Na jaren
wisten we:
Dat
is
esa
M
Ingmar Bergman jongleert
in film met gevoelens
Donderdag
uitspraak
Soebandrio
Gezin is begin
Hele lijst
Zweedse regisseur bezoekt Prins
Puberaal gezwets van
Harry Mulisch
Simpel en echt
Meditatie
_9_
DINSDAG 11 OKTOBKR
(Van een onzer redacteuren)
IDDELBURG Jarenlang hebben mijn vrouw
r niet zo bekend in de gemeente; boven-
en ik vergeels gezocht naar de essentie van een dien is het kennelijk een praktijk
-aar men nog aan moet wennen.
Een ander resultaat dat we er
waarlijk christelijk leven. Veel hebben we be-
Proces beëindigd
DJAKARTA Het verhoor van ex-
minister Soeb**>drio is gisteren beëin
digd. Het tribunaal zal donderdag vonnis
j vellen. Soebandirio heeft geen toestem
ming gekregen president Soekamo een
brief te schrijven.
i Toen de brief ter sprake kwam waarin
de president getuigt niets te hebben ge
weten van de desti,kis op handen zijnde
I staatsgreep, riep Soebandrio uit: „Ik voer
de slechts de orders en de politieke richt
lijnen van de president uit"
Eerder had hij gezegd, enkele weken
voor de staatsgreep op last van Soekarno
communistenleider Aiclit van een reis
naar Moskou en Peking te hebben terug
geroepen.
Vernomen wordt dat d>; studenten Soe-
over de mislukte
staatsgreep.
Persbureau Antara weet te melden, dat
de verboden communistische partij zich
op het ogenblik hergroepeert ten zuiden
ven Djokjakarta De partij zou nu geleid
worden door Soedisman en Sakirman.
Broers ontkennen
moord op Joden
WENEN Dc bloedige zondag van
Stanislav werd gisteren in dc herinne
ring teruggeroepen bij het begin van de
berechting van de twee Oostenrijkse
broers Mauer In Wenen.
Beide mannen worden beschuldigd van
medeplichtigheid aan de moord op
twaalfduizend joden op 12 oktober 1®41
in de Poolse stad Stanislav.
Johann cn Wilhelm Mauer achten zich
niet schuldig. Ze zeggen alleen als bewa
kers te hebben gefungeerd en geen schot
te hebben gelost.
Ondervraagd beschreef Johann tot in
afschuwelijke bijzonderheden hoe het
geschiedde. Dc slachtoffers waren van
het ghetto naar de Joodse begraafplaats
gedreven en daar in diepe kuilen met
machinegeweren afgemaakt.
..Ik wil niet dat iemand ziet wat ik
eb moeten zien. Ik zou mijn ogen niet
in een blinde willen geven. Hij zou beter
blind kunnen blijven dan mijn ogen heb-
nen helpen. Alleen je weg te moeten zoeken is zo ver
schrikkelijk moeilijk. Je ziet door de bomen het bos
niet meer. Tot we Taizé mochten ontdekken. Nu zijn
we op de goede weg: we beleven een diep geestelijk
-Here, zegen ons, (deze dag) en onze op verzoek van de kinderen zelf) met
kwam tot stand. In elk geval
open oor en belangstelling voor wat
we hebben gevonden. Heel verblij-
dènd vonden we het, toen we uitgeno-
leven en een volledig aanwezig zijn in de wereld van digd werden op
eens naders over wat Taizé is en wil
vandaar
Gast
iswaar aarzelend tot stand, maar het z'^n f" ze§en dit eten voor groot en
voor klein, Amen" (bestaand).
het Onze Vader.
(reef, een van de zo geheten Ööfc"HMi*pr"»kt£ch!
kuisgezinnen van de eenheid,
Ie kleinste „communiteiten" Qnonninrmn
fan de grote Communauté Taizé, ö|Jdl II III I^Cl I
ie Frans-protestantse orde, die
r 'TVAIZE zegt: wil je m de ware zn\
pich zo praktisch en hartstochte- -I- dragers worden van een geweten
\\\k beijvert om de geest van de tegenover "de absurditeit van het ver
deelde christendom dan heb je met
eerste christengemeente te doen zware spanningen binnen en buiten
mochten vertellen. Dit zijn misschien
nog maar vrij onbelangrijke dingen,
maar het is een begin!
We spraken nog niet over de retrai-
die je in Taizé kunt meemaken,
doet Uw milde hand open
gemeente-avond zadigt al wat leeft
gen. Amen
„Dat we mogen eten met elkaar,
hebben we aan U te danken. Amen.
U de dank en eer, Amen'
We eindigen de tafel altijd met
realiseren. Vaak moeilijk, maar in de-
Uw weibeha- ze gevallen kun je altijd om raad
gaan als je opnieuw in Taizé bent.
de contacten die je daar met lofverheffing:
herleven. Een geest die in de ge
compliceerde verdeeldheid der zicht en stel je je in beginsel nooit spiritïraliteit kómên in de~*géme*enten,
christenheid liikt °Pen voor anderen. En buiten jezelf dan moet je bij het begin beginnen.
heb je voortdurend te maken met de Dat is in de gezinnen, als kleinste
e zijn uitgeblust. druk van je kerkelijke omgeving en eenheden van de samenleving die HET SPREEKT vanzelf dat vader
met het je teweer te stellen tegenov
Als je met Taizé in aanraking komt. andersdenkenden,
peggen dc heer cn mevrouw Geer- Dat alles roept spanningen op. die naamde revisions de vie
dreef, beter misschien: als je Taizc je alleen niet aan kunt. In die strijd niet op gezette tijden,
ervaart, dan voel je als bij intuïtie: kun je „nergens anders" op rekenen tig, praten tussen
Tenslotte is er de opdracht
goede gaven, Heer, zij gastvrijheid te beoefenen. In
feite is dat in ons land een nogal
vanzelfsprekende zaak. Maar
voor de Frans sprekende landen
bepaald niet. Vandaar dat het
aties te maken hebben. Over de raad eeuwigheid, Amen". Hiervan kun zo nadrukkelijk als opdracht is
ritariiie zeggen dat het een s,eur kan wor" gesteld Het gaat er om dat ie
den. Maar onze kinderen willen dat gS j.' gaV er, °m' J.
zelf zo graag en wij vinden, dat sleur goddelijke opdracht -—je huis
niet erg is als het om het loven van te allen tijde openstelt voor an-
- Waarmee we dus bedoelen deren. Met name ook .voor an-.
kunt dersdenkenden. Welnu, dat is in
ons geval nooit een probleem ge
weest ons huis was altijd al
een „aanloopcentrum" en dat is
het uiteraard gebleven.
JHV Samenvattend: het gaat heie
en moeder bidden, ook voor het maal niet om opvallende zaken.
nu zo'n huisgezin
een lichtpunt te zijn in deze we-
Binnen hun kerkelijk mi
lieu en hun werk in een
wereld die doof gevwrden is
voor het evangelie, mede
door de tegenstrijdigheid
van de onderlinge verdeeld
heid, willen de huisgezinnen
voor de eenheid zich beijve
ren voor de eenheid.
Het is belangrijk bij het
werk en het gebed voor de
eenheid van de christenen
man en vrouw, als huisgezin,
tot steun te zijn. Het gaat
dus allereerst om man en
vrouw, door Christus Zelf
daartoe bestemd, om, in
Gods heden, aan de roeping
tot de zichtbare eenheid van
alle christenen in één kerk,
het Lichaam van Christus,
te beantwoorden.
Dit houdt geen ver oor de-
ling van voorgaande genera-
ties in. Het is voor hen. die
zich thans hiervoor inzetten,
eenvoudig niet anders moge-
l lijk. Ze kunnen niet meer
meedoen met het spel der
christelijke verdeeldheid. Zij
zijn als dienstweigeraars, die
gewetensbezwaar hebben te
gen de inconseauentie van
de gescheidenheid.
Een huisgezin voor de een-
I heid probeert dag aan dag
een licht te zijn in deze we
reld. En wat biedt huis en
haard waar licht schijnt
I daartoe niet aan mogelijk
heden.
(Roger Schutz, prior
van Taizé, in „Deze
dag is van God")
^Be- "?ar bed êaan van de kinderen. Maar om eenvoudig in praktijk
het al of We vragen altijd elke avond wat te brengen van jouw plaatsje af:
regelma- en waarvoor ze zullen bidden. - - J J
1Iloul vrouw, op- Dat wordt vaak een hele lijst: gezond-
dan op de liefde van God. de nabij- dat tussen hen niets verborgen blijft' heid> het zieke kind op school, het reld.
heid van Christus en de troost van de je kunt natuurlijk zeggen: dat ge-
Heilige Geest. Een voortdurende te- beurt in een goed gezin toch wel.
rugkeer tot deze bronnen is noodzake- maar onderschat de haast van de mo-
derne samenleving niet
Daar helpen ze je bij. In de eerste Hoe vaak kan het immers niet ge-
plaats door je daarvan in Taizé zelf beuren, dat de man vroeg de deur
iets te leren. Als „huisgezin voor de uitgaat en 's avonds zo laat thuiskomt
eenheid" verplicht je je minstens een- dat zijn vrouw al naar bed is gegaan,
maal per jaar daarheen te gaan. We vaak vele dagen per week? Of dat er
kunnen dat niet allemaal in een paar meteen nadat de echtgenoot is thuisge-
woorden zeggen, maar geven enkele komen, zijn vrouw weer weg moet?
indrukken. Om te beginnen wordt je Of dat men op visite gaat dan wel
er geleerd hoe je de eredienst kunt visite krijgt. De gelegenheid om rustig
beleven. De broeders van Taizé zijn met elkaar te praten gaat dan onge
uit de bijbel terug gaan zoeken wat merkt ontbreken, waardoor allerlei
wezenlijk tot de eredienst behoort en met als uiterste consequentie dat je
wat niet. niet meer open bent voor elkaar en
De erediensten bestaan uit Schriftle- iangs elkaar heen gaat leven. Dat pra-
zmgen, gezang, gebed met veel stilten, ten kan zijn zoiets als een biecht tegen-
bedoeld voor persoonlijk bidden of me- over elkaar, het onder ogen zien van
diteren. Men zingt de psalmen metho- problemen met de kinderen, het na-
disch allemaal, onberijmd in een een- gaan of kritiek op iemand of iets juist
voudige muzikale toonzetting. is en hoe je daar samen je houding
Voor het eerst maakten we daar mee tegenover zult bepalen, wat je voor
hoe psalmen kunnen worden gebeden, anderen kunt doen. maar ook heel pro-
Er is ook voorzang met rèspons (ant- zaïsche zaken zoals de huishoudelijke
woord van de gemeente). Er is een financiën en welke gasten je zult vra-
lijvig dienstboek, maar er zijn ook gen.
persoonlijke voorbeden mogelijk
men om kan vragen.
Zwart-wit-visie op Amsterdam
LS we de boekhandelaren mo-dëlt niet alleen óver de gebeurtenissen.
belooft het maar ia °°k Mn decl van de S^urte-
msisen.
Harry
M'ulisch is een van die (linkse)
Amsterdammers, die lijden aan een
bijnti groteske overschatting van alles
wat in Amsterdam gebeurt. De
opstand der provo's en aanverwante
groepen tegen het gezag ziet hij als
een soort Copernicaanse wending in
de wereldgeschiedenis, reden waarom
hij de eerste tientallen bVadzijden van
zijn zonderlinge boek vult met een
beschouwing over de .wereldverhoudin
gen.
Dit deel is volstrekt ongenietbaar
door het ontstellend puberale gezwets,
de griezelige vooroordelen en de ridi
cule simplificatie waaraan de schrij
ver zich schuldig maakt. Het is het
goed recht van Mulisch er een hoogst
subjectieve, doelbewust ongenuanceer
de kijk op gecompliceerde problemen,
op na te 'houden, maar hij moet dan
niet verwachten serieus genomen te
worden, t'n uit zijn boek blijkt, dat
hij dat wél verwacht.
A:
gen geloven,
nieuwste boek van
Mulisch. „Bericht aan de ratten
koning" (Uitgave De Bezige Bij
Amsterdam, 200 blz., ƒ6,50) een
enorme bestseller te worden. De
eerste druk vliegt weg en de
tweede staat op stapel. We kun
nen die befangstéinng wel begrij
pen: het boek heeft de nog altijd
actuele „herrie in Amsterdam"
tot onderwerp.
Om het voorbericht van de schrijve)
te citeren: „Bericht aan de rattenko
ning" behandelt de geschiedenis var
Amsterdam in de periode 1965-1966.
geschreven in augustus 196€
een drie weken durende woede
lachaanval. Dat het daarvan de sporen
draagt, is volkomen in orde. Het han-
BETER
AMSTERDAM Welgeteld
zullen er meer boeken over Ing
mar Bergman geschreven zijn
dan deze 48-jarige Zweedse re
gisseur films heeft gemaakt.
Al deze boeken zijn op zoek
naar de sleutel. Zij zullen lang
kunnen blijven zoeken, want
Bergman kan ze zelf niet wijzer
maken. Hij is kunstenaar en ver
der niet. Hij filmt om zichzelf in:
film uit te drukken om zich te be
vrijden van zijn dromen. Zijn
spanningen zijn nachtmerries.
Eigenlijk zijn we nu verkeerd be
gonnen. want in de eerste plaats
moest natuurlijk het gebed in het ge
zin worden genoemd, 's Morgens, dat
wil zeggen, voor wij naar beneden
gaan, beginnen we samen de dag met
bidden, waarbij we om beurten het
's VONDAGS eindigt de hoofddienst gebed uitspreken. Daar trekken we
altijd met de viering van het Hei- zonder meer tijd voor uit, net zo goed
lig Avondmaal. Ook in de wekelijkse a,s nu eenmaal tijd moet nemen Degenen die gistermiddag
diensten is daar gelegenheid toe. Per voor kleden, toilet maken, eten. Amstelhotel waren gekomen om nu
week houdt Taizé 20 diensten, waar
van er slechts één een korte preek kent
van ong. tien minuten. Alles voltrekt
zich uiterst simpel, volkomen gaaf en
echt Je voelt je elke dienst weer ge
dragen in deze geloofsgemeenschap,
een intens beleefde gemeenschap
op de Hoge Veluwe en vanavond i
alweer per vliegtuig onderweg
Stockholm.
hij I als auteur, maar
lar ken per jaar, dat is heerlijk.
Toch is hij erover verwonderd dat
zijn films die typisch Zweeds zijn
Hij zag er gistermiddag toen hij de provinciaals zegt Bergman door het
pers ontving, patent uit. Hij had zo- j buitenland zo goed worden ontvangen.
temeer omdat ze in Zweden zelf vaak
juist zijn nieuwste film klaargekregen,
geheten Het Uur der Wolven. Erover
vertellen deed hij niet want een film
die je af hebt ben je op dat moment
alweer vergeten.
der heiligen. Je moet het meegemaakt we ook nog tijd voor een korte
hebben om erover te kunnen oordelen, meditatie. Ieder voor zich leest
Wij voelen dat regelmatige gaan naar dan een stukje uit de bijbel en pro-
Taizé bepaald niet als een verplich- beert dat te overdenken. Ook beslui
ting. maar ats een behoefte. Je wilt ten we de dag elke avond met een
weer „opgeladen" worden. Iets dat in korte liturgie, waarvoor Taizé richtlij-
je eigen gemeente zou moeten, maar nen geeft.
w?or .lat veelal zo niet mogelijk is. Daarnaast zijn er de gebeden aan
Maar wel weer mogelijk zal moeten tafel. Meer dan vroeger geven we aan-
worden. Daaraan mee te werken is dacht aan de maaltijden. Niet dat ze
onder meer de taak die aan de huisge- luxueus zijn. maar ze krijgen meer
zinnen van de eenheid wordt gesteld, zorg dan vroeger: goed toebereid, een
Voor ons betekende dit tot nu toe, dal bloemetje, volledig bestek en allemaal
we met onze dominee hebben gepraai aanzitten van het begin tot het einde
over en de kerkeraad hebben ge-, We zijn namelijk gaan inzien dat je
vraagd om meer vieringen van het nergens beter dan aan de maaltijd je
Heilig Avondmaal in de kerk dan de verbondenheid als gezin met elkaar
vier maal per jaar die hier tot voor kunt beleven. Bovendien zijn we de
kort gebruikelijk was. Het worden er maaltijden gaan zien als een dage-
nu misschien zes en om aan de behoef- lijkse heenwijzing naar de hemelse
te van een aantal gemeenteleden tege- maaltijd. Vandaar dus die meerdere
moet te komen is er voortaan eenmaal zorg.
per maand in het zogenaamd Avondge- Ook voor de tafelgebeden, die we voor
bed op zaterdag. Er nemen daaraan ons gezin grotendeels zelf hebben ge
nu ongeveer dertig tot veertig kerk- maakt. Omdat we nog heel kleine kin-
gangers deel. Het is natuurlijk nog deren hebben, eenvoudig. Dit zijn de
uit de mond van de meester zelf
te vernemen waar de sleutel ligt had
den zich die moeite kunnen besparen,
want zij kregen niet méér te horen
dan men al wist.
Zoals men weet, is Ingmar Bergman
naar ons land gekomen om prins Bern-
hard als voorzitter van de stichting
Praemium Erasmianum persoonlijk te
bedanken voor de hem toegekende
Erasmusprijs. Door ziekte van de regis
seur was dat er nog niet van gekomen.
Vandaag is hij op Soestdijk. Vanmid
dag bezocht hij de Van Gogh-collectie
POTTER-S CATARRH
PASTILLES
Alleen bij «pothaker» en drogisten
Knots
De volgende week gaat zijn nieuwe
film Persona te Stockholm in première
en hij heeft alweer een idee voor een
nieuwe film. maar zijn vrouw heeft
dat idee inmiddels al weer afgekeurd;
althans, zij kon hem niet volgen, toen
hij het haar uitlegde.
Eigenlijk absoluut knots, dat filmma
ken. Een hele dag werken voor drie
minuten film, maar Bergman vindt het
toch maar het fijnste werk dat er is. Je
bent dan helemaal jezelf. Hij bekom
mert er zich niet over, tijdens het ma
ken althans, wat het publiek, zijn va
der. zijn vrouw of wie dan ook er wel
van zal zeggen. Hij vindt het prachtig
als zijn films bij de mensen iets doen,
bijv. bepaalde gevoelens wakker ma
ken. ook al zouden ze de eigenlijke
bedoeling van de film niet begrepen
hebben.
Toneel regisseren doet hij ook heel
graag, hoewel, dan moet je alles doen
om er achter te komen wat de to
neelschrijver heeft bedoeld, maar in
samenwerking met de acteurs kom je
daar gaandeweg wel achter.
Wat hij zijn beste film vindt? Och.
dat zal hij niet zeggen, weet hij ook
niet precies, wél wat de films zijn die
hem het meeste aan het hart Uggen,
maar dat zijn meestal niet zijn beste
films; dat is om volkomen persoonlijke
redenen.
Hij heeft ook een film gemaakt waar
over hij zich nu schaamt. Iedereen aam
het raden, maar Bergman laat zich en-
verder niet over uit.
Stukken schrijft hij tegenwoordig
niet meer. hij beschouwt zichzelf niet
niet goed begrepen worden.
Het tweed'e deel is stukken beter.
Hierin is me»"?r de romanschrijver Mu
lisch dan do „commentator" Mulisch
aan het woovd. Het bevat zeer sug-
eestieve beschrijvingen van de maart
en juligebeurtamissen in de hoofdstad.
De schrijver mnakt ook rake opmerkin
gen over de regentenmentaliteit en het
paternalisme in de Nederlandse samen
leving. Maar oa|k hier hindert voortdu
rend de kinderltike zwart-wit-kijk van
de schrijver: aan de ene (goede) kant
„de" jongeren, he engelblanke provo's,
Ide Chinezen, Noord-Vietnamezen, Viet-
één twee films ma- cong. kunstenaart armen beneden de
35ste breedtegraad enz., aan de andere
kant Van Hall, de politie, president
Johnson en zijn iiiipalmgooiers. de re
genten. Claus, het koningshuis en niet
te vergeten het tv-aanbiddend en au
to-verheerlijkend „\3ootjesvolk".
Jongleren
Wat dit laatste betreft: Mulisch
heeft in rijn boek hejaas niet het kran-
tebericht kunnen releveren, dat de be-
kende Amsterdamse provo Rob S. aan-
Voor hem is filmmakcu net zoiets gehouden is wegens diefstal van oa.
als jongleren. Het is een spel, eeneen.... tv-toestel. Dat bericht stond pas
droom, kortom een jongleren met ei- j vorige week in de krant. Misschien
gen gevoelens. Probeer dat niet intel- kan Mulisch in dc tpeede druk van
lectueel te benaderen, maar ontvang rijn boek voor een kleine aanvulling
ze vanuit je eigen situatie op dat mo- j zorgen J. P.
ment. ontmoet ze met je eigen ge
voelens. Misschien geeft het je dan net
zoveel vreugde als hijzelf eraan beleef
de, toen hij in de beslotenheid van de
studio achter de beschermende muur
eraan werkte.
Ingmar Bergman heeft van zijn
Erasmusprijs 35.000 gulden bestemd
voor zeven jonge Europese cineasten.
Zou er een Nederlander bij zijn? Ook
daarover laat hij zich niet uit.
Het gesprek is afgelopen. Ingmar
Bergman heeft weer eens onderstreept,
dat althans zijn kunst „useless" is. Hij
heeft niet de behoefte noch de illusie,
anderen iets te bieden. Het is zelfex
pressie, geheel vrijblijvend gemaakt,
geheel vrijblijvend aangeboden, geheel
vrijblijvend ontvangen. Wie er een
boek over wil schrijven jgiag, maar dat
blijft dan wel voor zijn eigen rekening.
Bergman zal er geen ja en geen nee op
zeggen; hij zal het naar alle
waarschijnlijkheid niet eens lezen.
En toch zijn we nieuw^ierig naar
zijn komende werk. Misschien juist
wel daarom.
Ev. Grolle
Strakker
verven?
t©9a plakband
gebruiken!
Goed materiaal
Is het halve werk!
'T PLAKBAND DAT KLÉÉFTi
