Restauratie Hooglandse kerk
kan wel twintig jaar duren
eekagenda
Overal gladde witte muren
WE LEIDSE COURANT
Maandag: (24 april)
.e Singel 236, 8 uur: ledenvergade-
■4oor Eendracht Verbonden.
traat 19. 7 uur: feestelijke post-
■eilirvg.
|l HAAG Schouwburg, 8.15 uur:
n met „De thuiskomst".
HAAG Diligentia, 8.15 uur:
Jardi, piano.
•*j)RSCHOTEN Hervormde kerk,
orgelconcert Karei van
Dinsdag (25 april)
inastieklokaal school Lorentzkade
uur: installatie schoolhoofd N.
Wel tempovertraging maar geen bezuinigingen die
het eigenlijke karakter van het gebouw aantasten
ir: spreekuur
S!
e
1 straat 19, 7 tot
migratiecentrale.
huis, 7 tot 8 uur: zitting Bouw
lied. Gemeenten,
gebouw Middelstegracnt 91, 2 tot
7 tot 9.30 uur: bevolkingsonder-
iberculose.
HAAG Schouwburg, 8.15
Rott. Toneel met „Het balkon".
HAAG Diligentia, 8.15
i Solovieff, viool.
Woensdag (26 april)
inhal, 8 uur: Vereniging Vrienden
(et Lied, liederenavond Leny Ste-
Ridderhof sopraan, Henk Briër
Max van Egmond bariton, Rinus
ste Sana
kamer stadhuis, 4 tot 6
djuur sociale raadsvrouw,
oi uwburg 8 uur: toneelopvoering
s Sacrum,
ir ol Tweede Haverstraat, 2 tot 5
it< lenbare curcus weven,
sie t Singel 236. 8 uur: afd. Leiden
enbond C.N.V., sprs.: mevr. G. Eij-
ïen m-Pas te De Bilt. J. G. Lamers.
A. Hartman-Boevé te Zoetermeer
tart,., Bergwerf-van der Schee.
eerj-gebouw Middelstegracht 91, 9 tot
tot 4.30 uur: bevolkingsonderzoek
lilose.
HAAG Schouwburg, 8.15 uur:
anstheater.
r .HAAG -t->. Diligentia, 8.15 uur:
Vogel, one-man-show.
Donderdag (27 april)
jol Medusastraat 24, 2 uur: opé-
individueel tech-
inderwijs.
orzaal, 8 uur: Show „Wie verre
doet kan veel verhalen zingen".
Avantie en Jong en Jolig.
stadhuis, 3 uur: afscheid J
vs, co- -issaris van politie.
tuwburg, 8 uur: K. en O.-toneel,
met „Thuiskomst",
nt^orzaal, 2.30 uur: jaarvergadering
.eiden Ned. Bond Gepensioneer-
'in|
k^gebouw Middelstegracht 91, 9 tot
tot 4.30 uur: bevolkingsonderzoek
ulose.
HAAG Schouwburg, 8.15 uur:
:he Comedie met „De dans van
a nt Musgrave".
Ir EVENINGEN Circus-theater,
l& uur: finale Miss-Holland-ver-
Vrf'lag (28 april)
IDorzaal. 8 uur: show „Wie verre
doet kan veel verhalen zingen",
e Avanti en Jong en Jolig.
Lakenhal. 8 uur: opening ten-
illing Kunst van Vrienden en
id prof. drs. J. N. van Wessem.
luis, achter Hoflaan 74: ruilbeurs
erzamelaars.
tuwburg, 8 uur: K. en O.-toneel.
met „Man is Man",
enburg 10: jeugdontmoetingscen-
Rehoboth, tienersoc. 't Venster,
The Colls.
•gebouw Middelstegracht 91, 2 tot
7 tot 9.30 uur: bevolkingsonder-
wt uberculose.
AG Diligentia, 8.15 uur:
euwe Komedie met „Mama, kijk
handen".
tEVENINGEN Kurzaal, 8 uur:
lekj-danstest.
Zaterdag (29 april)
uwburg, 8 uur: toneelopvoering
Sacrum.
straat 19: Boemerang-soos-
I.-gebouw, Levendaal 101: jonge-
I- den Moriaen, The Silencers,
inburg 10: jeugdontmoetingscen-
lehoboth, oranjebal voor beide so-
P6n
Zondag (30 april)
10: jeugdontmoetingscen-
Rehoboth, open huis voor ieder-
HAAG Schouwburg, 8.15 uur:
:he Comedie met „De vrouwen
oje".
HAAG Diligentia, 1 uur: Are-
„De kleine en de grote koning";
r: De Nieuwe Komedie met „Het
[e lied van het rieste café".
Welke apotheek?
>pend voor spoedeisende geval-
Apotheek Reyst. Steenstraat 35,
1 1136.
;tr< Jtheek R. van Breest Smallen-
nv te Leiderdorp en apotheek Voor-
on( »n zijn de gehe'e week geopend.
Films
IJlERA (2.30. 7 en 9.15 uur): De
nelaar (18 jaar).
9.15 uur): Samen uit.
thuis (alle leeftijden)
lfr« b n
(Van een onzer redacteuren
LEIDEN Het is mogelijkdat de restau
ratie van de Hooglandse kerk ongeveer
twintig jaren zal duren. Er zijn nu twaalf
jaren verstreken nadat de restaurateurs
met hun zeer omvangrijke werk zijn be
gonnen. Volgens architect P. van der Ster-
re te Leiderdorpdie zaterdagmiddag een
excursie van de afdeling Leiderdorp van
K. en O. naar de Hooglandse kerk leidde,
is het grootste gedeelte van het werk nu
achter de rug. Er moet zeker nog op vijf
jaren worden gerekendmaar dan zal er
van vertraging van het tempo geen sprake
mogen zijn. Dat is er nu wel; de financiële
Er komt bij zo'n restauratie heel
veel kijken. Want dit is maar niet
een globale reparatie van een aantal
zwakke plekken in dit markante
bouwwerk maar een compleet, tot
de kleinste details doordringend
herstel van de oorspronkelijke toe
stand dezer uit de vijftiende en zes
tiende eeuw daterende kapittelkerk.
Volledia; herstel
npoEN 1
1 WnnP
men tot het besluit kwam, de
Hooglandse kerk te restaureren,
was de eerste opzet een gedeeltelijke
restauratie, die zich met name zou be
perken tot de toren, de daken, de go
ten, de ramen en, waar dringend no
dig, het muurwerk.
Zoals elk oud gebouw als het een
maal onder handen wordt genomen,
onaangename verrassingen verbergt,
maakte de Hooglandse kerk, eigendom
van de Hervormde Gemeente, daarop
geen uitzondering. Nadere onderzoe
kingen toonden de noodzakelijkheid
'an een volledige restauratie overdui
delijk aan.
Deze kerk mag dan op menige plaats
onvoltooid zijn gebleven (niet alleen
aan de torenzijde Nieuwstraat), als
laat-gotihische kruisbasiliek is zij toch
zo'n rijk en indrukwekkend monument,
dat het rijk het met de besli-ssing
tot algehele restauratie over te gaan
niet al te moeilijk heeft gehad, temeer
niet omdat de Hervormde Gemeente
er blijk van gaf, haar aandeel in de
kosten bij te dragen.
Nu is dat kerkelijke aandeel relatief
niet groot. Het rijk subsidieert tot een
hoog percentage en ook de provincie
en de gemeente Leiden doen een flin
ke duit in het zakie.
Wat de toekomstige bestemming van
deze kerk ook zal worden, aan de
zin van haar restauratie mag geen
twijfel bestaan. Zij betekent het
behoud van een cultuurmonument
van de eerste orde. Enerzijds is het
een gelukkige omstandigheid dat
de kerk niet werd afgebouwd; de
restauratie zou dan nog meer mil
joenen hebben gekost. Het lengte
schip bijvoorbeeld, waarin nu de
kerkdiensten worden gehouden,
had veel langer en hoger moeten
zijn en zou zich wellicht tot aan de
Nieuwe Rijn hebben moeten voort
zetten. Anderzijds kan men het be
treuren dat een zo rijke en even
wichtige conceptie door allerlei om-
KOR (2.30. 7 e
ha "j"
(2.30. 7.15
(14 jaar)
jSDIO (2.30. 7
Mijn zus-
(18 jaar).
en 9.15 uur): Viva
:n 9.15 uur): Darling
Badinrichtingen
De gemeenieujke badinrichtingen zijn
jp de volgende ujder geopend
Lindestraai lb maandag geslotei.
finsdag 911.15 u. en 13.3017.15 u.
woensdag gesloten, donderaag 13.30—
8.15 u. vrijdag 9—11.15 a en 13.30—18.45
u zaterdag 8—11.16 u. en 3.30—16.30 a
Van der Werfstraat 39: maandag en
iinsdag gesloten, woensdag 8—11.15 en
13.3017.15 u„ donderdag 8.3011.15 *r
13 30—18 15 u„ vrijdag 8.30—11.15 u. ar.
i.-,30—18.45 u„ zaterdag 7.30—11.15 en
13.30—16.30 u
Molenmuseum
Molen De Valk: geopend dinsdag tot
en met zaterdag van 10 tot 5 uur. zon
dags van 1 tot 5 uur. Maandags geslo
ten.
Tentoonstellingen
Rapenburg 73: tentoonstelling Deense
grai ek, 17 maart tot en met 3 mei
Leids Acad Kunstcentrum.
Rijksmuseum voor Volkenkunde: teD
toonstelling Bali, beeld en droombeeld
tot 1 oktober
De Lakenhal: tentoonstelling bedeD-
daagse Ned grafiek vaD 31 maart to
23 april, dag van 10 tot 5 uur en zondags
van 1 tot 5 uur
De Lakenhal tentoonstelling recente
grafiek van Picasso van 7 anril tot 21
mei, dag van 10 tot 5 en zondags var.
l tot 5 urn-
Kantine Koningsveld en Zoon N.V.,
Jacob van Campenlaan la: tentoonstel
Ung grafiek, tot 19 mei iedere werkdag
van 10 tot 11.30 en van 3 tot 5 uur.
WASSENAAR Kunstzaal Heull.
Hoflaan 7: tentoonstelling van tekeningen,
pastels en andere werken van Sierk
Schroder, van 10 tot en met 27 april,
maandag t.e.m. zaterdag van 105 uur,
ook op dinsdagavond van 810 uur.
zondags gesloten.
standigheden (ook geldgebrek) nie»
tot volledige verwerkelijking kon
komen
De ontwerpers hebben zich aan
hun schepping vertild, maar hun
schepping is nochtans van een zo
voorname allure, dat de generatie
van nu, die geroepen is dit monu
ment gaaf aan het nageslacht over
te dragen, zich er ook haast aan
vertilt
Hectare pleisterwerk
ARCHITECT Van der Sterre sprak
zelfs van een „ongewilde erfenis".
Hij doelde kennelijk op de zware ver
antwoordelijkheid waaronder de Her
vormde Gemeente, die dit gebouw wel
gebruikt maar niet nodig heeft, gebukt
gaat.
positie van het rijk is van dien aard dat het
voor deze zeer grote restauratie beschik
bare bedrag over méér jaren moet worden
uitgesmeerd dan aanvankelijk in de bedoe
ling heeft gelegen. Na de uiteenzetting van
de heer Van der Sterredie uit voorzichtig
heid geen jaar wilde noemente hebben ge
hoord en na de stand van het werk op dit
ogenblik te hebben opgenomenmenen wij
eraan te moeten twijfelen dat de restauratie
binnen vijf jaren zou worden voltooid. Wij
houden het op omstreeks 1975. Zelfs als
de financiële middelen ruimer zouden
worden, is het noe de vraag of een periode
van vijf jaar haalbaar is.
Elke voorbijganger kan zien hoe ver
de restauratie aan de buitenkant is
gevorderd. Onbevoegden mogen de
kerk echter niet betreden, zodat wij
ons wat de restauratievorderingen be-
treftwillen beperken tot het interieur.
Het bovendeel van het koor (de mu
ren, de ramen en het gewelf) is klaar
en al uit de steigers. Tot dit deel be
horen ook de triforia; dat zijn smalle
zuilengalerijen boven de bogen. De
muren zijn prachtig wit gepleisterd.
In tegenstelling tot het koor van
de Pieterskerk is hier het metsel
werk met de voegen geheel aan het
oog onttrokken. Glad blank pleis
terwerk dus. Dat komt in de gehele
kerk. Ook in dat opzicht zal de
Hooglandse kerk zich van de Pie
terskerk onderscheiden waar liet
„De kerk is een juweel, maar wel
een heel gróót juweel", voegde de
chitect er veelzeggend aan toe. Het tem
po van de restauratie mag dan zijn
vertraagd, aan de kwaliteit doet dat
bepaald geen afbreuk. Er worden al
leen materialen gebruikt die verant
woord zijn. Goedkope oplossingen zijn
er niet bij. Soms worden met de groot
ste moeite nog vakmensen gevonden
die typische en zeldzame onderdelen
kunnen vervaardigen. Alles wordt ge
toetst aan deugdelijkheid en een stren
ge historische norm. De talrijke on
zichtbare onderdelen maken daarop
geen uitzonderling. Elke bezuiniging
die het eigenlijke karakter van het ge-
oouw zou aantasten, wordt afgewezen.
Dan liever een bezuiniging in de tijd.
De architect:
„Er is bijna geen voorstelling van te
geven wat er allemaal moet worden
gedaan bij zo'n restauratie. Zelf komen
wij ook steeds voor nieuwe dingen te
staan. Er moet bijvoorbeeld over een
totale oppervlakte van 1 hectare pleis
terwerk worden aangebracht".
„Een groot probleem is ook het
transport van de materialen. Natuur
lijk proberen wij dat zo efficiënt mo
gelijk te doen, maar als op een hoogte
van dertig meter wordt gewerkt, moet
er weieens honderd meter worden ge
lopen om materialen naai de plaats
•an bestemming te brengen".
Anders dan de Pieters
T~\E voortgang van het werk tekent
zich niet alleen aan het exterieur
maar ook in het interieur duidelijk af
De muren in het dwarsschip zijn
voor het grootste gedeelte ge
restaureerd. Ze zijn nog niet wit
gepleisterd omdat ze nog moeten
drogen. Ook de ramen zijn klaar.
In dit gedeelte van de kerk zal
het gewelf eveneens worden wit
gepleisterd. Links ziet men het
schot dat het lengteschip, waar
nu nog diensten worden gehou
den. afsluit. In een later stadium
zal op deze wijze het gerestau
reerde koor worden afgeschei
den voor het houden van dien
sten.
Foto Van der Horst
dwars- en lengteschip rode steen
hebben, wat een aanduiding moet
zijn van het verschil in ouderdom
tussen liet koor (het oudst) en de
rest van de kerk.
Witte gewelven
(~)OK het houten koorgewelf is wi
gepleisterd. Er is voor de gewelven
met verschillende kleuren geëxperi
menteerd (o.a. blauw), maar het witte
pleisterwerk benadert, naar het oor
deel van de deskundigen, het dichtst
de toestand die er geweest zou ziin als
de kerk was afgebouwd.
Het was by de bouw de bedoeling
de gehele kerk een stenen stervormige
overwelving te geven, maai- dat is al
leen in de kooromgang en de zijbeuken
MAANDAG 24 APRIL 1967
Bescherming
A RCH1TECT Van der Sterre
vertrouwde de deelnemers
aan de zaterdagmiddag gehou
den excursie naar de Hoog
landse kerk toe, dat bij hem
de gedachte weieens was op
gekomen. dat dergelijke ge
bouwen onder een „hogere be.
scherming staan".
Toen het kruis van de toren
op de kruising van deze kerk
moest worden verwijderd, kon
de man die dit zou doen de
houten, met lood beklede toren
heen en weer bewegen. Zó los
stond hij. De steunpunten ble
ken te zijn vergaan. En toch
heeft de toren de stormen ge
trotseerd.
Velen zullen zich herinneren
dat onder de kruisingtoren
vroeger enkele grote wijzer
platen hebben gezeten. Zij
stonden in verbinding met een
wijzerplaat in het midden van
het kruisingsgewelf aan de
binnenkant. De wijzerplaten
worden niet opnieuw aanae-
braoht. Men heeft in het ver
leden van dit uurwerk maar
weinig nut gehad. Toen het
klaar was, ging de tijd achter
in plaats van vooruit. De ma
ker kon dan ook fluiten naar
zijn geld. Later werd de con
structiefout hersteld maar bij
harde wind begon de klok toch
weer terug te lopen. Men heeft
het uurwerk toen maar vast
gezet.
Muren en gewelven van de
Hooglandse kerk worden wit ge
pleisterd. Voor de houten gewel
ven van koor en dwarsschip is
ook met de kleur blauw geëxpe
rimenteerd maar wit is ten
slotte gekozen omdat dit witte
gewelf de indruk geeft een ste
nen stergewelf te zijn, waarmee
de Hooglandse kerk, als ze vol
gens de plannen was afgebouwd,
zou zijn overdekt. De foto laat
het zien: een prachtig resultaat
Foto Van der Horst
uitgevoerd. „De ui/t 1842 daterende hou
ten gewelven geven een illusie van de
oorspronkelijke ruimtewerking en zijn
als zodanig zeer te waarderen", aldus
de schrijver in het Kunstreisboek voor
Nederland 1960. Stenen stergewelven
zouden ook wit zijn gepleisterd.
De restauratie van het koor betreft
1 nog de ramen en de muren van de
omgang. Het koor zal dan ook het eerst
klaar komen. Da-t is ook nodig in ver
band met de toekomstige verplaaitsimg
an de kerkdiensten van het lengte-
schip maar het koor als het eerste in
restauratie komt. Het koor zal dan met
een schot worden afgescheiden.
De muren in de zuidarm van het
lange dwarsschip (zijde Nieuwstraat-
Middelweg) zijn geheel gerestaureerd,
alsmede een groot deel van het muur
werk in de noordarm (zijde Hoogland
se Kerkgracht). Ze zijn echter nog niet
gepleisterd, omdat ze eerst moeten
drogen. De ramen in het gedeelte
de kerk zijn vrijwel alle vernieuwd,
waarbij de iizeren staven, die door
roest en uitzetting de stenen stijlen en
traceringen op vele plaatsen hadden
doen afbrokkelen, werden vervangen.
Diensten in koor
TV/ANN EER de kerkdiensten naar het
koor worden verplaatst, is nog
niet met zekerheid te zeggen. Het be
stek voor het vervolg van de restaura
tie zal verschillende mogelijkheden be
vatten en daaruit wordt een keuze ge
De inrichting van het koor zal onge
twijfeld heel anders worden dan
Prof. Plate was op
Drakensteyn
LAGE VUURSCHE Prof. Plate,
die de bevalling van prinses Beatrix
zal leiden, is vanooht enkort vóór
twaalf uur op kasteel Drakensteyn
aangekomen. Omtrent de aard van dit
bezoek konden van de zijde van de
Rijksvoorlichtingsdienst geen medede
lingen worden gedaan. Kort vóór half
een heeft de hoogleraar „Draken
steyn" weer verlaten en is naar
Utrecht teruggekeerd.
Bromfiets in brand
LEIDEN Bij cc politie is zater
dag aangifte gedaan, dat een brom
fiets, die voor het perceel Pieterskerk
gracht 2 stond, door onbekende jon
gens n brand was gestoken. De brand
weer heeft het vuur geblust. Bij het
blussingswerk werci een spiegelruit
vernield. De waarde van de brom
fiets was f 500.
Burgerlijke stand van
Valkenburg
VALKENBURG Geboren: Johanna
l P dv J F Spiering.
Gehuwd: L Hogewoning en M C te
het schip nu. Het meeste meubilair
heeft geen historische betekenis. Al
leen de preekstoel, het doophek, de
banken tegen de muren van de zijbeu
ken en het orgel dateren uit de zeven
tiende eeuw. In de regel worden der
gelijke kerken na restauratie met stoe
len uitgerust.
De excursie (met dia vertoning) on
der leiding van architect Van der Ster-
heeft ons ervan overtuigd, dat het
i deze restauratie bestede geld een
zinvolle bestemming heeft. Een scha
duwzijde is dat de veranderingen in
Leiden de huidige bestemming van de
kerk discutabel hebben gemaakt.
De kerkvoogdij heeft juist meege
deeld, dat de diensten in de Hoogland
se kerk in mei zullen worden hervat.
In de wintermaanden is de kerk ge
sloten.
Man (75)aangereden
LEIDEN Een 75-jarige voetgan
ger uit Leiden is zaterdagmiddag om
kwart voor zes op de Haarlemmer
straat aangereden door een auto. Hij
liep links op het trottoir en ging de rij
baan op, omdat er tegemoetkomende
voetgangers waren. De EHD bracht
hem met een gebroken linkeronder
been naar een ziekenhuis toe.
T.V. GESTOLEK
LEIDEN In de nacht van zaterdag
op zondag is uit de conversatiezaal
van de studentenflat aan de Klik-
spaanweg een t.v.-toestel ontvreemd.
Het afgelopen weekeinde is ingebro
ken in de school aan de Stadhouders
laan. Vermist wordt een bedrag van
f 40.
Bromfietser gaf geen voorrang
LEIDEN Op dc kruising Willem
de Zwijgerlaan-Bealnxstraat verleen
de een 15-jarige bromfietser uit Lei
den zaterdagavond omstreeks 7 uur
geen voorrang aan een auto. De jongen
kreeg een hoofdwond en een hersen
schudding. Hy is opgenomen in een
ziekenhuis.
Leidato-feest in
Gehoorzaal
LEIDEN Zaterdagavond hielden
bestuur, standhouders, medewerkers
en genodigden van de dit jaar gehou
den Leidato een slotfeest in de Stads
gehoorzaal. Voorzitter J. Wolfslag kon
onder anderen de wethouders P. S.
Harmsen en C. J. Piena welkom heten.
Secretaris J. van Zijp maakte later de
uitslag van de Leidatokrantprijsvrag
bekend. Hij overhandigde de winnaar
de heer J. Bij, een reischèque.
Met als presentatrice de zangeres
Annie de Reuver werd de avond ge
vuld met een gevarieerd programma,
waaraan meewerkten het kwartet Ge
rard Engelsma. de muzikale clown
Handy Fool met zijn assistente Trudy
Dilé, de Boerenkapel en het beator-
kest The World Slendors.
Opheffing school
Da Costastraat
LEIDEN Nadat de raad begin dit
jaar heeft besloten niet de instand
houding van de openbare lagere school
aan de Da Costastraat te vorderen en
G.S. dit besluit inmiddels hebben
goedgekeurd, stellen B. en W. de raad
nu voor te besluiten deze school met
ingang van 1 augustus op te heffen en
zodoende het aantal openbare scho
len in Leiden met één te verminde-
Burgemeester Leiden
benoemd tot
erevoorzitter van
bond voor sjxistici
GRONINGEN Mr. G. C. van
der Willigen, burgemeester van Lei
den, heeft zaterdagmiddag op de al
gemene vergadering van de Bond ter
bevordering van de belangen van
Spastici na tien jaar lang voorzitter
te zijn geweest, afscheid genomen
Uit dank voor deze toen jaar voor
zitterschap werd hij benoemd tot
ere-voorzitter van de bond. De meis
jes Mirjam en Karen Bootsma boden
voorzitter Van der Willigen namens
de leden een cadeau aan. Evert Jan
Hulberdink gaf mevrouw Van der
Willigen bloemen.
