Zending
Onding!
Kerkedag krijgt het
zwaar te verduren
Bijna nog niets gedaan
voor echte eenheid
Romeins orgel
doet het nog
GEESTELIJK
LEVEN
Belijdenisbeweging wint aan gezag
Dr. Visser t Hooft constateert:
ZATERDAG 11 FEBRUARI 196?
(Van onze kerkredactie)
^OT NU TOE vroeg de pers zich in de maanden voor een Duitse kerkedag af:
Wat gaan ze doen? Hoe wordt het thema uitgewerkt en door wie? Welke ac
tuele problemen komen aan dc orde? Voor het eerst klinkt nu een totaal andere
vraag: Wat gaat de belijdenisbeweging „Kein Anderes Evangelium" doen? Houdl
zij zich afzijdig? Zal zij de gemeenteleden aanraden eind juni niet naar Han
nover op te trekken? Zal ze een anti-kerkedag organiseren? De nieuwe vragen be
wijzen dat de theologische situatie in Duitsland zich de laatste maanden ingrijpend
gewijzigd heeft.
Jarenlang was het ongeschre
ven motto van de kerkedag: Elck
wat wils, maar allen tezamen. In
de loop der jaren groeide dit vijf
daagse congres uit tot een „kerke
lijk warenhuis", waar ieder
moest vinden wat hij zocht
Maar in Dortmund en Keulen
werd een ander recept gezocht
De organisatoren grepen naar
een hoger ideaal. De kerkedag
moest niet slechts ieder geven
wat hij zocht, maar ook de gelovi
gen vooruit zijn in bezinning op
actuele problemen. Hij moest te
vens geven wat ieder in de toe
komst nodig zou hebben.
Naar binnen veranderde er
niet zoveel. Hooguit werden de
toonbanken van het kerkelijk wa
renhuis wat anders gerangschikt,
maar de overvloed van keus
bleef. Maar naar buiten kreeg de
kerkedag wel een ander gezicht.
De etalage van dit warenhuis
werd ingrijpend gemoderniseerd.
De ideeën van morgen kregen
hun plaats in de lichtbron van
de publiciteit.
Prikkelen
Sprekers werden aangetrokken
waarvan verwacht kon worden
dat zij hun gehoor zouden prikke
len. Meer aandacht werd gege
ven aan de mogelijkheden van
discussiegroepen. Gehoopt werd
dat uit de botsing van meningen
nieuwe positieve gedachten gebo
ren zouden worden. De botsing is
harder aangekomen dan ver
wacht werd. Het is geen botsing
van meningen geworden, maar
tussen de kerkedag zelf en een
groeiende groep ongeruste gelovi
gen, die er niet van overtuigd
zijn, dat iedere nieuwe vraag be
ter was dan ieder oud antwoord.
De organisatoren wisten wel
dat bepaalde gemeenteleden niet
erg gelukkig waren met de theo
logische ontwikkeling. Maar zij
legden de losse protesten naast
zich neer als van weinig belang.
Zij begrepen niet dat Rudolf
Bultmann met zijn „Entmvtho'o-
gisierung", bisschop Robinson
met zijn verzet tegen een „verou
derd Godsbeeld" en Dorothee
Sölle met haar „God is dood-theo-
logie" de orthodoxe gelovigen zo
geschokt hadden, dat uit de onge
rustheid een verzetsbeweging ge
boren zou worden.
Verxet
Dat verzet begon klein. Onder
leiding van de zojuist overleden
dr. Paul Tegtmeyer en dr. Hel
mut Frey kwam een groep oude
re predikanten in Bethel bij Bie
lefeld bijeen om zich te bezinnen
op de theologische situatie. De
Geen oplossing
Kerkedag en Belijdenisbe
weging zijn de laatste weken
geen stap dichter tot elkaar
gekomen. De leiders van
„Geen Ander Evangelie blij
ven eisen dat Ernst Kase-
mann, Heinz Zahrnt en nog
een theoloog geschrapt wor
den van het programma. De
leiding van de kerkedag wei
gert.
Vorige week ondernamen
de kerkedag-organisatoren
een nieuwe poging om uit de
impasse te komen. De belijde
nisbeweging ontving een uit
nodiging om zelf aan de kerke
dag mee te doen. Er zou op
het brede podium van de ker
kedag van Hannover ook
plaats zijn voor deze bewe
ging. Daarmede zou het ideaal
van de kerkedag, gered zijn.
Maar enkele dagen geleden
liet de confessionele bewe
ging weten daar niet op in te
gaan. Het bestuur had rug
gespraak gehouden met de lei
ders van plaatselijke belijde
nis-groepen en ontdekt dat
het gesteund wordt in zijn
verzet tegen sprekers die in
hun geschriften de evange
lische Waarheid hebben 'aange
tast.
Opnieuw schreef de Belijde
nisbeweging in geen enkel op
zicht te willen meewerken
aan de kerkedag van Hanno
ver. Zij zal de mensen ook
niet aanraden er heen te
gaan. Wel is de Belijdenisbe
weging bereid het gesprek
met het kerkedag presidium
voort te zetten.
Bethel-kreis kwam ai spoedig tot
inzicht dat meer moest gebeuren,
dan met elkaar praten. Zij wil
den een dam opwerpen tegen de
nieuwe theologie, of beter ge
zegd, de aanval op Gods Woord
afslaan.
Uit de Bethel-kreis werd de bc-
lijdenisbeweging „Geen ander
Evangelie" geboren, die zich
presenteerde in een massale sa
menkomst in Dortmund die
20.000 mensen trok. De eerste re
actie van theologen was dat ze
hier te maken kregen met ge
meenteleden die eenvoudig niet
goed op de hoogte waren. Maar
langzaam maar zeker begint het
besef door te breken dat dit wel
eens een orthodox reveil kan be
tekenen.
Het beslist niet kerkelijke blad
„Der Spiegel", dat altijd een fij
ne neus heeft voor nieuwe
machtsverhoudingen maakte vori
ge week een ommezwaai. Nog
niet zo lang geleden publiceerde
het een ironisch vraaggesprek
met de voorzitter van de Evange
lische Alliantie, dr. Gerhard
Bergmann, die ten tonele ge
voerd werd als een soort „löatste
der Mohikanen".
Maar toen het blad vorige
week omkeek naar een geschikte
recensent voor het boek van
Heinz Zahrnt, Die Sache mit
Gott", koos het prof. dr. Walter
Künneth. Zahrnt beschrijft in
zijn boek de huidige theologische
situatie vanuit een moderne ge
zichtshoek. Künneth is een van
de theologen achter de belijde
nisbeweging die Zahrnt (met
Kasemann en nog een spreker)
geschrapt tuil zien van het kerke-
dagprogramma.
En wat nog meer opviel was
de inhoud van een begeleidend
kader. Daarin werden de kerke
dag en de belijdenisbeweging als
twee gelijknamige grootheden te
genover elkaar gesteld. Het is de
vraag of de belijdenisbeweging
daarmee zo gelukkig was, want
het geeft haar het aureool van
een tegen-kerkedag, maar de ker
kedag zal er allerminst gelukkig
mee zijn geweest. Hoe het zij,
Der Spiegel begint de belijde
nisbeweging serieus te nemen.
En dat deed vorige week ook
het blad „Christ und Welt" dat
zeker geen naam gemaakt heeft
door de verdediging van een fun
damentalistische visie op de bij
bel. Het blad waarschuwt tegen
de misvatting dat de heden
daagse moderne theologie alleen
maar de strijd te voeren heeft
tegen een traditionele vroomheid
in de plaatselijke gemeenten, die
van geen vernieuwing wil weten.
niet als een dichter voort in Zijn
werk. In Zijn Woord en sacra
ment is Hij persoonlijk als de
Levende aanwezig. Hij stelt ons
in staat om werkelijk te bidden.
De dag komt, waarop Hij Zijn
heerlijkheid onthult en Hij ons
delen laat in Zijn leven. Dat gelo
ven en belijden wij in leven en
sterven."
Op de achtergrond van deze
verklaring kan de kerkedag van
Hannover niet weggedacht wor
den. Want voorzitter bisschop
Hanns Lilje is tegelijkertijd de
gastheer van de kerkedag, die
eindelijk terugkeert naar zijn ge
boortegrond.
In de laatste alinea wordt dan
ook geprobeerd om olie op de gol
ven van theologische verontwaar
diging te gieten: „Wij waarschu
wen tegen een verkeerd en al te
snel veroordelen van elkaar en
vragen tegelijkertijd nadrukke
lijk de Waarheid van het Evange
lie niet te vervalsen en te verkor
ten... Echte theologie bewijst zich
zelf doordat zij ons helpt om
trouwer te bidden, moediger te
belijden en gehoorzamer lief te
hebben."
Stigma
Weer, in die slotzin, ontdek
ken we, dat de bisschoppen de
vinger waarschuwend naar twee
kanten opheffen De orthodoxie
moet niet te snel veroordelen en
de moderne theologie moet het
Evangelie niet in zijn kern aan
tasten. Dit is een bisschoppelijke
poging om te voorkomen dat
door felle orthodoxe aanvallen
de kerkedag het stigma van de
moderne theologie krijgt, en tege
lijkertijd om de deur naar de be
lijdenisbeweging open te houden
De kerkedag heeft in de jaren
van zijn bestaan veel stormen
moeten trotseren, maar dit is wei
de zwaarste. Tegelijkertijd is
hem een geheel nieuwe taak op
gedragen. Als geen kerkelijke
instantie in Duitsland is de kerke
dag nu geroepen om te proberen
frontvorming aan twee kanten te
voorkomen. Want als het conflict
tussen de moderne en de ortho
doxe theologie uitgroeit tot een
theologische loopgravenoorlog
ligt de kerkedag midden in het
schootsveld.
8*—teWï-'
Uitdagend thema
(Van onze kerkredactie)
„Zending? Onding!" Dat is het uitdagende thema,
waarmee studenten gelokt worden naar het Zendingshuis
te Oestgeest voor een conferentie, die daar van 31 maart
tot 2 april (in de week na Pasen dus) gehouden wordt.
Het is een feit, dat zending onder studenten nu niet be
paald in is. Waar haal je de pretenties vandaan, om naar
andere volken te gaan, om daar zending te bedrijven?
Ontwikkelingshulp, ontwikkelingssamenwerking is veel
bescheidener, getuigt ook van een groter gevoel voor rea
liteit. En blokkeert zending niet het gesprek, de ontmoe
ting, de dialoog (wat dat dan ook wezen mag)
;V' .V - :r
V ,T.
v:.
-■
•>-> - v r L» •- h r -j
i rT- S
k; -3v v
De slotsumenkomst van de kerkedag in Fratikjurt was de grootste
die ooit is gehouden. Sindsdien moesten de Ooslduitse bezoekers
verstek laten gaan. Zullen nu ook vele orthodoxe christenen
wegblijven?
Zo redeneren veel studenten,
juist ook christen-studenten. En
daartegen vecht nu al jaren de
Nederlandse Studenten Zen
dingscommissie (NSZC).
„Veel kritiek op de zending
komt voort uit een verouderd
beeld van de zending", vertelt
NSZC-praeses Arie van Buuren
uit Lelden ons. De NSZC pro
beert in de studentenwereld een
nieuwe image van de zen-
dingstheologie en de zendingswer
kelijkheid te scheppen.
Maar er is ook werkelijk funda
mentele kritiek, die te maken
heeft met persoonlijke geloofscri
sis. een zoeken naar identiteit, de
nieuwe oriëntatie inzake de secu
larisatie en de verhouding
kerk-wreld, kritiek, die samen
hangt met de moderne theologie
ook. Daarover wil de NSZC ook
praten.
De studentenzendingscommissie
is te beschouwen als een soort
'erkgroep, waarin de verschillen
de protestants-christelijke stu
dentenverenigingen (zoals de
corpora van Kampen en de
VU, de WSVU, NCSV, de CSFR)
hun vertegenwoordigers aanwij-
Van Buuren erkent echter eer
lijk, dat het maar kleine groepjes
zijn in de verschillende verenigin
gen, die zich voor het werk van
de NSZC interesseren. Daar wil
deze commissie verandering in
brengen. Een van de middelen
daartoe is de aanstaande Paascon-
ferentie.
Engagement
„Wij hopen met Zending? On
ding! Juist die mensen te trek-
jongeren
BISSCHOP HANNS LILJE
Aan orthodoxe kant, zegt Hans
Sehomerus, vindt men niet
slechts een „meer of minder ge
voelsmatige, traditionele en on
duidelijke vroomheid" maar een
hele rij achtenswaardige theolo
gen en zeker niet alleen de „oude
jaargangen", maar in sterke ma
te de theologische jeugd."
Sehomerus gaat zelfs zo ver de
moderne theologie te vergelijken
met Arius en de belijdenisbewe
ging met Athanasius. die door de
oecumenische concilies van Nicea
en Chalcedon in het gelijk werd
gesteld.
Ook de Duitse hiërarchie volgt
de ontwikkeling niet langer zwij
gend. Onlangs waren de lutherse
bisschoppen onder voorzit
terschap van dr. Hanns Lilje in
Kranzbach, Oberbeleren. bijeen.
Zij stelden een zorgvuldig geredi
geerde verklaring op. die zich
heel wat scherper keerde tegen
de moderne theologie dan tegen
de belijdenisbeweeing
De laatste werd gewaar
schuwd: „Om der wille van
de Waarheid heef* de uitleg van
de bijbel het historisch-we-
tenschappelijk onderzoek nodig
Dat ontsluit steeds nieuwe diep
ten in de geschiedenis van Go'"
met de mensen."
Maar de moderne theologe
treeg te horen: ,Zij kan haar op
dracht alleen vervullen, als ze
'.ich haar grenzen bewust is... ie-
iere wetenschappelijke arbeid
;aat uit van vooronderstellin
-ren... maar omdat het getuigeni.'
van de bijbel slechts door het ge
'oof verstaan wordt, hebben wf
bij het theologisch-wetenschap-
gelijk onderzoek de leiding van
de Heilige Geest nodig. God, die
j.ns het verstand gegeven heeft
's groter dan alle menselijke
•erstand."
In de vierde alinea wordt de
noderne theologie nog scherper
oegesproken: „Wij christenen
•.ijn mede schuldig dat de naam
/an God een holle klank heeft
■ekregen. In de huidige verwar
ing richten we de blik op Jezus
'hristus. Hij is meer dan een bui
?ngewoon mens."
De alinea vervolgt: Hij „is
neer dan een voorbeeld van me
demenselijkheid; Hij geneest de
wereld en verzoent ons met God.
Door Zijn opstanding leeft Hij
DE oecumenische beweging is aan haar derde fase toe,
zegt de emeritus secretaris-generaal, dr. W. A. Visser
't Hooft. Er zullen na de periode van contact en na het
tijdperk van samenleving binnen de Wereldraad van Ker
ken nu oecumenische beslissingen genomen moeten wor
den. Maar hij is nuchter genoeg om ook te erkennen dat
een gevaarlijke situatie is aangebroken. Er is „nog niets,
of toch bijna niets gedaan" om tot werkelijke eenheid te
komen.
Dr. Visser 't Hooft schrijft dit
in een hoofdstuk van een zojuist
verschenen boek „Christendom
en Wereld", waaraan ook theolo
gen als Karl Rahner, E. Schille
beeckx en Daniel de Lange mee
werken. Het boek bundelt lezin
gen. die vorig jaar in Brussel ge
houden werden onder het thema
..de nieuwe mens in een veran
derende wereld".
We hebben het recht niet om
trots te zijn op wat in de oecume
nische beweging bereikt is
Thrijft hij: „Tot hier toe is geer
enkel van de grote problemen
die de kerken van elkaar gesche:
den houden, geregeld. Sommig'
confessionele standpunten wor
ien met meer kracht verdedig
-lan in de eerste tijden van d<
oecumenische beweging. Op he
;tuk van de intercommunie heb
ben wij nog niet veel vooruit
mg geboekt."
Standpunt
Dr. Visser 't Hooft constateert
.Dogmatisch gezien blijven onze
erken op haar standpunt staan.
En dit geldt voor de protestantse,
ie orthodoxe kerken, zowel als
voor het tweede Vaticaanse Con
cilie, dat op ondubbelzinnige wij
ze te kennen heeft gegeven dat
de beslissingen van 1870 betref
fende de onfeilbaarheid en de
universele jurisdictie van de
paus welke voor andere ker-
'cen onaanvaardbaar zijn al
hun betekenis' blijven behouden
„We zijn", schrijft hij, „in een
bemoedigende, zij het gevaar
lijke toestand beland. Allen wil
len wij oecumenisch zijn, allen
verlangen wij eenheid, maar het
is de vraag of wij er in zullen
slagen iets concreets uit te wer
ken."
een tweevoudige roeping in de
wereld te hebben, als dienaar
en als schildwacht, die in de
naam van God waarschuwin
gen aan het volk geeft.
I Voor een oecumenische bewe
ging, die de kerken niet ernstig
neemt, is er geen toekomst. Dr.
Visser 't Hooft wil de laatste
zijn om de „spontane niet-
kerkelijke oecumenische bewe
ging" te kritiseren, maar hij ge
looft niet in een oecumenische
secte.
Offers
Voor de oecumenische bewe-
ting is een moeilijk moment aan
gebroken. meent hij. Nu zullen
er offers gebracht moeten wor
den.
„Tijdens de jongste jaren heb
ben wij kunnen constateren, dat
in dergelijke omstandigheden al
lerlei soorten niet-theologische
factoren gaan meespelen om te
verhinderen dat de eenheid tot
stand komt. Om al die tegenstan
den te kunnen overwinnen moet
de duidelijke en diepe overtui
ging aanwezig zijn dat de een
heid Gods wil is en dat die een
heid concreet, tastbaar en zicht
baar moet zijn."
Vele kerken zien dat in en heb
ben deze langdurige en delicate
taak aangepakt, constateert dr.
Visser 't Hooft nog. Zij willen de
eenheid nastreven, maar het Eu
ropese continent blijkt het minst
actief.
Christendom en Wereld, door prof.
dr. Karl Rahner, prof. dr. E. Schil-
lebeeckx, mgr J. G. M. Wllle-
brands. dr. W. A. Visser 't Hooft,
drs. Daniel de Lange, dr. C. Trim
bos en dr. W. H. Schuyt. Uitgave
J. J. Romen en Zonen. Prijs ƒ7,90,
168 pagina's.
(Va
kerkredactie)
welke die naam waardig is,
moet een beweging zijn, die ge
richt is op concentratie, op te
rugkeer tot de bron, juist ge
zegd, naar het centrum, de ge
kruisigde Christus.
Wij kunnen slechts zuster
lijke en vertrouwensvolle be
trekkingen tot stand brengen
tussen kerken die bij hun
werk en in hun verhouding tot
andere kerken uitsluitend van
geestelijke middelen feebruik
maken in plaats van politieke
en gewelddadige, zoals vaak in
het verleden.
Elke oecumenische beweging De kerken moeten beseffen
BOEDAPEST Ar
cheologen, bezig met de
opgraving van Aquincum.
een stad der Romeinen in
Hongarije, hebben in de
kelder van een huis een
orgel gevonden, dat nog
bespeelbaar bleek te zijn
Alles wat van hout was
aan het instrument, was
in de loop der eeuwen na
tuurlijk vergaan, maar de
bronzen gedeelten waren
zo goed bewaard geble
ven, dat reconstructie mo
gelijk bleek. Zelfs is men
er in geslaagd een pro
gramma op de plaat op te
nemen met behulp van dit
orgel en een nagemaakt
exemplaar.
Men kon vaststellen, dat
het orgel oorspronkelijk
door waterkracht gedre
ven moet zijn geweest,
maar later met een blaas-
werk werd uitgerust.
Een bronzen plaat, bij
het orgel gevonden, ver
meldt, dat de prefect van
Aquincum, Gaius Julius
Viatorinus, het instrument
in het jaar 228 heeft over
handigd aan het huis van
het gilde der brandweer
lieden.
ken, die zendingskritisch zijn".
De NSZC gaat het niet alleen
maar om het „doordenken van 1
de vragen rondom zending en
ontwikkelingshulp, maar ook
waar mogelijk om persoonlijk
engagement". Deze nog al zwaar
wichtige woorden lezen we in
een propagandabrief van de com
missie.
Dat ze dat waar probeert te
maken, blijkt het duidelijkst uit'
het Studenten Buitenland Re-
gister. SBR is in Nederlandse zen-i
dingskringen een begrip gewor-|
den in de paar jaar, dat het
bestaat.
In het SBR kan worden in
geschreven iedere student, die se
rieuze belangstelling heeft in de
zending en de problematiek van;
de ontwikkelingslanden. Het zijn!
degenen, die (al is het nog maar
vaag) bereid zijn, zich daadwer
kelijk missionair of in „overzee-
dienst" in te zetten na afsluiting
van hun studie.
Zendings- en oecumenische
instanties hebben zodoende een
goed inzicht in het verwacht aan
bod wor een bepaald gebied of
een bepaald beroep. De ingeschre-|
venen op hun beurt kunnen profi
teren van conferenties, studie-'
kringen, bepaalde tijdschriften..
Zo werkt de NSZC als een be
middelingsinstantie tussen de Ne
derlandse Zendingsraad, Kerk i
Overzee, Oegstgeest en Baarn
enerzijds en de studentenwereld
anderzijds.
Mappen
Bepaald befaamd in brede
kring zijn dc studiemappen, die
de NSZC heeft uitgegeven, zoals
over Latijns-Amerika, het Mid
den-Oosten. Indonesië, Afrika.
Een nieuwe map. vol studie- en
documentatiemateriaal over
West-Pakistan staat op stapel.
Maar Van Buuren ziet het
werk van de studentenzendings
commissie primair liggen in de
studentenwereld zelf. Hij vertelt
hoe de r.k. zusterorganisatie AL
MA het afgelopen jaar ter ziele
Is gegaan.
Het werk van ALMA wordt
voortgezet door een studiecom
missie van de Unie van katholie
ke studenten voor ontwikkelings
samenwerking, maar bij deze om
zetting is de „M" van ALMA
(voor „missie") radicaal
geschrapt
Dat de „Z" van de NSZC voor
lopig in de christelijke studenten
verenigingen blijft bestaan, daar
voor staan Arie van Buuren en
zijn actieve medebestuursleden
borg.
Niet precies
„En wat hebben jullie vandaag
op zondagsschool geleerd," vroeg
moeder aan Jan (11 jaar).
„Nou, het ging over generaal
Mozes, die zijn troepen uit Egyp
te evacueerde. Het Egyptische le
ger zat hem achterna en sloot
hem in bij de Rode Zee. Maar hij
riep de genie op en zij sloegen
een pontonbrug. Toen hij al zijn
troepen erover had, keek hij om
en zag, dat de Egyptische tanks
ook de brug op gingen. Dus liet
hij zijn vliegtuigen laag over de
brug vliegen en ze bombardeer
den de Egyptenaren in gruzele
menten."
„Niet precies," gaf Jantje toe,
„maar als ik u zou vertellen, wat
ze mij verteld heeft, zou u er
geen woord van geloven!"
