Russische baptisten
bestaan honderd jaar
Kruis was
aanstoot
Nader tot een
taaltheologie
Hoeveel baptisten
telt Rusland?
GEESTELIJK
LEVEN
ZATERDAG 9 SEPTEMBER 1967
Ds. A. V. Karef, secretaris
generaal van de Unie van
Russische Baptisten-
gemeenten.
TJOEVEEL baptisten wonen et in Rusland? Toen de unie van Russische baptistengemeenten toetrad tot
de Wereldraad van Kerken gal xij op ongeveer 500.00(1 lidmaten te tellen. Maar al spoedig werd
hel duidelijk dat zy anders telden dan de andere baptistenkerken in de wereld.
«enendoop kennen.
F VEN MIN als de Ruseisch-Orlhodose Kerk houden de Russische baptisten gemeen ten statistieken by. De
gegevens die zij doorgaven aan de Wereldraad van Kerken vormden dan ook geen telling, maar een
schatting.
TN HET blad van de Russische baptisten. Bratsky Vestnik, schrijft secretaris-generaal A. V. Karef: „Onze
broederschap heeft nog nooit statistieken bijgehouden en ook nu doen wy dat niet. Het aantal van
een half miljoen dat wij gewoonlijk opgeven kan dan de indruk wekken uil de lucht gegrepen te lijn.
Toch. als we het feit aanvaarden dat ongeveer 250.000 baptisten groot gedoopt lijn en niemand van
ons twijfelt aan dat aantal dan zal dat aantal van 500.000 niet ver van de waarheid zijn."
T~VE rest van onze mensen bestaat uit gelovigen die nog niet gedoopt zyn. Zy behoren tot evangelisch-
baptisten gezinnen de kinderen en tieners dus en tot wat wij „pribligjonye" noemen. Daarmee
bedoelen wij de mensen die gezegd hebben dat zij tot onze gemeenschap willen toetreden."
rR is ons wel eens gevraagd of onze gemeenschap gra
meenten in Engeland. Die vraag ie moeilijk te
steeds geweigerd de aangesloten gemeenten te vragen t
belangstellenden.
t of leden verliest, zoals de Unie van Baptistenge-
teantwoorden, want onze Unie heeft tot nu toe
i opgave te verstrekken van de aantallen leden en
T/E hebben nimmer de behoefte gevoeld om dergelijke statistieken bij i
daarbij altijd laten leiden door de gelijkenis van de Here Jezus over h
a het aan de Heer over om het aantal kinderen Gods te tellen."
(Van een medewerker)
T|IT is de laatste doopdienst van de eerste honderd jaren!",
zei ds. Alexander Karef, de algemene secretaris van de
Unie van Baptisten Gemeenten in de Sovjetunie, toen op
zaterdag 19 augustus in Moskou een indrukwekkende
plechtigheid plaatsvond, waarbij een dertigtal jongeren en
ouderen na het afleggen van hun geloofsbelijdenis werden
gedoopt.
Op 20 augustus was het hon
derd jaar geleden, dat de eerste
baptistengemeente in Rusland
ontstond in Tbilisi (vroeger Ti-
flts). Georgië, vlak bij de Turkse
grens. De viering van dit eeuw
feest nam de gehele afgelopen
week in beslag.
In de met groene twijgen
versierde kerk, verlicht met vele
kleurige lampjes, waren die zater
dagavond 2000 mensen aanwezig.
Meer dan de helft van hen moest
staan, want de ene kerk, die men
voor de baptisten in Moskou
heeft, is veel te klein voor deze
5000 lidmaten tellende gemeente.
Men moet er dan ook „om beur
ten" naar de kerk. Na die zater
dagavond vonden er op zondag
nog drie diensten plaats, zodat
"men bijna 8000 mensen in de jubi-
leumvreugde kon laten delen.
De doop werd bediend door ds.
Michaël Zhidkof, de eerste voor
ganger. Er zijn naast hem nog
meer predikanten in het uitge
breide Moskou werkzaam, terwijl
ook een groot aantal lekebroe-
ders helpt in de predikdiensten.
Buitenlanders
In deze bijzondere samenkomst
werd de prediking gehouden door
ds. Alexander Kircun uit
Warschau, één van de vice-presi-
denten van de Baptisten Wereld-
alliantie en door ds. J. Broertjes
uit Amsterdam, die de Europese
Baptistenfederatie vertegenwoor
digde. Ook werden groeten over
gebracht van de Wereldraad van
Kerken door ds. A. Schönherr uit
Eberswalde. algemene superinten
dent van de Evangelische Kerk
van Berlijn-Brandenburg.
In de feestelijke zon
dagsdiensten gingen deze buiten
landse gasten eveneens steeds
voor, terwijl de avonddienst een
bijzonder karakter droeg. Daarin
leverde ds. Karef onder de
Russische baptisten een beroemd
prediker een historisch over
zicht. Het grote koor voerde een
speciaal gecomponeerde Jubileum
cantate uit, die in verscheidene
andere gemeenten op dezelfde
wijze ten gehore werd gebracht.
De historische preek van ds. Ka
ref was aan alle 5000 baptistenge
meenten in de Sovjetunie gezon
den en werd op deze zondag
avond overal gelezen.
Geschiedenis
De gemeente in Tbilisi in de
Kaukasus ontstond door de doop
van de koopman Nikita Veronln
en enkele anderen in de rivier de
Koera. Van een agent van het
Brits en Buitenlands Bijbelge
nootschap had Veronin een bijbel
betrokken en door bestudering
hiervan waa hij tot nieuwe ge-
loofslnalchten gekomen.
In het Nieuwe Testament trok
ken vooral die gedeelten lijn aan
dacht. die over berouw, geloof en
doop handelden. Door zijn aanra
king met een geïmmigreerde Li-
thauae baptist werd hij in zijn
nieuwe visie gesterkt en liet zich
met een kleine groep dopen.
Ook op andere plaatsen ontston
den los van elkaar groeperingen.
Onder de gezamenlijke invloed
van lutherse. hervormde en
doopsgezinde predikers bezochten
in diezelfde periode de boeren in
de Oekraïne bijbellezingen. (in
het Duits „Bibelstunden" ge
noemd) zodat de deelnemers aan
deze kringen weldra „Stun-
disten" werden genoemd die
op deze manier ontsnapten aan
de officiële staatskerk.
Door een bezoek van de inter
nationaal bekende Duitse baptist
Oncken in 1869 werd aan deze
„Stundisten" de stoot gegeven,
om baptistengemeenten te gaan
Petersburg
Een derde plaats van beginnen
de activiteiten was St. Pe
tersburg (het tegenwoordige Le
ningrad), waar juist onder aristo
cratische kringen in de zeventi
ger jaren belangstelling voor het
evangelie groeide, dank zij bezoe
ken van de Engelsman Lord
Radstock, die onder invloed was
gekomen van de in Engeland wer
kende „Plymouth Brethren" in
Nederland bekend als de (open)
Vergadering van Gelovigen. Zelfs
bekende Russische schrijvers als
Dostoievsky en Tolstoi schreven
over de „evangelische christe
nen" van St. Petersburg.
Onder het Czaristisch regime
werden deze groepen ernstig ver
volgd. Maar het werk ging voort.
In het verborgen ontstond in 1884
de Unie van Baptistengemeenten
in Rusland, die pas voor het
Deze drie stromingen zijn ten
slotte in één bedding gebracht en
de nu allen omvattende Unie van
Evangelische Christenen/Baptis
ten heeft ruim 545.000 lidmaten.
Nog vorig jaar zijn de Mennonie
ten broeders daaraan toegevoegd.
Pastoraat
Door onderlinge uitwisseling
waren op zondag 20 augustus in
alle gemeenten gastsprekers 'aan
wezig. Dit was alleen mogelijk,
zonder hiaten te veroorzaken,
dank zij het voor de Russische
baptisten zo karakteristieke „pre
dikantenstelsel".
In elke gemeente heeft men
naast één of meer predikanten
ook een aantal lekebroeders
gelijk aan het voorbeeld van
Moskou die in de diensten
voorgaan. Eigenlijk wordt men er
niet predikant uit eigen keuze of
na het doorlopen van een oplei
ding. Helaas heeft de Russische
Unie reeds lang geen seminarium
meer. Men komt in het ambt
langs de weg van verkiezingen
en op verzoek van de gemeente.
De leiding kan de lidmaten in
de predikarbeid betrekken. Zulke
medewerkers kunnen dan later
als „predikers" worden gekozen,
die hun arbeid naast hun dage
lijks werk verrichten moeten.
Ten slotte worden uit deze „pre
dikers" de voorgangers gekozen,
die hun volle tijd aan de gemeen
te geven. Deze zijn doorgaans
dus van „eigen fabrikaat" en wor
den maar zelden uit andere ge
meenten beroepen.
Op het podium zitten tijdens
de diensten dan ook meerdere
broeders, die om de beurt een
gedeelte van de dienst voor hun
rekening nemen. Deze diensten
duren gemiddeld 2 a 3 uur, maar
zijn door de afwisselende leiding,
de prachtige koorzang en het le
vendig reageren van de gemeente
toch zeer boeiend voor de Rus-
De. kerken hebben te weinig
ruimte, maar men houdt véle
diensten en velen hebben het er
voor over die staande mee te ma-
(Van onze kerkredactie)
Het plaatselijke gerechts
hof van Eugene, een stadje
in het westen van de Ver
enigde Staten, heeft de ver
wijdering gelast van een ge
weldig kruis.
Het zestien meter hoge
kruis van gewapend beton
met neonverlichting was in
1964 geschonken door een
rijke industrieel. Het prijkte
op een heuvel in het stads
park.
Tien burgers dienden ech
ter een klacht in tegen het
„opdringen van een christe
lijk symbool". De voorzitter
van een synagoge zei: ,.Het
kruis hindert mij beslist. Tel
kens als ik het zie, krijg ik
meer het gevoel tot een min
derheidsgroep te behoren."
Een docent in de theologie
aan de universiteit van
Eugene noemde het kruis
een aantasting van zijn ge
weten. Hij laakte wat hij
godsdienstige hoogmoed en
extremisme noemde bij hen,
Jubileum
In vele extra druk bezochte
kerkdiensten hebben de baptisten
nu hun eeuwfeest gevierd. Het
houden van deze diensten is in
feite de enige mogelijkheid, om
samen te komen voor zulk een
gelegenheid. Al het gemeente
werk is op deze diensten gericht:
koorzang, muziek, declamatie, ge
tuigenis en prediking.
De beide buitenlandse gasten,
die internationale Instanties van
baptisten vertegenwoordigden,
zijn na de opening van het jubi
leum in Moskou speciaal naar de
drie plaatsen gereisd, die in de
historie zo'n grote rol speelden.
In Leningrad was een doop-
die net kruis hadden opge- dienst en de volgende avond een
richt. jubileumviering, waar de cantats
werd uitgevooerd. In Kief —de
De klagers noemden het hoo*dstad van de Oekraïne
zijn vier kerkgebouwen. Op de
kruis een schending van eerste avond was men bijeen in
het grondwetsbeginsel van het centrum en op de tweede
avond in één van de „huizen van
scheiding tussen kerk en gebed" zoals ze genoemd wor-
staat. den in de buitenwijken.
BESCHOUWINGEN VAN
KLAAS HEEROMA
J^LAAS HEEROMA heeft altijd, ook vóór hij pro
fessor werd, de kunst verstaan op een beminne
lijke manier over zichzelf te schrijven. Hij doet dit
graag in de vorm van een brief. Zo is het niet te ver
wonderen, dat in zijn bundel verzamelde beschouwin
gen, verschenen bij Bert Bakker/Daamen NV, Den
Haag onder de titel Nader tot een taaltheologie (222
blz., 25,—), twee (open) brieven voorkomen, één
aan zijn dominee in Haren en één aan zijn uitgever in
Den Haag.
Vooral deze laatstgenoemde
brief is belangwekkend, niet
alleen omdat de auteur daarin
een stuk zelfbeschrijving weg
geeft met veel zin voor tradi
tie, milieu, herkomst en fami
lie, maar ook omdat hij te
recht beseft hoe zeer het voor
de lezer nodig is te weten wie
het is, die spreekt «n schrijft.
In de wetenschappelijke
discussie zijn geen onthechte
breinen, maar mensen aan het
woord. Hebben wij alleen het
betoog voor ons, dan missen
wij een demensie. Het is van
belang te weten dat kant een
piëtistische moeder heeft ge
had, dat Kierkegaard en
Nietzsche vrijgezel zijn geble
ven, dat Bultmann in de
eerste wereldoorlog veldpre
diker is geweest en dat Bon-
hoeffer onder Hitler in de ge
vangenis heeft gezeten. Denk
beelden hebben hun wortels
in het leven van de mens die
ze uitspreekt. Menselijke ob
jectiviteit immers is altijd
maar betrekkelijk.
Synthese
Misschien moet men. zoals
Heeroma, van aanleg dichter
zijn om op zo'n vanzelfspre
kende manier eigen persoon
en omstandigheden in de
beschouwingen te betrekken.
Poëzie put uit de. totaliteit van
het leven; wetenschap daar
entegen richt zich op een spe
ciaal VakgeSféd. Is de geleerde
als zodanig minder, naarmate
hij meer dichter is, of minder
dichter, naarmate hij meer ge
leerde is? Is de verhouding
die van een glijdendp schaal,
of moet de dubbelhegaafde
zijn heil zoeken in een conse
quent dualisme?
voor de christelijke gemeente
wilde zijn sterk betrokken
geraakt bij de voorbereiding
tot de nieuwe psalmberijming
en de komende nieuwe, uitge
breide Hervormde gezangen
bundel. Een bijzonder gunsti
ge en stimulerende omstandig
heid is geweest het werken in
teamverband met zijn mede
dichters en vrienden Wil
lem Barnard, Jan Wit Willem
Schulte Nordholt en Ad den
Besten.
Heeroma wijst hierop zelf
met nadruk. Niet te on
derschatten ook is geweest de
geregelde confrontatie, gedu
rende ongeveer tien jaren,
met hebraïci en theologen in
de internelijke psalmen—
werkcommissie. Zo is, hele
maal vanzelf, de theologie in
zijn gezichtsveld gekomen.
Dit leidde tot opstellen die
gebundeld zijn in Heeroma's
boek Der Mensch in seiner
Sprache en vervolgens tot tien
radiolezingen onder de titel
Schets van een taaltheologie.
Deze „schets" vormt de
kern van het hier besproken
werk. met ruim zestig bladzij
den druks, nog geen derde dus
van het hele boek. Toen de
radiolezingen enkele jaren ge
leden in druk verschenen, heb
ik ze willen bespreken, maar
het is er nooit van gekomen.
Ik ben noch taalgeleerde, noch
theoloog en -kan er dus alleen
over schrijven als belangstel
lend lezer.
Richting
Heeroma is geen
figuur; de eenheid die in zijn
persoon gegeven is, zoekt zich
ook in het werk manifeste
ren. Dichterlijkheid en we
tenschappelijke scholing zoe
ken bij hem naar een syn-
Confrontatie
Die dichterlijkheid is bij
Heeroma die als Muus Ja-
cobse van huis uit dichter
De rechter baseerde zijn
uitspraak echter niet op dit
beginsel, maar op een ge
meenteverordening, die kort
weg het oprichten van gods
dienstige symbolen op ge
meentegrond verbiedt.
Tbilisi
In de oude stad Tbilisi wonen
thans ruim 1000 baptisten, naar
taalgroep verdeeld over drie ge
meenten (Russen, Georgiërs en
Armeniërs), die gezamenlijk één
(te) kleine kerk hebben. In Kief
en Tbilisi was ook de vice-presi
dent van de Russische Baptister
Zaterdagavond 26 augustus was
er een gezamenlijke dienst. Op
zondag kwamen eerst de gemeen
ten afzonderlijk samen en in de
avond weer gemeenschappelijk,
Alle gasten spraken ook hier
steeds in alle diensten, soms ver
taald door twee tolken. Aan hel
slot werden ze met bloemen ver
rijkt en bij het zingen van het
afscheidslied zwaaiden de honder
den bezoekers hen met hun zak
doeken toe.
Dit kerkjubileum was een
{root familiefeest, dat voor hon
derdduizenden Russen veel bete
kende. Het werd besloten op
maandag 28 augustus in een na
bespreking van het presidium
van de Unie in het Uniebureau
in Moskou, waarbij vele mede
werkers aanwezig waren. De die
pe vreugde over de zegen In het
uitgebreide werk betekent voor
de Russische baptisten een krach
tige aanmoediging voor de nieu
we periode, die nu is begonnen.
school met de bijbel" geeft
een helder overzicht van de
herkomst der christelijke
school en van de moeilijkhe
den van de taalleraar, daar
waar de exacte wetenschap
pen centraal zijn.
De voordracht „Taal en reli
gie", uitgesproken in Berlijn
januari 1964, loopt vooruit op
het centrale thema van het
boek. Het stuk geeft terloops
belangrijke uitspraken over
vertalen in het algemeen en
bijbelvertalingen in het bijzon
der. Het probeert de verhou
ding van taal tot theologie en
omgekeerd af te bakenen.
Op blz. 44 treft men de
uitspraak aan: „De theologie
moet om iets naders over de
sprekende God te weten te ko
men de taalwetenschap onder
vragen." Ik kan niet aUe stuk
ken noemen, maar wijs ln het
bijzonder op het superieure
stuk „Het onvervulde woord",
het afscheidscollege voor de
Vrije Leergangen te Amster
dam, september 1964.
Hieroma's oorspronkelijke
aanpak brengt hem dikwijls
tot merkwaardige uitspraken,
zo over het examen (op blz.
132).:
„Van het standpunt van
het echte levende spreken Is
het examengesprek eindeloos
vervelend en niet de moeite
van het voeren waard, een ln
hoge mate geautomatiseerd
spreekproces. Men kan het
hoogstens waarderen als een
literaire vorm, een
raadselspel, een recict van
weetspreuken. Maar het afvra
gen en teruggeven van weet-
woorden is een tamelijk Infe
rieur soort van literatuur dat
na het volbrachte examen niet
om een voortgezette beoefe
ning vraagt."
Het gevaar bestaat dat Heer
oma's belangrijke werk. in ze
kere zin de som van zijn le
ven, tussen de taalwal en het
kerkeschip terechtkomt. Daar
om wil ik volgende week over
die kleinere kern van het
boek enkele opmerkingen ma
ken en mij vandaag bepalen
tot de aankondiging van de
veertien andere prozastukken
en de bladzijde poëzie.
De titel van het boek fun
geert ook als o"<5chri#t boven
Ie drie bladzijden, die
werk bij de nleiden.
Hierin snijdt Heeroma de l
langrijke kwestie aan in hoe
ver hij zich als niet-theo-
loog in de richting van een
taaltheologie kan begeven.
Men denkt hierbij onwille
keurig aan de betekenis die
Harvey Cox in zijn druk-
besproken boek The secular ci
ty (De stad van de mens) toe
kent aan de leketheoloog, als
gesprekspartner in de discus
sie over de belangrijke vragen
van de dag. Cox citeert een en
andermaal met instemming
Van Peursen, die van de filoso
fie uit ertoe gekomen is de
vakgrens naar de theologie te
overschrijden. Merkwaardiger
wijs is Van Peursens boekje
Hij is het weer! ontstaan uit
radiovoordrachten vanwege
de NCRV, evenals Heeroma's
Schets van een taaltheologie.
Conservatief
In het opstel „Naar de we
reld van morgen" belijdt de
auteur tot een zeker conserva
tisme te neigen, ook wat de
kerk betreft. „Als bewaarster
van het woord, als creatief ge
heugen. zal de kerk altijd
conservatief moeten blijven"
(bi. 15). De voordracht „Een
Definitie
Ook de voordracht „Geloven
met de taal" staat dicht bij
het hart van het boek. In dit
stuk ontsnapt aan de spreker
een definitie.
„Wat is taaltheologie? Het
is een^ hulpmiddel bij het gelo
ven met de taal. Zoala geloven
met de taal voor mij de enig
mogelijke wijze van geloven
is, is taaltheologie voor mij de
enig zinvolle wijze van theolo
giseren. Het is theologiseren
in de geest van de God die in
zijn taalverbond met de mens
Sprekende God, Woordgod,
Taaigod, Vcrhaalgod, Naam-
god is geworden. Dit theo
logiseren moet aan de taal
beschouwing vragen wat in de
zin van het taalverbond spre
ken, woord, taal, verhaal,
naam is" (blz. 160).
Open
Belangrijk is ook het artikel
„L<; taal van de theologie en
de theologie van de taal",
geschreven voor Vox Theologi-
ca, op verzoek dus van theolo
gen. De tijd dat de theoloog
een mandarijn kon zijn, is
voorbij. De theologie steft
meer en meer haar grenzen
open naar alle geestesgebie
den, niet om haar niveau prijs
te geven, maar om in de ge
meenschap van de gelovigen
en midden in de wereld beter
te kunnen functioneren. Ook
Heeroma's werk, vrucht van
een mensenleven, kan, ja
moet hiertoe bijdragen, Op de
kern van het boek kom ik,
zoals gezegd, volgende week
terug.
DR. C. RIJNSDORP
Engel Angel
-gtwAC/gf
T>*r ctiooF bv
J>/£ *eeo VA/V PB
Beurt cM/srevfv
