ZOET WATER
UIT DE ZEE
Toen Betsy kwam, kende niemand haar
Brutaalste zwendel van deze eeuw
Bryan als dokter
en Mary als non
WEERSGESTELDHEID
IS TE BEÏNVLOEDEN
Grootste destillatiefabriek
ter wereld in Terneuzen
ii
Beatrix
Potter
Omdat er geen geschikte
echtgenoot kwam dagen
ZATERDAG 1 FEBRUARI 1969
Slechts drie mensen zijn in
Terneuzen tegelijk in de weer.
om daar de grootste water-
fabriek ter wereld (de enige
in Europa) draaiende te
houden. Het is vooral voor
Zeeland, dat naam heeft ge
maakt door de strijd tegen
het water, iets vreemds, dat
men nu brood ziet in het
veranderen van zeewater in
zoet water. Toch wordt alge
meen venvacht, dat deze fa
briek voor de toekomst van
Zeeland van even groot be
lang zal zijn als het brengen
van de dijken op deltahoogte.
De fabriek, gebouwd in de
Nieu w-Neuzen polder, produ
ceert namelijk geen drink
water, maar zeer zuiver wa
ter voor industrieel gebruik.
Grootste afnemer is de snel
groeiende Terneuzense vesti
ging van het Amerikaanse
Dow-Chemical concern.
In continudienst zorgen drie
groepen van elk drie man er
voor, dat de fabriek op toptoe-
ren tien miljoen kubieke meter
zuiver water per jaar kan pro
duceren uit het zoute en vuile
water van de Westerschelde.
Tot het complex behoort een
bescheiden elektriciteitscentrale
met een capaciteit van 25.000
kilowatt. De waterfabriek is
een project van de Provinciale
Zeeuwse Elektriciteitsmaat
schappij (PZEM). Deze nam de
beslissing voor de bouw van de
revolutionaire fabriek medio
1966. De zaak werd toen econo
misch haalbaar omdat de indus-
triewatermaatschappij Zeeuws-
Vlaanderen zich had verbonden,
de totale jaarproduktie af te
nemen.
PZEM-directeur ir. T. Boo-
gert had destijds al duidelijk
gemaakt, dat een waterfabriek
alleen maar aantrekkelijk zou
zijn in combinatie met een cen
trale. De elektriciteit wordt na
melijk opgewekt door een
stoomturbine. De stoom, die
dienst heeft gedaan om de tur
bine te laten draaien, kan daar
na worden gebruikt om zout
W8ter te verdampen en zo het
zout en het water te scheiden.
Eind 1966 kwam het werk
goed op gang. De PZEM-aan-
deelhouders hadden zich ak
koord verklaard met de water
plannen, die een investering
van 35 miljoen gulden zouden
eisen, en de PZEM gaf opdracht
BIJLAGE VAN
HET KWARTET
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant.
Dordts Dagblad
tot de bouw van de installaties
aan Werkspoor-Amsterdam n.v.
In september 1967 verrichtte
de commissaris van de Konin
gin in Zeeland, mr. J. van
Aartsen, de eerste officiële han
deling: het op zijn plaats bren
gen van een 110.000 kilo we
gend verdampervat. Hij sprak
als zijn verwachting uit, dat de
bouw van de fabriek een bij
drage zou leveren aan het we-
reldwaterprobleem. Voor het
allemaal zover was, ontstond er
eers* nog een Zeeuws waterpro
bleem.
Begin 1968 kwam de in
dustriewaterleidingmaatschap
pij in opspraak, omdat er ern
stige financiële tekorten waren.
De maatschappij had teveel
geïnvesteerd als gevolg van een
te optimistische schatting van
het toekomstig gebruik van in
dustriewater in Zeeland.
Door de Provinciale Staten
van Zeeland werd deze affaire
Bryan Kelly, de hartverove-
rendë vaderfiguur uit de onver
getelijke Flipoer-serie is na het
stoppen van de opnamen voor
dit feuilleton weer tot de speel
film teruggekeerd. Hij treedt nu
op als dokter in een speciaal
voor tv gemaakte rolprent „The
protectors".
En Mary Tyler Moore, 'net we
reldse vrouwtje van Dick van
Dyke, dat zo luchtig kan dansen
en zingen, is bezig aan een tv-
film waarin zij de rol speelt
van een non: zii is zelfs moeder
overste en hoofd van een consul
tatiebureau voor gehandicapte
kinderen.
Ofschoon sinds jaar en dag de me
teorologen het mechanisme van zware
stormen bestuderen, weten zij nog
weinig af omtrent het ontstaan ervan.
In de zomer van het jaar dat op Betsy
volgde, was de lucht boven de Ver
enigde Staten zeer warm van de Rocky
Mountains tot aan de Atlantische
Oceaan. Tientallen personen kwamen
door de hitte om.
Tegelijkertijd kwam op verscheide
ne plaatsen „zwaar weer" voor. In
één juli-week tijds trof een overstro
ming Ohio, vroor het in Nevada, ver
nielden onweersstormen huizen en
gewassen in een lijn van Georgia tot
aan de Grote Meren en werd de Golf
van Mexico getroffen door tornados.
Elk jaar sterven honderden mensen in
de Verenigde Staten door stormweer
en wordt er voor miljarden guldens
schade aangericht.
Meteorologen weten dat de oceanen
verantwoordelijk zijn voor het ontstaan
en op het land afvuren van deze zware
stormen. De laatste vijf jaar is het duide
lijk geworden dat de oceaan en de at
mosfeer een gesloten systeem vormen.
Meteorologen beschouwen de oceaan
als een controlebord waarmee het weer
op aarde wordt geregeld. Via de getijde
beweging, de koude en warme zeestro
mingen, de verdamping, en de omvang
van het zeeoppervlakte wordt het weer
„gemaakt". Maar ook de atmosfeer is
voortdurend in beweging en verandert
voortdurend van samenstelling en in sa
menwerking met de zee ontstaat dan een
bepaalde weersgesteldheid.
In grote lijnen is dit aan de weerkundi
gen bekend. Op kleine schaal kunnen zij
deze machine zelfs bedienen: regen ma
ken of de kracht van orkanen afzwak
ken. Om de weersverwachting echter
zeer nauwkeurig te kunnen voorspellen,
hebben meteorologen grote aantallen
waarnemingen nodig. Met dit doel is on
langs door de World Meteorological Or
ganization, de Wereld-Weer-Wacht opge
richt, waarbij ca 130 nationale weersbu-
reaus zijn aangesloten die hun gegevens
uitwisselen. Daarnaast werken geofysici
aan dit programma mee.
Oceanografen en weerkundigen hopen
het verband te ontdekken tussen de vari
aties in de temperatuur van de oceaan
en het klimaat. Zij willen weten hoeveel
variatie er nodig is voor een bepaalde
weersverandering.
De zonnestralen verwarmen de zeeop
pervlakte. Het totale effect is afhankelijk
van het warmteverlies in de atmosfeer,
de verstrooiing van het licht in de at
mosfeer en de terugkaatsing door het
zeeoppervlak. Er is echter weinig bekend
omtrent de hoeveelheid straling die de
zeeoppervlakte bereikt wanneer de zon
een bepaalde hoek met de aardas maakt,
of wanneer de atmosfeer een bepaalde
hoeveelheid straling terugkaatst.
Deze gegevens zijn van zeer groot
belang bij het begrijpen van het weer
Recent wetenschappelijk onderzoek
heeft aangetoond dat een verschil in de
watertemperatuur van twee of drie gra
den voor de kustbewoners het verschil
maakt tussen van kou huiveren of van
de hitte transpireren. Aan het eind van
de jaren vijftig bijvoorbeeld, toen de
temperatuur van een stuk water voor de
Westkust van de Verenigde Staten enke
le graden boven het gemiddelde lag,
kwamen op het land enkele hittegolven
voor.
Sinds de meteorologen begrepen dat
het weer voor een belangrijk deel op de
oceaan wordt gemaakt, hebben zij hun
werkterrein verlegd. Dit maakte het on
derzoek er echter .niet eenvoudiger op.
Oceanen zijn een voortdurend bewegen
de watermassa, waarop „rivieren" stro
men en in tegenovergestelde richting
diep in het water. Deze driftstromen
verspreiden warmte en koude over dui
zenden mijlen en nivelleren de invloed
van de zonnestraling op het zeewater.
De Golfstroom brengt de warmte vanuit
de Golf van Mexico naar West-Europa,
zodat daar de havens in de winter zel
den dichtvriezen.
Beneden de oppervlakte is de oceaan
eveneens voortdurend In beweging. Oce
anografen hebben „onder-water-golven"
ontdekt die zich tussen 100 en 300 meter
beneden de oppervlakte bewegen. Ook
deze waterbewegingen nivelleren warmte-
of koudeverschillen.
Deze onderwater-golven hebben een
grote kracht. Na langdurige studie zijn
marinedeskundigen tot de overtuiging
gekomen dat de Amerikaanse atoomon
derzeeër Thresher In 1963 hoogst
waarschijnlijk door een dergelijke golf is
vergaan.
Men neemt aan dat de Thresher die
koud zeewater als ballast had, in een
laag warmer zeewater raakte. De onder
zeeër heeft waarschijnlijk zijn evenwicht
verloren, omdat het koude water in de
ballasttanks zwaarder was dan het om
ringende warme water. Voordat de
Thresher deze daling herstelde, werd de
boot getroffen door een onderwatergolf
en beneden de maximale duikdiepte ge
drukt met de bekende noodlottige af
loop.
Wanneer men alle componenten kent
die het weer vormen, is het mogelijk de
weersgesteldheid te beïnvloeden. De
Air-Transport Association, een vereniging
die bijna alle nationale luchtvaart
maatschappijen omvat, heeft een onder
zoek laten uitvoeren naar de mogelijkhe
den om mist op vliegvelden tegen te
gaan. Onlangs is dit op enkele Ameri
kaanse vliegvelden gelukt. Maar de
Deze fascinerende luchtopname
van de orkaan Gladys onge
veer 225 km ten zuidwesten van
Tampa, Florida was het werk
van de bemanning van de
Apollo 7.
Zij zweepte een storm op, vermengd met een
dicht gordijn van water, die voortraasde met een
snelheid van ruim 200 km/uur. Zij ramde de kust
van Florida, spoelde door Louisiana en vaagde
wegen en gewassen van het land. Zij vermoorde
75 personen en verwondde er 17.500. Zij veroor
zaakte een schade van bijna 5 miljard gulden. Dat
was de hurricane Betsy in augustus 1965, de meest
vernietigende orkaan in de geschiedenis. Maar:
„nietsdoen". Wel werd er vlijtig
geborduurd, geaquarelleerd en
natuurlijk bezocht men de
feestavondjes die als huwe
lijksmarkt golden. Toen er nog
steeds geen geschikte echtge
noot was komen opdagen, t>e-
gon Beatrix Potter briefjes te
schrijven naar een neefje. Om
dat zij niet wist wat te schrij
ven. vertelde zij het kind ver
haaltjes die zij zelf illustreer
den. Zij was toen 27 jaar oud.
In 1901, acht jaar later, stapte
zij naar een uitgever wat
nog ongebruikelijker was dan
het schrijven en financierde
zelf de eerste uitgave van het
boekje „Het verhaal van Pieter
Konijn" (250 exemplaren).
Het boekje had zoveel succes
dat een grote uitgeverij in Lon
den een tweede druk van 6000
exemplaren uitbracht, die al
voor het verschijnen waren uit
verkocht.
Ze bleken niet alleen
omstreeks de eeuwwisseling
aan te slaan. Nu nog zijn de
verhaaltjes pittig, fris en origi
neel. Uitgeverij Ploegsma heeft
de boekjes opnieuw uitgege
ven.
Evenmin als de tekst doen de
plaatjes ouderwets aan. Ze zijn
bijzonder fraai gedrukt in fijne
tinten en zullen elk kind
aanspreken. De bandjes zijn
van sterk linnen en niet snel
„stuk te krijgen".
Naast „Het Verhaal van Pie
ter Konijn", „Het Verhaal van-
Jozef ien Kwebbeleend" en „Het
Verhaal van Timmie Tuime
laar" zullen er de komende ja
ren nog meer vertelsels van Be
atrix Potter op de markt ko
men. De nieuwe vertaling is
van Heieen Kernkamp-Biegel
(59 blz., 3,50).
Analist J. C. Abrahamse staat hier met in zijn rechterhand één van de
eerste kopjes zuiver water die de fabriek produceerde. In zijn linker
hand een beker met het zoute Scheldewater.
uitvoerig besproken, en het
wekte dan ook geen verbazing,
dat sommige statenleden zich
bezorgd afvroegen, wat de in-
dustriewatermaatschappij nu
zou gaan doen met het toe
komstige PZEM-water.
Gedeputeerde A. J. Kaland
stelde de zorgelijke Zeeuwse
statenleden op dit punt gerust.
Hij meende, dat de waterfa
briek, als hij eenmaal zou
draaien, de resultaten van de in
moeilijkheden geraakte maat
schappij zeker gunstig zou be-
invloeden. Of dit werkelijk
waar is, valt nog niet na te
gaan. Daarvoor werkt de water
fabriek te kort. Zeker is in ie
der geval, dat de Zeeuws-
Vlaamse industriewatermaat-
schappij sindsdien is opgegaan
in de uit fusies ontstane Zeeuw
se Waterleidingmaatschappij.
De fabriek levert nu een aan
deel in de oplossing van het
wereld-waterprobleem. Een
probleem dat zeker niet het ge
volg is van het steeds dorstiger
worden van de mensheid, maar
wordt veroorzaakt door toene
mende industrialisatie en vooral
door die uit de grond schie
tende chemische bedrijven, die
vrijwel allemaal zeer zuiver
water nodig hebben in hun pro-
duktieproces.
„In alle werelddelen wordt op
het ogenblik het probleem van
de ontzilting van het zeewater
bestudeerd", zei ir. Boogert in
1966. „Door het beschikbaar ko
men van zoet water kunnen
veel problemen worden opge
lost De fabriek, die wij gaan
bouwen, kan in belangrijke
mate bijdragen tot de oplossing
van het probleem".
BIJ DE FOTO'S
Tussen de witte wolken blazen
de pijpen staat de elektrische cen
trale. Hier is geen sprake van
luchtvervuiling maar van stoom,
die zorgt ook voor het verdampen
van het Westerscheldewater in de
verdamperkasten (zichtbaar als la
ge, rechthoekige gebouwen).
De verdamperkasten staan In
twee evenwijdige rijen naast el
kaar. In feite bestaat de waterfa
briek ook uit twee gelijksoortige
produktie-eenheden. In de kasten
slaat de waterdamp neer op koel
huizen en het water wordt ge
transporteerd naar de opslagtanks,
waarvan u er op de foto één ziet.
Het water daarin is dus gedestil
leerd en volkomen zuiver.
De fabriek, die aardgas gebruikt
omstandigheden waarin mist ontstaat,
zijn voortdurend anders en het wil dus
niet zeggen dat het middel tegen mist-
vorming is ontdekt. Het belang van mist-
bestrijding blijkt wel uit het feit dat de
luchtvaartmaatschappijen jaarlijks 300
miljoen gulden uitgeven aan oponthoud
en afgelasten van vluchten.
Er staan meer weersbeïnvloe-
dingsprojecten op stapel. Er worden
thans verscheidene soorten proeven on
dernomen om de kracht van tornados af
te zwakken. Vanuit een vliegtuig worden
miljoenen kleine metalen draadjes in de
wolken rond het oog van de orkaan
uitgestrooid. Men hoopt op deze manier
de electrische lading te verspreiden die
verantwoordelijk is voor de energie van
de storm.
Andere onderzoekers trachtten de
sneeuwdragende wolken die 's winters in
het gebied van de Grote Meren hangen,
boven het water te laten uitsneeuwen.
Dit zou de jaarlijkse ramp van inge
sneeuwde huizen en lamlegging van het
verkeer moeten voorkomen.
Militairen onderzoeken de mogelijkheid
om de weersbeinvloeding te gebruiken
bij hun werk. Zij hopen eens regen,
sneeuw of mist te kunnen maken ter
ondersteuning van militaire operaties.
Tussen de regenmaker uit de Soedan
en de meteoroloog met kennis van de
modernste technieken is in meer dan een
opzicht weinig verschil. Beiden kijken
naar de horizon en weten wat ze zien.
De regenmaker gelooft dat hij het weer
kan beïnvloeden. De meteoroloog weet
het echter zeker. (Science Horizons)
PAUL VAN LANGSTRAAT
als brandstof voor de elektrische
centrale op volle toeren wordt
zo'n 11.000 kubieke meter
verstookt kan 132 ton stoom
per uur fabriceren. Genoeg om uit
de productie-eenheden 600 kubie
ke meter zoet water per uur te
halen. Mocht het water door een
foutje niet geheel zuiver zijn, dan
kan het werk opnieuw begonnen.
Van de fabriek loopt namelijk een
pijpleiding naar de Westerschelde
om het eventueel mislukte water
weer terug te voeren. (Luchtfoto
Slagboom en Peeters)
Ir. Boogert bedoelde hiermee
tevens, dat Nederland middels
deze fabriek de kans krijgt er
varing op te doen met het ont-
zilten van zeewater. Die erva
ring kan ertoe bijdragen, dat in
ons land de ontziltingsproce-
dures verder worden ontwik
keld, zodat wij op dit gebied
revolutionair werk kunnen ver
richten.
Omdat Helen Beatrix Potter
het wachten op een huwe-
lijkscandidaat moe werd, kun
nen kinderen genieten van een
paar bijzonder aardige boek
jes.
Beatrix Pottor leefde In het
Engeland van Koningin Victo
ria, vaar de enige taak van een
jonge, ongetrouwde vrouw van
goede huize bestond uit
Fie Carelsen in 1925
De brutaalste zwendel
van deze eeuw staat op
naam van de Portugees
Alves Reis. Door knap
pe vervalsingen van
brieven en documenten,
de goedgelovigheid van
de wereld om hem heen
en door veel geluk
slaagt hij erin de ver
maarde Londense druk
ker YVaterlow Portugese
bankbiljetten te laten
maken. In Lissabon
weet de directie van de
Bank van Portugal niets
van de vervalste op
drachten.
Intussen draaien de
persen van de goedgelo
vige sir William Water-
low maar door en Alves
Reis en zijn handlan
gers, die de bankbiljet
ten tegen drukprijs in
ontvangst nemen, wor
den slapend rijk. Alves
Reis mag dan ook met
recht worden genoemd
De man, die Portugal
stal.
Dat sir William erin
vloog, kwam ook door
een introductie,
geschreven door de
drukkerij Enschedé uit
Haarlem. De Nederlan
der Marang en de
Zwitser Hennies, die de
belangen van Reis be
hartigden, probeerden
eerst de vreemde druk
order in Nederland te
plaatsen. Maar bij
Enschedé weigerde men.
omdat Waterlow steeds
de Portugese bankbil
jetten had gedrukt.
In zeker opzicht mag
Portugal de dief Reis
nog dankbaar zijn. In
de eerste plaats had hij
als zakenman veel ge
daan voor de kolonie
Angola. Nog belang
rijker was, dat door zijn
kunstmatige import van
bankbiljetten de Portu
gese economie enigszins
opleefde.
Een belangrijk man in
het complot is ook Jose
Bandeira. Hij was de
broer van de Portugese
ambassadeur in ons
land en verloofd met de
beroemde Nederlandse
actrice Fie Carelsen. die
zo een mooie figuran
tenrol kreeg in deze
fantastische Portugese
affaire.
Het is de Ameri
kaanse journalist Mur
ray Teigh Bloom, die al
deze opzienbarende fei
ten heeft opgespoord en
gegroepeerd. Hij maakt
niet de indruk alles te
weten te zijn gekomen.
Maar wat hij beschrijft
tart de dolste fantasie.
Het bedrog duurt lang
voort. Maar als ondanks
veel geïntrigeer in 1925
de toedracht bekend
wordt, sleept Alves Reis
in zijn val ook de rege
ring mee.
Sterke man wordt
dan de economische ex
pert Salazar. Portugal
heeft een dergelijk
schandaal niet meer ge
kend. Want Salazar
heeft nog steeds stevig
dc macht in handen.
In Londen ontstonden
eveneens politieke
moeilijkheden. Want de
goede sir William was
voor een jaar burge
meester van Londen ge
worden. Groter eer was
voor hem niet mogelijk.
Maar juist zou de recht
zitting tegen hem en
zijn firma beginnen.
Het lukt de zitting een
jaar uit te stellen. Sir
William kan ongestoord
burgemeester zijn.
Zwendelaars op grote
schaal zijn veelal arm
aan het eind van hun
leven. Fie Carelsen on
derhoudt Jose Bandeira
nog een beetje en Alves
Reis, die bekeerd is in
de gevangenis, laat on
voldoende geld na om
zijn begrafenis te kun
nen betalen. Ook de fa
milie heeft geen cent.
Alleen de Nederlan
der Marang is er goed
uitgesprongen. Hij
woont als gelukkige
grootvader aan de
Franse Rivièra en
vraagt graag zijn lieve
kleinkinderen als logé.
(Uitgave Ad. M. C. Stok,
Den Haag, 286 blz..
15.90).
BERT DE JONG
