PAREL
ONDER
STEDEN'
die de
tuinman
wilde
trouwen
A
ZATERDAG 4 FEBRUARI 1967
t
Blaeus Stedenatlas
(Van een onzer redacteuren)
PkP dezelfde dag waarop de vrede tussen de koning
van Spanje en de Verenigde Nederlanden in alle
Nederlandse gewesten werd afgekondigd, kwam in de
drukkerij van dr. Joan Blaeu, de Amsterdamse carto
graaf en drukker-uitgever de Latijnse uitgave van
zijn Nederlandse Stedenatlas van de persen.
Twee hoogtepunten uit het jaar 1648 enerzijds
„de Vrede, die men geloofde dat in eeuwige balling
schap van hier verstooten was, tegen yders hoop en
verwachting, soo geluckigh weder ingevoert, en op
vaste zuilen gestelt", anderzijds die twee fraaie
stedenboeken, die naar de Blaeu-kenner mr. B. van
't Hoff zegt „de kroon spannen onder de reeks steden-
boeken van de vroegste tijd af tot in onze tijd toe".
Joan Blaeu (1596sl673) was
een vooraanstaand Amsterdam
mer. Hij had rechten in Leiden
gestudeerd, daarna enige jaren
doorgebracht in Italië en vervol
gens was hij eigenaar geworden
van het bedrijf, dat zijn vader
Willem Jansz. in het begin van
de zeventiende eeuw had gesticht.
Onder zijn leiding vooral groei
de dat bedrijf uit tot het grootste
van Europa. Als uitgever speelde
Joan Blaeu niet alleen nationaal
maar ook internationaal een rol.
Zijn roem was zelfs doorgedron
gen tot in Rome. Hij drukte mis
salen, katholieke devotieboeken,
katholieke geschriften, die echter
meestal met de namen van
Keulse uitgevers in de handel
werden gebracht, dit laatste om
dat er bij werken met kerke
lijke approbatie geen ketterse
drukker-uitgever genoemd
mocht worden.
Maar bovenal kregen de
Blaeus bekendheid door hun on
overtroffen atlassen en fraaie los
uitgegeven kaarten.
Vader
Blaeu is niet de eerste geweest,
die een stedenatlas het licht deed
zien. De vader van de Neder
landse cartografen is Jacob van
Deventer, die tussen 1555 en 1572
simile-herdruk in zes
'crschenen: Toonneel
der steden van de Vercenighde
Nederlanden mei hare beschrij
vingen, door dr. Joan Blaeu (uit
gave Elsevier, Amsterdam, blz.
208, ƒ395,—
De nitgever had de beschikking
over een bijzonder fraai inge
kleurd origineel exemplaar, en
mede door de moderne repro-
duktietechniek heeft liij aan het
vakmanschap, dat aan de oor
spronkelijke uitgave ten grondslag
ligt, volledig recht kunnen doen
Het herdrukte gedeelte van
Blaeus tweedelig meesterwerk om
vat de steden van Holland, West-
Vriesland en Utrecht Van de 208
bladzijden zijn er 124 bedrukt met
44 kaarten op ware grootte, waar
van vele over twee bladzijden, en
met acht gravures van kastelen.
Binnen- en Bnitenhof, een strand-
Aan de nitgave ia toegevoegd
Beroemd
werk
herdrukt
een toelichting op de atlas, tot
stand gekomen onder redactie van
mr. B. van 't Hoff, die tevens een
historische inleiding schreef. Aan
deze inleiding is nevenstaand
verhaal ontleend.
Vermeld zij nog, dat alle kaar
ten en prenten los verkrijgbaar
zijn bij de boek- en prenthandel.
abcdefgh
van 300 steden kaarten maakte.
De kaarten van Van Deventer
zijn vervaardigd in verticale pro
jectie alle op het Noorden geo
riënteerd en op onderling ge
lijke schaal. Blaeu daarentegen
tekende steden in vogelvlucht
met huizen in opstand en met
steeds wisselende oriëntatie in
schaal.
Maar Blaeu is Van Deventer
verreweg de meerdere in het ge
ven van een mooie uitvoering en
een uitgebreide beschrijvende
tekst met een toelichting over de
geschiedenis en het bestuur van
de stad. Zijn stedenatlas is een
lust voor het oog. Wie haar ter
hand neemt, zo betoogt Van 't
Hoff, moet wel onder de indruk
komen van de prachtige Hol
landse steden en dorpen in de
bloeitijd van de republiek.
Stoot
Het idee tot het uitgeven van
zijn Stedenatlas kreeg Joan
Blaeu door de Flandria Illustra-
ta, een typografisch werk over
Vlaanderen van de kanunnik. An-
toon Sanderus.
Er kwam nog iets bij. De tijd
was ook rijp voor een nieuwe
atlas over de Noordelijke Neder
landen. Als gevolg van de oorlog
kwam er een scheiding tussen
noord en zuid. De steden in het
Noorden gingen zich krachtig ont
wikkelen en het stadspatroon ver
anderde. Ook buiten de wallen
kwamen woonkernen.
Ten slotte: Nederland stond in
die tijd in het brandpunt van de
belangstelling van de gehele we
reld. Een nieuwe atlas zou dus
zeker aftrek vinden.
Blaeu ging te werk, zoals alle
cartografen uit zijn tijd en daar
voor werkten. Hij zegt, dat hij,
wat hij in zijn atlas toont, heeft
kunnen krijgen door bemiddeling
van vrienden aan wie hij ver
zocht hem alles te verstrekken
wat tot eer en sieraad van hun
stad zou kunnen dienen.
Afdrukken
Daarnaast bediende hij zich van
afdrukken van koperplaten, die
al eerder waren gebruikt, en van
mededelingen van stadsbestuur
ders verkregen.
Joan Blaeu heeft, afgezien van
de stedenboeken van Italië, geen
andere stedenboeken gemaakt.
En dat kan men betreuren. Hij
had nog wel plannen, doch tot
'n uitvoering daarvan is het nooit
gekomen. Maar met die ene
uitgave heeft hij grote faam ver
worven. De fraaie gravures, de
mooie letters, de rijke maar toch
ingetogen versiering met wapens,
opdrachten en andere teksten in
mooie vignetten maakten de kaar
ten tot een lust voor het oog, en
het was toch maar alleen Blaeu
die in staat was zo'n prachtig
Toonneel van de Nederlandse ste
den te geven.
Ach, op een enkele kaartje zijn
wel aanmerkingen te maken. Die
van Dordt heeft veel foutjes en
onnauwkeurigheden, zoals is aan
getoond. En het kan als een be
zwaar worden gevoeld, dat de
kaarten verschillend zijn geo
riënteerd en op verschillende
schaal getekend zijn. Doch dat is
dan ook alles wat valt tegen te
werpen.
Brand
Joan Blaeu stierf in 1673. Een
jaar tevoren had hij de onder
gang van zijn prachtig bedrijf
meegemaakt. Op 28 februari 1672
werd het door brand verwoest.
De schade aan platen, ge
reedschappen en andere goede
ren van het pand werd geschat
op 355.000. een enorm bedrag
voor die tijd.
Wel ging niet de gehele inven
taris verloren, omdat zich nog
veel elders bevond. Maar de
drukkerij werd niet meer her
bouwd. Na Blaeus dood werden
tal van inventarisstukken ter vei
ling aangeboden
I X
A AW4 141
i 1 4.
1
'3
'-j:
aS fe: SiaS
-
abcdefgh
i Uit de partij: Kinnmark—Olivera
(Havanna 1966)
is i»
m in
A 41 i
i A3.
X
A W AAA
A I
a
g i 0
m «suae
w ■ay.wg
abcdefgh
r is zwart aan zet. Hoe zoudt i
Oplossingen
Hieronder volgen de oplossingen uit
onze rubriek van 21 januari Jl„ U
voorgezet onder de titel „Correspon-
(1) Meyer—Hausmann. Met 1.
Dxd4! was het bekeken. Wit kan de
dame niet nemen wegens mat dooi* d«
(2) Muir—Skotte. Wit won door 1.
Pböaxb5 2. Lxe7 Txe7 3. Txa8t DxaS
4. Dh8t met damewinst. Op 1. Tc8
komt 2. Lxe7: op 1. DfS volgt 2.
Dxf5 en Pe7 t met torenwinst: na 1.
TH volgt 2. Pc7t en Dh8t forceert het
(3) l
Dc2! (De pointe). Zwart i
de dubbele dreiging Txav
kan niet afgewend worden.
(4) EstrineTserlnglavda. V
met 1. g6! fxgS 2. Txg6! en z\
Df3!°Le6 4^eDef8rr0fa:n2en: Dd7
Txf8 4. gxf8t Kxf8 5. Dh6tenz.
PUZZEL VAN DE WEEK
Kruiswoord - puzzel
14 onbep voornaamw.; 16. bijrivier van de Tiber; i(. mum in i^nina;
18. onbekend; 20. rund; 21. motorschip (afk); 22. afkorting van cobalt;
23. olifantsoppasser; 26. soort van hond; 28. plaats in Frankrijk; 30.
stof die zich uit wonden afscheidt; 31. voorzetsel: 33. reiziger per
trein, inzonderh. op een vaartuig: 35. familielid; 36. jongensnaam; 38.
geheel de uwe 'afk. Lat); 39. ledger (afk); 40. term bij het schaak
spel; 41. reeks; 42. plaats in N.-Brab.; 43. spoedig: 44. sporeplant; 45.
oude lengtemaat; 46. bekende afkorting; 48. zwaardvis; 50. meisjes
naam; 51. langer leven: 55. welaan; 56. vervoermiddel; 57. genieting;
59 zes blaadjes postpapier; 62. insektenverterende plant uit Indië:
64 in het jaar onzes Heren (afk. Lat); 65. assistant engineer (afk);
66 soort café; 68. scheik. element (afk); 69. water in Friesland: 70.
deel van het gebit; 72. wijnsoort; 74. ongaarne* 76. plaats in Duits
land bij de Nederlandse grens; 77. schuier.
Vertikaal: 1. elke keer: 2. als 16 hor.; 3. na dato (afk); 4 plaats
in Limburg: 5. onbekende: 6. geit: 7. sociëteit (afk): 8. overblijfsel bij
verbranding; 9. gelogen kwaad; 10. meisjesnaam; 11. plaats in Zuid-
Frankrijk: 12. voegwoord: 15. godin van de dageraad; 19. voegwoord.
21. lengtemaat: 24. rijschool (afk); 25. herbergier: 26. schilderstuk
voorstellende een combinatie van levenloze voorwerpen; 27. trustee
(afk>* 29 staatsbedrijf (afk); 30. landbouwwerktuig: 32. bijb. figuur;
34 vrucht; 35. kleur: 37. verkeerd: 40. voor: 44. hoofdstad van het
sultanaat Oman; 45. plaats in België: 47. Europeanen: 49. slot; 51.
bergnimf: 52. pauselijke encycliek (afk>; 53. landbouwwerktuig: 54.
betreffende; 56. geheel de uwe (afk. Lat): 58. voorzetsel: 60. bijb. fi
guur: 61. waterkering: 63. plaats in Gelderland: 66. grap: 67. zeehond;
71. maanstand: 72. muzieknoot: 73. son ordre (afk); 75. jongensnaam.
OPLOSSING VAN DE
VORIGE PUZZEL
Horizontaal: 1. klei: 5. room;
9. horde; 14. Eerde; 16. smid; 18.
tere: 19. nopens; 21. ader: 22. gil;
23. in; 24. Edom; 26. An; 27. Peet;
29. Elias; 31. lens: 32. mos; 34. oer;
35. eelt; 37. kalis: 39. Rennes; 41.
ka; 42. els; 43. aal: 45. ees; 46. sla:
47. es: 48. altoos; 50. Tamar; 52.
gnoe: 53. ets; 55. lip; 56. rein; 57.
trots: 60. silo: 61. ar; 62. raak; 64.
se; 65. one: 66. Maas: 68. marine:
70. eden: 72. inkt: 74. Roden: 75.
Kenia: 76. tien: 77. mals
Vertikaal: 1. Kenia; 2. Leon: 3.
Erp: 4. idee: 6. os; 7. oma: 8. mi-
das: 10. Ot; 11. regent; 12. dries;
13. eelt: 15. ende; 17. den: 20.
solo: 25. Mierlo; 27. pels: 28. pols:
30. are: 31 leest: 32. mals; 33. si:
35. ene; 36. daar; 37. keel; 38. sa
lon; 40. nestor; 41. klap; 44. Ate:
46. smid: 48. Anio: 49. oer; 51. al;
52. Geleen; 54. stam; 56. rinde:
57. trant: 58. Saar; 59. Leens; 60.
soek: 61. aai: 63. krom: 64. snel;
67. ski: 69. Ida: 71. Ni; 73. te.
INZENDINGEN
Inzendingen worden voor don
derdag a s. op ons bureau ver
wacht. Oplossingen mogen uit
sluitend op een briefkaart wor
den geschreven. In de linker
bovenhoek vermelden: .Puzzel-
oplossing". Er zijn drie prijzen:
een van 5.— en twee van 2,50.
Ml
E koning zuchtte verdrietig, toen
hij aan z'n oudste dochter dacht.
Het werd tijd dat ze zou gaan
trouwen, en al vele malen was er
een prins op het paleis geweest om haar te
vragen z'n vrouw te worden. Maar iedere
keer opnieuw schudde ze haar hoofd en zei;
„Het spijt me, ik wil U niet trouwen." Er
was er maar één, die ze wilde hebben als
echtgenoot en dat was Hannes. Hij was de
tuinman van het paleis en net zo oud als de
prinses.
tige uurtjes gehad, want
Hannes had haar veel verteld
over de bloemen en planten en
leerde haar een massa over de
dieren. Ze kenden elkaar al
vele jaren en ze hielden erg
veel van elkaar.
'TOEN de prinses haar va-
1 der vertelde, met wie ze wil
de trouwen, was de koning erg
geschrokken. Stel je voor. zijn
dochter, de prinses, die met een
gewone tuinman zou trouwen.
Hij verbood haar nog een
woord met hem te wisselen en
daar de prinses erg gehoorzaam
was, hield ze zich daaraan. Zo
kwam het dat de prinses, toen
't donker was. haar raam open
de en de tuinman floot. Hij
kwam onder haar balcon staan
en zag, dat zij een vel papier
naar beneden gooide. „Ik mag
niet meer met je paten en zal
je dus voortaan schrijven"
stond er op. Hannes schreef een
brief terug en zo ging 't al
sinds lange tijd.
F y
te.".;'
met echte parels en daarna
kreeg ze een kroon bezet met
flonkerende diamanten.
Ze kreeg massa's cadeaus, gou
den balschoentjes prachtige sie
raden, een renpaard, ja zelfs
een auto, maar steeds schudde
Het cadeau van Hannes zou al
les overtreffen. De prinses, die
haar maar al te graag als
vrouw wilden, wachtten onge
duldig af en toep ze allemaal
bijeen waren werd Hannes op
het paleis geroepen. Hij had
zijn beste oak aangetrokken.
pijt en er was geen papiertje of
afgevallen blaadje te vinden.
De koning dacht die Hannes is
toch maar een kunstenaar, ik
ben blij dat ik hem in dienst
heb Hij is een goede tuinman
en ik zou geen andere wensen.
r\E koning, die hiervan
niets afwisi dacht dat zijn
dochter de tuinman wel verge
ten was en toer zij jarig was,
gaf hij een groot feest. De pa
leistuin zag er keurig uit, over
al stonden bloemen en planten
in volle bloei en keurig waren
de kiezelparken aangeharkt
Het gras leek wel een groen ta-
Gelukkig dat mijn dochter hem
vergeten is. anders had ik hem
moeten ontslaan en waar vind
ik weer zo'n knappe tuinman
als hij?
"LIET feest was in volle gang.
Vele prinsen waren aanwe
zig en allen deden ze hun best
in de gunst te komen van de
prinses, die intussen alleen
maar dacht aan Hannes, die de
ze avond haar brief zou moeten
missen. Ze danste dan weeT
eens met deze dan weer mei
die prins, en de koning lachte
haar vriendelijk toe. Hij hoopte
een van deze prinsen als schoon
zoon te mogen begroeten. Maar
de prinses had voor geen van
hen een voorkeur.
*7E was vriendelijk en be-
'-J leefd en toer. het feest was
afgelopen, riep de koning haar
bij zich en vroeg „Wel kind, ik
hoop dat je vanavond je keus
gemaakt hebt en ik ben erg be
nieuwd te horen, welke prins je
als echtgenoot wenst".
"Geen enkele, vader".
„Je bedoelt toch niet Hannes,
de tuinman? Dat is onmogelijk,
hij bezit geel geld. goud of ju
welen, is niet geleerd en kan je
niets anders geven dan een arm
bestaan".
.Hij bezit meer dan u opnoemt,
vader, hij bezit mijn liefde en
weet meer van bloemen en plan
ten dan wie ook"
Maar kind, hii kan je geen pa
leis geven, geer mooie kleren
\^OOR de koning was uitge-
sproken, viel de prinses
hem in de rede: „Vader, ik
trouw liever eer arme man,
waarvan ik houd dan een rijke
prins, die ik niet liefheb. Hij
zal mij 't mooiste kunnen geven
wat er op aarde bestaat"
TJIJ schrok wel even, toen
hij zoveel prinsen bijeen
zag, maar toen hij merkte dat
de koning hem vriendelijk toe
knikte, vatte hij moed en sprak:
„Lieve prinses ik kan u geen
goud of juwelen geven, geen
kostbare geschenken als auto's
of renpaarden want ik ben
maar een eenvoudig man. Toch
bied ik u iets dat meer waard
is dan alles wat u gekregen
heeft".
pinkte een traan weg en sprak:
„Mijn dochtei had gelijk, hij
gaf haar 't mooiste geschenk, ik
geef jullie mijn toestemming
om te trouwer" Hannes sloot
de prinses in z'n armen en de
koning was blij. dat de keus
van zijn dochter de juiste was
gebleken.
T~)E prinsen slopen allemaal
beschaamd weg, omdat ze
dooi een gewone tuinman een
eenvoudig man zonder titels,
eretekens en geld waren versla
gen De bruiloft werd spoedig
daarna gevierd en er waren
geen prinsen aanweizg.
.Ik bied u mijn liefde" en hij
overhandigde haar een Drachti
ge geurende ruiker.
[AE prinsen bogen beschaamd
hun hoofd want geen van
hen was op dat idee gekomen.
„Als dat zo is, mag je hem trou- Allen hadden ze een kostbaar-
wen", sprak de koning na even heid gegeven, alleen Hannes
te hebben nagedacht had iets van zichzelf gegeven.
„Ik zal alle onnsen van t land De koning, die ontroero was
oproepen en mocht het ge- dooi de woorden van Hannes
schenk van Hannes mooier
zijn dan van één van hen, dan
zal ik je je zin geven en mag je.
hem trouwen"
De prinses was wat blij, toen
ze hoorde wat haar vader zei
en de volgende avond schreef
ze Hannes wal de koning ge
zegd had.
De koning nodigde al de vrien
den van de tuinman uit en nog
nooit was een trouwpartij van
een prinses '.o mooi en vooral
zo gezellig geweest Hannes ver
zorgt nog steeds de paleistui
nen niet omda' hij dat moet,
naar alleen maai omdat hij zo
van planten en bloemen houdt
en zijn vrouw de prinses, helpt
hem vaak mee in de tuin.
"VTA een paar dagen kwam
Prins Karei die haar een
prachtige gouden armband ten
geschenke gaf. Het volgende ca
deau was een ring, versierd
F)E koning heeft nooit spijt
gehad van de keus van zijn
dochter, want Hannes is nu zijn
trouwe steun, die de wensen
van het volk beter begrijpt dan
de koning ooit kon, want hij
was altijd in oaleizen opgevoed
en grootgebracht, terwijl Han
nes het leven zoals het werke
lijk was onder de mensen had
meegemaakt
