IDO KEEKSTRA,
de onomkoopbare
OPINIE
MET KLOPPEND DART
Veel vertrouwen in
premier De Jong
ZATERDAG 18 NOVEMBER 1967
Figuur terzijde van het literaire toneel
Verbeterde democratie
QNZE TIJD is die van de snelle ontwikkelingen. Men
denke, om slechts haar te noemen, aan de techniek. Zij
dreigt van dienend heersend te worden. Let men op deze
ontwikkelingen, dan moet men wel medelijden hebben met
die verschijnselen van wie men verlangt dat ze die bij
honden in de vaart, doch daartoe maar ten dele in staat
blijken.
Die verschijnselen raken dan achter en gaan deswege ex
tra aandacht trekken. Zo is het nu eenmaal in het leven.
Eigenlijk duldt het leven geen achterblijvers. Men komt „in
het nieuws" hetzij als voortrekker hetzij als achteraan-
komer. Wie in de tros meetrekt, valt niet op.
Tot de verschijnselen die tegenwoordig „in discussie"
zijn behoort de democratie, en een van de gangbare pun
ten van kritiek is dat zij onvoldoende „bij" is. Dat behoeft
op zichzelf dus geen verontrustende kritiek te zijn. De ge
zondheid van een democratie komt trouwens óók uit in de
mate waarin ze positief staat tegenover die kritiek die het
wèl met haar meent.
TV/TEN KAN zelfs zeggen dat bij democratie kritiek past. Ze
biedt er alle ruimte toe, ja ze lokt en daagt ertoe uit
Dat is, in alle bescheidenheid, haar betoon van moed. Het
tegenbeeld van de democratie, de dictatuur dus, is laf; zij
durft het niet aan, zich naar haar inhoud aan een periodie
ke beoordeling te onderwerpen. Van de democratie echter
vormt die mogelijkheid tot'beoordeling, die zij zelf en be-
wüst biedt een wezenlijk bestanddeel.
Dit mag men dus bedenken. Maar tegelijk behoort men te
bedenken dat men de spankracht tot kritiek, die de demo
cratie kan „hebben", ook niet mag misbruiken. Er is onder
de kritiek behalve veel onjuists ook veel onbillijks. En ook
in de kritiek schaadt de overdaad. Men zal democratie heb
ben te zien èn te waarderen als het best denkbare stelsel,
zonder te verlangen dat er nimmer meer iets te wensen zou
overblijven.
Van Churchill, de man met ook in dit opzicht een opmer
kelijke levenswijsheid, stamt het woord, dat de democratie
de slechtste regeringsvorm is met uitzondering evenwel van
alle andere. Zulk een kenschets is wel in staat om kritiek
tot de juiste proporties terug te brengen. Anders loopt het
toch maar uit op ondankbaarheid, teleurstelling, frustratie
en onbehagen, en het valt niet in te zien dat de democrati
sche gedachte daarmee gediend zou zijn.
TT/A ARMEE IK DAN op de uitdrukking „democratische
gedachte" ben terecht gekomen. Niet toevallig overi
gens. Want ook democratie is een gedachte, inzoverre zij
steeds weer door mensen verwerkelijkt moet worden en het
resultaat zal zijn van menselijk handelen.
Het ware een misverstand, te menen dat democratie een
vast en blijvend gegeven is. Soms lijkt zelfs het tegendeel
het geval. Situaties elders, maar ook een terugblik in de
geschiedenis van eigen land, laten zien, dat het anders kan.
In bedoelde omstandigheden zal het eerste streven gericht
zijn op een herwinning van een situatie waarin men de
democratie weer althans enigermate herkent.
Bij ons behoeven de discussies gelukkig niet over herwin
ning te gaan. Zulk een proces zou zich trouwens, naar be
kend, in alle heimelijkheid moeten voltrekken en het ka
rakter dragen van illegaal handelen. Nee, bij ons maakt
het gesprek, ook het kritische gesprek, over de democratie
volop deel uit van de legaliteit.
TYAT WE daarbij sinds nog niet zo lange tijd mogen be-
schikken over de hulp van een, weliswaar jonge, maar
niettemin geestdriftige wetenschap van de politiek is een
gunstige omstandigheid. Al is ook daarmee een juiste be
nadering van de problematiek uiteraard nog niet als van
zelf gegeven.
Ook in wetenschappelijke beschouwingen over de politiek
treffen we in elk geval soms beschouwingen aan, waarvan
we de doeltreffendheid voor de verbetering want daar
om gaat het immers bij ons van de democratie moeten
betwijfelen. Men komt dan met overigens alweer ver
ouderde kritiek op ons partij- en kiesstelsel, terwijl nie
mand zich in feite een eerlijker en billijker kiesstelsel kan
denken dan het onze en ons partijstelsel niet zomaar, van
gisteren op vandaag, is ontstaan, maar wortelt in aard en
historie van ons volk.
"jVEE, EN VANDAAR onze voldoening over de verschij-
ning van het boek van de hoogleraar Kuypers, vorige
week hier al prijzend genoemd, die een geheel andere aan
pak ter verbetering voorstaat en het liever zoekt in een
verschuiving-binnen-de-onderdelen-van-ons-politiek-proces:
niet een moeilijke kabinetsformatie na verkiezingen en als
regel zoveel tijd in beslag nemend dat men de voorafgaande
verkiezingen allang weer is vergeten, maar een kabinets
formatie als het ware als rechtstreekse inzet voor de ver
kiezingen.
Ook daarbij rijzen vermoedelijk nog wel vragen, maar bij
andere voordelen heeft deze benadering van de problema
tiek ook dit, dat nu niet langer tijd verloren behoeft te gaan
aan kritiek op onderdelen van ons politiek proces, waarin
in feite de kern van onze problemen helemaal niet ligt.
DIEMER
OP de achtergrond en ter
zijde van het luidruchtige
literaire toneel, waar kleine
mannen met grote monden
zichzelf en elkaar over
schreeuwen, staan (of liggen
als ze dood zijn) de afzonder
lijken, onomkoopbaren.
Ze hebben nooit ge
schreeuwd, laat staan iemand
willen overschreeuwen. Ze
hebben niemand gekwetst of
ook maar getroffen, laat
staan dat ze iemand hebben
willen overtreffen. Hun ka
rakter is niet in hun talent
opgegaan, maar hun talent is
om* zo te zeggen naar hun
karakter doorgeslagen en die
twee zijn onverbrekelijk en
onscheidbaar één geworden.
Ido Keekstra, te zamen met z(jn
vrouw op 27 november 1965 (zijn
56e verjaardag) verongelukt, is
zulk een afzonderlijke, onom
koopbare, letterlijk karakteristie
ke figuur geweest. Geen schei
ding mogelijk tussen de mens,
de dichter en de functionaris.
Zijn dagelijks werk (een leiden
de functie in een groot bedrijf)
heeft hem verhinderd tot een lite
raat te verbijzonderen. Zijn dich
terschap heeft hem ervan weer
houden een gestroomlijnd burger
te worden in de kleine Delftse
technopolis. Zijn karakter heeft
hem verboden zich te verdelen of
rollen te spelen.
Er bestaat een expansief dich
terschap, waarbij de poëet maar
Nigeria nog niet tot
compromis bereid
DE zware straffen voor de be
manningsleden van de Ne
derlandse coaster Jozina
hebben ook buiten ons land
sterker de aandacht gevestigd
op de burgeroorlog in Nigeria,
welke zich al vier maanden
voortsleept.
Een maand geleden namen fe
derale troepen de hoofdstad
Enoegoe van de afgescheiden
staat Biafra in. Daarna slaagden
zij er echter niet in. Port Har-
court, de belangrijkste haven
stad. of het .hartland' van de
Ibo-stam te bezetten. Begrijpe
lijk, omdat aldus de Guardian
het terrein moeilijk, het weer
ongunstig en de federale troe
pen niet omvangrijk zijn.
Onverwacht was de vasthou
dendheid en solidariteit van de
Biafranen. Zelfs na de nederla
gen is niemand naar de andere
kant overgelopen. De hoop der
federalen was gericht op ex-
president Azikiwe. Ook deze
heeft.evenwel de kant van Bia
fra gekozen.
Er is dus een impasse. Het fe
derale leger kan wellicht het
Biafraanse georganiseerde ver
zet breken, maar op het platte
land staat het machteloos. Daar
door dreigt de strijd een bloedig
karakter te krijgen. Naar schat
ting zijn totdusver al 50.000 mi
litairen en burgers omgekomen.
Concessies
Van bereidheid, naar een op
lossing te streven, is niets te
bespeuren. De bemiddelingspo
gingen van de Organisatie van
Afrikaanse eenheid liepen op
niets uit. Biafra wil niet opge
ven en Lagos weigert het be
ginsel van „één Nigeria" te la
ten vallen. Zo worden beide
partijen met vernietiging be
dreigd.
De belangrijkste concessie
op het gebied van de soevereini
teit moet van de kant van
Biafra komen. Anderzijds moet
Lagos zich afvragen, welk snort
Nieeria het de Biafranen kan
aanbieden. Met name moeten
de laatsten garanties hebh<»n voor
hun nersoonlijke veiligheid.
Wil men voorkomen dat Ni
geria te gronde gaat, dan moe
ten van beide kanten concessies
komen. De bemiddelende rol die
die de Organisatie van Afri
kaanse eenheid wil spelen, zou
tot egn vreedzame regeling kun
nen leiden. Maar zover is men
in de hoofdstad Lagos blijkbaar
nog niet.
De zware straffen voor de op
varenden van de Jozine (die nu
uitgewezen worden) en de
aankomst van patrouilleboten
uit de Sowjetunie doen eerder
vrezen, dat het militaire bewind
in Lagos nog vast van plan is,
de Biafranen een militaire ne
derlaag toe te brengen.
Japan
Overeenstemming bereikten
deze week de regeringsleiders
van Amerika en Japan. De Bo-
nin-eilanden zullen weer Janans
worden. Over de ten noorden
van Formosa gelegen Rioekioe-
eilanden (met de Amerikaanse
militaire basis Okinawa) werd
nog geen besliss:ng genomen.
De betrekkingen tussen beide
landen zijn door het bezoek van
premier Sato aan president
Johnson ongetwijfeld verbeterd.
Aangenomen wordt, dat Jaoan
bereid is, samen met andere
Aziatische landen een rol te
spelen bij het zoeken naar een
liefst de hele wereld in poëzie
zou willen omzetten. Het grote
voorbeeld hier is Goethe, maar
ook meer gespecialiseerde dich
ters zoals Achterberg kunnen tot
dit type worden gerekend. Een
poos na hun dood kan men hun
Verzamelde Gedichten in de kast
zetten, want hun houding maakte
hen produktief. Keekstra ging
niet dichtend de wereld binnen,
maar keerde met zijn wereld in
tot zijn dichtend zelf.
Het resultaat is een klein oeu
vre; verzen die bijna stuk voor
stuk moesten worden geschreven
en zó geschreven. Bij deze echt
heid en onontkoombaarheid is de
tijdsvorm, ja zelfs de vraag naar
de grootte van het talent van
minder belang. Keekstra's verzen
weerspiegelen niet de tijd waar
in ze zijn ontstaan, ze zijn er
niet representatief voor, maar ze
vertonen er alleen maar bepaalde
kenmerken van.
Zo herinnert de pathetische
toon aan de tijd van Marsman,
de soms precieuze woordkeus aan
het oudere estheticisme, de verso
bering in de latere gedichten aan
de algemene verzakelijking van
het geestesleven sinds de jaren
dertig. Ze dragen, zoals elke
kunstuiting, voor de kenner een
datum, maar hier niet van de tijd
van het ontstaan, maar van de
dichter in deze bepaalde fase van
zijn ontwikkeling.
Door grienden aangespoord,
was Keekstra bezig een verzen
bundel te ontwerpen van reeds
geschreven en nog te schrijven
gedichten. Men kan er het nodige
over lezen in het Nawoord van
Wim Hazeu. Er is ook een litera
tuuropgave en een bibliografie op
genomen in de bundel die dus
nu, dank zij de zorgen van Ha
zeu. postuum bij Bosch Keu-
ning NV. Baarn is verschenen en
waarin ook de oudere bundel Het
Landhuis een plaats heeft gevon
den. De titfel is van Keekstra
f: Huis van Xohi, zo heet
het gedicht op bldz. 37 en ook de
afde'ins waarin dit vers voor
komt. De paperback telt 96 blad
zijden en kost 6,90.
Streng
Keekstra's poëzie is streng, om
dat ze een afsluitend, een recht
sprekend, richtend karakter
heeft. Ze vertoont positieve kwali
teiten van het calvinisme, manne
lijkheid, de moed van de conse
quentie. Maar hoeveel gevoel,
zachtheid, kwetsbaarheid is hier
in bedwongen. In het gedicht op
de gestorven Marja heeft hij dui
delijk uitgesproken wat hem van
de extraverte Marja on
derscheidt:
Ik nam mijn leven anders in
beraad.
Gehoorzamer misschien maar
binnen in
woekerde struikgewas van te
genzin
waaronder dorens steken van
de haat.
Maar jij hebt niets verborgen,
onvermomd
IDO KEEKSTRA
was wat je zei of schreef, het
luid misbaar
dat ik verzweeg maakte jij
openbaar.
Ik bloed van binnen maar jij
was een open wond.
Eigen dood
Opvallend is ook en hierin
is hij aan Marsman verwant
het bezig zijn met zijn eigen
dood. Bij Marsman het voorge
voel in een schip te sterven; bij
Keekstra de autodromen en het
bijna bewuste weten in een auto
de dood te zullen vinden. Twaalf
dagen voor zijn levenseinde
schreef hij. zonder doorhalingen
of veranderingen, een vers dat zo
begint:
Ik ga op reis, ik weet niets van
mijn terugkeer af.
Misschien kom ik niet weer,
geen mens kan zeggen:
tot morgen, want de dood kan
dat weerleggen.
Spreek dit niet tegen, zwijg,
want ieder vindt zijn graf.
Het laatste woord van het ge
dicht is opengelaten. Het moest
rijmen op .od verzoend' en kon
maar één lettergreep tellen.
Een technische onmogelijkheid,
maar tevens een symbolische im
passe: gedicht en leven liepen
uit in het slop van de ongerijmde
dood.
Hoewel Keekstra veertien jaar
jonger was dan ik. heb ik op
een letterlijk eerbiedige afstond
van hem gehouden en hem
diep gerespecteerd, als een ver
eerde'oudste broer. Gelukkig dat
deze bundel er nu is.
DR. C. RIJNSDORP.
Premier Sato van Japan.
Zeven dogen verder
SINT-NICOLAAS is er weer en brengt
de donkerste en gezelligste tijd van het
jaar mee. Vol verwachting klopt het hart
.van de winkeliers.
De christen-radicalen bepleiten eensgezind
een stembusakkoord met PvdA en D '66 ph
krijgen het later in de week toch weer under
ling te kwaad over de hoogte van de ontwik
kelingshulp. De fiscus doet water in de wijn
van de aftrekbare ziektekoster, (nu boven de
750 en niet 1000) maar op die wijn (plus
andere zaken) komt dan wel een hogere omzet
belasting.
Van het Binnenhof verder: wees openhar
tiger over de BVD. bestel nu al aardappelen
voor het voorjaar, reken niet op een volks
lening voor particuliere ontwikkelingshulp
Eerste-Kamerleden mogen blijven voorlezen.
Terwijl zware gevechten in Vietnam woeden,
verwerpt Hanoi een nieuw aanbod van John-
son. over de vrede te praten. In Europa krygt
de extreem-rechtse NPD in von Thadden een
nieuwe voorzitter, staan Grieken in Athene
terecht (zonder Theodorakis, die ernstig
ziek is), vallen tientallen doden als Grieks-
Cyprische militairen Turkse dorpen op Cyprus
overvallen.
Van alle kanten schiet men toe om het Britse
pond voor devaluatie te behoeden en Wilson
pleit voor krachtige Europese technologische
samenwerking om zowel Amerikanen als Kus
je- nd wat uit de zeilen te nemen. Francis
K in Panama gegrepen omdat hij zo
op Gestapo-Müller lijkt. ..Het is 'm!" roept
Frau Miiller als ze foto's ziet. maar nee hoor.
Schokkend zijn de zware vonnissen voor de
zeven man die met de Jozina in Nigeria ge
grepen worden wegens wapenvetvoer naar
Biafra. Schokkend is ook dat zoveel risico's
genomen worden.
Ere wien ere toekomt: de NCD-directeuren-
prijs voor J. v. d. Togt van Tornado, Neerlands
hoogste onderscheiding voor prof. dr. W. Hall-
stein (grootkruis Nederlandse Leeuw), vier
Wageningse eredoctoraten: prof. dr. J. Bolding,
ir. A. W. v. d. Plassche, prof. M. L. Tantwala
en boer N. G. Addens. een Tilburgs eredocto
raat voor drs. A. J. W. Rottier van de Staats
mijnen. Prof. dr. W. P. Plate, die prins Alexan
der „haalde wordt commandeur in de huisorde
van Oranje. Het Kamerlid mr. A. Baeten wordt
tegen de zin van de raad burgemeester van
Maastricht. In een vergadering van een Kamer
commissie overlijdt W. v. d. Gevel, lid van de
PvdA-fractie.
Tientallen maatschappijen willen in de
Noordzee naar aardgas en olie zoeken, Duitse
fabrieken mogen hun afvalzuren voortaan via
Rotterdam in zee kwijt, in Aerdenhout verdwij
nen twee dure schilderijen van de muur, de
Wollenstoffenfabriek W. v. Moorsel in Eind
hoven (150 man) gaat dicht, niemand hoor'
meer wat over die zesling die in Pakistan zou
zijn geboren. Feijenoord klopt Arsenal met 32
en de kerken kondigen een nieuwe actie voor
zending en werelddiaconaat aan: „Kom over de
brug".
vreedzame oplossing van het
Vietnamese probleém.
Intussen worden in het Ame
rikaanse Congres pogingen ge
daan, een eind te maken aan de
aanvallen op president Johnson,
die enkele senatoren als „venij
nig. onverantwoordeliik en vul
gair" bestempelden. Zij zouden
het ambt van de president en
ook Amerika omlaag halen.
Onsmakelijk acht men de aan
tijgingen, dat de president di
rect een eind aan de tragische
oorlog in Vietnam kan maken,
maar dat hij wacht op een poli
tiek gunstig tijdstip om dit te
doen. De Democraat Moss noem
de dit „de laagste vorm van po
litieke sluipschutterij". Mans-
field. de Democratische fractie
voorzitter die vaak kritiek op
Johnson heeft, juichte de rede
van Moss toe.
Theorie
Belangwekkend is de nieuwe
theorie, als zouden drie mannen
schoten hebben gelost op pre
sident Kennedy, die bijna vier
jaar geleden in Dallas (Texas)
werd vermoord. Het boek .Zes
seconden in Dallas', wóarin deze
theorie wordt uiteengezet, zal
zeker veel aandacht trekken.
Groot nieuws was ook de aan
houding van een zwerver in
Panama, van wie werd aange
nomen, dat hi.i de vroegere Ge-
staDoleider Heinrich Müller
was. Er blijkt na enkele dagen
echter reden te zijn om aan te
nemen, dat het hier slechts om
een treffende gelijkenis gaat.
Niettemin is het vreemd, dat
de man een hele verzameling
dagboeken en identiteitspapie
ren bij zich had, die toch vooral
moesten aantonen, dat hij zich
in de jaren tussen 1940 en 1945
in Panama had bevonden en dus
onmogelijk Müller kon zijn.
DEZE WEEK GEZEGD:
Xoord-Viettnam heeft ons tot
vechten gedwongen. Het zal
slechts één woord hoeven te zeg
gen om ons conflict in de golven
van de oceaan te laten ver
dwijnen. (Lyndon R. Jnïyw—
KLEIN INTERVIEW
y~)RS J. Boersma (38). lid van de Tweede
Kamer voor de ARP sinds 1964 en met
de heer J. Lanser kandidaat voor het voor
zitterschap van het CNV, gaat nader in op
het vorige week gehouden congres van de
christen-radicalen en geeft zijn visie op het
kabinet-De Jong.
Wat vindt u als vakbondsman
van het kabinet-De Jong, zoals
dat tot nu toe is opgetreden?
Ik laat me niet opsplitsen in
vakbondsman en Kamerlid. Het
optreden van de minister-presi
dent vind ik zeer vertrouwenwek
kend (bijvoorbeeld de affai-
re-Schnez).
Het kabinet en zijn beleid be
kijk ik met gemengde gevoelens,
vanwege het deelnemen van de
VVD (belastingverlaging over
twee tot drie jaar).
Redelijk vind ik het werkgele
genheidsbeleid (veel beter dan
dat van het, kabinet-Drees in
19571958). Minder geslaagd tot
nu toe acht ik het woningbouwbe
leid en de verdeling van de nood
zakelijke lastenverzwaring (pre
mie AWZ, indirecte belastingen).
Er moet meer worden gedaan
aan ontwikkelingshulp en aan on
ze probleemgebieden. In zijn to
taal is het beleid uiteraard nog
niet helemaal uit de verf geko
men. Om met de heer Biesheuvel
te spreken: „Er is nog te weinig
sprake van vaart en visie." De
vakbeweging zal ook het beleid
van dit kabinet zeer kritisch moe
ten begeleiden.
Resultaat
Bent u trevreden over het
resultaat van het congres van de
christen-radicalen, speciaal de
uitspraak over het stcmbusak-
koord?
Ja. zowel wat betreft de vorm
als de inhoud. In grote lijnen kan
me wel vinden in het pro
gram. al zijn niet alle onderdelen
even doordacht.
Indien dit program voor wat
de hoofdzaak betreft door ARP.
CHU en KVP wordt aanvaard,
zou eigenlijk een stembusak
koord niet meer nodig zijn.
Los daarvan acht ik een derge
lijk akkoord, met erkenning van
een aantal bezwaren, een aantrek
kelijke gedachte. Een veel groter
bezwaar is de feitelijke onmon
digheid van de kiezer
Belangrijk wordt het congres
van de PvdA in dit verband. Ik
verwacht geen ruk naar links.
Dat zou de kans op een akkoord
vrijwel tot nul reduceren.
Vakcentrales
Zoudt u graag zien dat in de
toekomst de drie vakcentrales or
ganisatorisch nauwer gaan samen
werken?
Die ontwikkeling is gelukkig
volop aan de gang. Mede gelet op
de EEG is ook hier schaalvergro
ting noodzakelijk. Wellicht ver
dient samenvoeging van de stu
diediensten in een of andere
vorm nadere overweging.
Niet in strijd daarmee is overi
gens dat naar mijn smaak het
Convent van christelijk-sociale
organisaties meer leven zou moe
ten worden ingeblazen.
Tegen moties
Waarom stemmen de radicaal
georiënteerde fractieleden van
KVP en ARP voortdurend tegen
socialistische moties. Biedt dit
een uitzicht op een toekomstig
stembusakkoord?
Mommersteeg's
radicale mombakkes
Kandidaat-voorzitter van
het CNV, het a.r. Tweede-Ka
merlid Boersma. is christen-
radicaal, maar niet radicaal
georganiseerd. Hij is wat dat
betreft voorzichtiger geweest
dan zijn radicale KVP-colIe-
ga's op het Binnenhof, die een
paar maanden geleden nadruk
kelijk hun adhesie betuigden
met het befaamde adres-Bo-
gaers.
Ook zij zijn, op een enkele
uitzondering na, formeel-orga
nisatorisch niet bij de radica
len aangesloten, maar hun
instemming met het adres legt
hun morele verplichtingen op,
die ze en dat is heel naar
voor hen in de parlementai
re praktijk voorlopig toch niet
kunnen nakomen. Niet ten on
rechte verwacht hun radicale
achterban van hen, dat ze het
radicalisme niet alleen met de
mond belijden, maar ook in
politieke daden trachten te
verwezenlijken. En dat kun
nen ze niet. omdat ze door
hun loyaliteitsverklaring aan
het kabinet-De Jong aan han
den en voeten gebonden zijn.
Dubbele moraal
Dat leidt tot wonderlijke si
tuaties. Voorzover aanwezig
op het radicalencongres in
Scheveningen brachten de ra
dicale KVP-parlementariërs
daar enthousiast de handen op
elkaar voor het stembusak
koord, maar in de Kamer heb
ben ze de afgelopen weken te
gen vrijwel alle moties van
PvdA en D'66 gestemd. De for
mele vriendschap met het ka
binet lieten ze prevaleren bo
ven de mentale verbonden
heid met de toekomstige part
ners in het stembusakkoord.
Met alle begrip voor hun moei
lijke positie: onder écht radi
caal-zijn verstaan wij iets an
ders.
De heren hadden zich het
risico van een dubbele moraal
te worden beticht kunnen
besparen als ze niet zo snel
naar de ballpoint hadden ge
grepen toen het adres-Bogaers
in de publiciteit kwam. Nu ze
minder voorzichtig zijn ge
weest dan Boersma, zitten ze
lelijk in het schip.
Hoe lelijk, kwam donderdag
aan het licht na het poli-
tiek-curieuze debat over ont
wikkelingshulp in de Kamer
commissie voor buitenlandse
zaken. U weet, dat vorige
week in Scheveningen de radi
calen zich hebben uitgespro
ken voor 350 miljoen rr>?er
hulp aan arme landen dan het
kabinet-De Jong bereid is in
1968 uit te geven. Een radicaal
bedragje. Uitgangspunt van
„Scheveningen" was. dat elk
jaar 10 procent van onze wel
vaartsstijging naar de ontwik
kelingslanden moet. Dat is on
geveer de helft van de begro
tingsruimte.
De vurigste radicalensuppor-
ter zal niet hebben verwacht,
dat KVP-radicaal Mom-
mersteeg die wens in de Ka
mercommissie zou concretise
ren. Maar dat Mommersteeg
zelfs geen poging deed om een
verhoging met 45 miljoen,
waarop Schmelzer begin okto
ber aandrong, af te dwingen,
dat was toch wel een sensatio
neel staaltje van anti-radicali-
teit. Met collega-radicaal
Westerterp voegde Mom
mersteeg zich gedwee in het
regeringsgareel door te stem
men tegen moties van PvdA
en D'66, die nog geen derde
vroegen van wat het Scheve-
ningse congres noodzakelijk
vond.
Aardon
Zoiets is onbegrijpelijk voor
de kiezers, die het optreden
van, de radicalen terecht had
den uitgelegd als een reactie
tegen politiek geschipper, ein
deloze compromissen, in- en
uitgepraat, onduidelijkheid en
topspanning tussen woorden
en daden. Wie het ook niet
begreep, dat was de man die
als de enige wérkelijke radi
caal in de KVP-Kamerclub
wordt beschouwd: drs. J. Aar
den. Hij gaf dezelfde avond
nog een commentaar aan het
ANP, waaruit verontwaardi
ging sprak over de desertie
van Mommersteeg en Wester
terp.
Het gebeuren in de Kamer
commissie is niet alleen te ver
klaren uit de loyaliteit contre
coeur, waarmee de christen-ra
dicale parlementariërs aan het
kabinet-De Jong vastzitten.
Ook niet uit angst van radica
len én socialisten, dat een ka
binetscrisis ontstaat terwijl de
vooruitstrevende coalitie nog
op geen stukken na startklaar
is. Dat speelt allemaal mee.
Maar los daarvan illustreert
de aftocht van Mommersteeg
en Co. de harde waarheid, dat
elke praktiserende politicus,
radicaal of niet, vroeg of laat
de spanning ervaart tussen
het wenselijke en het moge
lijke. Dat is inherent aan de
politiek en wie dat niet er
kent, kan het op politieke con
gressen misschien heel ver
schoppen, maar in het parle
ment klinkt z'n stem als van
een predikant in een lege
kerk. Je kan in partijvergade
ringen de roerendste verhalen
ophangen en de prachtigste
programs ontwerpen, je kan
de radicaalste adressen onder
tekenen en de progressiefste
uitspraken toejuichen, maar
als het in Kamer of kabinet
op zaken-doen aankomt, blijft
er van je gezindheid helaas
net zoveel over als de finan
ciële mogelijkheden toestaan.
Mommersteeg ondervond
dat deze week. Vondeling,
Den Uyl en Suurhoff onder
vonden het in het kabi-
net-Cals, dat lang niet zo radi
caal kon zijn als het wilde,
niet omdat Schmelzer zo
conservatief deed, maar omdat
er geen geld genoeg was.
Het is, binnen het raam van
de economische mogelijkhe
den, een kwestie van accentue
ring, van prioriteitenbepaling.
Daarin komt je gezindheid tot
uiting. Waaraan geef je het
meeste gewicht: belastingver
laging of ontwikkelingshulp?
En verder kan je goed kleur
bekennen in zaken die geen
geld kosten: buitenlandse poli
tiek, staatsrechtelijke hervor
ming, democratisering van het
bedrijfsleven enz. Maar zodra
de financiën weer aan de orde
komen, is het schipperen ge
blazen.
Dan moet je roeien met de
riemen die je hebt. Er is geen
verschil tussen bezield roeien
en onbezield kanoën. Het tem
po ligt in beide gevallen even
hoog of laag. Je kan aan ont
wikkelingshulp de aller
hoogste prioriteit geven. Je
kan radicaal de mening ver
kondigen, dat daarvoor de
zwaarste offers van de ge
meenschap mogen worden ge
vraagd. Maar zware lasten,
die de consumptie afremmen,
kunnen de groei van onze eco
nomie aantasten, en wie daar
bij gebaat zijn, in ieder ge
val niet de ontwikkelingslan
den.
S tem busakkoord
Dus toch begrip voor de „in
consequente" christen-radi
caal Mommersteeg? Ten deleï
Het was geen schande dat hif
zich door minister Udink liet
overtuigen. Maar waarom dan
niet ronduit toegegeven dat
hij, wat de verhoging van de
ontwikkelingshulp betreft,
zijn radicale achterban niet
kon volgen? Dat was eerlijk
en duidelijk geweest. De kie
zers zouden het hebben begre
pen. Nu liet Mommersteeg
zich stilzwijgend een radicali
teit aanleunen, die hij niet
kon en ook niet wénste waar
te maken. De spanning tussen
woorden en daden werd te
groot. Jammer dat hét nu net
een representant betrof
van een stroming, die deze
spanning niet meer duldt.
Mommersteeg noemen we
voortaan geen KVP-radicaal
meer. Zeker niet nu hij zich
woensdagavond in Amsterdam
ook nog tegen het stembusak
koord heeft gekeerd. Dat doet
in KVP-radicale kring de
deur dicht. Je kan als Moham
medaan beter tegen de Islam
zijn dan als KVP-radicaal te
gen het stembusakkoord.
Breuklijn
Het is wel begrijpelijk waar
om de KVP-radicalen zo hech
ten aan dat samenwerkingsver
band met de PvdA en D'66.
De meesten (niet allemaal; Bo-
gaers b.v. niet) zien het als de
basis voor hun streven naar
een twee-partijenstelsel met
een progressieve, niet christe
lijke en een conservatieve,
niet-christelijke partij. Het
stembusakkoord is voor hen
slechts een overgangsfase. „De
confessionalisering" is eindsta
tion.
Daar ligt de potentiële breuk
lijn tussen hen en de AR-ra-
dicalen, die in meerderheid
wél aan christelijke partijvor
ming wensen vast te houden
en het stembusakkoord alleen
aanvaarden als middel om het
christen-radicale program te
kunnen waarmaken. In Sche
veningen bleek, dat juist de
diepere beweegredenen van
de KVP-radicalen sommige
Ar-radicalen zo beducht maak
ten voor het samenwer
kingsverband.
Want de ARP mag dan al
door de bocht zijn, het blijft
een christelijke bocht. Als we
„Scheveningen" goed hebben
begrepen, is een deel van de
KVP al uit die bocht gevlo
gen. Of het in het radicale
kamp tot een „scheiding der
geesten" zal komen, kunnen
1968 beter beoorde
len.
Pr.
Het woord voortdurend is in
deze vraag niet helemaal juist
voor wat mijzelf betreft. Verder
opereren de voorstanders van
meer radicaliteit op basis van
hun eigen verkiezingsprogram en
kennen zij het begrip „loyaliteit".
Ik erken dat er toch spanning
bestaat tussen loyaliteit en geloof
waardigheid onder de huidige
verhoudingen. Spanningen ziin »-
ook bij de oppositie. Zij wenst
geen kabinetscrisis (Den Uyl bij
de algemene beschouwingen).
Een eventueel stembusakkoord
is nu niet aan de orde. Zo dit er
komt, dan toch pas op basis van
nieuwe programs. Zolang is er
nog sprake van „oude bedeling".
Voor wat mijn partij be'-^'t,
dank zij de emi«*«"*» v
