KunstLichtKunst
DE IDYL
IS
Kunst
Tibet
uit
y i'
TIJDSCHRIFTEN OVER
ANTIEK EN HISTORIE
CULTUREEL
VENSTER
ZATERDAG 15 OKTOBER 1905
Belevenis in
Eindhoven
Lezers me» een „technische knobbel" zullen waarschijnlijk zelden door ons
Cultureel Venster blikken naar hetgeen zich voordoet op velerlei terrein van
kunst en cultuur. Dit heeft niet weinig te maken met eigen geaardheid, zoals
bijvoorbeeld een leerling met aanleg voor wiskunde zich niet aangetrokken
voel» tot talen en omgekeerd de linguïst vaak overhoop blijkt te liggen met
cijferwerk. Dat kunst en techniek al lang niet meer mijlen van elkaar verwijderde
grootheden zijn, is zeker nog geen gemeengoed. Het samenspel, het ineen
vloeien, wordt nergens zo overtuigend bewezen als in Eindhoven. De belang
wekkende manifestatie „KunstLichtKunst", in het Van Abbemuseum opgezet ter
gelegenheid van het 75-jarig bestaan van Philips, zal, wellicht nog meer dan
voor de bewonderaars van moderne kunst, een dorado zijn voor degenen die
zich in studie, beroep of hobby bezighouden met electro-techniek en electronica.
Interessant is de expositie eveneens voor ideeënzoekers op het gebied van
reclame door middel van licht, voor theatermensen en binnenhuisarchitecten.
'ELEN menen, dat het schep- negiehall zijn lichtklavier en
a A diens landgenoot Baranoff-Ros-
kunet met kunst- siné gaf korte tijd ]ater in
kfht één van de jongste Moskou een visuele vertolking
•»an muziek te beleven met zijn
,optophone".
fctingsvormen is, echter al in
e oudheid probeerde de roem
latuurverschijnselen te benut'
HERLEVING
voor toepassingen na zona- A1J« ietf van de ™e«ste
r experimenten te zien in Eindho-
idergang. Gevelreclames en ven, opzet van de tentoonstelling
rtistieke versieringwlemenlcn ls ni« historisch ovenlcht
van probeersels te bieden, maar
neonbuizen hebben ook de lichtkunst van nu te tonen in
(ndere voorgangers dan de alle *acetten-
rieke vetpotjes, de carbid- Omstreeks 1950 herleefde de
kaarsverlichting «langstelling voor het licht als
belangrijkste middel om te ko-
i het romantisch toneel en men tot vormen van beeldende
potten Bengaals vnnr voor
jet openluchtspel. Reeds ecu- opnieuw op als gangmakers. Tho
mas Wilfred met zijn „Lumia"
kunst, gebaseerd op vorm,
Jaartelling werden Chinezen in kleur en beweging, Agam met
zijn in de architectuur opgeno-
i i i"i men l'chttableaux, John Healy,
|eord door het wonderbaarlijk N,no Calos en, in ons eigen land,
een fosforiaerend Llvinus van de Bundt, slaagden
erin, de lichtkunst tot ontwikke
ling te brengen en veelzijdiger te
maken.
Licht als uitdrukkingsmiddel
moderne kunst is al evenmin Licht en beweging hebben wij
recente vinding. Bronnen al op tal van exposities gezien
oorsprong waren de eerste maar nooit eerder heelt de Art
Arische toneelverlichting, de Lumia" ons zo bekoord als
primitieve kleurorgels en de dezer dagen in het Van Abbe-
In 1915 demonstreerde de museum. Zeker, ook nu zijn er
Russische componist Alexander de infantiele knutselarijtjes, de
fcriabine in de Newyorkse Car- flauwe grappen en de onvoldra
gen producten van navolgers en
gewild interessant doende nieuw
lichters van de koude grond.
Maar groter is het aantal
werkstukken dat wél verrassend
effect heeft en waarvan toepas
sing op velerlei gebied tot de mo
gelijkheden behoort of reeds een
feit i:
COMPONEREN
Wij hebben tot eigen verba
zing bijna verrukt geëxperi
menteerd met de „M"-machine
van de Duitser Hans Walter
Mtiller. Door de zes verschillende
geperforeerde beeldkaarten en
de zes kleurfilters te verschui
ven, zijn fantastisch mooie com-
Dosities te projecteren. Het
instrument, dat een onvoorstelba
re hoeveelheid variaties kan le
veren is niet alleen een willekeu
rige inspiratiebron voor een beel
dend kunstenaar, maar zou ook
een boelend element kunnen zijn
In dramatische producties.
Beweging in een lichtgrot ure tan de Spaanse
waarvoor de Tsjech Milan Dobes optische lenz,
licht
groep Equipo 57. Foto links boven: Der Gelbe
n pii negatieve spiegels gebruikte om breking er
ot stand te brengen.
Bekoorlijk van kleur, vorm en ^edt Brit John Healey in
dige verscheidenheid
beweging zijn de op natuurver- de prisma's en variabele reflee- de beschrijving van werkstukken
schijnselen lijkende taferelen, ties werkende Italiaanse groep cn ©nzo indrukken, is het u aan
- - -- -- Enne 65.
In hel Museum
Volkenkunde aan
de ft illcmskade te
Rotterdam is een in
exotische sfeer op
gezette tentoonstel
ling getvijd aan de
Boeddhistische kunst
in Tibet. De keuze
van het onderwerp
houdt verband met
de komende nationale actie ten bate van vluchtelingen uil het door
de Chinezen overrompelde gebied. In de grote expositiezaal is
gepoogd, de suggestie op te roepen van een Tibetaanse tempel met
als contrasten velerlei uitbeeldingen van schrikaanjagende en ver.
zoenende goden. De foto toont een imposante sculptuur, voorstellende
Bodhisattva Majüsri, die de doodsgod Yama bedwingt en tot het
Boeddhisme bekeert.
te raden, de tentoonstelling zelf
De Groupe de recherche d'art
voorschijn tovert. Dc Amerikaan (Parijs 1960) wil de ergaan en zo mogelijk
Frank Mallna „belicht de drang toeschouwer zowel object en sub. Instructieve, goed gedocumenleer-
naar ruimtevaart ^orroetge- jec, yan handellngen ,alen zlJn. d. catalogus aan te schaifcn. Wie
S'uS SVderbmken. met ge- beden van de Italiaanse T-groep serieuze bedoelingen, grap-
volg dat op een transparant zoeken het bij voorkeur in licht- J«s mokerachtige reclamestunt,
scherm constant-klimmende beel- onderbrekingen en vermenigvul- de rode gloeidraad van het
den ontstaan. diging van» spiegelbeelden, die de licht als bron van leven ontdekt.
Van pionier Nicolas Schöiler v- IS 5 B.ndh-
".t 4 W'f-
J. L' „FriCtU-
r- mJr
- a
v A' 1 v VV
trekt de Lux-II sterk de aan
dacht. Bewegende schijnwerpers
met rood- en blauwfilter. gericht
op een draaiende plastiek, ver
wekken in een weerspiegelend
en bijna twee meter hoog prisma
wonderlijke en voortdurend ver
anderende lichtschilderingen.
EFFECTEN
Het is opmerkelijk, hoe simpel
veelal de materialen, de mecha
niekjes en andere technische
hulpmiddelen zijn, waarmee de
lichtkunstenaars zulke verrassen-,
de effecten te weeg brengen.
Simpel althans voor mensen met
technisch inzicht en een dosis
kennis van natuurwetenschap
pen. De geïnteresseerde leek
daarentegen kijkt er zijn ogen
op uit en snapt niet direct hoe
het allemaal in elkaar zit.
Een vrij jong verschijnsel in
de kunst is het werken in
groepsverband. De lichtkunst
met haar technische problemen
leent zich daartoe wel in het bij
zonder. Aan een aantal groepen
is daarom met reden gelegenheid
geboden, in het museum zg. ambi-
ances te scheppen. Het zijn speci
aal ontworpen ruimten en
toestanden, waarin en waarmee
deze groepen hun terrein van on
derzoek en hun bedoelingen ma
nifesteren.
ERVARINC
Hebben alle groepen het wer
ken met licht gemeen, theorieën
en methodes lopen sterk uiteen.
De Russische groep Dvizdjenje
maakt gebruik van natuurelemen
ten in een poging tot kosmische
ervaring te komen. De pas ont
bonden Spaanse Equipo 57 bestu
deerde de inwerking van licht
kunst op de samenleving. Meer
op schoonheid dan op psycholo
gie gericht is de met fascineren-
Er zijn ven frappante gewa;
wordingen
toch ontoereiken-
TON HYDRA
In de hedendaagse literatuur
is de mens te zeer een raadsel
/"AVER één ding is de hedendaagse
literatuur in proza en poëzie het
eens: de idylle is verloren. Op zichzelf
is dit natuurlijk oud nieuws. Mét het
paradijs was de mens ook de idylle kwijt
geraakt. Maar de even vage als hard
nekkige heugenis aan een verloren pa
radijstoestand, een toestand waarnaar
de mens bleef terugverlangen, heeft in
de kunst het genre van de idylle in het
leven geroepen. De benaming idylle
komt van het Grieks (eidullion) en dat
is het verkleinwoord van eidos (vorm,
beeld). Men duidde er de verzen van
Theocritus mee aan. Dat waren kleine,
zelfstandige gedichten, meest herders
liederen, waarin het leven van boeren
en herders werd geïdealiseerd. Wij zou
den spreken van een romantische ver
fraaiing. De idyllen speelden zich af op
Sicilië (zonder bandieten uiteraard) en
later Arcadië. Bij de Romeinen was Ver-
gilius de grote idyllendichter. Latere
idyllendichters waren Ronsard, Tasso,
Poot, Gessner en Mörike. Kort voor de
Franse revolutie was het bij de aristo
cratie mode herder en herderinnetje te
spelen. Dit spel was minder een vlucht
uit een immers zorgeloos leven dan het
raffinement van oververzadigde genot
zoekers.
Vooral in de 18e eeuw heeft
de idylle opgang gemaakt. De
zer dagen heb ik mij moeten
bezighouden met twee idyllen
uit die eeuw. namelijk het ora
torium Die Jahreszeiten van
Haydn en het dichtwerk van
Goethe Herrmann und Doro
thea. Wanneer men vergeefse,
maar hardnekkige pogingen
doet de hedendaagse litera-
'uur bij te houden, is zo'n con
frontatie met een minder ge
compliceerd verleden belang
rijk omdat men zich des te
duidelijker rekenschap gaat
geven van de zo ingrijpend
rewijzigde situatie. Het heeft
dus zin om bij wijze van con
trast even te verwijlen bij die
'wee in zekere zin verouderde
idyllen, om dan te zien wat
onze Europese beschaving is
kwijtgeraakt Nog omstreeks
1900 sprak de Oostenrijkse
dichter Rainer Maria Rilke
zijn heimwee uit naar een een-
loudige en natuurlijke samen
leving, waarvan hij in
Rusland iets had gemeend te
7.'en. In het tweede deel van
het Stundenbuch droomt hij
van een idyllische maatschap-1
jjfr.-.'ï
Want alles zal weer groot
zijn, indrukwekkend,
het land eenvoudig, 't water
breed zich strekkend,
de bomen groot, maar klein
de scheidingsmuren:
en in de dalen, sterk, en
kroosverwekkend
een volk van herders en van
akkerboeren.
De tekst van De Jaargetij
den is gebaseerd op het gelijk
namige gedicht The Seasons
van de Engelse dichter James
Thomson (1700-1748). Natuur
beschrijvingen in poëzie wa
ren toen erg modern, maar
Thomson zal toch zelf niet ge-
ioofd hebben dat het leven op
het Engelse platteland zo Idyl
lisch was En wat Joseph
Haydn, de componist van Die
Tahreszeiten, betreft: Haydn
kwam zelf van het platteland,
het Oostenrijkse wel te ver
staan. Toen hij zijn oratori
um schreef was de ster van
Napoleon snel rijzende en
men weet dat Haydn enkele
jaren later gestorven ls tij
dens de bezetting van Wenen
door de Fransen. In de provin
cie zal het toen ook wel niet dochters van zijn rijke buur
man zal trouwen. Herman
weet het meisje in huis te
loodsen onder
zo leuk geweest zijn.
In De Jaargetijden
,rcn vulltl. a.n de lucht: we„dscl dut zij daar In dlenrt-
seen oortos, riekte, rorg. geen betrekking /al komen. Dit
bed
Boerenjongens
trekken erop uit
elkaar, maar naa
de leliën te kijken. Hoe vroeg ïuür~is.
de landman ook opstaat, hij
voelt zich fit. Ook het vee is
optimistisch; de welden zijn
grazig en liefelijk gelegen.
-meisjes tiomjnee (of pastoor), die,
niet naar evenals de apotheker, een hel-
pende en verbindende bijfi-
Scherper
De meest idyllische elemen-
Natuurlijk is in hartje
mer een onweertje onvermij-
delijk, maar het verschaft _eia,_zor®
werk (in de muziek)
Want de idylle heeft als
ingrediënt een dosis narig-
RBRspanning nodig.
Bij Goethe is dat alles wat
vert de lucht en het zorgt
voor een mooie zonsonder
gang - met - avondster, ge-
volgd door een onschuldige d,e"en het licht Werper
slaap. Misoogst, wat is dat? te doen uitkomen.
De idylle kent alleen maar
Aft te ^ren. De Vlijt wordt rij-
«lift bWW.dï dr schuren Cfsland *~van "de "beschaving!
barsten van de oogst. Vrolijke die de oor,prong van alle
ongens gooien hazelnoten kwaad is volgens ltousscau.
naar argeloze meisjes. En dat Conflicten komen
zijn pronkstukken van de na
tuur, zonder make-up, blo
wend, tevreden. Hier bemint
uit mis
verstand voort en kunnen
met de hulp van brave en
erstandige. flinke mensen (zo
de brave Lukas zijn Hanne, als blj Gocthe de domine(.
gegarandeerd tot in de dood. de apotheker) uit de weg gc-
Fn wil in het najaar de (na
tuurlijk goede) landheer ja
de tevreden boer vindt
limd worden. Natuurlijk
was de Idylle voor de 18e-eeu-
lucht, een roman-
het prachtig en piekert over j,chr~ d^om IHaar al,dronn
geen schade Wel Is het haasje maakt, de 'dylle een vaat
tet haasje
gelegenheid
neerd koor van landlieden
wat een mooie bestanddeel uit van de kunst,
gecombi- Beethoven schreef zelfs, niet
•eel later dan Goethe zijn
dat toppunt
»n pret.
Lichtje
Maar de winter, zegt
de winter,
niet leuk. Je kunt in mist en
duisternis verdwalen, maar
net als je coed bang begint te
worden is er altijd wel een
lichtje, pinkend uit een nederi
ge hut met vriendelijke, gast
vrije mensen. En
eld niets te beleven valt,
van vrolijkheid
Het verschi' met onze tijd ls
dat de Idylle geen vlucht-
plaats meer biedt. Het
v.nter. zegt u. Ja. v"!chl1 "J" d' w«kolijkheid
die ia inderdaad 's g™"den1 T
ven nog duidelijke idyllische
bestanddelen in slechte films
en verhalen in en buiten de
damesweekbladen. Een groot
deel van de amusementsindus-
trie speculeert op deze vlucht-
'nn "het verlangens. Maar de echte
kunst keert zich van derge-
/~\P twee nieuwe maandbladen willen wij gaarne de bliezen publiek dre'8en te
aandacht vestigen, ook al omdat zij in het Neder-
Een uitweg kan worden ge-
erstelingen zijn op interessant vonden, zo stelt de redactie,
landse taalgebied
terrein en vooral de leken-liefhebers veel te bieden
hebben.
ning aantrekkelijk te presente-
Het eerst aan de markt w
Antiek, een uitgave van
Tijdstroom te Lochem. Dc i
daetie bestaat uit vier deskun-
knopt en goed geïllustreerd,
afzonder- Meer dan tweehonderd deskun
digen op velerlei terrein heb
bereik ligt van de kleine
meiaar, komt WMHMi
digen: zij kunnen rekenen op bod. Van de vragenrubriek zal
de medewerking van bekende
specialisten. Het inmiddels
verschenen tweede nummer
bevestigt de aanvankelijke in
druk: Antiek geeft in vh'tte
stijl, een zeer gevarieerd, be
langwekkende informatie Juki
over oude kunst
verheid.
Een jaarabonnement op An<
tiek 'negen afleveringen var
t.m 48 blz.) kost 30.
Lurwfnii landse en oei_ I
kundigen, die het historisch de" doorlichting
besef bij brede lagen van de devotie,
samenleving willen bevorderen.
■erzorging Velen maken zich weliswaar be-
tientallen zorgd over de snelle veranderin
gen in onze maatschappij, maar
omdat zij richting en zin daar-
niet doorgronden, zoeken
Dc eerste proeve doet kans
succes verwachten. De mo-
gebruik derne voortzetting van Jacob
van Maerlants dertien-
de-eeuwse Spiegel Historiael be
helst interessante artikelen
over Jacob Jordaens. de gevol
gen van de opheffing van het
edict van Nantes voor het
Franse proteetantisme, de op
komst der Nederlandse demo
cratie. ondergang van de wijn
teelt in ons land en een boeien
de moderne
Historische
kookrecepten,
boekbesprekingen en een vrije
tribune voor discussies vormen
op eigen wijze een band tussen
..Spiegel" en publiek. Elf zorg
vuldig geïllustreerde afleverin
gen van elk 64 blz. kosten in
Anderzijds is er het probleem jaarabonnement 29,50, Van
beide
producties, wordt aan het visue
le element bijzondere aandacht zij houvast in geromantiseerde
oorstellen van het verleden
Naast algemeen oriënterende van de specialisatie in deze tak
bier besproken tljdschrlf-
- hoofdgroepen als ken van wetenschap, als gevolg ten zijn ook losse nummers
aaraewerx, schilderijen en waarvan de beoefenaars het krljgbaar
edelsmeedkunst, bevat het blad contact met dat brede, koers-
rekt de Idylle zich binnen de ''ike. 'cugdns grimmig al. In
Ier wanden van de
rug. Oude mannep
te-
vertellen bij de haard van het atgronde'Uke psyehiaehe
idyllische leven uit hun eigen structuur te zeer een raadsel,
tijd; vrouwen en meisje, spin- 8,v""r, t' *lch"
nen en zingen over de deugde- ln dan dat hl] tn
lljke dochteren des land., die gefantaseerde idylle kan
wakkere vrijers krijgen. WU f'T"' "vlucJht
een edelman we] eens Iets d' "cl'»e Da" ,'s d'
verkeerds, de bedreigde on- nlet zozeer gw-id, ais wei
schuld, het loze meisje, gaal 'fvreden en eelukkig. De blij-
•r op des «oiJcers eigen paard boodschap van dit in-
vandoor. En verdwijnen uit du,Ltneel verkregen tegen
de natuur het licht en het le- Pri]»1es verwerven
ven, geen nood: de deugd wordt tijdig en ontijdig
blijft en die deugd leidt ons KepredikL De mens in de re-
i.aar het hoocste doel. Boven clame: el-gant gekleed, van
het winter-:e veld verrijst het ,rP tot teen verzorgd, voortref-
«tralende visioen van een 'H,jk ««voed omringd door
eeuwige heerlijkheid-, gezien even eel"*1* soortgenoten,
seizoenloze Jdvlle, op is ,n de °'aats Rekomen van
Realiteit
Natuur en deugd, die beide nien. En~ di
'8e-eeuwse modewoorden spe- v.rken naa- Spanje. ItaHë. Joe-
Dorothea's (n de plaats van
:1e dei-gd Is het voordeel geko-
ituur is terugge-
K-nd gedicht Herrmann und
Dorothea. Wel is hier meer re
aliteit. De achtergrond wordt
°evormd door ontheemde El- met de roltrappen
zassische mensen, die voor de proberen zij
Franse revolutionairen over de vrouwen
de Rijn zijn gevlucht Het ver- een stukje hemel te vergaren.
haal speelt in t
i klei-
i met een feestkleed
ne Duitse stad in het Rijn- van f 49.50
iand. Herman, enig kind van dalen zij
de waard en de waardin uit de uroutren
De Gouder. Leeuw, brengt kle- de trappen af
len en etenswaren naar de met het feestkleed
vluchtelingen Hij ontmoet voor iedereen
een meisje dat zich het lot de vrouwen
van een pas bevallen vrouw weggelegd
on haar kinderen heeft aange-
'rokken: Dorothea. Ze is wees,
want haar ouders hebben de 'igc^
verschrikkingen niet over
leefd. Haar verloofde is ln Pa-
Want de vrouwen zijn prak-
weten haar verlan-
de idylle met zuinig
heid te combineren. Misschien
r'js door een kogel gedood. *r>oet men concluderen: de
Herman wordt op dit meisje
hebben de idylle uit-
verliefd, maar zijn vader gevonden; de vrouwen weten
heeft zich in het hoofd gezet vat ze waard Is.
Dr. C. RIJNSDORP
r.at Herman met
