Is de kunst een raddraaister Pros en anti's
Kloos en
het wiel
van de
wraak
Liberalisatieproces nog
steeds in het geding
VAN CIERNA NAAR BRA TISLA VA
in de zaak -
Van Belkum
ZATERDAG 3 AUGUSTUS 1968
„De smaak is een wiel dat
ronddraait en plotseling die
zijde te voorschijn brengt die
zojuist naar de grond ge
keerd was." Deze beeldende
vergelijking is van de jonge
Zweedse dichter Verner von
Praag als pil
TAE pauseiyke encycliek over de voorbehoedmiddelen en de
Russisch-Tsjechoslowaakse conferentie belde wel de
belangrijkste gebeurtenissen van deze week vertonen,
bJJ alle duldelUke verschillen, toch ook deze overeenkomst
dat *U rechtstreeks samenhangen met bezorgdheid over
bepaalde ontwikkelingen tot zelfstandigheid.
De paus heeft zich gedrongen geacht een woord van gezag
te spreken in een aangelegenheid die hij kennelijk als een
ernstige beschouwt. De leiders van de Sowjetunie op hun
beurt achtten zich al niet minder gedrongen, hun gezag te
beklemtonen tegenover een kleine bondgenoot die zich be
paalde vrijheden was gaan veroorloven.
Klonk het niet wat oneerbiedig, dan zou men beide situa
ties kunnen vergelijken met die van het hoen dat zijn
vermeende kiekens te water ziet gaan. waartegenover dan
slechts een welgemeend vermaan zou passen.
In het volgende wil ik mij beperken tot een enkele opmer
king over dat met zoveel spanning gevolgde beraad tussen
de Russische en de Tsjechoslowaakse leiders.
TERECHT is opgemerkt dat de positie voor beide partijen
een moeilijke was. Dat kwam mede door de allengs op
wijde schaal gegroeide verstarring, die in feite dateert van
de jongste wereldoorlog.
Uit deze oorlog toch waren twee wel zeer onderscheiden
groepen van staten als overwinnaars te voorschijn getreden,
en deze onderscheidenheid verwerkelijkte zich óók in de
tostandkoming van twee Invloedssferen, die zo ongeveer
geacht kon worden in evenwicht te houden/
Bovendien beschikten beide groepen over de atoombom,
wat merkwaardigerwijze tot het voortbestaan van een
zekere stabiliteit in de verhoudingen bijdroeg.
Belde groepen hielden elkaar wel nauwlettend In het oog,
maar ontaagen elkaar tegelijk, mits slechts aan het even
wicht werd vastgehouden.
Vandaar bijvoorbeeld dat ln het conflict om Cuba de toen
malige Russische leider Chroesjtsjef zich op eerste aan
manen van de Amerikaanse president Kennedy terugtrok.
Hij was in zijn geweten overtuigd, dat hij zich begeven had
in de gevarenzone van het verstoorde evenwicht, en begreep
tijdig welke enorme risico's hij daarmee had opgeroepen.
£)AT evenwicht tussen beide groepen heeft ook gestalte
gekregen in het Nato-pact aan de ene, het Warschau-
verdrag aan dc andere kant.
Welnu, het Is wel duidelijk dat Moskou het streven van
Praag naar wat meer verzelfstandiging óók is gaan zien
als een verzwakking van die positie van evenwicht. Daaraan
konden nauwelijks afdoen de nadrukkelijke verzekeringen
van de zijde der Tsjechoslowaakse leiders, dat men geens
zins voornemens was het Warschau-verdrag los te laten.
Moskou was daar blijkbaar niet zo gerust op.
In al de jaren na de oorlog heeft dat evenwicht op de een
of andere wijze gefunctionneerd. Er mogen dan van Russische
kant nu en dan wat grenzen zijn afgetast, verder ging men
niet. Alleen wanneer, zoals destijds Hongarije, een staat
probeerde zich van het systeem los te weken, werd kracht
dadig ingegrepen.
VAN een systeem sprak ik. In deze aanduiding ligt van de
situatie de kracht èn de zwakheid uitgedrukt.
De situatie had iets systematisch en beide groepen van
staten wisten van elkaar, waaraan men toe was.
Echter, het leven zelf laat zich niet zo gemakkelijk in een
systeem vangen. Er zijn altijd ontwikkelingen gaande ln
het leven van mensen, maar ook in dat van volken en staten.
De mens van vandaag is niet gelijk aan die van twintig
Jaar geleden. Daarom kunnen verplichtingen die eens min
of meer werden aanvaard of opgelegd soms later als niet
langer te dulden knellende banden worden aangevoeld.
We zeggen dan ook van bepaalde waarden in het leven, dat
het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Ook onder druk
kende leerstellingen als die van het communisme zal op den
duur het bloed 'de neiging hebben, in elk geval te kruipen.
De Hongaren hebben daarvoor destijds een zware prijs
moeten betalen. Voor Tsjechoslowakije liet de immers
zelf ook voortgeschreden tyd zich gunstiger aanzien.
Het conflict dat nu leek te ontstaan was er een tegen het
destijds ontstane systeem van die verdeling in elkaar moei
zaam in evenwicht houdende interessensferen en tegen de
krampachtigheid van een naijverig communisme, dat tegen
over deze ontwikkeling kwam te staan met een argwanende
bezorgdheid.
J.JOE het verder met heel deze ontwikkeling moet gaan,
is nog niet duidelijk, maar laat zich bevroeden.
Terecht hebben de westelijke mogendheden zich ln de dis
cussie tussen Moskou en Praag strikt afzijdig gehouden;
een andere gedragslijn ware dom geweest.
Maar de uiteindelijke oplossing in mogelijke conflicten als
dit en het zal niet het laatste zijn zal vooral afhangen
van de mate van versoepeling die mogelijk wordt in de
verstarde verhoudingen tussen Oost en West.
Dat zal dan het loslaten van heel wat vrees en argwaan
moeten gaan betekenen. De situatie met betrekking tot
Tsjechoslowakije maakt daarom pok de discussie met be
trekking tot een verdrag als van de Nato op eigen wijze
actueel.
Waarmee ik maar gezegd wil hebben, dat, als ln zovele
andere problemen, het ook in een ontmoeting als tussen
Moskou en Praag gaat om de grotere verbanden, in de toe
nadering waarvan een wijze en verstandige en tegelijk zo
mogelijk een open diplomatic uiterst waardevol kan zjjn
voor de komende tijd.
DIEMER
Zeven dagen verder
Heldenstam, een tijdgenoot
van onze Willem Kloos. Ach
ter deze beeldspraak zit de
opvatting, dat de kunst een
raddraaister is, dat haar ge
schiedenis cyclisch moet wor
den opgevat.
In de kunst gebeurt, zo stelt
men, hetzelfde als in de natuur:
oude levensvormen sterven af en
nieuwe komen op. Hier wordt,
constateert Brandt Corstius, in
termen van biologie gedacht.
„Met het gemak waarmee, ook
nog in onze tijd, hetgeen geldig
is in de ene wetenschap, of voor
het ene levensgebied, wordt toe
gepast op ander terrein, veran
dert men cultuur- in natuurpro
cessen" (bl. 10).
Manifest
Maar ik val met de deur in
huis en laat de auteur al pole
miseren, voordat u, lezer, weet
waar het over gaat. Dit boekje
verschijnt in een serie „Utrechtse
Publikaties voor Algemene Lite
ratuurwetenschap" onder redac
tie van J. C. Brandt Corstius en
H. P. H. Teesing. Achter deze
serie staat het Intituut voor Al
gemene Literatuurwetenschap
van de Rijksuniversiteit te
Utrecht.
In het deeltje dat hier aan de
orde is neemt Brandt Corstius
het beroemde manifest van Kloos
uit 1882 onder de loep. namelijk
de Inleiding tot de gedichten van
Jacques Perk. Hij doet dit met
een bepaalde bedoeling. In de
tijd dat de jonge Kloos optrad,
was er in de landen van Europa
die cultureel meetelden veel aan
de gang dat met de idealen van
Tachtig overeenkomst vertoonde.
„De vernieuwing van de poëzie,
en dus ook van de poëzie
beschouwing. in Nederland
omstreeks 1880, valt samen met
eenzelfde verschijnsel, hier wat
vroeger, daar iets later, in de an
dere landen van Europa. Zij
maakt deel uit van een internati
onale literaire beweging; en door
een toetsing als hierboven aange
duid, kan blijken welke plaats
het opstel van Kloos in dit inter
nationale milieu moet worden
toegekend" (V).
Naar aanleiding van
J. C. Brandt Corstius.
Het poëtisch programma
van Tachtig, Een ver
gelijkende studie, uitg.
Athenaeum - Polak
Van Gennep, Amster
dam, 92 blz., 7.50.
Verlichting
Zoiets leest men met een zucht
van verlichting. Het gevaar van
vakblindheid voor de neerlandi
cus (neerlandist zegt Heeroma)
bestaat in de vernauwing van de
blik tot binnen de nationale
grenzen. Maar ons kleine Neder
land is immers op kunstgebied,
zeker na de zeventiende eeuw,
een echoput van buitenlandse
kreten.
De romantiek kwam uit Enge
land en Duitsland, naturalisme
en impressionisme kwamen uit
Frankrijk, later ook het symbo
lisme. En ook als er geen onmid
dellijke navolging in het spel
was, dan nog was wat in Neder
land geschreven werd, niet uniek
en specifiek-Nederlands. maar
vormde het een Nederlandse
versie van Europese geestelijke
stromingen.
In de jaren tachtig van de vo
rige eeuw kwam in de kunst een
reactie op tegen positivisme en
naturalisme. Deze reactie was
een nieuwe romantische impuls
met een sterk idealistische ten
dens.
De ziel protesteerde tegen de
materie, ja de ziel werd tot sleu
telwoord van het tijdvak (Guy
Michaud). In dit verband herin
ner ik me een rede van de oude
Herman Bavinck in 1913: De ziel
overwint, naar een oude Griekse
spreuk.
In zo'n tijd worden gestorven
dichters die naar de geest ver
want zijn. weer actueel. Zo b.v.
de Engelse dichter Shelley.
Symbolisme
De verdienste van Brandt
Corstius' studie bestaat ten eerste
in een geschakeerde tekening van
dat algemene streven, waarin b.v.
het Franse symbolisme een dui
delijke plaats krijgt, en ten twee
de in een even duidelijke afgren
zing van Kloos' persoonlijke op
vattingen over het dichterschap,
binnen dat Europese kader.
Was Shelley nog een roman
tische universalist, die in zijn
verzen alles met alles probeerde
te verbinden (vgl. 72), Kloos was
een romantische solipsist.
„De Nederlandse dichter ziet...
geen band tussen poëzie en
maatschappij, dichter en ge
meenschap. 'Vrij van wereldzorg'.
eenzaam, alleen met eigen ziel
plaatst hij zich in de oneindig
heid" (44). Van de symbolisten
onderscheidt Kloos zich doordat
bij hem noch van idealisme, noch
van een religieus symbolisme
sprake is (74). Kloos nam dus een
introverte positie in (74).
„Zij werd het punt van uitgang
voor de twee grote Nederlandse
dichters van zijn generatie Al-
bert Verwey en Herman Gorter-
Het naar binnen geslagen dich
terschap dat Kloos in 1882 met
succes poneert, markeert het be
gin van de Nederlandse nieuwe
poëzie in de jaren '80, haar
grootheid, haar zwakte en korte
duur" (74).
Behalve die aan het begin
gesignaleerde opmerking van de
auteur bevat deze studie niets
polemisch. Ze is rustig en helder
geschreven en mijn citatenlijst is
ongebruikelijk lang voor zo'n be
trekkelijk dun boekje.
En natuurlijk gaat de lezer
verder denken. Het is niet toe
vallig dat Lucebert, toen hij zijn
kleine evolutie van 1950 afdraai
de. Kloos noemde. Het wiel van
de smaak was weer eens omge
wenteld. Het idealisme van
omstreeks 1880 tot 1910 was ver
laten. De schoonheid ,was in mil
joenen gestalten in oorlogen,
kampen en gebombardeerde ste
den omgekomen.
Surrogaat
De godsdienst had zijn greep
op de massa's verloren, zodat aan
een surrogaat van de godsdienst
(de cultus van het schone en ver
hevene) geen behoefte meer
bestond. De hiërarchische orde
ning van waarden, waardigheden
en waardigheidsbekleders in
maatschappij en taal verkeerde
in liquidatie.
Kon Kloos nog afwisselend
spreken van 'gedicht' en 'lied'
(29). de poëzie had het zingen
verleerd en de dichter kon alleen
nog maar praten, mompelen, kol
deren en stamelen.
Dc poëzie werd van muziek tot
materie, van vaag tot concreet.
Ze werd geseculariseerd en ge-
ontmythologiseerd. Zo kunnen de
denkbeelden van de 23-jarige
Kloos in 1882 helpen onze eigen
zo totaal andere tijd beter te
verstaan. En deze uitstekende
studie van Brandt Corstius, die
het belang van de algemene lite
ratuurwetenschap weer eens be
wijst, kan daarbij helpen.
DR. C. RIJNSDORP
DU I
sir
.J HET gesprek tussen Tsjecho-
slowaken en Russen deze
week in Cierna werd dc nadruk
gelegd op de trouw van Praag
aan jVIoskou en het garanderen
van de veiligheid van het Oost
blok. Het overleg speelde zich
echter af tegen de achtergrond
van de gebeurtenissen in Tsjecho-
slowakije zelf.
Zou het alleen gaan om aanhan
kelijkheidsbetuigingen en vei
ligheidsgaranties, dan zouden de
Tsjechoslowaakse leiders het de
ze week in Cierna bij de
Russische grens niet moeilijk
hebben gehad. Zij willen hele
maal niet met Moskou breken en
zijn bereid, alles te doen om in
het kader van het beruchte
Warschau-pact de verdediging
van de grens met West-Duitsland
(en Oostenrijk) zo hecht mogelijk
te maken.
Moskou hecht echter weinig
waarde aan Dubcek's toezeggin
gen op deze voor Rusland zo be
langrijke punten. Het vreest, dat
de huidige Tsjechoslowaakse lei
ders wel bereid maar niet in
staat zullen zijn. hun beloften
waar te maken. Terugkeer van
de oude garde zou de Russen
zeer welkom zijn geweest.
Argumenten
Waar het om gaat is het zgn.
liberalisatieproces in Tsjechoslo
wakije. Alle andere argumenten
van Russen. Oostduitsers en Po
len zijn er slechts om de aan
dacht van het werkelijke pro
bleem af te leiden en om de lei
ders te Praag onder druk te zet
ten.
Het grote gevecht ook van
daag op de Oosteuropese top te
Bratislawa gaat over de rol
van de Tsjechoslowaakse com
munistische partij in de ontwik
kelingen van de afgelopen maan
den, maar vooral in de toekomst.
Ook in Praag heeft men zich
steeds afgevraagd, of de commu
nistische partij zich zou kunnen
handhaven als de enige
machtsfactor in het land. of dat
zij gedwongen zou worden, de
macht met anderen te delen en
langzamerhand te wennen aan de
opkomst van een meer-partij en-
systeem. Niet ten onrechte
vreesde Moskou, dat Dubcek
tenslotte niet in staat zou zijn. de
.leidende positie' van de partij te
handhaven of (erger nog) de val
van de partij te voorkomen.
Verontrust
Dubcek heeft herhaaldelijk in
zijn toespraken en kennelijk ook
in persoonlijke gesprekken de
verzekering gegeven, dat de lei
dende rol van de partij bewaard
zou blijven. Er is reden om de
partijleider op zijn woord te ge
loven. want hij is een rasechte
communist die heel goed weet.
welke grenzen niet overschreden
mogen worden.
Een steeds belangrijker deel
van Tsjechen en Slowaken was
echter met dergelijke uitspraken
niet tevreden. Zij gaven daar
openlijk blijk van. tot grote ver
ontrusting van Russen, Oost
duitsers en Polen.
Volgens Dubcek waren het de
communisten, aldus Victor Zorza
in de Guardian, die het proces
van de politieke vernieuwing in
beweging hadden gebracht. Dat
zou hun het morele en politieke
recht hebben gegeven op de lei
ding. De uitgever van Literami
Listy, Liehm, vroeg zich ver
baasd af, wie in een éénpartijsys-
teem anders de strijd had moeten
inluiden. De discussie duurde
voort, ook over Dubceks bewe
ring dat de partij wel fouten cor
rigeerde, maar dat zij er niet als
geheel voor aansprakelijk gesteld
kon worden.
De macht
Een andere schrijver in Lite
rami Listy, die speciaal inging op
de bewering dat de meeste par
tijleden niets geweten hadden
van de fouten uit het verleden,
herinnerde aan het feit, dat
niet-communisten wel op de
hoogte waren geweest. Het was
hun verdienste, dat zij de leu
gens hadden onderkend die de
partij volgens eigen zeggen niet
had opgemerkt.
Daarom vroeg hij voor hen
volledig eerherstel, waarmee hij
bedoelde: het recht om mee te
dingen naar de politieke macht.
Hij pleitte voor een politieke
strijd om de macht bij vrije ver
kiezingen, aangezien democratie
een zaak van garanties zou zijn
en niet van blind vertrouwen.
Een regering zou slechts zichzelf
corrigeren, als haar bestaan op
het spel zou staan en niet alleen
haar goede naam.
De schrijver besloot zijn be
toog met een pleidooi voor een
twee-partijensysteem: het ant
woord van Dubcek was steeds,
dat zijn partij tegen oprichting
van een oppositiegroepering was,
die uiteindelijk met haar naar de
macht zou dingen.
Het is goed, dit laatste te ont
houden.
DE OVERGANG van .juli op
augustus in een eindelijk zo
merse week wordt gemar
keerd door de Russisch-
Tsjechische par tij topconferen
tie aan de Theiss en de op
zienbarende pauselijke brief
waarin hij voorbehoedmidde
len veroordeelt en een schok
in heel de rooms-katholieke
wereld teweegbrengt.
Praag: de week begint voor de
Tsjechen met een massale aan
hankelijkheidsbetuiging en voor
bede voor de leiders. Dagenlang
onderhandelen met de Russen in
de club van de spoorwegbeamb
ten in het grensdorp Cierna. ver
warring over het resultaat daar
van en vermoedens van wa-
ter-in-de-wijn. met de belofte
dat er vandaag in Bratislava een
•eslanden-partijconferentie op
olft
Da pil: paus Paul us schrijft
een bewogen brief over het ge
bruik van anticonceptiva,
rooms-katholieken zowel bis
schoppen als priesters, artsen en
gewone gelovigen raken in
discussie over de huwelijksmo
raal maar vooral over het kerke
lijk gezag en het persoonlijk ge
weten.
Amerika: de partijconventies
werpen hun schaduwen vooruit.
Senator Edward Kennedy wil
geen kandidaat voor het vice-pre
iidentschap zijn. Opiniepeilingen
wijzen Rockefeller vóór Nixon
aan als de favoriet. Intussen
beschuldigt de New York Times
de regering-Johnson ervan, de
strijd in Vietnam te verhevigen
terwijl Noord-Vietnam juist aan
het inbinden zou zijn.
Biafra: Frankrijk kondigt er
kenning van Biafra aan. Het Ro
de Kruis moet de hulpverlening
aan de hongerende bevolking
opschorten omdat Nigeria geen
luchtvervoer toelaat
In de middenamerikaanse staat
Costarica barst een vulkaan uit
en op de Philippijnen richt een
aardbeving verwoestingen aan.
In eigen land is het maar stil.
De verkiezingen in de nieuwe
Groningse gemeente Bellingwed-
de levert PvdA en CPN winst ten
koste van PSP en Boeren. De
KVP-raadsfractie in Utrecht
scheurt radicaal doormidden. Een
wetsontwerp wil de winst met 45
in plaats van 46 procent belasten
maar laat de dubbele heffing (op
dividenden ook nog inkomstenbe
lasting) onverlet. De staatsloterij
wordt gereorganiseerd.
Het overlijden wordt gemeld
van de Duitse fysicus Otto Hahn
(89 jaar), de filmster Lilian Har
vey (61), de Amsterdamse patri
ciër mr. C. P. van Eeghen (88).
PTT-directeur ir. G. F Verhage
(55) en de auteur P de Zeeuw J
Gzn (89).
Koninklijke-Shell en Hoogo
vens melden fors gestegen
winsten. De Amsterdamse werf
De Vries Lentsch moet met een
miljoenenschuld gaan sluiten.
Minister Rooi vink kondigt een
75-miljoenplan aan voor de
werkgelegenheid in werkloos-
heidsgebieden.
En verder wordt er. met de
spelen in Mexico in het vooruit
zicht, druk gefietst en gezwom
men. Voor Ada Kok wordt weer
een wereldtijd genoteerd en me
nig Nederlands record wordt ver
beterd.
DEZE WEEK GEZEGD:
„Nooit, zoals in dit geval,
hebben wij zo sterk het ge
wicht van de plicht gevoeld in
dienst van de gehele mensheid"
(Paus Paulus).
Interview
Niet alle partijleiders stonden
echter zo stevig in de schoenen
als Dubcek. Mlynar, een van de
nieuwe partijsecretarissen, werd
tijdens een radio-interview ge
vraagd naar de mogelijkheid, een
oppositiepartij te vormen. Hij zei
dit niet uitgesloten te achten, al
beschouwde hij een tweede partij
niet als een garantie voor een
democratische ontwikkeling. Het
partijblad Rude Pravo stelde zijn
kolommen open voor commu
nisten, die veel verder wilden
gaan.
En zo liep het iiberalisaticpro-
ces, dat bedoeld was om dc oude
garde van dc communistische
partij onschadelijk te maken, ln
feite uit dc hand.
Eén van de communistische
schrijvers in het partijblad Rude
Pravo meende dat, als meer par
tijen de kans kregen mee te
doen. de communistische partij
zelf een stimulans voor verdere
ontwikkeling zou krijgen. In ie
der geval zou verwerping van
het idee van een tweepartijen-
Boven stand
De vraag is nu of Dubcek na
de rechtstreekse confrontatie van
deze week het liberalise
ringsproces op de oude voet zal
of kan laten, doorgaan. Het ziet
ernaar uit. dat dit laatste niet hel
geval is. met name wat het uit
gesproken verlangen naar een
meer-partijensysteem betreft.
Dit hoeft echter nog niet te
betekenen, dat de klok zeven
maanden wordt teruggedraaid.
De Tsjechen zullen in de komen
de weken moeten wennen aan de
gedachte, dat ze wat boven hun
politieke stand hebben geleefd.
Zij zullen echter wat meer vrij
heid en onafhankelijkheid behou
den. zo lijkt het.
Voor Tsjechen en Slowaken is
voorlopig het belangrijkst, dat
terugkeer van de oude garde cn
haar terreurmethoden onmogelijk
wordt gemaakt. Als Dubcek en
dc andere partijleiders dit gevaar
ook in de komende maanden
kunnen bezweren, is al veel ge
wonnen.
systeem grenzen stellen aan het
democratiseringsproces, hetgeen
kon leiden tot het oproepen van
onvermijdelijke maatschappe
lijke botsingen. Andere schrij
vers hielden het bij de ene com
munistische .partij, die dan moge
lijkheden open zou moeten hou
den voor .anders-denkenden'.
Risico
In de weken die onmiddellijk
volgden op de val van president
Novotny, waren dergelijke arti
kelen nog een grote bijzonder
heid. In de afgelopen maanden
nam hun aantal echter snel toe.
Het argument tegen het
meer-partijensysteem was steeds,
dat Rusland alleen de leiding van
de communistische partij zou ac
cepteren en dat men zich daar
bij moest neerleggen, wilde men
niet het risico lopen dat een der
gelijke heerschappij door de Rus
sen of door hen gesteunde krach
ten in Tsjechoslowakije zou wor
den opgelegd.
Het was zo schrijft Zorza
de vraag of de natie de
heerschappij van de partij op
dergelijke gronden zou aanvaar
den. Daarom drongen de Russen
er bij Dubcek op aan, de traditio
nele discipline te herstellen,
waarop in andere commu
nistische landen de leidende rol
van de partij berust.
Dubcek wees deze eis van de
hand als inmenging in de bin
nenlandse aangelegenheden van
Tsjechoslowakije. Hij werd daar
door een nationale held.
Het leek erop, dat Tsjechen cn
Slowaken ook de niet-commu-
nisten onder hen de leidende
rol van de partij zouden dulden
zolang zij het symbool zou
zijn van het nationale verzet te
gen de Russen.
WIE gedacht zou hebben
dat de weekbladen zich
niet alle kracht op de pause
lijke pil geworpen zouden
hebben, komt bedrogen uit.
Elsevier en De Nieuwe Linie
wel, terwijl Vrjj Nederland er
een commentaar aan wijdt.
Royaal winnaar is echter dr.
J. A, van Belkum, genees
heer-directeur van het rjjks-
asiel voor psychopaten dr. S.
van Mesdag in Groningen.
Een kwestie die de gemoederen
nog enige tijd zal bezighouden.
Zelfs zou Van Belkum de weke
lijkse agenda van de minister
raad hebben gehaald, ondanks
het feit dat minister Polak van
Justitie, zijn directe baas, met
vakantie is. Daar zal de
zaak-Van Belkum nog wel even
blijven rusten.
Vrij Nederland interviewde de
aanstichter van de rel, de journa
list J. P. M. van Elswijk. Deze
schrijft de actie van Van Belkum
om de zaak voor de Amster
damse rechtbank aanhangig te
maken, toe aan „de moed van
een dwaas". „Iedereen in Neder
land weet toch wel dat De Tele
graaf niet knettergek is. Wij pu
bliceren echt geen Wild-Westver-
haal als er ook maar de geringste
twijfel zou bestaan aan de waar
heid daarvan".
Van Elswijk verwijst naar een
vroeger gepubliceerde serie arti
kelen. „In Groningen hanteren de
artsen Struben en Van Belkum
de eeuwenoude middelen van
terreur en onderdrukking, krui
pen of tuchten, buigen of
barsten. Waarom heeft die man
mij toentertijd daarop niet aan
geklaagd".
Van Elswijk: „De verpleegde
moet het gevoel hebben: hier
word ik echt geholpen, de ge
neesheren zijn mijn vrienden, die
willen me verbeteren, niet ver
bitteren". Mevrouw Van Elswijk:
„Ik zal het u nog sterker vertel
len. Wij hebben een tijd geleden
een hondje uit het asiel gehaald,
dat daar blijkbaar slecht Gehan
deld werd, enfin, hoe dan ook,
het was een klein rothondje. Dat
is nu een jaar geleden. Het heeft
bij ons een liefdevol thuis gevon
den. En nu is het een schat van
een beestje".
Daar laat VN het niet bij. Zin
voor zin' wordt het artikel van
Van Elswijk ontleed door Joop
van Tijn. Nu is het niet moeilijk
om op deze wijze het artikel als
een kaartenhuis in elkaar te la
ten vallen. Succes verzekerd.
Maar wat meer is, Van Tijn
werpt zich op als verdediger van
de aangeklaagde arts. Niet ver
melde feiten zijn, volgens Vlij
Nederland, dat Van Belkum
reeds maanden voor de puolika-
tie van het artikel een opvolger
had gevonden.
Geen straf
Er zou dus geen sprake zijn
van een overplaatsing van Van
Belkum naar Den Haag als een
soort represaillemaatregel. Veel
van de moderne ideeën vap Van
Belkum op het gebied van psy
chopatenzorg zouden door andere
klinieken enthousiast zijn over
genomen.
Van Belkum is geen alle;n-
heerser, zelfs de patiënten wor
den bij het werk ingeschakeld.
D'66-Tweede-Kamerlid mejuf
frouw Goudsmit sprak zelfs van
een ondernemingsraad van pa
tiënten. Volgens VN behoeft de
arts de uitslag van het onderzoek
naar zijn beleid niet met angst
en beven af te wachten.
DE NIEUWE LINIE laat Van
Belkum zelf aan het woord. Ver
der een interview met sociaal -
ambtenaar Van de Horst die in
1966 de kliniek verliet, omdat hij
het niet eens was met Van Bel-
kums beleid.
Van Belkum na een vraag over
de eenzame opsluiting van gede
tineerde Klouwers: „K. is een
van de allermoeilijkste zieken die
ik ken. Wij staan ten opzichte
van hem in een machteloze posi
tie. We zien niet hoe het met
hem anders moet, niemand weet
dat.
Ik heb vrijdags voor de pu
blikaties in De Telegraaf in
Eindhoven nog gevraagd of ze K.
niet terug willen nemen. Ze wil
den het niet. Het is een erg
trieste en nare zaak voor de man
zelf en zijn omgeving. Hij is van
af zijn adolescentie 36 maarl in
inrichtingen opgenomen."
En verder: „In ieder geval zit
hij nu in een cel met speciale
voorzieningen, een radio, een te
levisie. Vroeger zat hij in een
volstrekt kale cel. omdat we
niets anders hadden daar is nu
eindelijk verbetering in geko
men. Er wordt cn werd niet
geslagen. Zolang ik cr ben is het
hoog uit twee of drie keer ge
beurd. dat cr geslagen werd uit
zelfverdediging".
Niet slaan
Van der Horst tapt uit een an
der vaatje, hoewel hij het eens is
met Van Belkum als het gaat
over slaan: „Dat gebeurde en ge
beurt daar niet".
„Ik ondersteun het artikel in
de bewuste krant, qua essentie".
Verder wil Van de Horst er niet
op doorgaan wat hij denkt van
Van Belkums betiteling: een
zwaargestoorde sadist met para
noïde trekken. „Ut heb informa
tie over hem van binnen en bui
ten de werksfeer die ik niet kan
en wil omzetten in een openbare
mening".
Van de Horst vindt Van Bel
kum niet betrouwbaar en geeft
daarvan een voorbeeld. Wat de
zaak zelf betreft, de eenzame
opsluiting van K., daarvoor heeft
hij geen goed woord over. „Ik
heb destijds ook aangeboden dat
ik alleen in de cel wilde praten
met Klouwers. Van Belkum heeft
dat geweigerd."
Autoritair?
Genoeg over de kwestie-Gro-
ningen. De Nieuwe Linie publi
ceert nu een vervplg op een eer
der verschenen artikel onder de
kop: „Het autoritaire, totalitaire,
patriarchale Nederlandse leger".
Naar aanleiding daarvan heeft
PvdA-Kamerlid Franssen vragen
gesteld aan misiter Den Toom.
In dat artikel werden namelijk
enige gevallen aangehaald van
dienstplichtige soldaten die op
vrij onheuse manier behandeld
zouden zijn. De gevallen waren
aangeduid met initialen, de
plaatsen idem.
Minister Den Toom antwoord
de dat de gegevens te onvolledig
waren en dat hij geen reden zag
een onderzoek te laten instellea
Dat vond drs. Franssen maar een
kwalijke zaak, te meer waar De
fensie vooraf niet bij hem
geïnformeerd had hoe de gege
vens gecontroleerd konden wor
den.
Hij zou nieuwe vragen stellen
maar wilde eerst een volledige
publikatie afwachten. Nu kan hi
vragen, maar dan moet hij e
wel rekening mee houden dat de
door De Nieuwe Linie gesigna
leerde gevallen alle in Steenwij-
kerwold gelokaliseerd zijn, bij de
109e afdeling artillerie, de staf-
en verzorgingsbatterij. onder;
commando van kapitein Niemeij- 3
er, en toevertrouwd aan de zor
gen van opperwachtmeester j
Koopmans.
Om daaruit' te concluderen dat
het Nederlandse leger autoritair,
totalitair en patriarchaal is?
Waarmee niet gezegd wil zijn dat
er in het leger geen dingen ge
beuren die niet door de beugel
kunnen. Helaas te veel. Maar ook
niet, dat de dienstplichtigen al
tijd zulke lieverdjes zijn als hel
op al of niet vermeende rechten
aankomt.
Martin Duyzings schrijft in«
Elsevier over de ellende in Biaf-j
ra en Nigeria. Bitter constateert1
hij dat' wie in Lagos ook maar
enig medeleven toont met heVV»),
van de Biafranen, onmiddellijk
een aanslag pleegt op de Nigeri-
aanse soevereiniteit.
Vergeten?
In Accent klaagt C. de Wit,
voorzitter van de Unie van be
ambten en hoger personeel, aan.
Namens zijn 15.000 georganiseer
de werknemers, die een bruto sa
laris verdienen tussen de 12.000
en 30.000 per jaar.
Hij zegt: „De werknemers in
de middengroep blijven in Ne
derland blijkbaar gedoemd om
schijnbaar willoos naar de
slachtbank gevoerd te worden.
Hij fulmineert tegen de plannen
van de regering om een belasting
verlaging door te voeren die aan
de voet wordt afgeknepen.
En passant krijgt a.r.-fractie-
leider Biesheuvel een veeg uit de
pan. omdat deze met zijn fractie
de plannen heeft gelanceerd. De
Wit: „We hebben al eens ver
klaard dat we onze leden zouden
adviseren niet meer op de KVP
te stemmen als in de KVP-Ka-
merfracties niemand het voor de
salaristrekkers uit de midden
groep durft op te nemen."
Toch nog wat partijpolitiek in
deze kolommen. Het duurt
tenslotte niet meer zo lang voor-,
dat het nieuwe parlementaire
jaar begint. D'66 kwam al met\
een voorbode van die lente, door
een buitengewoon congres uit te
schrijven op de vrijdag, zaterdag
en zondag voorafgaande aan
Prinsjesdag. Wel een merkwaar
dige datum. Maar ja, dat we
wel.
Geen PvdA
ln Socialisme en Democrat
gaat Kamerlid Egas in op een
eerder gepubliceerd artikel van
Geert Ruygers. Egas: De tweede
helft van de 20ste eeuw vergt
een mentaal radicale politiek.
Enige uitspraken van Egas:
„Aansluiting van evangelisch ra
dicalen bij de PvdA is onjuist en
ongewenst. Zij hebben mijns in
ziens een eigen en historische
taak te vervullen ten aanzien van
de politieke vernieuwing die nood
zakelijk is. Inhoudelijk dienen
de evangelisch radicalen vernieu
wend te fungeren ten aanzien
van alle traditionele partijen, in
clusief de PvdA.
Ten behove van uitvoerende
politieke machtsvorming kunnen
zij de PvdA moeilijk als partner
uitsluiten. In deze ontwikkeling
dreigt de ARP zijn kans op ver
nieuwing te laten glippen door.
ondanks het verbond met de
Heer, om het gouden kalf van
economisch machtsdenken en
egoïstisch bezitsverlangen te blij
ven dansen".
„Het enige alternatief dat door
de evangelisch radicalen daarte
genover geboden wordt, is de
Grocp-Aardcn en niet de PvdA. zo
lang die haar dogmatisch conser
vatisme niet heeft afgeschud.
Daardoor staat de PvdA voor een
vergelijkbaar vernieuwingsproces
als waarvoor de ARP staat, ook
al zijn de dogma's verschillend".
