r\ PvdA IN DE NESTEN Oostenrijk graaft Romeinse stad uit de Magdalensberg DEZE WEEK TITANENKARWEI DUURT AL TWINTIG JAAR Volk gelooft niet meer in beloften schryven en zeggen Gezegd ZATERDAG 22 FEBRUARI 1969 2 Bonhoeffer De boeken van Bonhoeffer j hebben niet alleen op de theolo gie van onze dagen grote In vloed. Ook tal van leken weten zich aangesproken door de be wogen en toch nuchtere, dichter lijke en zakelijke stem, die he laas al zo vroeg moest zwijgen. En nu is zijn Brevier In het Ne derlands verschenen, in de vorm van een dagboek, 520 bladzijden dundruk, een heel mooie uitgaaf van W. ten Have (ƒ28 50). Eigen lijk een juweeltje. Het „brevier" Is samengesteld uit teksten uit Schöpfung und Fall, Navolging, Verzoeking, Le ven met elkander, Ethik. Verzei en overgave. Gesammelte Schrif ten en enke'e nog niet eerder lepublicëerde preken. Het is goed, te mediteren met i Bonhoeffer, die zelf behalve theo loog en martelaar een van die zeldzame bidders en bijbellezers was, die In gehoorzaamheid en zelftucht veel tijd nemen om te mediteren en juist zo midden in de moderne wereld konden staan het kostte hem zijn leven, zoals leder weet. over Molimann Het boek van Jürgen Moltmann over de theologie van de hoop Is een wereld-bestseller, en er wordt in allerlei kring druk over gediscussieerd. Tien artikelen in theologische tijdschriften e d. zijn nu gebundeld en uit het Duits vertaald onder de titel „Discussie over de theologie van de hoop". Uit ons land zijn bij dragen opgenomen van Berkhof, wijlen J M de Jong en Kuitert. In het tweede deel van het boekje antwoordt Molmann Dit Ambo- boek (207 blz.) Is natuurlijk wel erg voor geïnteresseerde vak mensen bestemd. Als een onneembare vesting verheft zich de vermaarde burcht Hochosterwitz. Van hier moeten reeds In de voor-Romeinse tijd stra tegische verbindingen met de Mag- dalensberg hebben bestaan. MET DE DOOi komt er heel wat tos en In het oosten en zui den verwacht men dan ook overstromingen. Het nieuws hoeft niet meer los te komen, dat vormt al een lawine deze week en we zullen het dus maar weer In punten samenpersen. WEG EN WERK. Er komt geen parkeerheffing, wel een we genbelasting voor lang „stilstaande" wagens. De par keerwachter wordt controleur met meer bevoegdheden. Het oosten belooft de minister geld voor de aanleg van de E 8. Grote drukte op de RAI. Superbenzine een cent goedkoper, in juli ver moedelijk weer 5 cent duurder. Een luchtnaven in de Hoekse Waard? Rotterdams ambitieuze plan het noordelijk deel van de Delta: een Grevelingenstad voor (bijvoorbeeld) een half miljoen mensen. Geen vonnis van het in ternationale hof over de verde ling van het continentaal plat; Duitsland zal een grotere portie moeten hebben door onderhan deling met Nederland en Dene marken. Wegenbelasting na 1 juli zo'n 14 pet. omhoog. Oranjelijn (op de Canadese meren) ver dwijnt. MISDAAD. Levenslang en terbeschikkingstelling geëist te gen Hans van Z., wegens vier moorden en een poging tot doodslag; de officier van justitie suggereert dat Van Z. nog veel meer op zijn geweten heeft; de eis tegen Ouwe Nol: acht jaar en tbr. Een jonge man in Breda vermoord, een oude man in Haarlem. BINNENHOF. Hogere ven nootschapsbelasting niet per 1 januari jongstleden, maar aanstaande; het gat vult Witte- veen aan met een extra bijdrage van de verzekeringsmaatschap pijen. Geen uitstel van de huur verhoging. AOW- en AWW-uit- kerlnq per 1 januari (jongstleden) vijf procent omhoog. Een commissie adviseert enige verlichting van de belastingen voor de gehuwde werkende vrouw en een wat eenvoudiger regeling van de aftrekposten. In juli de accijnzen 14 procent om hoog, waardoor bier, borrel en benzine duurder worden. Onrust over de prijsverhoningen, die deels veroorzaakt zijn door re kenfouten bij de zakenlieden. Mr. P. J. Aalberse (kath.v.) in de Raad van state. UNIVERSITEIT. Studenten stop voor diergeneeskunde te U- trecht even opgeschort. Het rap port-Verdam ziet het voor de medische studie ook maar som ber In. Een efficiencybureau toont aan dat er op de Utrechtse academie heel wat rammelt Prof. Den Hollander (Amsterdam) staakt voorlopig zijn colleges na onenigheid met studenten. KERK. Een driemanschap voor het rectoraat van het her vormd seminarium. De Hervorm de synode vraagt de regering steun voor de luchtbrug van de kerken op Biafra. LEVEN EN DOOD. In Lei den een geslaagde beenmerg transplantatie. Kamerdebat over abortus, die minder voorkomt dan vroeger; wordt de toelaat baarheid verruimd? Vorig jaar meer huwelijken, minder baby's. Een olievlek betekent de dood van tienduizenden vogels In het Waddenzeeqebied. ELDERS. Arabieren beschie ten op het vliegveld van Zürlch een passagiersvliegtuig van de Israëlische El Al en de Arabische landen zeggen allemaal onschul dig te zijn. Ch'n h'okkeert het gesprek met Amerika vanwege de vlucht uit Den Haag van LI o. Oefeningen van rode troepen als op 5 maart in Berl in de W*'t- duitse president gekozen wordt Bonn probeert in het conflict tus sen Parijs en de andere landen 4er Westeuropese Unie over het Toen in 1502 een Oostenrijkse boer bij het ploegen op de hellingen van de Magdalensberg op een hard voorwerp stootte en even later onder zijn van emotie trillende handen een schitterend, levensgroot bronzen beeld van een atletische jongeling in de vruchtbare aarde zichtbaar werd, zal hij niet bevroed kunnen hebben dat, ruim 450 jaar later, wetenschapsmensen op dezelfde plaats een grote Romeinse stad zouden blootleggen, reconstrueren en restaureren. „Een stad op de berg" met een oppervlakte van drie en een halve vierkante kilometer rond de top, met tempels en kerkhof, woonhuizen, een burcht -#■ Dit is een van de gereconstrueerde zalen van het Magdalensbergmuseum, waarin Romeinse voorwer pen zijn ondergebracht. Rechts achter een abside met de „heilige bron". In het voorwoord van een boekje, dat door bezoekers van het opgravingsproject kan worden gekocht, schrijft dr. Gotbert Moro, directeur van het „Landesmuseum für Karn- ten" in Klagenfurt: Het jaarlijks stijgende bezoekersaantal bewijst, dat de opgravingen niet slechts voor de archeologische weten schap, maar ook voor het vreemdelingenver keer zeer belangrijk zijn. Daarom besloot het Land Karnten in 1949 tot de bouw van een autoweg. Deze werd na 7 jaar werken ge opend, waardoor de bergstad op de Magda lensberg kon worden ontsloten. Het is een grote verdienste van de Landdag en van de Regering van Karnten om na de tweede wereldoorlog, in een tijd waarin het kleine Karnten geweldige offers voor de wederopbouw had te dragen, in het kader van het kuituurpro gramma deze opgravingen als een landsaangele- genheid op zich te nemen. Landdag en Landsre gering hebben hierdoor bereikt, dat wetenschap pelijke kennis in brede kring wordt uitgedragen en dat de opgravingen tot een volksontwikke lingsmiddel van de eerste orde zijn geworden. De onderzoekingen vormen de grootste we tenschappelijke onderneming van het land". De Magdalensberg is met 1058 meter de op één na hoogste top van een bergketen, die zich tus sen de rivieren Glan en Gurk in oost-west rich ting uitstrekt. De noofdzijde van deze keten is dicht bebost, de zuidzijde voor het grootste deel eveneens, maar in het midden op de Magda lensberg reiken weiden en akkers tot de top. Beschutte ligging, waterrijkdom ook op grotere hoogte en vruchtbaarheid hebben tot een vroege bewoning geleid. Op de top staat een laatgo tische kerk, die is gewijd aan de heilige Helena en aan Magdalena. In de twaalfde eeuw heette de berg Helenen- berg, maar de naam van de tweede heilige, die in de volksmond gebruikelijker was, is tenslotte in de naam Magdalensberg behouden. Het kerk je is het beginpunt van de oeroude Vierber- ger-Wallfahrt, die jaarlijks op de tweede vrijdag na Pasen in aansluiting op een nachtmis begint. Het tweebeukige godshuis heeft een zeer fraai altaar met taferelen uit het leven van de heilige Helena (gedateerd 1502), de muren zijn a.h.w. „vermengd" met gehakte marmer uit de Ro meinse tijd. Een stenen bekken herinnert aan nog oudere tijden. De hellingen rondom de kerk zijn door mensenhanden tot terrassen omgebouwd en wie tussen het geboomte komt, stoot overal op de ruines van muren en gebouwen, waarvan de ouderdom door talrijke en belangrijke vondsten al bekend was. Mét de vondst van de Romeinse jongeling in 1502 (blijkens inscriptie aan de en kel een gift van kooplieden uit Aquileia) werden een bronzen griffioen van een Apollobeeld, een levensgrote marmeren portretkop van een Ro mein en een borstbeeld van een Moorse vrouw gedolven. Meerdere waardevolle stukken zijn verloren gegaan. Al direct na 1502 werd de Magdalensberg een drukbezocht oord voor schatgravers en vele gou den, zilveren en marmeren voorwerpen verdwe nen voor altijd. Pas in 1867 beëindigde de we tenschappelijke kring Karnten (de provincie Ka- rinthië, vroeger Carinthia) de wilde opgravin gen, waarna in drie achtereenvolgende zomers het kerkhof werd blootgelegd. In 1870 waren kerkhof en zichtbare bouwresten op een kaart vastgelegd en werd de oppervakte groter geschat dan die van de Romeinse stad Virunum. De man, die als onderzoeker van Virunum grote bekendheid had gekregen, de archeoloog E. Nowotny, onderzocht van 1908 tot 1910 een Ro meinse tempel in de bergstad, op de zuidelijke helling. Men kwam tot een gedeeltelijke opgra ving, maar de ruïnes op de Magdalensberg ble ven buiten het wetenschappelijke onderzoek tot 1948. Toen pas begon het werk aan één van de grootste en belangrijkste projecten van deze tijd. Twintig jaar al wordt er bewerkt en nog slechts een gedeelte van de bergstad is blootge legd. De rijkdom aan koper, ijzer, lood en zink maakte het Alpenland van Oostenrijk al vroeg tot een uitverkoren oord voor Italië en de lan den rondom de Middellandse Zee. Ook goud en zilver werden er gevonden, maar deze speelden een relatief geringe rol. De bossen leverden het voor het smelten benodigde houtskool en de handel kwam tot grote bloei sinds de havenstad Aquileia werd gesticht en burgers van het Ro meinse rijk een kolonie op de Magdalensberg stichtten. Hoe de bewoners van deze stad heb ben geleefd, is niet zeker, maar wel is bekend, dat de Romeinse gebouwen tot de oudste van de oostelijke Alpen behoren en ondergronds verras send goed zijn geconserveerd. Vanaf de top van de berg kan men zien, dat de hele stad op kunstmatige terrassen werd aan gelegd. Op de zuidelijke en westelijke helling was de beste bouwmogelijkheid en daar ontwik kelde zich ook het belangrijkste deel van de stad. Om de stad liep een bevestiging: twee rijen boomstammen, daartussen opgevuld met aarde en stenen. Achter deze palissade bevond zich een weergang en nog een rij boomstammen. In een latere periode werd het kerkhof eveneens ommuurd, nu echter met echte muren. Op het plateau stonden een Labotiustempel en de burcht van een heerser. Beide moeten nog wor den uitgegraven. Het kerkhof ligt op de bergkam, die aan de oostzijde naar zuidelijke richting afbuigt, de Lugbichl. Er werd een nu nog begaanbare weg aangetroffen, ingesloten door afdaken, waaron der urnen en gaven werden geplaatst. Het meer dan 600 meter lange kerkhof wijst uit, dat de stad zeer aanzienlijk was. Lager op de zuidelijke helling liggen de al uitgegraven gebouwen van de Romeinen. Geruime tijd nadat met de opgra vingen was begonnen, werd het Forum (markt plaats) ontdekt, met afmetingen van 114 bij 55 meter. In het midden van het Forum, twee meter hoger, is een Podiumtempel met elf zuilen in lengte- en zes zuilen in breedterichting gere construeerd. Eveneens gereconstrueerd werden het Preatorium, het representatiehuis en nog. enkele gebouwen. In één van de al gerestaureer de gebouwen is een museum ingericht met tallo ze bij de opgravingen gevonden voorwerpen. In de gebouwen werden schitterende mozaïekvloe ren ontdekt. Woningen tegen de hellingen zijn blootgelegd, er werd een badhuis gevonden en er werd ontdekt dat de stad een eigen garnizoen van bergjagers heeft gehad (Achtste legioen, hoofdkwartier Poetovio-Ptuj). Nog slechts een fractie van een bergstad op de Magdalensberg is blootgelegd en onderzocht, maar zeker is dat de archeologen nog vele be langrijke vondsten zullen doen. In de noordelijk van Klagenfurt en oostelijk van Sankt Veit gele gen stad komt dan nog meer aan de oppervlakte van het leven van de daar wonende Romeinen, waarvan al een stadswaterleiding, tempelaltaren en vluchtgangen zijn gevonden. Misschien ont dekt men dan ook nog eens of er een relatie bestaat tussen de bergstad en de op een steile rotspiek gebouwde burcht van Hochosterwitz, waar vroeger een Romeinse versterking heeft gestaan. A. K. HULST recht om te vergaderen te sus sen. BEDRIJVIGHEID. Zestien procent hogere winst voor de AMRO-bank vorig jaar. Bij de KLM In het derde kwartaal 6.3 miljoen winst Boekenverkoop traag. Weer een spaaroverschot in januari. SPORT. Na de schitterende prestaties van onze schaatsers in Deventer (of niet soms?) de revanche van Ajax. Met 44 op 5 maart naar Parijs om het met Benfica uit te vechten. Een van de al uitgegraven en gerestaureerde gebouwen op de Magdalensberg, waarin nu een museum i* gevestigd. nle Kessel heeft deze week een unieke kans gemist. Zij had mi nister Schut mondeling willen vra gen of de huurverhoging uitgesteld kon worden De minister belde haar de avond voor de vergade- rlnq oo- hll kon onmogell|k aanwe zig zijn, maar hij zou heel snel srurjfte|jik antwoorden. Even daarna belde premier De Jo-na minister Schut op: Zeg, Ik kan morqen onmogelijk aanwezig zijn als de Tweede Kamer het overleden oud-Kamerlid Bommer herdenkt. Doe ül dat maar. Aangezien het bevel van een mi litair altüd uitgevoerd moet worden en Ie ie daarna pas mag beklagen Ml cJp naast hooere meerdere, zag Annle Kessel tot haar verrassing rriniptp. Crhii' In de veroaderzaal van de Tweede Kamer op een mo ment dat hij er onmogelijk kon ziln. Ze heeft er geen qebrulk van qemaakt. „Daar ben Ik misschien »p opMeR voo'" 7el ze lammer, het h-*d heat Ipnk kunnen worden. Tot haar troost had ze dezelfde dag «oq s-hdfte'hk antwoord nee. "t'orak-n 1 upp Mi nister duur* het ta*-«st met de qro»ten van yen T''n Ui have Anthos-boeken, In den Torerv Baarn. aan de Academie van beeldende kunsten en voerde hij agitatie in de steden. Van geheel andere aard is 'Castro's Cuba, Cuba's Castro' van de Amerikaanse journalist (en fotograaf) Lee Lockwood. In dit op zichzelf interessante maar kritiekloze 'verhaal' krijgt Castro gelegenheid 'een zelfpor tret te maken van het type staatsman, dat hij is'. Ook wordt zi.in visie op wat in Cuba is bereikt, breed uitgemeten. Niet m.nder dan 32 pagina's fo to's geven een beeld van het 'nieuwe Cuba' (uitg. Bruna, 232 blz.). Rijk geïllustreerd (met kleu renfoto's) is ook het reisverhaal van de Deense auteur Arne Falk-Ronne: „In het hart van Zuid-Amerika" (uitg. Callen- bach, Nijkerk, 238 blz.). Het is boeiend geschreven en het doet weldadig aan, ook weer eens iets te lezen over de mens van Latijns-Amerika, zijn geschiedenis, zijn leefgewoon ten en zijn instelling ten op zichte van de hem omringende wereld. De schrijver doet zich kennen als een voortreffelijk waarne mer, die zich niet door politieke vooroordelen laat leiden. Niet temin maakt hij aan het begin van zijn verhaal al duidelijk dat democratie een leeg begrip is als het moet concurreren met honger. J. DEN BOEf- „Het Wilhelmus verwoordt een soort theologie van de revolutie" (Prof. dr. A. F. N. Lekkerkerker). „Juist in onze tijd van secula risatie, die vaak tegelijkertijd ontkerstening betekent, kan het weer nodig zijn om expliciet christelijke organisaties te stich ten, omdat daarin de enige mo gelijkheid ligt om in het werk oc\ iets van de boodschap van het evangelie te openbaren" (Ds. F. H. Landsman). Typisch beeld van de verpaupering aan de rand van de grote steden in Latijns-Amerikaanse landen. Voor wie interesse heeft in de politiek, volgt hier een poli tieke uitspraak van minister Luns. We horen zijn grappen en grollen zo vaak, dat men haast zou vergeten dat hij vertegen woordiger is van een politieke partij. Hij zei op 21 maart 1966 in Enschede: „Ik hoop dat de afwe zigheid van de Christelijk Histo rische Unie van korte duur zal zijn. Ik zou persoonlijk een ontwik keling toejuichen welke zou kun nen leiden tot één grote christe lijke democratische partij Deze weg zal slechts met de CHU en de AR kunnen worden ingeslagen. Met de PvdA is zulks ten enenmale onmogelijk. Dit sluit samenwerking niet uit, maar deze zal s'echts bin nen duidelijk gestelde orenzen moeten blijven" Dat was nog in de bloeiperiode van het kabinet-Cals-Vondeling Ie zou zo zeggen dat achter de clow neske houding van de heer Luns en nu spreken we met de bui tenlandse persvereniging in Bonn een grote politieke behendig heid schuil gaat Of hij heeft een goede neus voor politieke ontwik kelingen. Een neus trouwens, waarvan hij zelf In de Inleiding tot het boekje van de tekenaar Oo land zegt: „Dat mijn neus van de luiste afmetingen Is, en, mag ik zeggen, bijzonder fraai gevormd, een neus om zo te zengen waar mee men voor de dag kan komen, een neus ook, waarmee geen moeder haar kroost ongaarne ae- *ooid zou zien" Waarom eigenlijk iets over Luns in een artikel waaraan we begon nen zijn In de veronderstelling dat het over de Partll van de Arbeid zou gaan Omdat Luns op 15 fe bruari 1967. de dao 'an de ver" ,e ringen, «olqens h9t Aloemeen Han delrblad nie* zorde' /oWnjn'n» -onstpteerde dat de neergaande 'Ijn van de Partii vsn de Arb®id "og geaccentueerd is" Dat was een commentaar op een verkiezingsuitslag, die doet veron derstellen dat zijn voldoening over de impasse waarin de PvdA nu zit. evenredig is. En daar zou onze voldoening over de politieke ideeën van de heer Luns ophou den. Want een parlement, waar de oppositie door interne spanningen in zo deplorabele, toestand ver keert als nu het geval is, is een armzalig parlement. Nog twaalf nachtjes slapen en we kunnen het oaenblik meebele ven. dat de socialistische vuur werkmakers de lonten ultoakken. De hele boel de lucht in. daar lijkt het wel op. Van Mierlo zou wel willen. Het i6 een feit dat de tegenstel lingen in de partij steeds scherper worden. Er hoeft maar iets te ge beuren of er staan er al een stel klaar om anderen eruit te qoo'en Nu ziln de excessen in Indonesië niet direct iets" maar Jan Naoel ook kandidaat voor het partij bestuur verbindt er nauw de con clusie aan, dat alle Kamerleden van de Partii van de Arbeid uit die tijd: Nederhorst, Posthumus, Ruy- qers. Vondeling en Burger hun mandaat *er haschi''kinn moe*en stellen Er uit", zegt Nagel als hij er in komt. „Jullie hebben Goed hart niet gesteund". En Democratisch Appèl? „Eenin rident" denkt Vondeling" ze heb ben niet eens een eigen program" Alsof ie als strom'nq In de oarti' een eioen orogram moet hebben 'Vil darh*en zo dat dat Inrident" 'uist is on'stean omdat dat Inci dent" het oroiram van de oarti- zien met zijn opvattinoen. Trouwens, Vondeling maakt het wel van eieren „Wat is nou eigen lijk Nieuw Links?", vroeg hij zich In een boek onder de van te leurstelling getuigende titel 'Het volk gelooft niet meer in beloften', tracht de in Columbia werkende Nederlandse priester I. Rosi« r, o.carm., een concreet beeld te geven van de sociale (wan)to.standen in Latijns-A merika. Om de huidige situatie duide lijk te maken schenkt hij ook aandacht aan historische en na tuurlijke achtergronden. Tevens probeert hij het eigen karakter van de conflictsituatie scherper te laten uitkomen door het te confronteren met die in Europa en Noord-Amerika. „als deel van dezelfde westerse cultuur". De schrijver, die na zijn priesterwijding psychologie stu deerde te Nijmegen, combineer de acnt japr lang een professo raat m Rome met werk in fa brieken. In 1956 publiceerde hij onder het opschrift 'Ik zocht Gods afwezigheid' een persoon lijk relaas van zijn ervaringen. Via een professoraat in Chili kwam hij in Colombia terecht. Daar leerde hij de priester-rebel Camilo Torres kennen, met wie hij probeerde door wetenschappelijk en soci aal werk een betere toekomst te bouwen voor de verpauperde massa's van Latijns-Amerika Torres koos tenslotte het ge weld en ging er aan ten onder. Rosier ziet in geweld geen op lossing: hij acht het zijn taak, in het universitaire milieu een nieuwe elite van sociaal bewo gen leiders te vormen. Optimistisch is hij niet. 'Het volk nield van Camilo, maar het is vreesachtig en kan zich niet uilen. Als zijn leiders moe ten terugtrekken heeft het geen stem. Op de duur weet het ge wone volk dan ook niet meer wat het moet geloven'. Rogier zegt dat men zich wat het onderontwikkelde La tijns-Amerika betreft niet moet blind staren op de onvoldoende exploitatie van de natuurlijke rijkdommen. En ook als men wijst op de exploitatie van het volk d -or een kleine oligarchie, verzwijgt men dat de westerse wereld zich op de wereldmarkt mede ten koste van deze weer lozen verrijkt (uitg. Paul Brandt, 143 blz.) Minder indrukwekkend is het „Dagboek van een guerrillero" (Bruna. 110 blz,). Het is geschreven door de jonge com mandant van de zgn. Revolutio naire slriidkrachten van Co lombia. Voordat hij tot de gue rilla toetrad was hij student kortgeleden af. „De partij van de Arbeid een krakende wagen die uiteen dreigt te vallen? Dat is zo'n overtrokken zaak. Publiciteltsor- ganen die herrie leuk vinden of om politieke redenen tegen de PvdA zijn, hebben aan dat idee meege werkt". De huidige voorzitter Tans doet het ook bont: „Ik vind dat er ge weldig wordt overdreven met dat qepraat over stromingen. Wat is het wezenlijke verschil tussen Nieuw Links en Democratisch Appèl?" „Ik schort mijn oordeel op tot na het congres" zegt Vondeling in Opinie, waar zijn mede-voorzitters Elisink en Van der Louw wat meer oog IHken te hebben voor de ge- vaariMkp situatie waarin de partii verkeert. SlaeD zacht, heren Tens en Von- delinq Als jullie 9 maart wakker worden, is er grote kans dat de agitatie en de stemminqmakerll van de laatste weken is uitge barsten in drie daqan lang vprket 'eren an o<-he'Jao For o»ar voor 'ono'eesen orhi'nen al een voor -i *roC:o »r>nala</ftrri tp hehH®" Fr -jp c'-tqrhariprwprs moe*en e* Han wel a"p'->->al •■'tlooen. wil de Partij van de Arbeid weer een duidelijk StP^oe Jr neri Het radicale Tweede-Kamerlid An-

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1969 | | pagina 14