Secularisatie kan ook
zegen voor kerk zijn
Schoolkrant een uiting
voor talent in de dop
Derde plaat uitgekomen
in Donemus - serie 1967
fiEESTEUJK LEVER PROF. DR. HELMUT GOLIM ITZER
Uitspraken van prof. Gollwitzer
ZATERDAG 18 NOVEMBER 1967
MEJUFFROUW BESSIE SCHADEE:
'(Van onze onderwijsredacteur)
UDDEL Mejuffrouw Bessie Schadee, kan
didate Russisch, in de naar hout en eten
geurende stafkamer van het conferentie-oord
De Hunneschans in het hartje van de Veluwe:
een goede schoolkrant is
1. het gezicht van de gemeenschap die de
school vormt;
2. een belangrijke uitingsmogelijkheid voor
talent-in-de-dop;
3. voor de scholier een nieuwsblad dat hij niet-
kan missen en dat een toetssteen is voor
allerlei toestanden op school.
De Stichting Nederlandse
School Pers Unie, die in mejuf
frouw Schadee een volijverige
voorzitster heeft, begon op 1 no
vember enthousiast aan haar
tweede studieconferentie na een
geslaagd experiment het vorig
jaar in het andere jeugdcentrum
Het Zilveren Schor in Zeeland.
Een kleine vijftig jongens en
meisjes, die leiding geven aan Ne
derlandse schoolkranten, hebben
zich vier dagen intensief bezig
gehouden met het begrip commu
nicatie in de meest uitgebreide
■in van het woord.
Het programma liegt er niet
om. de ene excursie na de andere
en daartussen lezingen door
deskundigen op alle denkbare
voorlichtingsterreinen.
onderwijs is geïnteresseerd, zo
als blijkt uit het lidmaatschao
van bijvoorbeeld de hotel
vakschool.
Voorlichting
;ing. Er zijn scholen
een beetje aangemodderd wordl
met oude stencil-apparatuur zon
der dat de redacties ook maar
enig benul hebben dat het vaak
goedkoper en beter kan als ze
zich door ons laten adviseren.
Voor de 15.— contributie per
jaar krijgen de redacties enorm
veel. Bovendien helpen wij een
beetje de continuïteit bevorderen,
de redacties wisselen namelijk
heel veelvuldig. Daarnaast is er
ons omslagenproject. Die omsla
gen waren meestal niet van al te
beste kwaliteit. Dat hangt voor
een goed deel af van een knap
tekenaartje dat toevallig beschik
baar moet zijn.
Nu kunnen de aangeslotenen
de kaften gratis door de NSU
laten verzorgen en dat dit in de
smaak viel, blijkt uit de steeds
stijgende animo. Gingen er vorig
jaar 125.000 omslagen de deur
uit, dit jaar steeg de oplage van
het project tot 200.000 exempla
ren. Voor de binnen- en eventu-
T rots
Het rumoer uit de eetzaal
wordt groter. Mejuffrouw Scha
dee wordt aan de maaltijd herin
nerd en bovendien wacht het mid
dagprogramma: een lezing over
de verhouding overheid-publici-
teit. De NSÜ kan met trots op
haar werk terugzien. We zagen
in de grote conversatiezaal van
De Hunneschans schoolkranten
die het stadium van puber-
geschrijf ver achter zich hebben
gelaten.
En wie zich daarvan wil over
tuigen, in de boekhandel is nu
reeds enkele jaren „Een tien voor
tieners" te koop, de pocket die de
beste artikelen en gedichten uit
schoolkranten een duurzamer
In de ideale omgeving t an hel
conferentieoord De Hunneschans
hebben de deelnemers aan het
NSUcongres volop gelegenheid
1 bezich-
zette-
Een korte greep: ee
aan een krantenbedrijf e
tiging van een drukkerij e
rij. een demonstratie met de mo
dernste stencil-apparatuur, lezin
gen door layout-deskundigen en
mensen uit de public-relationswe-
reld en tenslotte een gesprek met
de houding van jongeren tegeno
ver politie en gezag in het alge-
Openheid
Tussen al die bedrijven door
kunnen de redactrices en redac
teuren uitvoerig kennis nemen
van eikaars produkten.
Overal in de Hunneschans ligt
het bezaaid met schoolkranten,
sommigen in heel fraaie uitvoe
ring, andere sober van opzet en
een tikkeltje naar de intellectua
listische kant neigend. Er heerst
een sfeer van grote openheid. De
bereidheid om van eikaars experi
menten te leren is boven alle
twijfel verheven.
Moeilijkheden
Over de historie van de Neder
landse School Pers Unie vertelt
mejuffrouw Schadee (mijn studie
Russisch laat me veel vrij; er is
veel thuiswerk): „Ik was er vroe
ger zelf heel nauw bij betrokken
als redactrice van een Haagse
beter uitviel dan de andere en
bovendien stuitte je soms op^
moeilijkheden die je in grotere
We hebben toen besloten met
een aantal schoolkranten samen
een soort vereniging op te rich
ten onder het nvtto „eendracht
maakt macht". Spoedig echter
werd het lichaam te log. Er wa-
juridische gronden adviseerde
een stichting in het leven te roe
pen. Dat is de geboorte
De NSU is een uiterst belang
rijke stimulans voor de vaak wis
selende schoolkrantredacties.
Niet dat ze er persklare kopij
kunnen betrekken („daar zijn we
fel tegen, ze moeten zelf het
werk doen") maar de NSU wijst
wel op zaken' die voor behande
ling in een schoolkrant in aan
merking komen, geeft perskaar
ten uit, publiceert een mededelin
genblad dat de redacties toch het
idee geeft in een groter verband
te werken en brengt tenslotte
sterk verschillende groepen leer
lingen met elkaar in contact.
De 335 schoolkranten die nu bij
de Nederlandse School Pers Unie
zijn aangesloten, verschijnen na
melijk op alle denkbare scholen,
•p hbs-en. maar evengoed op
kuiahoudsch. len en zelfs het vak-
fN de Donemus Audio-visuele serie 1967 zoals be
kend grammofoonplaten van Nederlandse composi
ties in „live"-opnamen met bijgevoegde partituren
is de derde plaat uitgekomen, aangezien de tweede nog
niet kon worden uitgebracht in verband met het pas
later ontvangen van de vereiste toestemmingen van
uitvoerende kunstenaars.
Op deze nieuwe plaat staan
op de eerste kant de ook uit
de concertzaal bekende Ana
grammen van Guillaume
Landré in een goede uitvoe
ring door het Limburgs Symfo
nie-orkest onder André Rieu,
waarbij alleen de violen wat
„dun" klinken en de vaak
bijzonder inventieve „Sug-
gestioni" van Robert de Roos
in de al wat oudere maar nog
zeer goede opname van het
Residentie Orkest onder Wil
lem van Otterloo.
Op de tweede plaatzijde
met het Radio Kamerorkest
onder Maurits van den Berg
de reeds tien jaar oude op
name heeft nog niets vari zijn
glans verloren benevens de
contrastrijke Symphonietta
van Géza Frid in een levendi
ge verklanking door het Lim
burgs Symfonie-orkest. Plaat-
komen met twee i
ten van Mozart, resp. in d,
K.V. 466 en in A, K.V. 488.
Barenboim fungeert bij deze
plaat, die het begin zal zijn
integrale opname van
kelijke Mozart-cadens, die er
voor het eerste deel bestaat,
maar bij het concert in d
speèlt Barenboim in het eerste
deel een merkwaardige combi
natie van de door Beethoven
en Edwin' Fischer geschreven
cadensen (waarom niet de ge
hele Beethoven-cadens?), ter
wijl hij in de finale een eigen,
tamelijk lange, cadens ge
bied van Mozart-cc
bestaat, kan men vol verwach
ting uitkijken naar volgende
i Ai-
PBHHHBiutdi
voonachtige pianist Daniel Ba
renboim (sinds vijf maanden
gehuwd met de niet minder
bekende celliste Jacqueline
Dupré), die ook in ons land
list. evenals Edwin Fischer,
bij wie de kunstenaar ook nog
studeerde, dat vroeger deed.
De pianist, die beschikt over
een uitstekende techniek en
die steeds sensitief-muzikaal
speelt, laat zich in de hoekde-
len wel eens verleiden tot eer.
ongewoon hoog tempo, zonder
dat het evenwel een jachtige
indruk maakt. De langzame
delen, met name van het con
cert in A, zijn een openbaring
van klank en voordracht.
Samenwerking
De samenwerking met het
prachtig spelende English
Chamber Orchestra is vrijwel
ideaal te noemen, en er wordt
steeds merkbaar met plezier
gemusiceerd. Er wordt tevens
zo doorzichtig gespeeld
waarbij de opnamekwaliteit
van de best-denkbare soort is
dat tal van schitterende de
tails, die normaal vaak verlo
ren gaan, volkomen tot hun
recht komen; men luistere b.v.
maar eens naar de alt
viool-partijen!
Langspeler
Atco-group
De Atco-group verzamel
naam voor een reeks labels
heeft een langspeler vervaardigd,
die een mooie gelegenheid biedt
om voor weinig geld verscheide
ne groten uit de wereld van
rhythm and blues en van de jazz
op één plaat te beluisteren en
met elkaar te kunnen verge-
We noemen o.a. King Curtis (in
„Jump back"). Oti"s Redding
(„Respect"), Arthur Conley
Van deze hier door Polydor-Ne-
derland uitgebrachte „Smash
Sounds" verdienen speciale ver
melding „Stand by
(Door drs. G. Puchinger)
„Toen het begrip secularisatie in de theologie opkwam, verstond men
daaronder de afwending van de moderne wereld van het christendom.
Men zag de emancipatiebeweging, die kerkelijke bevoogding afwijst,
en de vermindering van de kerkelijke invloed op het volksleven auto
matisch als een te betreuren afwending van het christendom. Intussen
hebben we wel geleerd de dingen genuanceerder te zien", zei de Ber-
lijnse hoogleraar dr. Helmut Gollwitzer mij.
„Secularisatie" was het belangrijkste onderwerp van het gesprek dat ik met deze
sterk door Karl Barth beïnvloede theoloog voerde. Op één punt verschilt hij van
de Bazelse theoloog:
„Ik zou in vragen van de politieke ethiek niet spreken zoals Barth gedaan heeft.
Hij heeft gezegd: wanneer ik geloof in een concrete vraag, in een politieke kwestie,
Gods wil te kennen, dan moet ik deze kennis ook aan anderen in de naam Gods
verkondigen. Ik zou voorzichtiger zijn. Ik zou anderen mijn inzicht hoogstens als
een vraag voorhouden, die die anderen ertoe zou kunnen brengen hun beslissingen
nog éénmaal in het licht van Gods Woord opnieuw te onderzoeken."
Iets van die voorzichtigheid blijkt ook als hij spreekt over de voortschrijdende
secularisatie, een woord dat letterlijk verwereldlijking betekent Prof. Gollwitzer
„Wij zien daarbij allereerst dat de christelijke Middeleeuwen bij ons in Duits
land tot in de negentiende en twintigste eeuw in de vorm van volkskerkelijke
instituten reiken. In Holland is dat anders, maar bij ons worden heel veel kinderen
nog slechts uit traditie gedoopt hoewel de ouders niet meer gelovig zijn."
..Dal alles, die traditie, is een
nawerking van de christelijke cul
tuur in de Middeleeuwen. Maar
die christelijke Middeleeuwen wa
ren niet zo christelijk als men
vroeger wel meende''.
„De verwereldlijking van de sa
menleving is overigens ook een
kans voor de intensivering van
het christelijk karakter van de
kerk, van de uitzuivering van
haar heidense elementen".
Consequentie
„En in de tweede plaats: De
secularisatie van het denken in
de wetenschap is zelf een conse
quentie van het christelijk ge
loof. Dat heeft vooral de onlangs
overleden theoloog Gogarten ons
voorgehouden. Het christelijk ge
loof veroorlooft ons, en gebiedt
ons zelfs, de wereld als feit met
profane methoden te ervaren en
te aanvaarden".
„Men noemt dat tegenwoordig
vaak „methodisch atheïsme". Ik
vind deze uitdrukking daarom zo
juist, omdat men daarmee kan
aangeven dat de atheïstische me
thode der wetenschap niet auto
matisch het dogmatisch atheïsme,
dat wil zeggen, de loochening
van de werkelijkheid Gods, ten
gevolge behoeft te hebben".
„In de derde plaats: Immanuel
Kant heeft de Aufklarung, Ver
lichting dus, getypeerd als het uit
treden van de mens uit de aan
zich zelf verschuldigde onmondig
heid".
„De weg van de tegenwoordige
mens bestaat in de consequente
doorvoering van deze autonomie,
dat wil zeggen van zijn verant
woordelijkheid voor eigen le
venshouding, die hij rationeel wil
doorzien en vorm geven, zo ver
het hem even mogelijk is".
„Dat is uiteraard een weg waar
aan grote gevaren verbonden
zijn, maar stellig ook een weg
waarop de mens vrijer komt te
pROF. DR. HELMUT GOLLWITZER is hoogleraar in de
systematische theologie aan de filosofische faculteit van
de Freie Universiteit te Berlijn, alsmede aan de Kirchliche
Hochschule. Eerder doceerde deze Beierse theoloog te Bonn,
TJIJ behoorde tot de Duitse Bekennende Kirche en was sterk
beïnvloed door Karl Barth, onder wie hij in 1937 promo
veerde. In 1938 verving hij Martin Niemöller als predikant
van Berlijn-Dahlem, toen deze gevangen genomen iverd. Zelf
kreeg hij in 1940 een preekverbod en werd hij uit Berlijn ver
bannen.
J~ïE oorlogsjaren bracht hij in militaire dienst door, en daar-
na verbleef hij nog vijf jaar in Russische gevangenschap.
Zijn bekendste boek beschrijft ervaringen uit die tijd en is
getiteld „Und führen wohin du nicht willst". Dit jaar ver
scheen van hem „Von der Stellvertretung Gottes, christlicher
Glaube in der Erfahrung der Verborgenheit Gottes".
rpOE-N Karl Barth met emeritaat ging, was hij een van de
■*- kandidaten om hem op te volgen. De onderwijscommissie
droeg hem echter niet aan de gemeenteraad van Bazel voor.
Niet Gollwitzer, maar de nog jonge Heinrich Ott volgde Barth
Verlichting
„Bonhoeffer heeft in zijn gevan-
genisbrieven terecht gezegd: „De
kerk moet niet terugverlangen
naar de Middeleeuwen, ze moet
deze weg van de tegenwoordige
mens met vreugde begroeten en
dient niet tegenover de Verlich
ting te staan, want ze is zelf Ver
lichting: Het evangelie brengt
licht en voert ons niet in het
halfdonker van religieuze roman
tiek en magie."
„In de vierde plaats: De plura
listische wereld, waarin de mens
zijn persoonlijke geloofsbeslissin-
gen zich niet meer door een
volkskerk kan laten ontnemen,
waarbij de verlichte wereld in de
wetenschappelijke geest heerst,
en waarin de samenlevingsver
banden zich voor de menselijke
geest als juist moeten bewijzen,
„In deze wereld nu mogen de
christenen zich niet meer als in
een vreemde, vijandige wereld ge
voelen, waaruit zij zich wég ver
langen. maar juist deze wereld
Kritiek
In de vijfde plaats: Een theolo
gische taak van de eerste orde in
onze tijd is de vraag naar de
kritische grens die het evangelie
aan de Verlichting stelt".
„Er loopt een dogmatische lijn
vanuit de Verlichting, vanaf de
encyclopedisten uit de achttiende
eeuw, naar onze tegenwoordige
neo-marxisten en freudianen
ja, ik bedoel de volgelingen van
Sigmund Freud en zo verder,
die een soort almacht van het
menselijk verstand belijden".
„Tegenover deze onkritische
aanbidding van het verstand
staat de kritiek van het evange
lie: de kritiek op dat menselijk
verstand als zijnde het instru
ment van de concrete mens. die
een eindig schepsel is, een
egoïstische, door hartstochten ver
teerde. liefdeloze zondaar, één
die allereerst de bevrijding van
zijn „verstand" nodig heeft, om-
te komen tot het juiste gebruik
van zijn verstand".
Opdracht
Ik vroeg prof. Gollwitzer nog:
„Voor welke opdracht staat het
tegenwoordige christendom?"
Zijn antwoord luidde:
„Die vraag is moeilijk te beant
woorden, vooral zo in het alge
meen. In Afrika is alles weer zo
heel anders dan bij ons in Euro
pa. Je hebt natuurlijk de altijd
blijvende vragen aangaande de
menselijke existentie. Ik denk
aan schuld, dood, verleden, zon
de, de zin van het leven. De
christenen moeten aan anderen
duidelijk maken welk onvervang
baar antwoord het evangelie
geeft op deze vragen".
„Daarnaast zijn er ook de no
den in het menselijk leven, die
zich op een andere manier laten
verhelpen. Hier moeten de
christenen duidelijk maken wel
ke oriëntatie en welke impuls het
evangelie biedt voor de prak
tische oplossing van de mense
lijke noden".
„In het onderscheid van dexe
beide groepen van vragen tekent
zich zowel de grens der secula
risatie af als de opgave der secu
larisatie".
Berlijnse muur
„Een wegbreken van de muur zal alleen
mogelijk zijn, wanneer dit wegbreken niet
een nieuwe crisis van het Oostduitse sys
teem ten gevolge zal hebben. De muur is
immers gebouwd, toen in 1961 de door de
Westduitse regering bevorderde vlucht van
Oostduitse burgers de economie van de
DDR ondermijnde."
„Dat betekent dat wij, Westduitsers, tot
het wegbreken van de muur kunnen bij
dragen door de erkenning van de DDR. Dit
zal zeker een smartelijke erkenning zijn.
Omdat mij voor het verdere leven van het
Duitse volk een vrije communicatie tussen
mensen van Oost en West belangrijker
voorkomt dan de handhaving der staatkun
dige scheiding, zie ik die erkenning als
noodzakelijk. We zullen deze vrij mense
lijke communicatie door officiële erkenning
van de DDR moeten kopen."
Neo-nationaal-
socialisme
Gollwitzer gelooft dat in Duitsland he;
nationaal-socialisme nooit meer een kans
zal krijgen: „Het is een voorbije vorm van
tirannie, die op die manier nooit meer zal
terugkomen. Het nieuwe gevaar ziet er dan
ook heel anders uit: De tegenwoordige
Duitsers verlangen helemaal niet meer
terug naar een dictator, maar ze zijn nog
niet doordrongen van de geest der demo
cratie."
„Natuurlijk kan het in een politieke en
economische crisis tot een versterking van
de nu al toenemende autoritaire tendenzen
komen, tot een nieuw beroep op een sterke
man. Maar het huidige Griekse voorbeeld
is voor zo'n crisis dreigender dan een her
haling van het jaar 193 met het toenmalig
voiksenthousiasme. En in ieder geval zou
de nieuwe sterke man zich van een heel
andere ideologie moeten bedienen dan het
Vreedzame
coëxistentie
„Er bestaat geen vreedzan
ussen christelijk geloof en atheïstisch com
munisme; wel is er natuurlijk vreedzaam
contact mogelijk tussen christenen en
atheïstische communisten. Er is volop
vreedzame coëxistentie mogelijk tussen het
christelijk geloof en een communisme, dat
slechts als sociale revolutionaire beweging
optreedt, een strijdbeweging die het atheïs
me niet meer als partijdogma verplicht
Radicale theologie
„Ja, die verschrikkelijke God-is-dood-
theologie. Ik zeg maar ronduit dat ik er
helemaal niets van moet hebben. Ik zie
deze als een symptoom en neem haar als
zodanig ook ernstig, als een persoonlijk ge
tuigenis van tijdgenoten, die daarmee wil
len zeggen dat hun de christelijke verkon
diging vreemd geworden is, antiquarisch
toeschijnt, leeg klinkt, of voor wie het evan
gelie, vanwege de krasse tegenstelling tot
de wrede werkelijkheid ongeloofwaardig is
geworden."
„Dat alles begrijp ik natuurlijk, want wie
zou vandaag een goed theoloog kunnen zyn
aan wie deze ervaring persoonlijk vreemd
is. Ik begrijp ook dat de theologie het nihi
lisme ernstig moet nemen, en dat de tegen
woordige theologie niet anders dan in con
frontatie met het nihilisme kan worden be
oefend en dat ze niet bedreven kan worden
met een metafysische basis als vooronder^
stelling zoals vroeger in de theologie ge
beurde."
„Wat ik echter niet versta van de be
oefenaars van de God-is-dood-theologie, is,
dal zij menen dat men uit negatieve eisen
tot een theologie kan komen. Dan lijkt mij
daarentegen het ronde atheïsme of het ag
nosticisme zeer veel eerlijker te zijn. Overi
gens heeft het spreken over de dood Gods.
zeker binnen het Christendom, sen legi
tieme plaats: het kruis van Jezus."
