DORDRECHT
is weer de stad
van de synode
1618
1619
Bollen
uit de
in huis
gratie?
>G
GE
L .1
En de bisschop
kreeg achttien
gulden per dag
VOOR ZOVEEL Hl
IS GIDS NODIG
ZATERDAG 9 NOVEMBER 1968
De bekende want fn bijna eïk Vaderlands geschiedenisboek
voorkomende voorstelling van een zitting van de Dordtse Synode
in de Kloveniersdoelen te Dordrecht. Het schilderij hangt in de
raadzaal van het oude Dordtse stadhuis.
Dordrecht gaat zijn feestmuts opzetten. Geen fel ge
kleurd papieren hoedje, maar een keurige zwarte baret.
Per slot van rekening wordt het geen carnaval, maar een
keurige, wat academische en zeker kerkelijke herdenking
van de synode die daar 350 jaar geleden op 13 novem
ber werd geopend.
Toen kwamen ze uit Engeland en Bremen, uit Zwitser
land en Hessen. Zoals de Oostduitsers nu meestal ver
stek laten gaan, zo bleven de Fransen zonder uitreis
visum thuis. De ogen van de hele protestants-kerkelijke
wereld van die tijd waren gericht op Dordt. Nederland
gaf dc reformatorische toon aan zoals dat ook nu hat
geval is als oecumenische proeftuin.
fmOK Vxa K'VWM t
JOH. BOGERMAN
praeset van de synode
Op 20 november 1617 kozen de Algemene Staten
Dordrecht als stad waar de Nationale Synode zou worden
°®i gehouden op voorstel van Gelderland en naar de wens
re'a^ der Contra Remonstrantse predikanten.
Er zullen wel verscheidene factoren tot die keuze heb
ben geleid. In de eerste plaats was dat de geïsoleerde
ligging» die een rustige samenkomst waarborgde en de
stad gunstig was gelegen voor de over water reizende
Duitse, Zwitserse en Engelse gasten.
Naast deze geografische factor was er de omstandig
heid, dat het gros van de Dordtenaren een vrome en
bezadigde centra-remonstrantse gemeente vormde, ge
leid door de predikanten Lydius, Becius, Dibbets, Deme
trius en Bochardus. Zij dienden de gemeente volgens
Heidelbergse principes.
Zet
ivisu
•h
hoti
Wa
s
e,
or
nand
;n
ivil
S(
- A
Wellicht speelde de weinig
vriendschappelijke verhouding
met het Remonstrantsgezinde
Rotterdam ook een rol. Deze
atad-in-opkomst trachtte meer
malen het Dordtse stapelrecht
(alleenrecht op import en eerste
verkoop) te ontduiken. Die
strijd culmineerde op 27 maart
1619 toen een Dordts oorlogs-
ën schiP Rotterdamse vrachtsche
pen beschoot, waarbij doden en
gewonden vielen. Een vraag
blijft in hoever de steun van
Amsterdam bij de keuze van
Dordrecht aan die rivaliteit te
danken was.
raadpensionaris) deed bij het
zelfde bezoek van Maurits zijn
uiterste best; hij wist, dat hij
wat goed te maken had. Toen
de Prins de trap van het stad
huis beklom, volgde hem zoals
gewoonlijk, zijn lijfwacht van
hellebaardiers. Maurits gaf hun
bevel te wachten, doch ze hoor
den het niet. Toen herhaalde
Jan de Wit het bevel. De prins
Hoe dan ook, Dordrecht werd
Ae stad van de synode.
h
b
hank
w«jr Tn de voorafgaande periode
op rastrijd waren er wel ma
E gistraten, die lang aarzelden
voor ze de kant der meerder
heid in de Algemene Staten ko
zen en die zich dan ook lang
niet op hun gemak voelden toen
Prins Maurits de stad kwam
bezoeken en volgens zijn ge
woonte in de herberg De Pauw
abtapte.
Burgemeester Willem van
Beveren, die afzetting vreesde,
was veilig thuis gebleven, maar
het ging anders dan hij ver
wachtte. 's Avonds bezocht
Maurits hem in zijn woning,
voerde een zeer vriendelijk
gesprek en liet, toen Indië ter
«prake kwam, een mooi boek
i over dit land uit zijn koffer ha-
/j len om het vervolgens Van Be-
veren aan te bieden. Vanaf dit
ogenblik koos de burgemeester
de zijde der Algemene Staten.
De trésorier Jan de Wit (niet
i verwarren met de latere
ihedfl
mofl-
•n w?
cri)p
ertóï
-Stifj
oüer i
w
n kei
immis
istitui
mar
Tc
in i
derti
e ze
orde
T. E. JENSMA
Stadsarchivaris
lachte wat en zei: Mijnheer De
Wit wil niet graag gecasseerd
(ontslagen) worden.
Met deze kleine terechtwij
zing liep alles goed voor de
trésorier af. 't Gevaar was trou
wens al afgewend door de be
langrijke schout Muys van Ho
ly, die aan de Prins had
geschreven, hoe, aangezien de
Dordtse regentenfamilies sterk
vermaagschapt waren, het af
zetten van enkelen een slechte
indruk op allen zou maken.
Maurits wilde met het oog op de
komende synode het humeur
van de gastheren niet bederven.
Het bleek niet moeilijk
gastheren te vinden. Dordt had
veel patriciërshuizen van re
gentenfamilies, die, dank zij het
bestand, snel verrijkten. Zo le
zen we dat twee Zwitsers, die
met hun. bedienden door de
wijnkoper Cornelis Ruys wor
den ontvangen, opgetogen zijn
bij het betreden van „zo heer
lijke, ja koninklijke apparte
menten".
Een bewonderenswaardige
verdraagzaamheid zien we als
Paltzers en Zwitsers bij aan
zienlijke burgers kamers beko
men, doch tot de maaltijden
worden uitgenodigd door de
roomse houtkoper Johannes van
Kuykhoven, die bij de Nieuw -
brug woonde. Diens vrouw was
gereformeerd en zijn „van le
ven en zeden brave schoonmoe
der" behoorde bij de wederdo
pers.
Er kwamen deputaties uit
Engeland en Schotland, de
Platz, Hessen, Bremen, Emb-
den, Genève, Zwitserland en
Nassau met hun bedienden. Al
le vreemde deputes hadden vol
ledig stemrecht.
Een bijzondere plaats bezette
de Engelse delegatie met aan
het hoofd de Lord-Bisschop van
Llandaf, George Carleton. Een
eigenaardige figuur; een angli
caanse bisschop als stemheb
bend lid van een gereformeerde
synode. Voor ze naar Dordt
kwamen waren de Engelse af
gevaardigden in Den Haag
reeds door de invloedrijke En
gelse gezant aan de Algemene
Staten voorgesteld.
Dit alles was niet geheel vrij
van politiek. Engeland en
Frankrijk waren er op uit een
zo groot mogelijke invloed te
verkrijgen in de jonge repu
bliek. In de controverse tussen
de Staten van Holland en de
Algemene Staten steunde
Frankrijk Holland en Engeland
de Algemene Staten. Nu de
laatste zegevierden werd het
Engelse gezelschap met veel
eerbetoon ontvangen. Maar de
Hugenoten kregen, zoals we het
nu zouden zeggen, geen visum
van de Franse regering en hun
plaatsen bleven tijdens de sy
node onbezet.
De bisschop bleek zich van
rijn waardigheid wel bewust.
Hij werd met onderscheiding
behandeld. Zijn daggeld be
droeg 18 (voor de overige
theologen ƒ8) en, naar verteld
wordt, eerde men hem zelfs met
een troonhemeltje tegen de
tocht De oude heer Berck op
de Berckenpoort, die als ridder
van de Engelse koning zijn
gastheer was, incasseerde hier
voor een subsidie van 600.
Bezien we het ledental van
de synode, dan merken we op
37 predikanten, 19 ouderlingen,
30 buitenlanders, 5 hoogleraren
en 18 politieke commissarissen,
tezamen 109 leden. De „acht
tien" wijzen wel op een sterke
invloed van de landspolitiek.
In de Kloveniersdoelen, waar
zij vergaderden, bevonden de
synodeleden zich in zekere zin
op gewijde grond, want onder
de grote linde voor het gebouw
werd voor de eerste maal in
Dordt het evangelie frank en
vrij verkondigd.
Het fraaie Doelengebouw was
in 1541 voltooid. Het telde twee
verdiepingen. Een toren had op
de bovenste verdieping een
vloer die met tafel en banken
om een spil kon draaien. In een
benedenzaal was een prachtig
gebeeldhouwde schouw van Jan
Terwen, die zich nu in Museum
Van Gijn bevindt. De ruime bo
venzaal was de vergaderplaats
der synode.
De delegaties waren volgens
een weloverwogen plan over de
zaal verdeeld. Voor de steeds
brandende schouw stond een
tafel, waarachter het vijf leden
tellende moderamen een plaats
vond onder presidium van Jo
hannes Bogerman en in het
midden een grotere tafel voor
de Remonstranten en hun
woordvoerder Episcopius.
Op 13 november wordt dan
de synode met een prediking
van ds. Lydius en een Waalse
prediking van ds. Du Pours uit
Middelburg in de Grote kerk
geopend. Na aarzeling komen
de Remonstranten eerst op 6
december. Dan is reeds tot de
Statenvertaling besloten en is
de catechismus vastgesteld.
In de synode zelf, die we hier
niet bespreken, komen ook
voorstellen of besluiten aan de
orde, waarover we nu onze
schouders ophalen. Bijvoor
beeld: Hessen stelt voor: geen
kerkelijk huwelijk te sluiten
voor een bewijs van goede
voortgang in de religie is gege
ven. Naar aanleiding van een
Oude prent van een gezicht op Dordrecht in de zestiende eeuw.
vertaling, een liber amicorum
de canones en de acta. Naast de
Statenvertaling, welke de heer
Jensma ook ziet als een poging
tot omzetting in de volkstaal
van zijn tijd, zijn eveneens Bij
bels geëxposeerd, die hetzelfde
nu beogen. Tot slot zijn er
voorwerpen en gedenkpennin
gen, ook die welke aan alle sy
nodeleden werd uitgereikt.
Dit laatste was dan op 29 mei
1819 na de 180e zitting. De slui
ting geschiedde met plechtige
optochten en een prediking
door ds. Lydius in de Grote
Kerk over Jes. 12 vs. 1-3.
De synode kostte de overheid
drie tonnen gouds, maar was de
Statenvertaling alléén dit bedrag
niet vele malen waard?
In de pathetische taal van die
dagen zei een spreker dat „de
Nederlandse maene was opge
gaan uyt de seer dikke duyster-
nisse der ellendigheden als
nieuw licht van haere sonna
ontfangen hebbende."
D. HENDRIKS
vraag uit Java werd besloten,
dat in Christengezinnen opge
nomen heidenkinderen (slaaf
jes) niet mochten worden ge
doopt
Dan lezen we ook nog vreem
de dingen rondom de synode
zoals van de Deense dame, die
ter vergadering komt en in het
Engels profeteert. En er
verschijnt natuurlijk ook een
komeet met een vuurrode staart
„van ijselijke omvang".
Dit gebeurde 350 jaar gele
den. Ter herinnering orga
niseerde de Dordtse stadsarchi
varis, de heer T. E. Jensma, de
inmiddels geopende tentoonstel
ling in het Leprozenhuis (later
militair hospitaal) aan de Vrie-
sestraat.
De heer Jensma legde de na
druk op het historisch aspect.
Het aantal geëxposeerde por
tretten bleef beperkt. Natuur
lijk zijn Gomarus, Arminius,
Uytenbogaard, Bogerman en
Episcopius in beeld aanwezig.
Ook afbeeldingen van de Klo
veniersdoelen. waaronder foto's,
vlak voor de afbraak door een
vandalistisch stadsbestuur.
Dan zijn er synodeprenten en
spotprenten. Voorts autogra
fieën, handschriften der Bijbel-
EPISCOPIUS
Remonstrant
Er zijn zoveel merken H'i-Fï-
instaIlaties op de markt, dat
de leek niet goed weet wat te
kopen. Hieronder proberen wij
enige punten aan te geven,
waarop dient te worden gelet.
Allereerst zal de adspirant-koper
moeten uitmaken, welke muziek hij
wenst te beluisteren, bijv. tiener
platen, lichte amusementsmuziek
of het klassieke repertoire. Dit is
nl. bepalend voor de eisen die aan
de apparatuur moeten worden
gesteld. Voor pianosonates o.a.
zijn de eisen zo hoog. dat slechts
de beste apparatuur voldoet.
Tot beter begrip i9 het nodig,
dat wij een voor de leek naar wij
hopen begrijpelijke verklaring ge
ven van de technische termen,
waarmee de fabrikanten de kwali
teiten van hun product&n bescnriU
VERVORMING: Natuurlijk is er
verschil tussen de oorspronkelijke
klanken tijdens een opname en het
geluid dat we via de versterker
beluisteren. Deze vervorming ken
zelfs leiden tot wat men noemt
een „rafelig" geluid. De mate van
vervorming die men wenst te ac
cepteren, is mede afhanke'ljk ven
de geoefendheid van ons gehoor.
Over het algemeen voldoet een
vervormingswaarde die kleiner of
gelijk is aan 1 pet., maar een lager
percentage verdient uiteraard de
voorkeur. Wel moet men beden
ken, dat ook de luidspreker en de
platenspeler een vervorming heo-
ben (meestal zelfs hoger dan
die van de versterker).
VERMOGEN: „Hoe harder, hoe
beter", zegt de beatfan. Dus een
zo groot mogelijk vermogen? Ja,
maar om een andere reden dan
lawaai te willen horen. Een prettig
„huiskamervolume" is doorgaans
één watt. Echter, om de massale
orkestpartij zonder vervorming te
laten overkomen, is een versterker
van twee maal tien watt het mini
mum. Sommige Amerikaanse en
Japanse fabrikanten schermen met
een maximaal vermogen van veertig
watt, doch vermelden er niet bij
dat dan een vervorming van maar
liefst .10 pet. optreedt.
FREQUENTIEBEREIK. Elk mu
ziekinstrument heeft vanzelfspre
kend een maximale toonhoogte.
Deze wordt uitgedrukt in een aan
tal hertz (Hz afgekort). Een kind is
in staat tonen te horen tot 20.000
Hz. Door onvoldoende oefening en
met het ouder worden, daalt dit
vermogen tot 14.000 op 40-Jarige
leeftijd en tot 5.000 als men al
enige tijd van zijn AOW geniet.
Een apparatuur die frequenties van
20.000 Hz kan weergeven, is even
subliem als het gehoor van het
Jonge kind en beantwoordt derhal
ve aan de hoogste eisen.
SIGNAAL/RUISVERHOUDING:
Wanneer we een plaat met zach
te muziek vrij sterk hebben weer
gegeven, horen we tijdens een
rust en na het beëindigen van de
muziek een zekere ruis. althans bij
de minder goede versterkers. Het
verschil tussen het volume van de
muziek en dat van de ruls, de zgn.
signaal ruisverhouding, wordt uit
gedrukt in decibels (eenheid van
geluldBintensiteit). Bij een goede
versterker zal de verhouding 60
dB zijn. Zij die bij voorkeur piano
muziek beluisteren, zullen een ap
paratuur kiezen bij bijv. 80 tot 100
dB.
FILTERS: Een versterker van ho
ge klasse is bovendien uitgerust
met ruis- en dreunfilters, die
resp. de hoge en lage tonen afsnij
den. Hoog en laag moeten afzon
derlijk te regelen zijn. Nog beter is
een dubbele toonregeling, zowel
voor het l'nker als het rechter ka
naal (stereo). Deze afzonderlijke
regelingsmogelijkheid voor elk ka
naal is vooral van belang met be
trekking tot de constructie en in
richting van de kamer, waarin men
stereo beluistert. Een wand met
boeken bijv. reageert akoestisch
totaal anders dan een glaswand.
In een volgend artikel zullen we
aandacht besteden aan luidspre
ker, platenspeler, tape-recorder en
tuner.
ACH.
„Wist u", zei een grote
bollenkweker enigszins spij
tig, „dat Cyclamen en Chry
santhemum in pot onze
grootste concurrenten zijn?
,,De mensen zijn op hun ge
mak gesteld, hebben er dik
wijls de moeite niet voor
over bollen voor de kamer
op te zetten en die kamer
planten kunnen de hele
winter doorbloeien.
Maar de lentesfeer dan? Die
kun je toch alleen maar in huis
proeven door bloeiende bollen
in je vensterbank!
„Het publiek wordt zo on
verschillig", meent onze bollen-
expert.
Daar komen wij toch tegen
op, want de liefde voor bloemen
en planten in huis vertoont
absoluut een stijgende lijn. Het
kan best een gebrek aan voor
lichting zijn, waardoor velen
zich niet durven wagen aan die
droge bollen, bang voor misluk
king en dus uit vrees voor weg
gegooid geld.
Laten we het toch vooral
eens proberen. Het is heus zulk
dankbaar werk!
Het gemakkelijkst zijn de Pa-
perwhite narcissen, die meteen
in het volle licht kunnen wor
den gezet. We vullen liefst een
glazen kom (om beter de wa
terstand t« kunnen controleren)
halverwege met grind, zetten de
bollen er met de neus omhoog
op. Ze mogen elkaar raken. De
tussenruimten met grind aan
vullen en zoveel water er op
gieten dat de wortelhals er juist
mee in aanraking komt. Voor
het raam zetten, liefst niet bo
ven een radiator, om verdrogen
van de bloemknoppen te voor
komen. Geregeld water aanvul-
en. Ze bloeien ongeveer vier a
/ijf weken na het opzetten.
Kent u die aardige ronde cro-
usbowls met galen rondom?
Met crocussen gevuld een aller
aardigst cadeautje. Het is de
bedoeling dat de neuzen van de
knolletjes voor de gaten in de
bowl komen te zitten. Het lijkt
moeilijk, maar elke knol wordt
van achteren vastgezet met aar
de, die stevig wordt aange
drukt. Eerst een laag aarde op
de bodem aanbrengen tot de
onderste gaten, dan gaat het
verder vanzelf. Vergeet niet in
de bovenopening van de bowl
Om geheel verzekerd te zijn van
een donkere koele plaats, worden
potten en schaien met bollen In de
tuin Ingegraven, waar ze ten min
ste twee maanden blijven staan.
nog twee of drie knolletjes te
zetten, naar gelang van de
grootte. Geef daarna water en
bewaar de bowl op een koele
donkere plaats, tot de neuzen
vijf tot zeven cm lang zijn en
de kleur in het vliezig omhulsel
zichtbaar is.
Natuurlijk kunnen we crocus
sen ook in schaaltjes met aarda
kweken en zelfs op water.
Daarvoor zijn speciale cro». 's-
glaasjes in de handel. Het water
mag de knol niet raken, maar
moet er een millimeter vanaf
blijven.
Crocussen dié zich speciaal
voor de cultuur in huis lenen
zijn o.a.: Queen of the Blues
(lilablauw). Remembrance (zeer
grootbloemig, blauwviolet).
Snowstorm (wit), Striped Beau
ty (wit met lila strepen). Van de
botanische crocussen (kleinbloe-
mig, rijkbloeiend met meer
stervormige bloemen) komen.
Crocus chrysanthus in verschil
lende variëteiten in aanmer
king, naast Crocus sieberi Vio
let Queen en Crocus tomasianus
Whitewell Purple (lavendel
blauw).
Hyacinten op glas op dezelfde
manier opzetten als crocussen.
Speciaal grote bollen vragen,
geprepareerd voor vroege bloei.
Ze kunnen ook in potten en
schalen met aarde worden ge
plant, met de neus op de hoogte
van de potrand. Daarvoor lenen
zich tweede grootte bollen en
miniatuur hyacinten beter. Wie
geen donkere koele plaats
beschikbaar heeft, kan de pot
ten in de tuin ingraven, met
vijftien cm aarde bedekken en
ze daar twee maanden laten
staan. Als de neuzen zes tut
acht cm lang blijken te zijn,
dan in het licht en de warmte
brengen. En vol spanning van
nabij de ontwikkeling volgen.
A. C. MULLER-IDZERDA
