard
was in de militaire geschiedenis. Aanvan
kelijk was de vijfde juhi'vastgesteld. Van
wege het slechte weer moest de operatie
echter een dag worden uitgesteld. In de
vroege ochtend van de vijfde juni kwa
men de generaals, die het bevel voerden
over de invasiestrijdkrachten te Ports
mouth bijeen. De meteorologen trokken
toen opgewekte gezichten en Ike met
het hoofd in de handen dacht na. Een
paar minuten later, na een hevige inner
lijke strijd, was zijn besluit genomen.
Het luidde: „Well, we'll go!1' De volgende
dag begon de aanval op de Atlantikwal,
die het Dritte Reich van Hitier op zijn
grondvesten deed schudden.
"piSENHOWER begon zijn mannen over
J-< het Kanaal te zenden op een typisch
onorthodoxe manier. Het getij was zo,
dat een uitstel van twee of drie dagen
tot een vertraging van een maand en dus
tot een algehele mislukking had kunnen
leiden. Nadat hij kennis had genomen
van weer- en andere rapporten viel de
beslissing. Maar niemand heeft ooit ge
weten, welke innerlijke pijniging achter
de ogenschijnlijke kalmte schuilging, die
de generaal naar buiten demonstreerde.
Toen hij wachtte op berichten over de
eerste landingen ijsbeerde hij door zijn
kantoor. Hij krabbelde boodschappen
aan zichzelf op papiertjes, wat hij in
soortgelijke omstandighedeh meestal
deed. Een van die boodschappen luidde:
„Nou zou ik wel eens een paar rapporten
willen zien".
Hij kreeg zijn rapporten. Zij zijn niet
allemaal goed geweest. Na de schitteren
de successen kwam het ontmoedigende
uitstel van de bevrijding van Nederland
en tenslotte de nog diepere zorg over de.
tegenaanval van Von Rundstedts troepen
in de Ardennen. Het operatieplan van
Eisenhower werd er echter niet door
veranderd. Ike was een oprecht man. Hij
was bereid de verantwoordelijkheid voor
,J like Ike" was hel motto, waaronder
Eisenhower tweemaal de presidentsverkie
zingen in de Ver. Staten won. Mevrouw
Eisenhower demonstreert op deze foto, dat
ook zij er kjjk op heeft
vergissingen te aanvaarden. Zijn brede
kennis en zijn opvallend herinnerings
vermogen, tezamen met een ingeboren
scherpte van geest stelden hem in staat,
h$t soort beslissingen te nemen, dat in
bijzonder moeilijke omstandigheden van
hem werd gevraagd. Het behoeft niet te
verwonderen, dat hij geen geduld had
voor typisch militair» dingen als bijv. de
lange rapporten, die op gezette tijden
heen en weer gingen tussen Washington
en Europa. Die rapporten noemde hij
„transatlantische opstelwedstrijden".
lVTA DE capitulatie van Duitsland op 7
mei 1945 werd Eisenhower com
mandant van het Amerikaanse bezet
tingsleger in Duitsland. In november van
datzelfde jaar werd hij stafchef van het
Amerikaanse leger en keerde hij naar
Washington terug. Ruim twee jaar later
legde hij deze functie neer om president
te worden van de Columbia Universiteit.
Zijn benoeming was in de Ver. Staten
zonder precedent. Hij was de eerste
Amerikaanse generaal, die werd belast
met de leiding van een universiteit van
dit formaat. In deze leidende functie in
de academische wereld kwam hem de
kennis goed te stade, die hij bij de
Amerikaanse „krijgsscholen" had ver
worven.
De situatie in de wereld verslechterde
echter zo snel, dat Eisenhower op ver
zoek van de Navolanden op 19 december
1950 door president Truman werd be
noemd tot opperbevelhebber van de ge
allieerde strijdkrachten in Europa. Toen
Eisenhower deze functie aanvaardde
verklaarde hij, dat zij uitsluitend ge
creëerd was om de vrede te bewaren. Er
staken zo zei hij geen oorlogszuch
tige bedoelingen achter.
Het moet voor Eisenhower een grote
opoffering geweest zijn, terug te keren
naar Europa als militair leider. Toen hij
het presidentschap over de Columbia
Universiteit aanvaardde, schreef hij aan
een oudstrijder, dat hij meer dan in
welke andere functie ook in de gelegen
heid zou zijn, bij te dragen tot het
vormen van een juist oordeel over de
vraagstukken, waarvoor de westerse de
mocratie zich geplaatst zag. Hij voegde
er aan toe, dat hij zich buiten het
partijgekrakeel had gehouden, omdat hij
hoopte, de rest van zijn leven te mogen
besteden aan het onderwijzen van de
Amerikaanse levensstijl en levenswijze.
Onder die term verstond hij o.a. de strijd
voor de idee van de vrijheid en de
waardigheid van de mens, het trouw
blijven aan het systeem van particulier
initiatief en het besef, dat een positief
programma voor steun aan de vrijheid,
zowel in Amerika als daarbuiten, var
essentieel belang is voor ons toekomstig
welzijn.
LIET valt dan ook niet te verwonderen.
dat Eisenhower niet onmiddellijk
„neen" zei, toen hij door de grote poli
tieke partijen in de Verenigde Staten
benaderd werd als mogelijke kandidaat
voor het presidentschap bij de verkie
zingen in november 1952. Eerst liet pre
sident Truman hem naar Washington
komen om de generaal te polsen. Zoals
men weet, was Truman zelf niet herkies
baar. Men zegt, dat Ike zich op dat
ogenblik pas realiseerde, niet te weten,
bij welke politieke groepering hij zich
het meest zou thuisvoelen. Er werd een
familieraad belegd en de keus viel ten
slotte op de Republikeinse partij. Dat
het een principiële keus was bleek al
spoedig. Als kandidaat van de Democra
tische partij kon Eisenhower een gemak
kelijke overwinning behalen. Als Repu
blikein moest hij eerst nog afwachten, of
de partij, die toen nog onder leiding van
de conservatieve Robert A. Taft stond,
hem wel zou willen hebben. En zo kozen
de Democraten Adlai Stevenson als kan
didaat en overrompelden de aanhangers
van Eisenhower het Republikeinse bol
werk. Tweemaal versloeg Eisenhower
Stevenson.
AL SPOEDIG begonnen onder het presi-
dentschap van Eisenhower zich met
name in Europa veranderingen te voltrek
ken. Dank zij het Marshallplan herwint
het zijn welvaart en zijn prestige. Met
als gevolg een grotere nadruk op de
eigen inzichten in de internationale poli
tiek. Met deze Europese politieke en eco
nomische renaissance viel samen de Russi
sche infiltratie in pas onafhankelijk ge
worden landen in Azië en Afrika, die tot
voor kort onder Europese supervisie ston
den. Nog later kwamen de Russische suc
cessen op het gebied van de constructie
van kernwapens en raketten. Het indivi
dualisme in de politiek van de Europese
landen werd daar opnieuw door gestimu-
Nicmand zal ooit kunnen zeggen, hoeveel
innerlijke strijd hel genet aal Eisenhotver
kostte, toen hij moest beslissen of D-day
zou doorgaan. Het al of niet gelukken tan
deze reusachtige operatie zou beslissend
ziin voor vele miljoenen mensen, onder
uie de militairen, die aan dit grote waag
stuk moesten deelnemen. Rechts op de foto
veldmaarschalk Montgomery.
leerd. Eisenhower zag zich als eerste pre
sident gedwongen tot het ondernemen
van buitenlandse reizen, in een tijd die
niet bepaald werd door de afwikkeling
van een oorlog (Wilson) of het voeren
van een oorlog (Roosevelt en Truman)
TNOEL VAN ZIJN reizen was, de
eenheid in wat men de „vrije we
reld" noemde te verstevigen. Eerst ging
Ike naar Mexico, daarna naar Canada,
vervolgens naar de Bermuda-eilanden,
waar hij de Britse premier sir Winston
Churchill en de Franse premier Laniel
ontmoette. In juli 1955 was er het topge-
sprek in Genève, waaraan schrijver dezes
nog persoonlijke herinneringen heeft be
waard. Daar ontmoette Eisenhower niet
alleen de premiers van Engeland en
Frankrijk (resp. sir Anthony Eden en
Edgar Faure), maar ook mannen als
Chroesjtsjef, Zjoekof, Boelganin, Molotof
en andere vooraanstaande Russen (in die
tijd althans). Daar lanceerde Ike tot
veler verbazing overigens zijn „Open
skies" -programma, waarbij wederzijdse
luchtinspectie voorgesteld wordt om de
mogelijkheid van verrassingsaanvallen
uit te sluiten. Verder drong hij aan op
spoedig stappen in de richting van ontwa
pening. Enkele maanden na de opstand in
Hongarije en de mislukte Suez-actie van
Engeland, Frankrijk en Israël (en na
voor een tweede ambtstermijn van vier
jaar te zijn gekozen) ging Ike ftaar de
Bermuda's, waar zij de Britse premier
Macmillan ontmoette, die intussen de
plaats van de gedesillusioneerde Eden
had ingenomen. Eind 1957 vloog hij naar
Parijs, dan volgen weer Canada, Mexico,
Bonn, Londen en Parijs. Dit laatste was
in augustus 1959, voordat Chroesjtsjef
zijn beruchte bezoek aan de Verenigde
Staten zou brengen. Daarna volgden nog
grote reizen, die hem naar Europese,
Aziatische en Afrikaanse landen brach
ten.
UEN VAN de meest dramatische rei-
zen van Eisenhower is die van mei
1960 naar Parijs geweest. Er zou toen een
topconferentie van de Grote Vier worden
gehouden, voornamelijk over het Duitse
probleem. Chroesjtsjef, die op een rege
ling van de Berlijnse crisis wilde aanstu
ren, had in het Kremlin echter zoveel
tegenstand ontmoet, dat hij reden had te
wensen, dat de topconferentie geen door
gang zou vinden. Toen kwam de U2 van
Gary Powers bij Swerdlovsk letterlijk en
figuurlijk uit de lucht vallen. Later
bleek, dat al eerder toestellen van dit
type boven de Sowjetunie waren neerge
haald. Nu echter greep Chroesjtsjef het
incident aan om de Ver. Staten onder
druk te zetten. De Russische premier be
gaf zich wel naar Parijs, maar toen hij
geen verwijdering kon veroorzaken tus
sen de westelijke geallieerden liet hij het
topgesprek op de klippen lopen, nog voor
dat het was begonnen. Na deze dramati
sche ontwikkelingen in mei 1960 deed
Chroesjtsjef alsof Eisenhower niet be
stond. Hij behandelde hem met grote min
achting. De Rus wist, dat Ike's dagen als
president geteld waren. Eisenhower zou
na twee ambtstermijnen in het Witte
Huis te hebben doorgebracht niet herkies
baar zijn.
TNAAROM MAAKTE Chroesjtsjef er
geen geheim van, dat met hem niet
te praten zou zijn, voordat de nieuwe
president van de Verenigde Staten geko
zen zou zijn. Ook gaf hij duiuelijk blijk
van zijn afkeer van Richard Nixon, de
man die als vice-president de beste kans
had om de kandidatuur van de Republi
keinse partij in de wacht te slepen. Hei
moet voor de Russische premier een
opluchting zijn geweest, dat de militaire
strateeg uit het Witte Huis was verdwe
nen, toen de politicus John F. Kennedy
op 20 januarie 1961 er zijn intrek in nam.
Chroesjtsjefs poging, op Cuba de Ameri
kanen tot capituleren te dwingen, specu
leerde op de onervarenheid van de jonge
president en op de „weekheid" van de
Amerikanen.
Hij bleek zich danig te hebben ver
gist, zoals hij dat bij andere gelegen
heden ook had gedaan. En het moet
Eisenhower goed hebben gedaan, dat
zowel de vermoorde president Ken
nedy als president Johnson in moei
lijke tijden de weg naar hem wist
te vinden om hem goede raad te vra
gen. Het is ons niet gegeven, een
oordeel te kunnen vellen over het
optreden van Eisenhower als militair
leider en als president. Het wordt
gelukkig ook niet van ons gevraagd.
Voor ons blijft er een dankbare her
innering aan een groot man, die zijn
gehele leven in dienst van de mens
heid heeft gesteld.
