Maar duizend mannen te erg
EEN VROUW UIT DUIZEND:
OPINIE
Kanttekening
Rol van China bepalend voor
vredeskaiisen in Vietnam
Op weg ncicir zescle vrede
ZATERDAG 1JMEM968
Vraag naar ethiek
"LIET is niet toevallig, dat er in deze tyd een hernieuwde
roep is naar bezinning op de ethiek. Bij de ethiek gaat
het om het zo-behoren, om het mógen ook. Nu kunnen
we veel in deze tijd; een vraag die dan ryst is: mógen we
het ook. Tegelijk echter gaat het om het perspectief.
Zo-behoren en mógen: deze beide aspecten komt tegen
hij of zij die de discussies volgt over bepaalde heden
daagse verschijnselen. Ik geef van die discussies twee
voorbeelden.
In de eerste plaats die rondom het verschijnsel van de
transplantaties van delen van het menselijk lichaam, in
het bijzonder de harttransplantaties. In de tweede plaats
de discussies die in deze dagen plegen te worden gevoerd
rondom pers, radio en vooral televisie.
TAE NU vrijwel voorbijgegane week heeft weer een nieuwe
stijging te zien gegeven in het aantal verrichte hart
transplantaties. Het is, of het ene land na het andere tracht
niet helemaal ten achter te komen in een zekere wed
loop. Een transplantatie lijkt dan te gaan functioneren als
een zoveelste statussymbool.
Tegelijk is over het verschijnsel zélf van de transplantaties
een gesprek op gang gekomen dat onder meer de ethiek
raakt. Een van de punten van belang is: waar moet nu
eigenlijk de grens geacht worden te liggen tussen leven en
dood. De wetenschap heeft al wel geleerd dat die grens
niet zó gemakkelijk is aan te geven als wij lang hebben
gemeend. Wat is het ogenblik van iemands dood, het moment
als het ware van het niet-terug-kunnen-komen tot het
leven?
A/TEN BEGRIJPT dat dit laatste probleem in het bijzonder
bU de transplantaties van het hart in het geding is.
Want het hart is ook voor degeen aan wie het ontnomen
wordt het bij uitstek beslissende deel van het lichaam.
Min of meer terloops kan hier worden gesteld, dat het ogen
blik van de dood in medisch opzicht thans geacht pleegt te
worden dat te zijn waarop iemand zoals dat heet „hersen
dood" ls. Het moment waarop door het wegvallen van de
bloedsomloop de hersens onherstelbaar zyn aangetast.
Bij dit alles zyn de vragen ook voor de niet-medicus vele.
Men zegt wel, dat een moderne oorlog zo ernstig is, dat hij
niet meer aan generaals kan worden overgelaten. Dat geldt
intussen ook de wereld van de medicijnen. Daarmee is zeker
niets ten kwade gezegd van de medici en evenmin van de
generaals. Het betekent alleen, dat het leven toch „ergens"
ondeelbaar is en dat de inspraak van anderen niet kan
Worden gemist.
Vandaar de toegenomen betekenis van wie in ethisch op
zicht van voorlichting en van advies hebben te dienen.
TAAT GELDT het veld van de medische wetenschap. Maar
de ethiek speelt ook mee bij radio, televisie en pers.
Dezer dagen men heeft er ook in deze krant van kunnen
lezen is een aantal mensen die hierin werkzaam zjjn bij
eengekomen om zich ook op de ethiek te beraden.
Hoe'nuttig éh nodig flat eveneens ten aanzien van dcie
„media" is, ligt alweer voor de hand. Er zijn verscheidene
overwegingen voor aan te"voeren.
Al dadelyk deze negatieve, dat bij een ethisch-verantwoord
gebruik de overheid des te minder aanleiding heeft wet
gevend in te grijpen.
Maar de positieve overwegingen zijn belangrijker. Ze houden
verband met de mate waarin de media zich in onze heden
daagse samenleving onmisbaar hebben gemaakt. Welnu,
aan iets wat onmisbaar is mag men ook eisen stellen.
Ze houden daarnaast verband met het feit dat de mense
lijke factor hier zo aanwezig is.
T^THIEK houdt in, dat men met de problemen bezig is.
Dat men bezig is met elkaar. Dat men bereid is tot
luisteren en tot zich laten gezeggen. Dat men samen zoekt
naar wat verantwoord is en naar wat behoort.
Ethiek kan men zien als een verdieping van het recht.
Het recht heeft de eigenschap van in rechtsregels te zjjn
vastgelegd. Die regels ként men, ze staan zwart op wit, en
men weet waaraan men toe is.
Bij de ethiek ligt dat moeilijker. Bij de pers bijvoorbeeld is
herhaaldelijk getracht om tot zekere geschreven formu
leringen van ethische aard te komen. De resultaten waren
niet zo bijster veelzeggend, vooral omdat het als regel zulke
enormiteiten waren. En de ethiek is toch echt tè goed om
in enormiteiten op te gaan.
Neen, het is veelmeer bereidzyn om in de uitoefening
van zjjn beroep, welk ook, de aanwezigheid van diepere
dimensies te aanvaarden. En die zijn er, in welk beroep ook.
Ze maken elk beroep tot iets moois en geven er meer in
houd aan.
LIET Is al met al niet gemakkelijk. In deze tijd medicus te
zjjn of journalist.
Maar het is wél een tijd die mogelijkheden biedt tot ver
dieping in de richting van de ethiek.
Daarby kunnen dan wie van de ethiek hun speciale terrein
van wetenschap hebben gemaakt ons allen, óók de medicus
en óók de journalist, van wezenlijke dienst zyn.
Het zal voor ons allen intussen een zaak van levensbe
schouwing moeten zyn. van kyk op het leven. Daarby
zullen velen in deze tyd de bijbel gelukkig nog als een
onmisbaar boek ervaren. Omdat daarin inzicht en uitzicht
wordt geboden, en dus ook dóórzicht. Men stelle zich eens
voor. dat men het zónder zou moeten doen.
DIEMER
„Onder duizend heb ik één
mens ontdekt, maar een vrouw
heb ik onder deze allen niet ont
dekt" zegt de Prediker (7:28). De
spraakmakende gemeente oor
deelt gunstiger en spreekt van
„een vrouw uit duizend", maar ze
kent ook vrouwen die duizend
mannen te erg zijn. Louise Sa-
lomé (1861—1937) lijkt wel een
combinatie van deze beide extre
me vrouwentypen.
H. F. Peters, na veel bron
nenstudie en het raadplegen van
zo'n twintig belangrijke persoon
lijkheden die haar hebben ge
kend (waaronder Martin Buber),
heeft in 1962 te New York een
levensbeschrijving van Lou Sa-
lomé gepubliceerd onder de titel
My sister, my spouse.
Dit boek is nu in een Neder
landse vertaling verschenen en
wel van de hand van Margaretha
Ferguson. Als biografie vind ik
het een braaf. middelmatig
werkstuk, maar het boek is goed
van constructie en rijk aan infor
matie. De vertaling Iaat zich heel
goed lezen.
Lou Salomé was de dochter van
Gustav von Salomé, een
Russische generaal van Duitse
afkomst en vermoedelijk
oorspronkelijk van Fransen bloe
de (verdreven hugenoten). Zijn
vrouw stamde uit Noordduitse en
Deense families. Lou. jongste
kind, had alleen maar broers en
misschien verklaart dit iets van
de manier, waarop ze later met
mannen omsprong. Ze vereerde
haar vader en had geen bijzonde
re gevoelsband met haar moeder.
Als jong meisje verloor Lou
haar geloof, maar het Godspro
bleem heeft haar tot haar dood
'toe gefascineerd. Ze ontwikkelde
zich tot een eigenzinnig, maar
bijzonder intelligent meisje, zoals
ze later een hartstochtelijke
vrouw zou zijn met een koel, bij
na mannelijk verstand.
Naar aanleiding van H. F. Peters, Lou Salomé; haar leven en haar vriendschap met Nietzsche,
Rilke, Freud. Uitgave Lemniscaat, Rotterdam, 296 blz., 16,50.
De eerste man wiens hoofd ze
op hol bracht was dominee Hen
drik Gillot van de Nederlandse
Hervormde Kerk te Sint-Pe-
tersburg: een mooie man met het
gezicht van een "toneelspeler en
de gebaren en expressie van een
profeet. Zijn preken golden als
society-gebeurtenissen van de
eerste rang blz. 37). Lou geloof
de in deze mens. niet in zijn
hartstochtelijk streven naar een
synthese van geloof en weten
schap. Enkele maanden achter
een bezocht zij Gillot zonder dat
haar familie het wist.
Deze particuliere catechisatie
loog er niet om; Lou moest zo
hard studeren dat ze er ziek van
werd. Gillot bevrijdde haar uit
de droomwereld van haar jeugd,
maar ontwortelde haar tevens.
Bovendien: haar bevrijden bete
kende tevens haar verliezen. Gil
lot werd op Lou verliefd en
vroeg haar ten huwelijk. Hier
mee viel deze godheid voor haar
van zijn voetstuk, want bij al
haar intelligen'iie was zij aan li
chamelijke liefde nog niet toe.
Niet sterk
Met haar moeder vertrekt zij
naar Zürich om daar te gaan stu
deren. Ze is niet sterk en geeft
bloed op. In januari 1882 gaan
moeder en dochter naar Rome.
Daar ontmoet ze de grote figuur
in de Duitse vrouwenbeweging:
Malwida von Meysenbug. Via de
vriendschap van deze vrouw met
Richard Wagner komt Lou in
aanraking met de jonge Friedrich
Nie'czsche. Ook deze zal haar la
ter vergeefs ten huwelijk vragen.
Want de mannen vergissen zich
in Lou: ze is op een merkwaardi
ge manier tegelijk gepassioneerd
en koel en ze zoekt in de man in
de eerste plaats de intellectuele
partner. Later wordt dit wel an
ders.
Andere mannen
Andere mannen zijn: Paul Rée
die later vermoedelijk zelf
moord heeft gepleegd; Nietzsche
is zoals men weet krankzinnig
gestorven de Oostenrijkse
dichter Rilke. met wie zij lang
een verhouding heeft gehad en
die tot zijn dood in de oudere
vrouw een raadgeefster heeft ge
zien; Lou's echtgenoot Friedrich
Carl Andreas, alleen voor de wet
en in naam haar man; de grote
Weense psychiater Sigmund
Freud en nog wat anderen.
Men kan het in het boek alle
maal nalezen; het is het leven
van een geëmancipeerde vrouw
die erop uit is zichzelf te ont
plooien en zich daarbij aan geen
enkele conventie stoort. Ze is ge
niaal begaafd, zodat ze zelfs te
genover Freud haar zelfstandig
heid weet te bewaren en ze werkt
zo inspirerend op de begaafde
mannen die in haar toverkring
zijn terechtgekomen, dat Poul
Bjerre, een van haar bewonde
raars, van haar heeft gezegd:
„Lou begint een gepassioneerde
verhouding met e*2n man, en ne
gen maanden later baart de man
een boek" (9).
Moeder wilde Lou eerst niet
zijn, maar toen ze zwanger raak
te van een bevriende arts veran
derde zij. Helaas is het kind niet
aan de geboorte toegekomen.
Creatief
Haar levenslange belangstel
ling gold het creatieve proces,
maar ze was van mening dat een
vrouw nooit helemaal in het
schrijven mag opgaan. Haar ver
dienste ligt in de betekenis, die
ze toekende aan de onbewuste
zielsprocessen. Ze was dan ook
een geboren psychologe, wat uit
komt in haar eigen literaire werk
(romans, gedichten en essays),
dat haar een tijd lang roem heeft
bezorgd. Ze stierf op 77-jarige
leeftijd in Göttingen, geduld door
de nazi's, pessimistisch over de
toekomst van Europa.
Wie het geestesleven van ons
werelddeel gedurende haar leven
kennen wil, kan deze biografie
niet missen, vooral door haar
diepgaande contacten met de
grote mannen en vrouwen van
haar tijd. Lou Salomé heeft ook
gewezen op de samenhang tussen
kunstschepping, erotiek en
Godsverlangen.
Ik eindig met voor u te verta
len een gedicht, dat Rilke haar
heeft geschonken en dat duide
lijk laat zien hoe achter alle
menselijke liefde het hart van
het schepsel blijft uitgaan naar
ziin Schepper.
2201
Blus je mijn ogen uit. ik kan je
zien.
stop je mijn oren dicht, ik kan
je horen.
en zonder voeten kom ik naar
je toe,
en zonder mond heb ik je toch
bezworen.
Breek je mijn armen af, ik
grijp je toch:
betast je met mijn hart als met
een hand.
Zet stil mijn hart, mijn hersens
blijven vragen
en werp je in mijn brein de
brand,
dan zal ik jou toch op mijn
bloed nog dragen.
DR. C. RIJNSDORP
TN zijn rede van 31 maart
A kondigde president Johnson
niet alleen een drastische beper
king van de Amerikaanse aan
vallen op Noord-Vietnam aan.
Hij toonde zich tevens bereid, de
bombardementen geheel te doen
staken, als hij een aanwijsbaar
teken zou krijgen dat Hanoi wer
kelijk naar een vredesregeling in
Vietnam wil streven.
Dit waarneembare bewijs is
nog niet geleverd. Na genoemde
datum is integendeel een sterke
uitbrèiaing van de Noordvietna-
mese infiltraties in Zuid-Vietnam
geconstateerd. De Amerikaanse
bereidheid, onder de huidige
omstandigheden alle vijandelijk
heden tegen Noord-Vietnam te
staken, zal dan ook heel gering
zijn, zo zij al bestaat.
Eisen
Noord-Vietnam eist volledige
en onvoorwaardelijke stopzetting
van de aanvallen. Het vermijdt
daarbij het begrip „definitief" te
gebruiken, omdat in de loop der
jaren gebleken is, dat Amerika
beslist weigert zich op een derge
lijke onherroepelijke toezegging te
laten vastleggen.
Niettemin bestaat dc mogelijk
heid, dat de inleidende bespre
kingen niet werkelijk op gang ko
men. zolang geen datum is vast
gesteld waarop de bombardemen
ten volledig en onvoorwaardelijk
worden gestaakt.
Optimisten houden er rekening
mee dat de Noordvietnamezen in
uiterste instantie bereid zullen
zijn een gebaar tegenover de
Amerikanen te maken, door (bij
voorbeeld) toe te zeggen dat zij
hun troepensterkte in Zuid-Viet-
nam zullen „bevriezen", in ruil
voor een soortgelijke belofte van
Amerika. Daar kan echter gerui-r
me tijd mee heengaan, omdat de
regering te Hanoi een voor haar
zo gunstig mogelijk ogenblik
voor zal kiezen.
Saigon
Reeds in dit beginstadium moet
Amerika ook rekening houden
met de mening van de Zuidviet-
namese regering. President Thieu
heeft gewaarschuwd, niet met
stopzetting van de bombarde
menten op het noorden te zullen
instemmen zonder dat daar vol
ledige staking van de Noordviet-
namese infiltraties in het zuiden
tegenover staat.
Washington zal zich echter niet
door Saigon laten weerhouden,
als het meent een akkoord te
moeten sluiten.
Na de dramatische stappen die
Johnson op 31 maart bekend
maakte, mogen we ervan uitgaan,
dat hij alles zal doen wat in zijn
vermogen ligt om een vreedzame
oplossing te zoeken voor het Viet
namese probleem, zelfs al zou hij
daarbij moeten ingaan tegen be
paalde verlangens die bij de re
gering te Saigon leven. Zijn ver
klaring dat Amerika zijn ver
plichtingen in Azië zal nako
men sluit deze mogelijkheid be
paald niet uit.
Ie.«. dagen «nfc»
HET GESPREK is begon- Wilson wordt nl geroepen.
jOnrust verwekken
nen: over Vietnam, troepenbewegingen aan de Tsje-
vrede. Nog wordt deze week chische en de Roemeense grens;
verbitterd gevochten, vooral Oosteuropese landen confere-
in de Zuidvietnamese hoofd- reren in het Kremlin over
stad Saigon. In Parijs zijn
sinds 1784 al vijf vredes ge-
sloten, maar tot nu waren
dat Europese aangelegenhe
den. Nu ontmoeten Amerika
en Azië elkaar, en heel de
wereld is erbij betrokken.
Parijs is ook dg stad van de
barricaden. Midden in de week
schijnt de rust rondom de Sor-
bonne weergekeerd, nadat dui
zenden studenten er dagenlang
•-.q geleverd hebben met de po-
"'aar de opstand laait vrij-
«viger op dan tevo-
'*s een „noodka-
van 200 miljoen voor het noor-
ringsplannen om de wollenstof-
fenindustrie in Tilburg met haar
korte zomerdienst omdat er in
september zoveel nieuws wordt
ingevoerd; en staatssecretaris
Keyzer belooft de Kamer weer
met zijn Duitse collega Leber te
willen praten als er inderdaad
geen 1950 vrachtwagens daags de
grens over kunnen.
Mr. Pieter van Vollenhoven
gaat bij de Nederlandse Heide
maatschappij werken, een comité
in Noordwijk komt in opstand
de nieuwe koers van Praag.
Nederland, België en Dene
marken overleggen over toe
nadering tot het Oostblok, in
het bijzonder op ontwape-
ningsgebied.
Het is de bedoeling van
Johnson, de Noordvietnamezen
(en met hen het Nationale Be
vrijdingsfront van de Vietcong)
ervan te overtuigen, dat hij wer
kelijk tot een vergelijk wil ko
men als ook Hanoi bereid is, de
Zuidvietnamezen over hun eigen
lot te laten beslissen. Dit laatste
heeft uiteraard ook betrekking
op de mogelijkheid van hereni
ging van de beide delen van
Vietnam, waarin de akkoorden
van Genève (1954) voorzien.
De wens van Johnson, deze
zaken met premier Kosygin te
bespreken (zoals de New York
Times meent te weten) kan zijn
ingegeven door het verlangen,
meer begrip te kweken voor de
doeleinden die Amerika nastreeft
met betrekking tot Vietnam en
andere gebieden in Azië.
Het is echter de vraag, of
Moskou iets voor zo'n gesprek
voelt. Peking beschuldigt het al
maandenlang in de grofste taal
dat het met Amerika samen
zweert om de Vietnamese com
munisten te verkopen waar zij
bij staan.
China
Als de problemen die tijdens
de inleidende besprekingen op
tafel komen, zijn opgelost, begin
nen de moeilijkheden pas. Want
een regeling van het Vietnamese
probleem hangt niet alleen af van
de medewerking van Hanoi en de
druk die Rusland achter de
schermen kan uitoefenen, maar
ook en vooral van de mate waar
in communistisch China in staat
is het doen en laten van de
Noordvietnamezen te beïnvloe-
sanering te helpen, maakt men tegen de toeristenindustrie,
zich zorgen over de aantrekke- Amsterdamse jongens worden in
lykheid van de Delta voor gro- Oost-Berlijn vastgehouden we-
te chemische vestigingen, kondi- gens een poging tot smokkel van
gen de Staatsmijnen enorme in- mensen naar het Westen, PTT's
vesteringen in de chemische sec- troetelkind: het centraal anten-
tor aan. blijkt de werkloosheid nesysteem, zou volgens sommigen d^ ^Peking' neemt nu nog een
zich te stabiliseren, en worden alweer verouderd zijn, en Krim- afwachtende houdine aan en hult
In België tracht oud-premier uitkeringen van AOW. AWW en pen aan de IJssel is zach aan het 7ich in mysterieus stilzwii-
Vanden Boeynants een driepar- WAO en de kinderbijslag ver- herstellen van de gevolgen van gen
tijenkabinet te vormen na de hoogd. Ongerustheid over de een explosie, die voor miljoenen jn opzicht verschillen de
mislukking van Collard. Robert kwaliteit van ons stamboekvee guldens schade aanricht aan hon- besprekingen die nu in Parijs
Kennedy boekt nieuwe successen komt in de openbaarheid derden huizen en andere gebou- worden gehouden heel sterk van
in de Amerikaanse voorverkie- Ter zee, te land en in de lucht: wen. ^e Geneefse conferentie van 1954,
zingen. In Amerika, Engeland, de Karei Doorman gaat in 1970
Frankrijk, worden weer hart- uit de vaart; de luchtmacht ver-
transplantaties uitgevoerd, maar laat Ypenburg en Woensdrecht;
enkele patiënten bezwijken. een Fokker Friendship verliest
In ^igen land trekt vooral het een neus, die achteraf niet radio
gesprek tussen regering en Stich- actief blijkt te zijn (bij een onge-
ting van de arbeid de aandacht, luk in het reactorcentrum Petten
'etteren- De vakbeweging vindt dat Den komt wél enige radioactiviteit
ten door Haag te veel op de loonontwik- vrij); de beremming van de Rot-
Sritse ge- keling let en te weinig op de terdamse metrotreinen wordt van
ezen. Om werkloosheid. Intussen vraagt de hooggeleerde zijde gekritiseerd:
oewind van PvdA een extra Rijksbijdrage de spoorwegen komen met een
waar Rusland en China broeder
lijk de buit meeverdeelden, die
de Fransen in Indochina uit han
den moesten geven. Het enorme
conflict dat de communistische
„Het onderwijs zal veel wereld verdeeld houdt, was toen
meer gericht moeten zijn op nog niet uitgebroken of in elk
het leven met de vrije tijd geval naar buiten getreden.
Opvallend is in dit verband
we wezen er al vaker op dat
Moskou al jaren heeft geweigerd,
samen met Engeland (beide lan-
DEZE WEEK GEZEGD:
Naast geschiedenis zal het
vak toekomst moeten worden
onderwezen." (Prof. dr. F. L.
Polak).
Het conferentiegebouw aan de
Avenue Kléber, waar Ameri
kanen en Noordvietnamezen een
begin hebben gemaakt met
moeilijke en waarschijnlijk lang
durige besprekingen.
den zijn voorzitter) een nieuwe
Geneefse conferentie bijeen te
roepen.
Contact
Nu de besprekingen alleen tus
sen Washington en Hanoi (in Pa
rijs) worden gevoerd, hebben de
Russen Engeland laten weten dat
zij nauw contact willen onder
houden gedurende dit overleg. De
betekenis van deze stap lijkt te
zijn, dat Moskou het systeem van
het Russische-Britse voorzit
terschap wil handhaven, zonder
vooruit te lopen op de aard der
onderhandelingen, die op de in
leidende besprekingen moeten
volgen. De Russen hebben er be
lang bij dat Peking geen stem in
het kapittel krijgt.
De Chinezen zullen op hun
beurt er niet veel voor voelen,
samen met de Russen aan een
conferentietafel te gaan zitten.
Zij hebben zich steeds tegen vre
desonderhandelingen gekeerd, de
Amerikaanse voorstellen ls listen
afgedaan en vastgehouden aan de
gedachte dat het gebruik van
wapengeweld de enige manier is
om het probleem op te lossen.
Blijft Peking dit doen, dan
moet het een uitnodiging om een
algemene vredesconferentie bij te'
wonen wel van de hand wijzen.
Het zal dan beweren dat Ameri
ka met confereren probeert te
winnen, wat het op het slagveld
niet kon bereiken.
Te vroeg
Besluit China vredesbesprekin
gen te boycotten, dan zal zijn
prestige daaronder lijden, met
name in de communistische gele
deren. En wat ook belangrijk is:
het zal dan geen stem hebben in
het opstellen van een vredesrege
ling. Blijkbaar zijn de partijlei
ders het nog niet eens geworden
over de te volgen tactiek. De Pa-
rijse besprekingen werden tot-
dusver doodgezwegen. Dit wijst
erop, dat men het in Peking nog
te vroeg vindt, zich uit te spre
ken over onderhandelingen,
waarvan nog niet vaststaat of en
Toxopeus en de
politieke duidelijkheid
HET wil nog niet best
lukken met de grotere
politieke duidelijkheid,
waaraan in Nederland zo'n
behoefte heet te bestaan.
De kiezers zelf, om wie het
toch begonnen is, hebben
dat gevoel kennelijk ook.
De steekproef die het NIPO
op 11 maart onder honderden
stemgerechtigden hield, wees
uit dat 29 procent de politieke
duidelijkheid in de laatste
maanden sterk vond afgeno
men. Slechts 14 pet. van de.
ondervraagden constateerde
een toegenomen duidelijkheid,
terwijl 27 pet. weinig of niets
veranderd achtte.
Interessant worden deze cij
fers vooral als men ze verge
lijkt met de resultaten van
een soortgelijke steekproef die
het NIPO twee maanden eer
der, dus begin januari, deed.
Toen gewaagde nog maar 19
pet., 10 pet. minder dan in
maart, van afgenomen politie
ke duidelijkheid.
De stijging moet vooral de
radikalen onverklaarbaar
voorgekomen zijn, want stap
ten ergens tussen begin janu
ari en midden maart de Bo-
gaerdisten niet uit de KVP?
En was dat soms geen triomf
van politieke klaarheid? Mis
schien wel, maar niet in de
ogen van de kiezers, als we
tenminste het NIPO mogen
geloven. (Wat dat laatste be
treft is inderdaad voorzichtig
heid geboden, gezien het falen
van vroegere NlPO-voorspel-
lingen.)
Illusie
De groep die de politieke
duidelijkheid op de terugtocht
acht, moet op dit ogenblik nog
veel groter zijn dan in maart,
nu mr. Toxopeus menig sche-
matisch-denkend kiezertje zo
bruut beroofd heeft van de il
lusie, dat wat er ook gebeurt
in de Nederlandse politiek, de
VVD nooit met de PvdA
wenst te regeren, tenzij de
Chinezen aan de grens staan
of vliegende schotels met
agressieve Marsbewoners bo
ven het Binnenhof zweven.
„Niet waar", zei (vrij ver
taald) de liberale leider in
Rotterdam .„Ik heb nooit
„nooit" gezegd. VVD en PvdA
zijn de laatste tijd op
verschillende punten naar el
kaar toegegroeid en ze zouden
best wel weer eens kunnen
samenwerken".
Aldus verdween het laatste
greintje politieke duidelijk
heid, het laatste beetje hou
vast, namelijk de volstrekte
onverzoenbaarheid van libera
lisme met socialisme, uit het
partijpolitieke panorama. Wie
vult de leegte met nieuwe il
lusies?
De immer attente
Volkskrant vroeg mr. Toxo
peus onder welke omstandig
heden hij een samengaan met
de PvdA mogelijk acht. Ant
woord: „Afgezien" van oorlog
of rampspoed kan dat gebeu
ren als de confessionele par
tijen iets willen waar PvdA
en WD het echt niet mee
eens kunnen zijn. Bijvoor
beeld het kiesstelsel zo veran
deren dat juist zij er voordeel
van hebben. Maar ik spreek
zuiver denkbeeldig, want als
er in 1971 verkiezingen zijn,
zal ik vermoedelijk van te vo
ren wéér zeggen: „Nee, na deze
verkiezingen niet met de Par
tij van de Arbeid in een kabi
net". Juist om het de kiezers
duidelijk te maken waar wij
dan staan, opdat ze geen kat
in de zak kopen".
Griezelig
U hoort het, Rotterdam is al
weer tamelijk veraf. Maar mr.
Toxopeus ziet nog andere
omstandigheden, die tot een
verloving van liberalen en so
cialisten zouden kunnen no
pen. „Ik denk bijvoorbeeld
aan de ontwikkelingen in de
wetenschap. Dan bedoel ik
niet alleen harttransplantaties,
maar ook hersentransplanta-
ties en chemische veranderin
gen van de persoonlijkheid
van de mens. Dat vind ik
maar een hele griezelige
zaak."
„Als ik verdorie straks op
straat loop en ik zie een vent
met een geel jasje aan. dan
weet ik: o. die heeft humeur
a, dus die kan ik wel een
schop geven. Hij durft me
toch niet terug te trappen,
want ik heb een blauw jasje
aan. Nee. dat vind ik niet fijn.
Die zorg leeft bij de PvdA ook
sterk, heb ik gemerkt".
Brave New World
Science-fiction? Nee. niet
helemaal. We begrijpen de
angst van mr. Toxopeus. Als
je die blauwgejaste confessio
nele doordravers hun gang
laat gaan. zit je midden in
Huxley's Brave new world
voordat je getransplanteerde
geestesvermogens het in de
gaten hebben.
't Is in ieder geval een vei
lig idee te weten, dat een
geelgejast front van socia
listen en liberalen pal zal
staan voor de menselijke
waardigheid als de christe
lijke partijen opteren voor het
verwekken van kinderen in
stopflessen en van anti-revo
lutionaire zijde pogingen wor
den ondernomen om gerefor
meerde hersens over te plan
ten in vrijzinnige schedelpan
nen.
Actueel is dat allemaal nog
niet. We moeten met wijlen
George Orwell wachten tot de
verkiezingen van 1984 om het
anti-monsterverbond van
PvdA en VVD te kunnen be
groeten. Mr. Toxopeus wil
niet overhaast te werk gaan.
Voor de televisie deed hij de-
PvdA en VVD te kunnen be
groeten. Mr. Toxopeus wil
niet overhaast te werk gaan.
Voor de televisie deed hij de
ze week bovenmenselijke
moeite om de middenmoot
plus rechtervleugel van de
WD, die in Rotterdam zo aan
het schrikken was gebracht,
weer tot bedaren te brengen.
En daarvoor had hij, heel
doeltreffend, mevrouw Haja
van Someren-Downer meege
troond naar de studio.
Rechtse Haja
Haar verschijning alleen al
moet de angst voor liberale
vriendschap met de rooien uit
het conservatiefste VVD-hart
hebben doen wegvloeien. Me
vrouw Haja is balletmede
werkster en parlementair re
dactrice van De Telegraaf ge
weest en ze spreekt nog steeds
de gespierde anti-linkse man
nentaal van haar vroegere
werkgever. Socialisten werken
op haar gemoed als ijskegels
op een klamme huid. Het libe
rale tv-kwartiertje liep
woensdag over van haar
weerzin tegen die misselijke
PvdA, die op 1 mei met her
rieschoppers de straat op gaat
om de ruiten van De Tele
graaf in te gooien.
Mevrouw Haja was Toxo
peus' rechtse alibi. De
misverstanden waren opgehel
derd. Het verhaal in Rotter
dam was geen liefdesverkla
ring aan PvdA-adres, maar
alleen een vrijblijvende
bespiegeling over een theore
tische mogelijkheid. Slechts
als het in een heel verre toe
komst beslist onvermijdelijk
zou blijken, zou de WD met
de PvdA kunnen samenwer
ken, maar dan met de „PvdA
van Drees".
Dit laatste was een verras-1
sende uitspraak voor iedereen
die zich nog de buitensporige
felheid herinnert waarmee
prof. Oud in de jaren
1952-1958 (en eigenlijk ook al
daarvoor: denk aan de „nacht
van Stikker") tegen de kabi-
nettpn-Drees heeft aangetrapt.
De rode reacties op me
vrouw Haja's tv-verhaaltje
bleven niet uit. PvdA-voorzit-
ter dr. Tans, bijster wantrou
wig geworden door Toxopeus'
Rotterdamse lokroep, greep
gretig de geboden gelegenheid
aan om duidelijk te maken,
dat wat de PvdA betreft een
coalitie met de WD eerst
werkelijkheid kan worden als
de chemische aanslagen op de
menselijke persoonlijkheid
wanstaltige vormen gaan aan
nemen en de rode gardisten
van Mao op enkele kilometers
van Voorburg staan.
Wie durfde de onoverbrug
baarheid van de tegenstelling
socialisme-liberalisme nog een
illusie te noemen? Toxopeus'
aanval op het laatste bolwerk
van duidelijkheid in de Ne
derlandse politiek was grandi
oos afgeslagen.
Moest zijn Rotterdamse ver
haal zo haastig worden afge
zwakt vanwege de kribbige
reacies in eigen WD-kring,
zoals die van onze oud-collega
A. W. Abspoel in Vrijheid en
Democratie van vorige week?
Of heeft inmiddels de socia
listische raadsfractie in Den
Haag haar veto uitgesproken
over Toxopeus' kandidatuur
voor )>3t burgemeesterschap?
Het slot van een brallerige
WD-advertentie, die donder
dag in Unitel-bladen stond,
luidde: „Een gewaarschuwd
man telt voor twee. Word lid
van de VVD of vraag inlich
tingen".
Ik kies voor het laatste.
J. PRILLEVITZ
wanneer zij worden gehouden.
Er is nog een verschil met 1954.
In dat jaar was Frankrijk gede
moraliseerd door de nederlagen
in Indochina en wilde het zich
alleen nog maar uit de failliete
koloniale boedel terugtrekken.
Amerika is Frankrijk niet. Nu
staat niet de toekomst van een
koloniale mogendheid op het
spel, maar vrede en veiligheid in
het hele gebied rondom de Grote
Oceaan, waar Amerika zo nauw
bij betrokken is.
Toen Laos onder de voet gelo
pen dreigde te worden en presi
dent Kennedy Amerikaanse troe
pen als adviseurs naar Zuid-Viet
nam zond, was er reden om aan
te nemen dat communistisch Chi
na bezig was, geheel Zuidoost-A-
zië aan zich te- onderwerpen.
Zelfs India werd niet met rust
gelaten en Indonesië bleek nog
geen drie jaar geleden ternau
wernood aan de dodelijke
omstrengeling van Peking te zijn
ontkomen.
In de komende weken en
maanden moet blijken, in hoever
re Hanoi zich onafhankelijk van
China kan gedragen en of hot
met instemming van Moskou,
maar tegen de zin van Peking,
bereid is een vredesregeling te
aanvaarden, waarbij de Zuidviet
namezen zoals gouverneur
Rockefeller dezer dagen zei
het recht moeten hebben, de re
gering te kiezen die zij wensen,
ook al zou dat een commu
nistische zijn.
