REIS NAAR „MARIA'S STERFHUIS"
EEN DERDE TESTAMENT?
b-Ö
GEESTELIJK
LEVEN
Protestanten en rooms-katholieken
bezorgd over initiatief van paus
Deense moskee
t ma
ZATERDAG 22 JÜLI 1967
(Van onze kerkredactie)
NOG geen drie maanden na Fatima gaat
paus Paulus een nieuwe grote buiten
landse Mariabedevaart ondernemen. Nu be
treft zijn reis het „sterfhuis van Maria" bij
het voormalige Efeze. En weer vragen niet
alleen de protestanten, maar ook vele
roomskatholieken zich teleurgesteld en be
zorgd af, wat de paus toch met dergelijke
bezoéken voor heeft. Want het karakter
van de „heilige plaats" in Efeze is zo mo
gelijk nog dubieuzer, dan dat in Fatima.
Wij lezen heel weinig over het
verdere leven van Maria in de
Bijbel. We komen 1 aar nog tegen
in Handelingen 1 en verder is de
enige aanwijzing Johannes 19
27, dat Johannes haar na het
woord van haar Zoon aan net
kruis bij zich in huis genomen
heeft.
In het begin van de vijfde
eeuw blijkt het algemene vast
staande traditie in de kerk te
zijn, dat zij haar verdere leven
in Jeruzalem heeft doorgebracht
en daar ook is gestorven. De op
gaven variëren van drie tot 22
.""ir, dat zij nog na Pinksteren
zou hebben geleefd. Sommigen
weten ook te vertellen, dat zij op
de Olijfberg zou hebben gewoond
en zou zijn begraven in Getsema-
ne. In ieder geval werd al aan het
eind van de vierde eeuw een basi
liek gebouwd op de plaats, die
men als haar graf beschouwde,
ter vervanging van een oudere
grafkerk.
Er is geen reden, om aan de
kern van deze traditie te twijfe
len.
Pas in de vijfde eeuw komt de
gedachte naar voren, dat de moe
der des Heren toch niet zo heel
gewoon kan zijn gestorven. In
die tij4 ontstaat het epokriefe
boekje „Transitus Mariae", dat
uitgebreid iiïiicht over het geluk
zalig afsterven van Maria en
voornamelijk verantwoordelijk is
voor de opvatting van Maria's he
melvaart.
Hij gaf toe, dat Maria's Hemel
vaart elke historische grond mist,
maar, zo redeneerde hij: op zui
ver leerstellige gronden moet dit
voorrecht van de moeder Gods
worden aanvaard. God kon een
voudig onmogelijk het maagde
lijke lichaam, waaruit Hijzelf ge
vormd was, prijsgeven aan het
bederf.
Met dit bewijs uit het ongerijm
de, in latere eeuwen dagélijk uit
gebouwd, doet de Rooms-Katho-
lieke Kerk het heden nog, maar
is nog in genen dele verklaard,
hoe paus Paulus Maria's sterf
huis in Efeze gaat zoeken. Dat is
een heel ander verhaal.
het ongelooflijk moet worden ge
acht, dat elke herinnering aan
het feit, dat Maria daar huis en
graf heeft gehad toen al zou zijn
verdwenen.
De Dictionnaire d'Archéologie
chrétienne et de Liturgie (1932)
noemt de theorie, dat in Panagia
Kapulü bij Efeze het sterfhuis
van Maria gevonden moet wor
den. dan ook „ontbloot van elke
serieuze historische grond"
(XI,2,2027).
Perversie
We kunnen ons nog voorstel
len, dat iemand als paus Paulus
hecht aan „heilige plaatsen", al
zijn we het eens met wat dr. F.
Boerwinkel dezer dagen in De
Volkskrant heeft geschreven, dat
sinds Jezus tot de Samaritaanse
vrouw over de aanbidding noch
op de Gerizim, noch te Jeruzalem
sorak, „al die vroomheid bij heili
ge plaatsen niets te maken heeft
met de dienst van de ware God
en dat hier alleen sprake is van
een afschuwelijke perversie van
geloof."
Maar onbegrijpelijk is,
dat 's pausen Mariaverering
blijkbaar zo groot is, dat hij
zelfs je reinste kitsch-heilige
plaats met zijn tegenwoor
digheid gaat vereren.
'iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Drie jaar geleden bezocht de paus i
'n groot aantal „heilige plaatsen" in Palestina. Hier kust hij de „rc
lielestrijd" in de hof van Getsêmané.
Mystica
Fantasie
Dit geschrift knoopt aan bij dc
traditie, maar fantaseert er da
nig omheen. Toen Maria haar ein
de voelde naderen, riep de Heili
ge Geest de apostelen op, die
toen ijlings uit alle delen van de
wereld door de lucht na-ir Jeruza
lem vlogen.
Tijdens de begra
fenisprocessie spotte
de hogepriester. Pe
trus werd boos en tot
straf werden de ho
gepriester door bo
vennatuurlijke macht
de armen van het
lijf gerukt, die aan
de kist hechtten. Op
's mans smeken
kreeg hij zijn armen
weer terug, waarop
hij zich bekeerde
enzovoort.
Volgens dit boekje
zou Maria na haar
begrafenis zijn opge
wekt en lichamelijk
ten hemel zijn opge
nomen.
Omstreeks 1800 (1774 - 1824)
leefde in Westfalen de merkwaar
dige Anna Katharina Emmerick,
een ongeletterd meisje van boe
renafkomst en ekstatische mysti
ca. In haar jeugd ontvangt zij
reeds de smarten van de doornen
kroon, later ook de overige smar
ten en als zij 38 j?ar is, worden
de wondtekenen van het lijden
van Christus zichtbaar. Sindsdien
moet zij tot haar dood het bed
houden.
Sinds Franciscus van Assisi
zijn er zo'n vijftig bewezen geval
len van stigmatisatie onder
rooms-katholieke mystici bekend.
Ook in rooms-katholieke kring
wordt thans algemeen van de
hand gewezen, dat we hier met
een wonder te doen hebben, al is
een bevredigende parapsycholo
gische verklaring nog niet gevon
den. In het begin van de-vorige
eeuw kon het „wonder", dat Ka-
Klemens Brentano haar kennen,
romantisch dweper en onstuimig
fantast. Hij komt diep onder de
indruk van haar, en verlaat haar
niet meer.
Jaren na de dood van Kathari
na gaf hij cft-ie werken uit, die
een weergave zouden zijn van
haar visioenen. Gebleken is overi
gens wel, dat het hooguit een-
vrije weergave is.
Een van de werken beschrijft
het leven van Maria. Aan Katha
rina was geopenbaard, hoe Maria
de laatste negen of elf jaar van
haar leven zou hebben doorge
bracht op een heuveltje, onge
veer vijftien kilometer van Efeze.
zen" door opgravingen te doen en
ziedaar: men vond op. de voor
geschreven afstand van Efeze een
heuveltje en zowaar: daar waren
de resten van een huis, dat onbe
twistbaar door Maria moets zijn
bewoond.
Serieus rooms-katholiek onder
zoek heeft deze vondst vernieti
gend gekraakt:
De resten bleken van een
klooster te zijn geweest.
Gesteld, dat de traditie juist is
en Johannes is op het laatst van
zijn leven „bisschop" van Efeze
geweest, dan is hij zeker ouder
dan tachtig jaar geweest en Ma
ria zou geen 63, maar honderd
moeten zijn geweest. Bovendien
zou het welhaast uitgesloten zijn,
dat de oude bisschop vijftien kilo
meter van zijn gemeente ging
resideren.
Tenslotte strijdt het met de tra
ditie van de hele kerk. Oude
schriivers lichten "ons zo gedetail
leerd in over bijvoorbeeld de
..heilige plaatsen" van Efeze, dat
Dit is de eerste moskee in Denemarken. Hij staat in
een buitenwijk van Kopenhagen. Mohammedanen die
in Denemarken-wonen, hebben dit moderne bouwwerk
gemaakt.
iiililiiiiliilliliiiiilillillllliiini
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Sceptisch
Het verhaal was zo
fantastisch, dat met
name de westerse
kerk tot diep in de
Middeleeuwen scep
tisch bleef ten aan
zien van Maria's
hemelvaart. Pas een
anonymus in de
twaalfde eeuw, die
zijn werk gemaks
halve onder de naam van Augus-
tinus uitgaf (een bekend trucje Z° stelden zich de Middeleeuw
uit Oudheid en Middeleeuwen: I
men noemt de man nu voor het
gemak maar de pseudo-Augusti
de dood van Maria voor. De twaalf
apostelen staan om haar heen. fan
srfir.prrï'Erssi.Td. -
woord.
tharina was overkomen, nog gro
te opschudding verwekken.
Katharina bezat ook de gave
van de helderziendheid, kon zie
ken genezen, kon het soms dagen
lang zonder eten of drinken stel
len en had ook vreemde visioe-
Johannes zou daar een kopie van
Maria's huis in Nazareth hebben
laten bouwen en daar zou ze zijn
gestorven, 63 jaar oud.
Natuurlijk had deze zieneres
haar groepje toegewijde bewonde
raars. Zij gingen de historische
waarde van de visoenen „bewij-
nen. In haar ekstasen meende zij
merkwaardige bijzonderheden te
zien uit het leven en lijden van
Christus en van Maria.
In de laatste jaren van haar
leven leert de bekende dichter
Het hoeft geen aanmatiging te zijn als een litera
tor dit boek van de Amerikaanse theoloog Altizer be
spreekt. Weliswaar noemt de auteur het een theolo
gisch tractaat (blz, 24), maar tevens is het een ge
loofsbelijdenis. Op de achterkant van het boek staat
dan ook duidelijk: „In Radicale theologie en de dood
van God verzamelde Altizer zijn essays rond de „god
is dood"-theologie; in dit nieuwe boek legt hij zijn
geloofsbelijdenis af." Nu zegt Altizer (op blz. 15) „dat
het meest authentiek menselijke een geloofsuiting is".
Zijn boek verbreekt het kader van een vakweten-
schappelijk geschrift en richt zich tot de christenheid,
alsook tot alle eerlijke atheïsten.
de christelijke visie van Pau
lus en Johannes aan de ande
re kant; wij leven nu in het
derde en laatste tijdperk van
de Geest: in onze tijd zal een
nieuwe openbaring plaatsvin
den en deze nieuwe openba
ring zal even sterk van het
Nieuwe Testament verschillen
als dit Nieuwe Testament zelf
van het Oude Testament (blz.
25).
Denker
Daarbij komt dat Altizer
zich ziet als de vierde in „een
profetische gemeenschap"
(blz. 172). die in de negen
tiende eeuw haar aanvang
heeft genomen met de Engelse
dichter, tekenaar en grafisch
dichter, tekenaar en grafisch
kunstenaar William Blake
(1757 - 1827), de wijsgeer Georg
Friedrich Wilhelm Heeel
(17701831 en de filosoof-
dichter Friedrich Wilhelm
Nietzsche (1844-1900).
Zijn werk staat dus aan de
driesprong van theologie, spe
culatieve filosofie, en dichter
lijke verbeelding met een pro
fetische inslag.
De theoloog Altizer verraadt
zich hierdoor, dat hij
vasthoudt aan de historische
Jezus als de incarnatie van
God. die aan het kruis gestor
ven is.
De Hegeliaan komt uit in
zijn opvatting dat God een
zich ontwikkelend dialectisch
proces is. God heeft zich vol
gens Altizer in Jezus ontdaan
van zijn transcendentie.
,,De incarnatie moet men
zien als een actief proces, dat
nog steeds voortgaat en in ont
wikkeling is" (blz. 39). „Alleen
in de reële en contingente
geschiedkundige processen
wordt de Geest volledig vlees"
(blz. 45). „Tenslotte is de incar
natie alleen werkelijk en volle
dig reëel als het de dood be
werkt van het oorspronkelijk
heilige, de dood van God zelf"
(blz. 56). In en met Jezus aan
het kruis is God gestorven.
Daarom zegt Altizer het Blake
na: God is Jezus, en niet: Je
zus is God.
De dichterlijke verbeelding
met profetische inslag komt in
Altizers boek uit door zijn
steunen op de visionaire
geschriften van Blake, die
overigens wel eens „een groot
dichter, maar een kleine pro
feet" is genoemd.
Verwant
Altizer maakt tussen profeet
en dichter bij Blake geen on
derscheid. Hij voelt zich volle
dig aan hem verwant, evenals
aan Nietzsche. Hegel. Blake
en Nietzsche zijn voor hem de
eerste radicale christenen. In
hun gezelschap postuleert Alti
zer de „radicale christen", die
in zijn boek voortdurend aan
het woord is en bijna zin voor
zin eenzelfde gedachte er inha-
mert: de radicale christen is
een revolutionair (blz. 23): hij
gelooft niet in de mogelijk
heid dat wij kunnen terugke
ken tot het woord of de
persoon van de oorspronke
lijke Jezus van Nazareth (blz.
23).
Kloof
Het is duidelijk dat hier
geen theologie wordt bedre
ven in de gebruikelijke en
vakwetenschappelijk beperkte
zin van het woord. Dat Alti
zers boek niet de vorm heeft
aangenomen van profetische
vizioenen zoals bij Blake en
Zarathustra. ligt nu eenmaal
hieraan dat hij geen dichter
is. maar een wetenschappelijk
geschoold denker.
Altizer moet zijn kracht zoe
ken minder in de dichterlijke
verbeelding, dan in het radica
le betoog. Achter zijn hame
rende volzinnen proeft men de
hartstocht van een moeizaam
tot klaarheid gebrachte over
tuiging en het tragische ac
cent van iefhand die weet dat
hij met zijn atheïstische theo
logie een groot risico loopt.
Vervreemding
Altizer leeft onder de ver
pletterende indruk van de
..schemering van het christen
dom" (blz. 116). de totale ver
vreemding bij de moderne
mens van de overgeleverde
theologieën en de geïnstitueer
de kerken. Die secularisatie
moet een zin hebben. Altizer
meent deze zin te hebben ont
dekt. Hij is in de nieuwe, radi
cale, profetische gemeenschap
de theoloog, die eenzelfde
boodschap brengt als zijn voor
gangers Blake, Hegel en
Nietzsche, maar ditmaal in de
vorm van een theologisch trac
taat.
„God zelf is achtergelaten
en ontledigd door de incarna
tie" (blz. 73); „Jezus is nu de
universele mensheid" (blz. 58).
En dan doet Altizer op blz.
123 de centrale uitspraak:
„In plaats van het lege en
ongewortelde bestaan van de
moderne mens te beschouwen
als gevolg van geloofsverlies,
aanvaardt de radicale christen
de geestelijke leegheid van on
ze tijd als de historische ver
werkelijking van Gods zelfver
nietiging, en ondanks de angst
en de verschrikking die inhe
rent zijn aan zulk een situatie
van de mensheid, kan de radi
cale christen zelfs deze duister
nis begroeten als een nog vol
lediger belichaming en vervul
ling van het oorspronkelijke
Hjden van ChrL tus.
Daarom beweert het radica
le geloof dat onze moderne si
tuatie een ontplooiing is van
het lichaam van Christus, een
proces waarin de zelfnntledi-
ging van God overgaat in de
volheid van de geschiedenis."
Het is natuurlijk niet moge
lijk de inhoud van dit boek in
een beperkt aantal volzinnen
en met enkele citaten weer te
geven. Evenmin als het moge
lijk is binnen het kader van
Naar aanleiding van Thomas J. Altizer
Het evangelie van Cods dood, een uitgave
van Ambopaperbacks. Utrecht, 178 blz.,
9,75.
een kranteartikel een kri
tiek te leveren, die aan het
boek recht doet. Als leek voelt
men de zwakke plekken, maar
evengoed merkt men dat dit
werk met hartebloed is
geschreven. Een opvatting ra
dicaal ten einde denken werkt
altijd verhelderend. Dit boek
wil een radicale afrekening
zijn met alles wat naar
transcendentie zweemt.
Omkering
„Een werkelijk hedendaagse
Christus kan niet volledig bij
ons tegenwoordig komen ten
zij wii zelf e*>stnrven zijn aan
iedere schaduw en ieder
kleinste onderdeeltje van zijn
transcendente beeld" (blz
153).
Ik zie het als de radicale er.
consequente uitwerking van
een theologie die Opstanding
en Hemelvaart ontkent. De Va
der vernietigt zich tot Zoon
de mensgeworden Zoon vernie
tigt zich aan het kruis tot we
reld Het Oude Testamen
slaat om in het Nieuwe, en
het Nieuwe Testament op zijn
beurt slaat om in wat ik nu
Nieuwe ogen
Het zou wel erg goedkoop
zijn hier te spreken van „een
wijsheid dezer wereld die
dwaasheid is bij God". Die
uitspraak is wel waar, maar
het past ons niet ons hiermee
van de zaak af te maken. De
orthodoxie is altijd sterker ge
weest in het signaleren en ver
oordelen van ketterijen, dan
dat ze zichzelf op het spel
heeft gezet om de waarheid
Gods voor vandaag tc actua
liseren.
Het biina wanhopige ia-zeg
gen in dit boek tegen de secu
larisatie trilt in de aandachti
ge lezer na Deze man wil alle
overgeleverde geloofsbezit
prijsgeven om maar als
christen midden in deze tijd
te staan. Zijn boek spaart een
ruimte uit, waarbinnen wij 1
Corinthe 15 met nieuwe ogen
lezen. Het medicijn voor het
horizontalistisch lijden van de
ze tijd ligt alleen in het uiter
mate verhoogd zijn van de
verrezen Heer
DR C RIJNSDORP
Engel Angel
ABAtE/V £T£N
EVEN
N v.
W MOBJ-BN MAAR
cHMSreHtN vah os DAAD zt/ n'
bejkaudbn
Hblpbn
