Schwenntnüse klokken
utt
Het kost U
kousen
MIJD DIE PIJP:
Aquarium
wordt
populair
Voedingtips voor
kamerbewoners
dialoog
BLAD ZIJ
ZATERDAG 29 JULI 1967
WJE uit het station van het Württembergse stadje Schwenningen
stapt, ziet al direct een klokkenfabriek. In de ongeveer 2,4 mi
nuten die u nodig hebt om er langs te komen (hier kan men niet
precies genoeg zijn met de tijd) zijn er binnen weer honderd klok
ken klaargekomen. Zo gaat dat in Schwenningen.
Het stadje telt 33.000 inwoners. U vindt het op de oostelijke hel
ling van het Zwarte Woud, en bent u met vakantie in Duitsland,
dan is het de moeite waard er even te gaan kijken. Want het wordt
de grootste klokkenstad ter wereld genoemd.
Natuurlijk is dat lichtelijk overdreven! Zeker is wel dat er nauwelijks een
tweede stad te vinden is, waar zoveel inwoners van het klokken-maken leven. De
stad telt om en nabij de honderd bedrijven en bedrijfjes waar klokken en onderdelen
van klokken gefabriceerd worden. Er zijn er met duizend man personeel, maar ook
vindt men gezinsbedrijfjes. Achtduizend klokkenmakers, waarvan 75 procent be
staat uit vrouwen.
Misschien denkt u daarbij meteen aan het romantische Schwarzwalder klokje, nog
ouderwets met de hand vervaardigd. Maar dan vergist u zich. Acht miljoen klokken
per jaar kunnen zonder industrialisatie en automatisering niet klaar komen.
Een derde van de klokkenproduktie in de bondsrepubliek komt uit Schwenningen.
Veertig procent van de klokken exporteert men. Daarmee staat Duitsland op de rang
lijst van de grootste klokken producerende landen nummer twee. Bovenaan staat
uiteraard Zwitserland, als derde komt Amerika. Japan is vierde en de Sowjetunie
vijfde in de rjj.
Hoe zijn de klokkenmakers
ooit in dit stadje gekomen? Meer
dan twee eeuwen terug was er
een grote economische crisis. De
landbouw bood het overbevolkte
stadje geen werk en geen
voedsel.
Goedkoop
Argwaan
Twee jonge handswerklieden
vestigden zich in 1765 in Schwen
ningen. Zij legden de basis voor
de latere klokkenindustrie. Zoals
het meestal gaat: het nieuwe
handwerk klokkenmaken werd
met de nodige argwaan bekeken.
Toen kwam de stoommachine.
Die veroorzaakte een nieuwe eco
nomische crisis en nu zou de
landelijke bevolking haar wan
trouwen wel opgeven? Nee.
Het jubileumboek
Tweehonderd jaar
Schwenningen" ver
telt hoe een meisje
geen toestemming
van vader en moe
der kreeg om met
haar geliefde te
trouwen. De jonge
man was namelijk
„slechts' een klok
kenmaker. Zij zagen
er voor hun dochter
geen droge boter-
De geschiedenis
leert dat de klok
kenmakers rijke fa
brikanten werden.
Hadden de ouders
toestemming ver
leend dan had hun
nageslacht' een rijk
gemeubileerde bo
terham gegeten
Die van Schwen
ningen menen de
concurrentie van de
goedkope Japanse
produktie te kunnen
weerstaan, zoals ze
ook door de indus
triële revolutie zijn gerold zon
der noemenswaardige schade.
Wel legt menig bedrijf zich
ook toe op instrumentmaken,
meet- en regeltechniek alsmede
elektronica. Mooie oude boeren
huizen zult u tevergeefs in dit
klokkenstadje zoeken. Ze zijn
vrijwel allemaal vervangen door
werkplaatsen en fabrieken. Een
verschijnsel dat wij in ons over
volle landje ook kennen: de stad
rukt op met fabrieksgebouwen,
boederijen moeten wijken voor
de industrie.
U kent ze wel, die oude
Schwarzwalder klokjes. Tweehon
derd jaar geleden werden ze een
voudig uit hout (dat overvloedig
aanwezig is) en met wat ijzer-
draad in elkaar geknutseld. Ze
waren goedkoop, en de kleine bur
gerij en de boeren konden zich
makkelijk een klok aanschaffen
zoals de welgestelden er een in
hun salon hadden.
Toch ligt de rijkdom aan hout
niet ten grondslag aan de klok-
hebben zonder klok
huis geen echt thuis. Zoek geen
miniatuurwerkjes of grote luxu
euze klokken in het stadje. Dege
lijke huishoudklokken zijn er
daarentegen wel.
Elke kunstmestfabriek die fosfor- of zwavelzuren
maakt, kent het verschijnsel. Bij een bepaalde weers
gesteldheid ontstaat zwaveldioxyde. Dat spul tast
nylon aan.
komt er nog hundwerk bij de klokkenmakcrij l
beschilderen van de wijzerplaat, hier met bonh
Versierd
De beschilderde wijzerplaat was
vroeger een Schwenninger specia
liteit. De klokkenmakers volgden
eenvoudig de smaak van him
klanten. De Zuidduitsers kregen
rijk met bloemen versierde wij
zerplaten. Die uit het Noorden
kregen strakke en sobere, de Hon
garen hielden van vruchten en
de Turken wilden er (uiteraard)
hun eigen cijfers op.
Italianen en Spanjolen waren
verzot op figuren die met hun
TIPS BIJ HET
WINKELEN
Handig als u een dagje uitgaat:
voorgekookte aardappelen in blik.
Ze belioeveu nog maar drie minuten
gekookt te worden en klaar is Kees.
Of misschien zet u een blik klaar
voor de thuiskomer: ze kunnen
namelijk ook meteen in plakjes ge
sneden en gebakken worden. Ik zag
een blik van 1,dal 800 gram
aardappelen bevatte.
Een chocoladefabriek gaat kleine
kegeltjes van puur- en melkchocolade
in de bande) brengen. We kunnen ze
gebruiken voor het bakken van
koekjes, cake, we kunnen er vla of
pudding mee versieren en ten slotte
zijn de kegeltjes als broodbeleg te
gebruiken.
ogen konden draaien. Zij kregen
dus verliefde paartjes en wilde
leeuwen die bij elke slag elk heel
uur hun ogen verdraaiden, bij
sommige klokken zelfs op het rit
me van de secondenwijzer.
De klokkenmakers vereeuwig
den ook hun medeburgers of dre
ven de spot met hen. Klokken
maakten de ambachtslieden in al
lerlei variaties. Bruiloftsklokken,
kalenderklokken, klokken voor
zangverenigingen, voor turners
en brandweerlieden. Er was een
grappenmaker bij die Bismarck
een kwaad hart toedroeg. Hij ver
vaardigde een klok met een dui
vel erop. die elk heel uur
Bismarck verslond..
U kunt het allemaal in het
museum gaan bekijken. Wie zelf
een klok met een beschilderde
wijzerplaat wil hebben, kan wel
licht van de museumdirectie een
adresje te pakken krijgen.
Sensatie
Robots zullen de toekomst be
heersen? In Schwenningen doen
ze dat al langer dan honderd
jaar. Op de wereldtentoonstelling
in Londen in 1851 viel een sensa
tie van Schwenningen te bewon
deren: de mechanische huis
knecht. Dankzij de ingebouwde
klok wekte deze „knecht" zijn
baas. stak het licht aan en zette
koffie. Niets nieuws onder de
zon, zoals u ziet.
In het verleden was het dan
ook zo bij een fabriek in het
westen van ons land, dat de vrou
welijke employé's ..kousengeld"
kregen.
Door die luchtverontreiniging
vielen de nylons namelijk uit el
kaar of ze kregen op zijn minst
„zomaar" gaatjes, die uiteraard
ladders veroorzaakten.
Overigens, de heren die ny
lon-overhemden droegen hadden
met hetzelfde euvel te kampen.
KOFFIE in
Kopenhagen
bij eeuwfeest
De Deense hoofdstad Kopenha
gen bestaat dit jaar achthonderd
jaar. Op dit achtste eeuwfeest vie
ren de Denen uitbundig feest.
Een onderdeel ervan was de
„langste koffietafel ter wereld".
In het stadscentrum stond een
ruim anderhalf kilometer lange
en feestelijke versierde tafel op
gesteld. De Denen konden op de
ze aparte manier de kennisma
king met hun geliefkoosde drank
hernieuwen.
De langgerekte tafel werd geor
ganiseerd door het Deense koffie-
propagandacomité, dat de leuze
„neem de tijd voor een kopje kof
fie" waar wil maken. Er werd
vijfhonderd kilo koffie voor ver
werkt. Deense schonen gestoken
in koffiekostuums naar de laatste
mode serveerden met zijn honder
den vijftigduizend kopjes troost
in speciaal daarvoor ontworpen
kopjes, versierd met een ode aan
koffie en Kopenhagen.
De Deense Stichting Goed
Handwerk greep het feest ook
aan om van zich te doen spreken.
Het geeft een boekwerkje uit
waarin twintig beroemde bouw
werken en monumenten uit de
jarige stad in kruissteek zijn
voorgetekend. Een boekje in spi
raal zal liefhebsters van kruis
steek en van de Denen naar de
borduurnaald doen grijpen. Het
is ook in ons land verkrijgbaar
voor 10,70.
maar aan hun neus ging het kle-
ding-geld voorbij, misschien met
het motief, dat er ook katoenen
overhemden in de handel zijn.
In liet verleden, schreven we.
Want nieuwe installaties voorko
men nu die bepaalde luchtveront
reiniging.
Ook in Keulen hadden de da
mes onlangs een tastbaar voor
beeld van de kwade gevolgen
van fabrieken bij grote steden.
Daar sloeg zwaveldioxyde uit
een fabriek in de omgeving neer.
zodat de kousen van Keulse
dames in het niet verdwenen.
De enigen die er garen bij spon
nen waren uiteraard de kousen-
verkopers.
Misschien komen de kousenfa
brikanten nog eens zover dat er
dunne kousen op de markt
verschijnen die niet door zwavel
dioxyde worden aangetast.
Want al werkt men overal
koortsachtig om de luchtveront
reiniging tegen te gaan, ook de
uitlaatpijpen van auto's zijn be
rucht als gaatjesverwekkers in
onze nylonkousen.
Misschien iets om aan te den
ken als u voor een stoplicht
staat naast auto's, of als manlief
met draaiende motor op u wacht:
Mijd die pijp. Of draag geen ny
lons.
£EN jaar of twintig gele
den was een aquari
um nog een uiterst gecom
pliceerde en kostbare lief
hebberij, vooral als men
er exotische visjes in wil
de hebben. Dit is dankzij
de techniek veranderd
maar ook dankzij het feit,
dat de verbindingen tus
sen de verschillende we
relddelen steeds volmaak
ter worden.
Automatische thermostaten, ne
onverlichting. elektrische filters
en zuurstof-apparaten hebben er
toe bijgedragen, dat het steeds
gemakkelijker wordt om exo
tische vissen te houden. Hierbij
komen nog een groot aantal schei
kundige preparaten, die het risi
co van het kweken van exotische
vissen aanzienlijk verminderen.
Automaat
"yANDAAG de dag kan men
reeds over een automaat
beschikken, die tijdens afwezig
heid van de aquariumliefhebber
het
de
zijn rekening neemt en tevens
niet al te duur is in de aanschaf.
Er komen steeds meer privé-kwe-
kers van exotische warmwatervis-
sen en waterplanten bij.
Kalmte
UE schoonmaken van een
aquarium vormt nauwelijks
meer een probleem. Ook tekent
de huisvrouw niet langer verzet
aan tegen een aquarium in haar
woonkamer, aangezien de hinder
lijke geurtjes van het aquarium
door de automatisering de wereld
uit zijn geholpen.
Daarbij komt. dat artsen steeds
vaker te kennen geven dat de
aanwezigheid van een aquarium
onze overspannen zenuwen aan
zienlijk kalmeert. Dit uiteraard
tot grote vreugde van de dieren
handelaren. Jammer genoeg zijn
hierdoor de inheemse vissoorten
nogal uit het oog verloren. Koud-
watervissen waren bij de
huisvrouw om hun onvermijde
lijke geur nog nooit erg in trek.
Zelfs de oude, trouwe goudvis
heeft zijn bijzondere positie aan
wamwatervissen af moeten staan.
Hij en ook de Japanse goudkar
per moesten naar vijvers in de
openlucht verhuizen. Nu is men
verzot op exotische vissen, die
onderling qua schoonheid en veel
kleurigheid sterk met elkaar con
curreren.
Siervissen
Museum
Een van de oude gebouwen in
de kldkkenstad herbergt het
stadsmuseum. De directeur liet
het mooie oude huis restaureren.
Hier kan men zien hoe de klok
kenmakcrij. Het is de sneeuw,
die de mensen maandenlang aan
huis bond, zoals ook bij de Lap
pen rijke huiskunst ontstond ge
durende de lange wintermaan
den.
Natuurlijk was de bevolking
handvaardig en bereid om te pie
keren, te puzzelen en te peute
ren. Aan de andere kant vonden
velen het deftig om een klok te
Op mooie zomerdagen zie je dik
wijls onverwacht gasten voor de
deur. Prettig als u dan een voorraadje
.levensmiddelen in huis hebt zoals
kniirkebröd, beschuit, crackers, vlug-
kokende rijst, blikjes groenten en
peulvruchten, blikjes vlees- en vis-
conserven, een pot vruchten, blikjes
melk, blikken met volledige maal-
Na het begeerde papiertje behaald te hebben gaan straks
weer velen op kamers wonen. Menige moeder geeft dan
weer bezorgd adviezen. Nu wordt een ieder en ook een
jongmens door schade en schande wijs, maar u kunt de
kamer-bewoners in spé wél een dienst bewijzen door
Voedingtips voor kamerbewoners eens cadeau te doen.
Voor het geld hoeft u het niet
te laten: Een briefkaartje met
30 cent postzegels extra naar de
Laan Copes van Cattenburch 44
in Den Haag is voldoende om
recepten, menu's, voedingsleer
en tips in een fleurig pakje ge
stoken thuis te krijgen.
Het is soms moeilijk om een
zieke tot eten te verlokken. Een
goede voeding is een grote bij
drage tot herstel en uw gewe
ten knaagt als de verleidings
pogingen falen. Behartigens
waardige wenken en recepten
van lichtverteerbare en smake
lijke gerechten vindt u in de
folder Ziekenkostjes. Hiervoor
twintig cent extra aan postzegels
bijplakken op de briefkaart ge
richt aan bovenstaand adres, van
het Voorlichtingsbureau voor de
Voeding.
Ons gesprek komt goed op
gang! Vele lezers haken in op
reacties van mede-lezers.
Dit is de visie van mevrouw
S- te D.: „Over 33 jaar zal het
heel gewoon zijn dat Russen.
Amerikanen en ruimtevaarders
uit andere landen zich op de
maan bewegen. Ze zullen op de
heen- en terugweg tanken aan
ruimtevaartstations die in het
luchtruim zweven. Onze klein
kinderen vinden dit heel ge
woon. In een paar jaar is de
ruimtevaart met sprongen voor
uit gegaan en dan na zoveel
jaren'
We eten dan algen uit zee
wie weet hoe weinig we dan
nodig hebben want het vitami
negehalte van algen is hoog.
Misschien houden we dan niet
alleen 's zondags kerkdiensten,
maar staan er langs de grote
wegen kerken waar telkens kor
te diensten gehouden worden:
als we behoefte hebben gaan
we er heen. Wat er ook veran
dert. voor de kerkdienst zal er
altijd tijd en gelegenheid zijn."
de gebod van de wet is onver
anderlijk, de zevende dag is
voor de Heere en een rustdag.
In de oppasdienst zit een groot
gevaar. De duivel lacht om ons
als we meedoen met iedereen."
Mejuffrouw G. B. te A.
meent: „De tijden, en daarmee
de mensen, veranderen wel
iswaar, maar het geloof blijft
alle eeuwen door hetzelfde. Een
gelovigè hunkert er naar om
tweemaal per zondag op te 'kun-
Blij
Mevrouw B. te E. heeft vele
reacties uitgelokt. Mejuffrouw
N. v. W. te D. vindt het „erg
gemakkelijk om nu te zeggen
dat tweemaal naar de kerk
gaan niet nodig is. Inderdaad
de tijden veranderen, maar dat
heeft niets met de kerk te ma
ken Wees er 'blij mee als je
met je gezin tweemaal naar di
kerk kan. Zij begint met haai
kinderen verkeerd: zeker net
als in de Rooms Katholieke
Kerk: even naar de biecht. Zo,
klaar voor vandaag. Nee me
vrouw, voor gelovige mensen is
dat geen motief. Ik hoop dat u
de kracht krijgt om het net zo
te doen zoals het vroeger bij u
Een zeventienjarige. A. v. L.
te B„ verzekert met vele hoofd
letters in haar brief dat zij
de zondag niet saai vindt.
„Juist nu hebben de jongeren
het moeilijk. In de kerk hoor
je Gods Woord en dat geeft je
troost. Als het zo gaat als me
vrouw B. doet (éénmaal met
het hele gezin naar de kerk)",
zo voorspelt deze jongere, „dan
is er in de verre toekomst geen
tijd meer voor een kerk."
Eenheid
Huiverig
Mevrouw K. te II.. die zich
schaart onder de middenmoot,
is ook huiverig voor de
éénmaal-kerk-gang. „Het vier-
„Kom nou", meent
R. O.-L. te R.. „geen geloof
meer in het jaar 2000? Omdat
de jeugd nog maar éénmaal
naar de kerk wil? Dit
verschijnsel zien we bij de ou
deren ook. Het éénmaal kerk
haan is geen bewijs dat ze de
kerk de rug toegekeerd hebben,
integendeel, als er een of ande
re aktie is, dan doen ze heel
spontaan en aktief mee. Er zal
in de toekomst meer eenheid
zijn.' Daar leven we nu al naar
toe. We zullen meer vrije tijd
en minder werkdagen hebben.
Hoe dan die vrije tijd g o e d te
besteden?", vraagt deze lezeres
zich af.
„Ik wil graag inhaken op het
geen mevrouw W. te H. en me
vrouw O. te D. over de jeugd
zeiden", aldus mevrouw A. C.
van R. t« A. „De jeugd van nu
zal in het jaar 2000 (als God de
wereld nog heeft laten bestaan)
de kerk zijn. Laten wij een
groot vertrouwen hebben op
God6 beloften en blijven bid
den voor de kinderen van Gods
verbond. Jezus zei na de belij
denis van Petrus: Op deze Pe
tra zal Ik Mijn gemeente "bou
wen en de poorten der hel zul
len haar niet overweldigen.
God wil het en zal het maken
dat wij zullen zingen van
geslachten tot geslachten. Zijn
trouw, Zijn roem. Zijn onver-
winbre krachten." In een P.S.
zegt ze nog: „Een hoera voor
onze krant. Wat een mooi stuk
in ons zondagsblad over de tien
duizend jongens en meisjes die
met de synode gaan praten. De
jeugd denkt diep na over alle
dingen."
„In het jaar tweeduizend zal
het net zo zijn als nu", zegt
mevrouw S. G. te L. kort en
krachtig. .Men lacht om het
verleden, met het heden is men
niet tevree en de toekomst zal
weer vooruitgaan naar het jaar
2500."
Geen schande
M e j u f f r o u w M. B. te
R. is in hef prilste begin van
deze eeuw geboren. ..Ik zal
het jaar 2000 menselijkerwijs
gesproken niet meer meema
ken. Ik ben ook heel dankbaar
voor de AOW en ben me er
van bewust dat een ander
daarvoor werken moet en dal
is helemaal geen schande. Nu
schrijft men dat we de goede
kant uitgaan: wegwerplui-
ers. geen gestrijk meer, geen
ramen zemen. Ik wou dat ik
het allemaal nog kon.
Waarom zien de mensen
toch geen zegen in de arbeid?
Wanneer je zoals ik invalide
bent, gaat het niet meer. Als
ik nog kon werken, kon ieder
die het nodig had op me reke
nen. Laten we de idioterie van
Mars en Saturnus maar laten
rusten en geduldig afwachten
wat God ons als taak geeft.
De een wat meer, de ander
wat minder. Elkaar bijstaan
en dankbaar zijn voor wat de
Hemelse Vader ons geeft."
Iets nieuws
De laatste die we het woord
geven in ons gesprek van van
daag is de heer J. v. d. M. te
II.: „Als we de historie (His
Story) bezien, dan ontdekken
wij dat God iedere 2000 jaar
iets bijzonder deed. Als we re
kenen vanaf ons onderwerp,
het jaar 2000, dan zien we dat
God a.) driemaal 2000 jaar gele
den Adam schiep (de mens),
b.) tweemaal 2000 jaar geleden
Israël formeerde (het volk), c.)
eenmaal 2000 jaar geleden
Christus op aarde deed komen
(de koning). Ergo, het jaar van
ons onderwerp zal mogelijk
weer „iets geheel nieuws" bren
gen. Voor Hem zijn duizend
jaar als één dag. en omgekeerd.
Doorgeredeneerd zijn we dus
aan het einde van Zijn zesde
dag aangekomen. Zal de volgen
de duizend jaar (de zevende
dag) mogelijk het Duizendjarig
Rijk zijn? Als dat zo is. dan
zullen er nog vele bijbelse pro
fetieën in de eerstvolgende der
tig jaar na heden tot vervulling
moeten komen. Misschien zijn
er lezers die hierover eens mee
willen denken?"
Doet u dat wel meteen, zeg
gen wij. Bij ieder onderwerp zijn
er laatkomers. Het is jammer
om uw bijdrage in de prulle-
mand te deponeren want er
zijn dikwijls verrassende visies
bij, die anderen niet mogen mis
sen!
(~)OK zijn er al een aanzien-
lijk aantal inheemse kwe
kers, die zich uitsluitend bezig
houden met de nogal moeizame
kweek van exotische siervissen.
Tegelijkertijd wordt er echter
een grote hoeveelheid exotische
siervissen en vooral zeevissen uit
het buitenland ingevoerd. Hierbij
neemt het moderne straalvlieg
tuig een eminente plaats in. Bin
nen enkele uren verhuist de vis
uit zijn tropische beek of rivier
naar het vliegveld, van waaruit
hij binnen de kortst mogelijke
tijd naar de „klant" wordt ver
voerd. De groothandelaar stopt
hem in een met water en steen
tjes gevulde plastic zak en aldus
wordt de tropische warmwatervis
in onze koude streken aan de
man gebracht.
Meer
T"\EZE aanvoer- en verkoop-
methode heeft er toe geleid,
dat steeds meer mensen een tro
pisch aquarium zijn gaan hou
den. Thans telt West-Duitsland
meer dan 400 aquariumverenigin
gen. Elk jaar geven de aquarium-
liefhebbers in de bondsrepubliek
meer dan 200 miljoen DM voor
hun hobby uit. Hetgeen echter
niet wil zeggen, dat de meeste tro
pische vissen vreselijk duur zou
den zijn. De goedkoopste warm
watervis kost 35 pfennig, de
duurste echter 250 DM. Vooral
vissen, die hun nieuwe generatie
meteen levend ter wereld brengen
zijn zeer in trek. Het verzorgen
van hun jongen is namelijk vrij
eenvoudig.
Baarsjes
jyjAAR ook vissen, die eieren
leggen mogM zich in grote
belangstelling verheugen. Op het
ogenblik zijn vooral de
discus-baarsjes in de mode. De
goedkoopste daarvan kost 70 DM.
Zeevissen zijn op het ogenblik
nog zeer kostbaar wat betreft
hun onderhoud. Ze zijn echter
wel het mooist De goedkoopste
zeevis kost op het ogenblik 8 DM,
terwijl men voor de duurste
meer dan 1000 DM op tafel moet
leggen. De dierenhandels leveren
reeds voor ongeveer 200 DM een
prachtig aquarium met alle moge
lijke vissen, planten en tech
nische snufjes. Ook op afbetaling^
