Praten niet Simon Vestdijk
OPINIE
Israël viert twintig jaar
onafhankelijkheid
ÏMUzieK
Kanttekening
leven dingen verder
FLEURIGE WEEK EN EEN BUITJE
10
ZATERDAG 27 APRIL 1968
Ik kom moeilijk los. Ik ben
sterk secundair functionerend (bi.
106). Ik voel zoveel meer voor
Dostojewski, terwijl ik voor
Tolstoi eigenlijk maar heel wei
nig voel, dat het wel duidelijk is
tot welk type ik behoor. Als
mens. als lezer en hoogst
waarschijnlijk ook wel als schrij
ver (93). En dat kan Je verder in
verband brengen met bepaalde
persoonlijke eigenschappen, grote
nieuwsgierigheid naar de mens.
Bezorgdheid
TC"EN van de verschijnselen van deze tijd ls de bezorgdheid
die zich van velen heeft meester gemaakt. De ene groep
maakt zich bezorgd om de gedragingen van een andere groep,
en dat terwijl ook die gedragingen juist door bezorgdheid
zijn ingegeven.
Vooral in het naoorlogse Duitsland komt dit tot uiting, en
daar als elders is het niet toevallig dat bij de proble
matiek vóór alles de studenten betrokken zijn.
Men doet, dunkt mij, verstandig, niet te trachten de proble
matiek al tezeer te lokaliseren. Er zijn namelijk duidelijke
achtergronden van meer algemeen karakter.
Het is ten slotte een veelomvattend wereldbeeld dat zich aan
ons voordoet en waarvan die Duitse problematiek rondom die
studenten een verbijzondering is.
Het wereldbeeld is. zoals wel bekend, dat van een verschui
ving indien niet een opruiming onder de van vroeger
tijden overgeleverde waarden.
"\700R de oudere generaties onder ons waren die waarden
waarheden waaraan niet behoefde te worden getornd.
Men ging ervan uit en ze vormden de vaste punten In de
discussies.
Daarin is wel verandering gekomen. De waarden zijn op
drift geraakt, ze worden lang niet meer in de voorheen ge
bruikelijke mate aangenomen, maar net als alle andere za
ken ln het leven komen ze te staan onder de kritiek en zullen
ze zich moeten waarmaken. Zoiets is voor waarden niet altijd
gemakkelijk en wie daarop niet is ingesteld zal er ook niet
zonder meer in kunnen slagen.
Dat in deze veranderde situatie de student een voorname rol
speelt, ligt ook al voor de hand. Hij is wetenschappelijk be
zig men moet overigens hopen dat daar ook bij de demon
strerende student nog het nodige van terecht komt. Maar
wetenschappelijk bezig zijn betekent, dat men de dingen, de
zaken, de verschijnselen ook, maakt tot voorwerp van weten
schappelijk onderzoek.
ïyu behoort het tot de aard van wetenschap, dat men niet
spoedig iets zonder meer zal aannemen. Dat is nu een
maal het kritisch doende zijn. Een gevestigde orde werkt dan
al gauw irriterend.
Dat is één kant van de zaak. Erbij komt dat bepaalde takken
van wetenschap zich In het bijzonder toeleggen op een kri
tisch bezien van onze samenleving. Daar worden dan theo
rieën over ontwikkeld, en het is een uiterst klein stapje wan
neer men zulk een kritische theorie vervolgens ook op de
praktijk wil gaan toepassen.
Vandaar dat in het optreden van studenten de ene studie
richting méér activiteit aan de dag pleegt te leggen dan de
andere.
Naast deze kritische zin. die men op zichzelf zeker bij stu
denten behoort te verwelkomen, mag men in de houding van
stellig niet weinigen onder hen ook een brok verantwoorde
lijkheidsbesef aannemen.
ZU weten, dat de menselijke samenleving telkens weer door
de mensheid zélf gerealiseerd moet worden. ZU beseffen, dat
zU daarin een wezenlek aandeel zullen hebben te nemen;
zU voelen zich zelfs voor dit ogenblik al verantwoordelUk.
J^AAROM willen zy ook niet wachten.
Men zou zeggen: waarom maken ze hun studie niet af
om straks, ieder vanaf zyn eigen plaats, hervormend bezig
te zUn. Ze vrezen wellicht, dat die mogelUkheden van saam
binding er dan niet meer zullen zUn. Bovendien de student
van vandaag acht veelal een voldoende graad van volwassen
heid te hebben bereikt, wat uitstel van zUn handelen onno
dig en onwenselUk maakt.
Er is dus bezorgheid onder de studenten, waaraan niet kan
afdoen dat hun houding bU anderen weer gevoelens van irri
tatie oproept. Ook een optreden als tegen zekere ver-
schUnselen ln de wereld van de Duitse pers, hoezeer dat op
treden laakbaar moet heten, bevatte een grote portie be
zorgdheid om de weinige ernst die binnen die pers wordt
gemaakt met haar taak in en tot verwezeniyking van
de democratie.
de gedragingen van de studenten op haar beurt echter
tot bezorgd bU anderen leiden, is overigens ook
vanzelfsprekend. Men kan immers ook al te vlot en gemak-
keiyk de samenleving in beweging willen brengen. Men kan
ook lichtvaardig waarden overboord werpen.
En wat Duitsland betreft, is het zeker niet denkbeeldig, dat
rumoerige studenten door hun gedragingen juist situaties in
de hand werken, die zy thans reeds aanwezig achten, maar
die in werkeiykhcid gelukkig nog niet aanwezig zyn.
In heel dit verwarde beeld nu lükt de mogelykheid van on
derlinge toenadering nog maar klein.
Met geweld komt natuuriyk niemand verder. Of men met
„discussiëren" zoals van studentenkant bepleit verder
komen zal?
MU dunkt, dat men ook daarby zal stuiten op die overschat
ting van de kritische zin by vele van deze jonge mensen
met hun neiging om ook die waarden opzU te schuiven die
echt niet zo waardeloos zUn.
DIEMER
grote belangstelling, om het iets
verhevener te zeggen (114).
Ik ben eigenlijk in de grond
van de zaak een moralist (59).
Meneer Visser is natuurlijk een
zuiver idealistische roman, voor
afgegaan door een stortvloed van
cynisme, om de minder intelli
gente lezer op een dwaalspoor te
brengen (59).
Dus wanneer ik mijzelf een
ogenblik mag bombarderen tot
de rol van volksopvoeder, kan ik
zeggen dat ik het moralisme of
de moraal in mijn roman
verstopt heb, opdat er geen ver
keerde mensen met hun poten
aan gaan zitten (60).
Moralisme
(Ik neem) moralisme natuurlijk
in zijn breedste, ruimste beteke
nis, desnoods zelfs in de Franse
betekenis, waar moraliste heel
dicht staat bij psycholoog zonder
meer, aforistisch psycholoog
(76/7). In onze tijd is de slechte
mens een beter object om een
moraal aan te demonstreren dan
de brave mens. De achttiende
eeuw, bij voorbeeld, dan kon je
moraliseren met goeie mensen als
voorbeeld, maar tegenwoordig
moet je meer werken met
afschrikwekkende voorbeelden
(77). Sommige mensen zijn der
mate geïmpressioneerd door die
schelmengalerij, die af en toe
door mijn romans wandelt, dat
dit een verkeerde indruk zou
kunnen maken (78). Het gaat
erom de fatsoens-fagade van de
maatschappij uit te dagen. Want
tenslotte gaat het bij mij voorna
melijk toch wel om het conflict
tussen twee moralen. Individuele,
individualistische wat mij be
treft, moraal en de collectieve
Naar aanleiding van Nol Gregoor, In gesprek met S. Vestdijk; uitgave De Bezige Bij,
Amsterdam, 143 blz.
moraal. Dat zijn wel vervelende
termen, in de filosofie zouden ze
geloof ik spreken van autonome
en heteronome moraal, je kan
het ook weer stellen als de mo
raal van de kunstenaar tegenover
de moraal van de massa, daar
gaat het mij heel erg om (80).
Vraaggesprekken
Er staat natuurlijk nog veel
meer in deze twaalf vraag
gesprekken van Nol Gregoor met
Simon Vestdijk, zoals uitspraken
over de verhouding tussen wer
kelijkheid en verbeelding in de
roman, over de drang tot onthul
ling zowel als tot camouflage,
over de verhouding tussen talent
en persoonlijkheid, over psycho
logie in de roman, over Vestdijks
poëzie, over Vestdijks neiging tot
complicatie en tot relativering,
over de roman als verbonden met
het leven van de schrijver en los
van de schrijver, en zo voort. Zo
adviseert Vestdijk de beoorde
laars van zijn romans die eerst
helemaal los van de schrijver be
hoorlijk te lezen, te analyseren,
te begrijpen, om dan pas heel
voorzichtig oc'c eens te gaan kij
ken of het werk met de persoon
lijke eigenaardigheden van de
schrijver samenhangt (134).
Men weet dat dit radio-inter
views geweest zijn, uitgezonden
alweer enige jaren geleden. Der
gelijke gesprekken zijn natuur
lijk wel fris en aantrekkelijk
door een element van improvisa
tie, maar ze missen het conciese
en bezonkene van een geschreven
goed artikel. Gregoor is bewon
deraar en kenner van Vestdijk
en diens oeuvre, een intelligente
Eckermann. bij uitstek geschikt
dus voor dit werk. Het boek laat
zich dan ook prettig lezen, al
wordt men er niet zo heel veel
wijzer van, tenzij men Vestdijks
zelfkarakteristiek als moralist
verrassend vindt.
Verhelderend
Voor mij althans was deze
beschouwing bepaald verhelde
rend. Al die andere kwesties, zo
als b.v. de verhouding tussen ta
lent en persoonlijkheid (vandaag
minder actueel) en die tussen
werkelijkheid en fantasie (waar
men, zoals Vestdijk terecht op
merkt, nooit uitkomt), boeien mij
niet meer zo als vroeger. In het
praten over boeken en schrijvers
speelt de esthetiek minder mee
dan vroeger het geval was. On
langs zette ik boven een recensie:
„Boeken gaan over mensen" en
deze constatering vindt men ook
expliciet in de twaalf gesprekken
tussen Gregoor en Vestdijk.
Onze tijd zit met het probleem
mens. De calvinist en ook de tra
ditionele rooms-katholiek meen
den hem dogmatisch wel aardig
door te hebben. De marxist pre
tendeerde zelfs hem volledig te
kunnen verklaren. Deze kaders
passen als zodanig niet meer.
Buiten en ook binnen het geloof
aan een openbaring zoekt men
naar nieuwe concepties, die op
nieuwe vragen nieuwe antwoor
den geven. Hier vervult de lite
ratuur, mits met oordeel genoten
(althans gelezen), een belangrijke
functie. In hoever Vestdijks oeu
vre uit dien hoofde actueel kan
worden genoemd, zou pas uit een
vergelijkende studie kunnen blij
ken.
DR. C. RIJNSDORP
DE grote militaire parade op
2 mei te Jeruzalem ter vie
ring van het 20-jarig bestaan van
de staat Israël is de Arabieren
een doorn in het oog. Zo zelfs,
dat zij bij monde van Jordanië
om een spoedzitting van de Vei
ligheidsraad hebben gevraagd.
De parade zou een schending zijn
van de wapenstilstandsover
eenkomst van 1949 en van vroe
gere resoluties van de raad.
Het ls met alle begrip voor
de vervelende positie, waarin de
Arabische landen verkeren
echter een beetje vreemd te ver
nemen. dat Jordanië zich broept
op een akkoord en op resoluties
die het zelf met voeten treedt, als
het daartoe reden denkt te heb
ben. Niettemin bestaat er kans,
dat de Veiligheidsraad zijn af
keuring zal uitspreken.
Spektakel
Verwacht wordt zo schrijft
een medewerker dat langs de
9 km lange route een half mil
joen toeschouwers zullen staan
om het militaire spektakel te
zien, dat ook door het oude deel
van Jeruzalem (op Jordanië vero
verd) trekt. De „stoet" zal een
lengte van drie en een halve km
hebben.
Er wordt aan deelgenomen
door 3.000 militairen van alle le
gereenheden, alsmede door 450
voertuigen, waaronder 112 tanks.
Tijdens de parade zullen 250
vliegtuigen en helikopters in for
matie over Jeruzalem vliegen.
Enige stukken oorlogsbuit wor
den in triomf meegevoerd, zoals
tien Russische tanks, in de Sinai
op Egypte veroverd en raketwer
pers.
Gedurende de parade zullen
2.000 man van de politie in Jeru
zalem dienst doen. Ter bescher
ming van de toeschouwers zijn
uitgebreide veiligheidsmaatrege
len getroffen. Inwoners van het
door Israël bezette westelijke
deel van Jordanië mogen naar
Jeruzalem gaan om de parade te
zien.
Vuurwerk
Frankrijk, dat op gezag van
zijn president en tot ergernis van
de directie der Dassaultfabrieken
weigert, Israël de bestelde en be
taalde 50 Mirages te leveren,
heeft er kennelijk geen bezwaar
tegen mee te helpen de feest
vreugde op 2 mei te verhogen.
Uit dat land is nl. een grote
zending vuurwerk ter waarde van
een kwart miljoen gulden aange
komen om verdeeld te worden in
90 gemeenten.
Israël leeft al dagen in de roes
van de feestelijkheden. Deze
wordt niet in de laatste plaats
veroorzaakt door de tienduizen
den toeristen, die de viering van
onafhankelijkheidsdag willen
meemaken. Tal van maatschap
pijen hebben extra vluchten op
Israël ingelast en de kleine
Israëlische luchtvaartmaatschap
pij EL AL heeft haar toestellen
bijna 24 uur per etmaal in de
lucht.
Er is in het hele land wellicht
geen hotelkamer meer vrij. On
derkomen bij particulieren is al
moeilijk te vinden.
Veranderd
Oorspronkelijk zou Israël geen
aandacht hebben besteed aan
zijn twintigste verjaardag. De
economische toestand (enige tien
duizenden werklozen) liet zich
verleden jaar zo somber inzien,
dat besloten werd geen ex
tra-gelden ervoor uit te trekken.
Deze plannen moesten worden
gewijzigd, toen Israël vorig jaar
in juni als overwinnaar te
voorschijn kwam uit de
zesdaagse oorlog.
De Israëlische regering besloot
toen, de twintigste onafhanke
lijkheidsdag aan te grijpen om
de band met de Joden elders te
verstevigen. En nu is er een
draaiboek van negen dichtbe
drukte pagina's met alle evene
menten. die voor de viering zijn
georganiseerd. Hiertoe behoort
een congres (in juni) waaraan al
le zionistische organisaties ter
wereld zullen deelnemen.
Verder wordt een reünie ge
houden van alle vrijwilligers, die
Israël hebben bijgestaan in 1948,
1956 en 1967. Ook uit Nederland
worden deelnemers verwacht. Op
cultureel gebied zal onder andere
in Jeruzalem een tentoonstelling
worden gehouden van Chagalis
werken met bijbelse voorstellin
gen als thema. Hoogtepunt is
echter de militaire parade.
Israëlische strijdkrachten, Jigal
Allon. Bij de vorige verkiezingen
ging de Mapai van Esjkol samen
met de Achdoeth Awoda. bij wie
Allon de grote man was in wie
een toekomstig premier werd ge
zien.
De vroegere premier David
Ben Goerion was samen met een
andere oud-opperbevelhebber,
Mosje Dajan, uit de Mapai getre
den en stichtte de Rafi-partij. die
echter slechts geringe aanhang
kreeg. In januari voegde de Rafi-
partij zich bij de anderen en
sindsdien heeft Allon concurren
tie.
DE BOLLENVELDEN en
boomgaarden staan er deze
week mooier bij dan ze in
jaren deden, maar er is méér
fleurig nieuws deze week. De
baby van prinses Margriet
aangegeven (Maurits Willem
Pieter Hendrik), huisbrand
olie goedkoper, AKU, Hoog
ovens en Simon de Wit
komen met optimistische be
richten, en wat krijgen w
een zonnig weekend. Maan
dag regent het. Lintjes.
Bij gebrek aan opschieten met
de vrede in Vietnam (Hanoi wei
gert vijftien door Washinton ge
noemde plaatsen, maar Hum
phrey ,zegt: we komen er wel)
nieuws ui't alle winstreken: de
Tsjechen lonken naar het westen
en eisen democratischer optreden
onder de oostelijke collega's.
West-Europa krijgt geen antira-
hetschild. Indonesië krijgt min of
meer de ontwikkelingshulp die
het nodig heeft. In Duitsland
broeit nog allerlei tussen links en
rechts.
Enoch Powell wordt uit het
conservatieve Britse „schaduw
kabinet" gegooid omdat hij im
migratie van gekleurden wil te
gengaan: grote sympathie voor
zijn standpunt bij de arbeiders.
Labour staat er trouwens toch
slecht voor, bewijst een opinie
onderzoek. Het Lagerhuis aan
vaardt echter een wet tegen ras
sendiscriminatie.
In Zuid-Westafrika eist een
vliegtuigongeluk met een Boeing
707 aan 122 mensen het leven.
Zuid-Afrika mag niet naar de
olympische spelen in Mexico. De
verjaardag van de Griekse
staatsgreep doet overal de
monstraties oplaaien. Oppositie
leider Papandreoe vindt in Ne
derland een goed onthaal o.a. bij
de Partij van de arbeid.
In de belangstelling deze week
twee ministers: Schut verdedigt
mét succes zijn bouwbeleid in de
Eerste Kamer (die ook de facul
tatieve huurverhoging met 4 pet.
aanvaardt). Roolvink kondigt een
minimumloon van 135 per 1 juli
met 6 pet. vakantiebijslag aan.
alsook een verhoging van de so
ciale premies mét zo n twee pro
cent.
Er is een appelcrisis op komst,
want de kwekers willen hun pro-
dukten niet voor een appel en
een ei kwijt. De vervoerswereld
en alles wat ermee samenhangt,
roept steeds luider om maa'crege-
len nu de Duitsers ons de voet
dwars zetten met een onhandel
baar vergunningensysteem. Er is
is steeds minder kans op akkoord
over een gezamenlijke mammoet-
werf bij Rotterdam, en Zijlstra
zegt in zijn eerste jaarverslag
van De Bank: pas op met lonen
en bestedingen, want onze beta
lingsbalans dreigt chronisch
griep te krijgen.
Het volksoproer (aanleiding:
haast niets. oorzaak: werk
loosheid....) in Sint Willebrord,
schade, gewonden, 22 arrestaties,
minister Polak prijst de politie.
Dr. Platteel gaat inderdaad naar
Hilversum; Arie Kleywegt kan
'net bij de VPRO niet harden.
Wekaminen behoren naar het
doktersrecept verwezen te wor
den. vindt de staatssecretaris.
De schriftelijke examens woe
den in hevigheid. Brand op de
Scheveningse Pier kost miljoe
nen. Twee doden eist een botsing
van een parachutist tegen een
Beaver van de Luchtmacht. Dui
zenden burgers, politiemannen en
militairen zoeken sinds zondag
vergeefs naar "twee kleine Rotter
damse meisjes.
In ons land op officieel bezoek:
premier Thanon Kittikachorn
van Thailand. De overheid gaat
haar voorlichting verbeteren. Po
len houdt kapitein Van der Plas
van de Spes een tijdje vast. Lim
burgse priesters trekken hun be
lofte om niet te trouwen in, en
de Paus heft de waarschuwende
vinger tegen iedereen die leer en
traditie ter discussie stelt.
DEZE WEEK GEZEGD:
„Ik ben diep bewogen door
dit geweldige enthousiasme. Ik
kan dat niet begrijpen, maar ik
concludeer hier wel uit dat het
Griekse probleem ook een Eu
ropees probleem is. Ik spreek
Problemen
Intussen zijn de feestelijkhe
den slechts in staat, de Israëliërs
even aan iets anders te laten
denken dan de bedreiging van
buitenaf en de politieke moeilijk
heden in eigen land.
Nog maar enkele dagen gele
den riep Nasser de Egyptenaren
op, zich te mobiliseren voor de
„beslissende strijd tegen Israël".
Er zal volgens de president niet
worden onderhandeld.
De verkiezingen van volgend
jaar werpen nu reeds hun scha
duw vooruit, aldus onze mede
werker. Het is vrijwel zeker, dat
de drie arbeiderspartijen die on
langs tot samenwerking besloten,
premier Levi Esjkol als lijsttrek
ker zullen aanvaarden. Het staat
echter ook vast, dat de 74-jarige
Esjkol na de verkiezingen niet
opnieuw voor een periode van
vier jaar premier zal worden.
Verwacht wordt, dat hij plaats
wil maken voor de gewezen op
perbevelhebber van de
mijn erkentelijkheid ui't voor
uw sympathie. Vannacht of
morgen zal men in Athene we
ten wat hier in Utrecht is ge
beurd. Uw ontvangst is voor
onze in slavernij verkerende
landgenoten bemoedigend."
(Andreas Papandreoe).
Promotie
Dajan, die beschouwd wordt
als een goed generaal maar een
slecht politicus, doet alles om te
bereiken dat hij als opvolger van
Esjkol zal worden aangewezen
Deze doet op zijn beurt al het
mogelijke om Allon naar voren
te schuiven. Hij wil hem benoe
men tot vice-premier en hem spe
ciaal belasten met de zorg voor
de heel belangrijke immigratie.
De immigratie was totdusver
in handen van de zionistenorga
nisatie. De laatste jaren wordt
daar in toenemende mate kritiek
op geoefend, omdat zij de Joden
uit het Westen niet kan overre
den naar Israël te gaan. Op het
wereldcongres van de zionisten
in Jeruzalem zal een beslissing
worden genomen.
Esjkol gaat er al van uit, de
immigratie een staatszaak
wofden. Hij heeft het prettige
vooruitzicht. Dajan op een
zijspoor te kunnen zetten, zodat
Allon hem volgend jaar kan op
volgen. Als vice-premier en in de
functie van minister voor immi
gratie zal hij zowel in de binnen
landse als in de buitenlandse po
litiek naar voren treden, meer
dan thans als minister van ar
beid het geval is.
Zionisme
De zionistische beweging lijkt
haar tijd te hebben gehad. De
jeugd wil er zich niet bij aanslui
ten, omdat de organisatie nog
leeft van de herinneringen aan
wat veertig jaar geleden gebeur
de. Joden die om principiële re
denen naar Israël kwamen, wa
ren geen lid van een zionistische
organisatie. Israël zal het
twintig jaar nadat het als staat
herleefde zelf gaan doen.
Een kruistocht
tegen de kreten
,Een groter stuk eigen
verantwoordelijkheid voor
allen", „meer ruimte voor
elk mens om waarlijk
mens te zijn", „beter be
woonbaar maken van de
ze wereld", „gerechtigheid
voor allen", „bewust mee
werken aan de voltooiing
van de schepping
Het zijn zo maar een paar
trefwoorden uit de rede die
oud-minister Bogaers vanmor
gen in Dronten heeft gehou
den op het oprichtingscongres
van de Partij „Radicalen".
Misschien ligt het aan een in
geschapen tekort aan bewo
genheid. bezieling en viste,
maar bij het aanhoren van
deze kreten willen de tranen
deze door beroepsdeformatie
aangetaste, emotioneel onder
voede broodschrijver maar
niet naar de ogen wellen. Een
kille scepsis overvalt hem ten
overstaan van slogans, die hij
de afgelopen dertien jaar uit
katholieke, socialistische, libe
rale. anti-revolutionaire,
christelijk-historische en nu
radicale mond heeft moeten
optekenen. De woorden „eigen
verantwoordelijkheid" ratelen
nu voor de twintigduizendste
keer uit zijn schrijfmachine.
Niets werkt zo afstompend
op het gemoed als de herha
ling van steeds dezelfde kre
ten. We weten zo langzamer
hand wel, dat alles vers is bij
Albert Heyn omdat het de tijd
niet krijgt om oud te worden.
Albert Heyn als remedie te
gen Magere Hein. Een inge
nieuze vondst, maar de
frisheid en versheid is er nou
echt wel af. Al zal de adver
tentieafdeling er anders over
denken, wat ons betreft kan
A.H. opvliegen. Z'n etherre
clame is antireclame gewor
den.
Eenzelfde reactie roept de
heer Bogaers bij mij op als
hij voor de dertigste keer uit
roept dat een radicaal beleid
elk mens meer ruimte wil ge
ven om waarlijk mens te zijn.
Ik ken geen partij die dat niet
wil. De kreet is versleten
pasmunt geworden. Je hoort
'm zo vaak en uit politiek zo
verschillende monden, dat je
je afvraagt wie in vredesnaam
nog zo onnozel is om dit soort
waarheden als koeien voor
stamboekvee aan te zien.
„Werkbaar"
De hele politiek zit vol met
zulke tot niets verplichtende
kreten. Dat is altijd inherent
geweest aan de politiek. Maar
het vervelende is, dat ze zich
de laatste jaren in ijltempo
aan het voortplanten zijn, zo
wel ter linker- alsm ter rechter
zijde. Een begrijpelijke reactie
tegen de toenemende techno-
cratisering van het staatkun
dig bedrijf? Of een compensa
tie voor het verdwijnen van
fundamentele tegenstellingen
in de Nederlandse politiek?
Als de scheidslijnen tussen de
grote partijen vervagen omdat
ze allemaal hetzelfde willen,
zij het in verschillend tempo,
kan je je eigen identiteit nog
het beste redden door anderen
met kreten als „conservatief',
„reactionair", „rood", ..com
munistisch". „totalitair" enz.
te diskwalificeren. Pseudo-te-
genstellingen nemen zo de
plaats in van de wezenlijke
scheidslijnen. De nieuwe te
genstellingen hoejven niet op
waarheid te berusten. Als ze
maar „werkbaar" zijn, want
zonder „werkbare tegenstel
lingen" kan een parlementaire
democratie niet behoorlijk
functioneren.
Het verhaal is rond. maar
het is geen waarachtig ver
haal, omdat het waarheids
gehalte van kreten nu een
maal nihil is. Het wordt tijd
voor een kruistocht tegen de
politieke kretolpgie, de eti-
ketjesplakkerij, de kwalifica
ties en invectieven van links
en rechts. Het wordt tijd voor
beleidsdaden, die berusten op
een rustige, verstandige en
verstandelijke analyse van de
mogelijkheden en onmogelijk
heden. Natuurlijk is het veel
leuker elkaar de progressieve
of conservatieve maat te ne
men en met partijprograms
om de oren te slaan, maar de
problemen van een overbe
volkt land lost niemand daar
mee op. Die vragen om een
realistische, nuchtere aanpak,
zonder vooroordelen en denk-
cliché's, zonder dat eeuwige
zich schrapzetten tegen ande
ren, desnoods zonder de pro
gressieve bewogenheid, als ze
maar worden aangepakt.
Wat dat betreft hebben we
over het kabinet-De Jong nog
niet zo gek veel te klagen. Het
is geen imponerend, groots en
sterk kabinet. Het zou zonder
de zorgvuldige coaching van
de vier regeringsgezinde frac
tieleiders zeker lelijke brok
ken maken. Het was. tussen
haakjes, bijna uiteengespat op
interne strubbelingen over de
haven-cao. Maar het is in ie
der geval wel een kabinet dat
z'n werk nuchter en
consciëntieus doet zonder kre-
terige liefdesverklaringen aan
eigen adres. Het mag dan
„conservatief" zijn, maai" het
komt als eerste met concrete
voorstellen tot verdere demo
cratisering van het bedrijfsle
ven. En het doet zowel rela
tief als absoluut méér aan ont
wikkelingshulp dan het veel
geroemde progressieve kabi-
net-Cals. Het is typerend voor
het onzindelijke den-
ken-in-kreten om de ploeg-De
Jong juist op dit punt
„conservatief" te noemen.
Het christen-radicalisme Is
geboren uit verzet tegen con
fessionele kreten die niet
waar werden gemaakt. De
AR-spijtstemmers hadden au
fond geen ongelijk. Maar toen
de stroming waartoe zij de
stoot gaven, zichzelf ideolo
gisch en programmatisch ging
aankleden, verviel ze in een
minstens zo groot aantal kre
ten. We horen ze nog elke
dag. Dronten was er vandaag
vol van. Ik kan me indenken,
dat steeds meer mensen zich
daaraan gaan ergeren. Wat
mij in de radicalen irriteert is
het prekerige, moraliserende,
geestdrijverige en monomane:
maar dat schijnt nu eenmaal
het handelsmerk te moeten
zijn van alle progressieve kri-
tici zolang ze zelf geen rege
ringsverantwoordelijkheid dra
gen.
Ontmaskering
De radicale fraseologie
vraagt om een ontmaskering.
Maar een intelligentere dan
drs. J. Klatter, tot voor kort
redacteur van Trouw, heeft
pogen te geven in zijn boekje
„Vóór de bocht" (uitgeverij T.
Wever, Franeker, 135 bldz.,
6,90). Wat de heer Klatter
doet is: de radicale kreten be
antwoorden met mannenbroe-
derlijke contra-kreten uit een
zeer vooroorlogs vocabulaire.
De uitvoerige ondertiteling
spreekt voor zichzelf: „De
vrijheid van inzicht te veran
deren mag niemand worden
ontzegd, maar wij mogen er
wél op staan, dat ons geen hu-
manistisch-socialistische of li
beraal-humanistische knollen
voor Calvinistische vruchten
worden verkocht. Wil men
nieuwe munt voor oude doen
doorgaan, dan pleegt men ver
valsing. Beginselvervalsing is
het, te pogen een argeloos,
aan leiding gewend, volksdeel
door een humanistisch-soci
alistische bocht te krijgen".
Drs. Klatter denkt, schrijft
en babbelt in schema's. Alles
wat niet orthodox protestants
en klassiek a.r. of c.h. is,
humanistisch, socialistisch,
collectivistisch, totalitair, rood
en dus slecht. Radicalisme is
lonken naar de rooien en dus
geloofsafval. Oecumene is be
ginselverzaking. Enig-overge
bleven rots in de branding is
de anti-revolutionaire achter
ban, die in tegenstelling tot
verblinde doordravers als
Biesheuvel en Berghuis nog
niet door de bocht is. „De
wacht is aangezegd. De zo vu
rig gepropageerde „scheiding
der geesten" is er. Die is er
óók bij de A.R.-leiding aan te
wijzen die bij alle taktiek
toch te veel geestelijke strip
tease heeft gepleegd om nog
te kunnen verhullen waar zij
thuishooit: dóór de bocht in
de rode buurt. De lust tot
buurten is groot, en on
miskenbaar".
Haastwerk
Met dit soort kreten staat
het boekje vol. Het is romme
lig haastwerk en de schrijver
is zo verstandig dat zelf toe te
geven. Ma ja, de tijd drong,
want het kostelijk pro
testantse erfgoed dreigt ver
kwanseld te worden door ra
dicale zeloten en half-radicale
meelopers. De heer Klatter
wordt niet gehinderd door
overmatige bescheidenheid
waar hij zichzelf vergelijkt
met de dichter van de 119de
Psalm, die in zijn 176 verzen
ook voortdurend in herhaling
verviel. „Deze man uit die ou
de tijd heeft het hier ook over
een hartezaak en hij kan het
maar niet laten telkens en tel
kens weer op het zélfde thema
terug te komen. Dat thema is
de wet Gods. De wet Gods,
het gezag Gods, zijn niet in in
onze tijd. Maar lees dat lied
nog maar eens door, en U zult
zien, hoe de wet Gods hier in
deze heerlijke langste psalm
model staat voor een brok
zuivere lyriek".
Zo'n bfok zuivere lyriek is
„Vóór de bodht" niet gewor
den. Wel een verzameling on
bezonnen en soms onzinnige
kreten van iemand, die al te
gemakkelijk bijbelteksten en
psalmregels hanteert als ana
thema over andersdenkende
medechristenen. Wat ons be
treft blijve de ARP gespaard
voor een keuze tussen Kuiper
en Klatter, tussen radicale
frasen en reactionaire kreten.
