Rijke Sowjetsehattee
en Gemiste kansen
OPSCHUIVEN sis&rjgs
Platenmakers
brood
blijven
zien in orgel
CULTUREEL
VENSTER
Dichterlijke notities van een natuurtalent
Niets
over
ïvloed van
ristendom
Romantici
komen ook
aan bod
ZATERDAG 24 SEPTEMBER 1966
Ruslands historie doorvorst
DE nieuwe vleugel van het Haags Gemeentemuseum
dinpsppsehiedpnis van vpip vnlkprpn pn culturen in 1
weerspiegelt de wor
dingsgeschiedenis van vele volkeren en culturen in het uitgestrekte Rusland.
Specialisten van het machtige Instituut voor archeologie, deel uitmakend van
de Sowjet-academie van wetenschappen, hebben met grote toewijding deze
eerste tentoonstelling van hun eeuwenoude vondsten buiten eigen land inge
richt. Zelfs hun opperste chef B. A. Rybakow, die de titel „academicus" voert
is ervoor naar Den Haag gekomen. Wie echter van de Russen een volks-ex-
positie had verwacht, bemerkt tot zijn verbazing, dat de opzet van „His
torische schatten uit de Sowjetunie" het tegendeel is geworden van een tentoon
stelling die -de brede massa trekt. De meer dan duizend kostbaarheden, die ruim
duizend eeuwen omspannen, zullen in hoofdzaak beroeps- en amateurbe
oefenaars van archeologie en cultuurvorsing boeien.
(o.m. voor paardentuig) in de
vorm van herten met prachtig
gestileerde geweien, die overgaan
in andere figuren zonder hun
oorspronkelijke functie te verlie
zen. Veel gevonden werden ook
voorstellingen van op leeuwen ge
lijkende dieren.
Deze motieven moeten ver
band houden met de bij vroege
volkeren levende metamorfose-
gedachte en met wat alchimisten
noemen „de mutatie". Zelfs in
zeer oude folianten zijn hierover
notities te vinden. Hoewel de
Sowjet-deskundigen ervan op de
hoogte moeten zijn, gaan zij
eraan voorbij. Zij sluiten dus
het rijk van de geest buiten hun
materialistische benadering der
dingen. Dit houdt echter in, dat
vele, op zichzelf hoogst belang
wekkende en unieke voorwer
pen, voor de tentoonstellingsbe
zoeker dode dingen blijven.
zeer speciale achtergrond, die verlichting de indruk, dat men in
een segment vormt van het leef- de mystiek aandoende kerkzaal
patroon en de denkwereld in van een vroege christen-gemeen-
vroege culturen. De Russische ar- te vertoeft,
cheologen en historievorsers, die
het achtergrondverhaal wel ken
nen, maar niet vertellen, doen in
feite slechts half werk. Met al
leen het materiële ding
Al is het o.i. de interessantste
zaal, dit neemt niet weg, dat ook
hier een wel zeer onvolledig
beeld wordt getoond. Met elkaar
Deze Aphrodite" uit de tweede
eeuw v. Chr. toont frappant aan,
hoe sterk de Griekse beschaving
Russische volkeren heeft beïn
vloed.
ïeeu iica maieneie uilig vuui -
ogen, kan de geïnteresseerde leek 6e.-.tten de Sotojet-musea de
hoogstens iets naspeuren van een 0™otste en mooiste uertamehng
ontwikkelingsgang en het samen- !k°"f" '°T <L'ere,d- D' e"kcle
vloeien van versehillende cultuur- 'Jukken die 21J noor Den Hoog
invloeden. Maar daarmee kan hij 'tuurden, genen slechts een frac-
nog niet doordringen in het we- "'kdom aaJ.ar-
zen van de makers. schoonheid en diep-
De Sowjet-deskundigen in Den geestelijke inhoud. tooor-
Haag lanceren het grootste deel Russische kunatenaors m ne-
van hun miljoenenschat nadruk- e eeuwen gestalte hebben gege-
kelijk als „materiële cultuur". Fi- ven-
naai in strijd met deze consequen- Had de Sowjetunie meer laten
tie van de communistische ideolo- zien van deze de wezenstrekken
gie, is de wijze waarop sfeer van de Russische mens zo frap-
werd gemaakt voor de christe- pant uitstralende cultuurschat,
lijke kunst (het kleinste deel van zij zou een voor het Westen ver-
de expositie). rijkende daad hebben gesteld.
In de zaal met ikonen, kopieën Zo is dan de tot 20 november
van fresco's en rituele voorwer- durende tentoonstelling er één
pen van de Russisch-Orthodoxe van gemiste kansen op een essen-
Kerk wekken zwarte bekleding, tieel punt.
nisachtige bouwsels en schaarse
TON HYDRA
draak weerspiegelen in de
de typische Russische i
Uiteraard weten ook de Sow-
jet-onderzoekers terdege dat hun
prachtige vondsten meer zijn
dan bijvoorbeeld een „gouden
sierplaat in de vorm van een
vow. mon leeuw" met welkq nictszcggen-
Vanzelfsprekend kan men de nnnd.iiiHnr in de Haaese
t'an de onbekende makers bewon
deren, of, zoals dat weer mode is
„zich openstellen voor wat het
Het zg. leeuwmotief verbeeldt
- - teer waarschijnlijk de mytholo-
Sische Veelvraat, die in talrijke
Maar het ding begint pas echt te
„leven" als wij de zin, de functie
ervan weten te achterhalen. En
elk ding had zijn eigen zinnig
heid. Voorwerpen die een
oude culturen voorkomt. Dit
beest bij verscheidene noma
denvolken het symbool van de
jacht, bij andere zinnebeeld van
de stamvader of van het mystie-
was er de magische bedoeling,
of het symbool van een mys
tieke relatie met het bovenaard
legenden ten slotte be
land bij de heraldiek. Als „klim
mende" of „gaande" dan wel als
„uit de baren naar boven komen-
de" leeuw leeft hij, al dan niet
De tentoonstelling vertelt niets
i.t A... HI.P... ,i„ II-, opgeverfd, martiaal voort op de
ling en cultuur. Er bestaan opval
lende specialistische begaafdhe
den zonder dat de overige geeste
lijke vermogens op gelijke hoog-
EEN musicienne, begaafd en ervaren vioolpeda- in "en D'< "W( elke ga- te staan, denk b.v. aan de zog,.-
dachte aan het would-beaf. naamde rekenwonders. Het is
goge, lief maar ook hard bejegend door het A,gezien yQI| waer u10rdt ge- Pen merkwaardige ervaring een
leven, schrijft gedurende een tijdsverloop van tien schrijfster uon deze noti- dichterlijke aanleg bijna on-
jaar (1955—1965) in totaal dertig korte dichter- hid ieU ,e versneden aan te treffen. In de
lijke notities. Zij geeft die uit onder de schuil- spreekt „Bi,iem« ervaringen ™Zb^,Xid'?rEe"n ze?dzaim:
naam Andra Wiggers en noemt het boekje uit. jn de tweede plaats getuigt ^eid. Maar de literatuur werkt
Opschuiven (Uitgave De Beuk, Amsterdam, 40 blz., de ingetogenheid, de kortheid, met woorden, zinnen, gedachten
3,90) een geoefende
literaire al of niet voldragen. Bij Neeltje
smaak. Men krijgt de indruk dat Maria Min aannemende dat
git de inleidingen in de catalo-
blijkt duidelijk met welk
3 wetenschappelijk potentieel
IRussische deskundigen hun
J lm. onderzoeken en met hoe-
I trots zij de triomf van hun
lieologie (.n.b. slechts een hon-
ilduizendste deel van wat de
ln het Altajgebergte uerd dit
houten beslag uit de vijfde eeuw
v. Chr. gevonden, subliem ge
sneden in de vorm van een Grif-
fioenkop. Dit mythologische dier
werd o.a. in de Griekse cultuur
de vervanger van de Veelvraat.
In de bek van het heest de kop
tan een damhert symbool van
de goddelijke hinde, die tot com
plete volksverhuizingen verlokte).
Andere motieven op het snijwerk
verbeelden de metamorfose-ge
dachte, de gedaanteverwisseling
van dier tot mens of omgekeerd.
deze diepere zin. Het interes
santste wordt dus weggelaten.
Omdat het niet te pas komt in
het marxistische straatje, waar
Deze gedachten veroazen mei zijn. zijn ze mei sier* dkiucru. in„ined is aeweesf heeIt brengt het ere
door oorspronkelijkheid en ook TochMMj» dichlen b, «fleren'. Een dichter vanzelf de
de vormgeving is niet verras- iets en doén ze iets. In de eerste „dichten is afleren". Een dichter mee Jg ulent zwaR
wapenschilden van geslachten, sen(J yóorzover ze iets spreuk- plaats omdat de ruim negenhon- nadoen is zijn epigoon wordencultuur gering, dan blijft alles
landen en gewesten. - - - - - im»« -
Zo heeft elk ander voorwerp niet kernachtig en voorzover
het bovennatuurlijke taboe is. op de tentoonstelling zijn eigen,
ichtigs hebben zijn de verzen derd woorden die het bundeltje maar een wijze raad naleven kan beneden de maat.
-r,in* i,o«nehtio on itnnrrmior yo tdt (do nmiinnn nan een matig een zwak talent helpen zieli zo
Terugkijken
omstreeks honderdduizend jaar
voor Christus tot aan de zeven-
tiende eeuw hebben zij aan de
bezitten) aan hand vgn hun vondsten ccn me_
esten tonen. nlgtc ulterlljke tekenen van
zulk een wetenschappelijke ren?€"ik leve" 'n kaar.' f
,k valt het de ingewijde ten- bracht. Maar uiterst summier la-
- ten de Russische geleerden zich
uit over die zoveel meer intrige-
lat ook de Sowjetarcheologen
de reconstructie van de
slechts die formuleringen dingen.
lanceren die niet strijdig Wij kiezen rnt het tentoon-
met materialistisch-mar- ?es.e-
e regels.
fistendom
ezeld
willekeurig voor
beeld om aan te tonen dat de
Sowjet-archeologen al wat met
de geesteswereld in de achter
grond te maken heeft, liever on
vermeld laten.
Omstreeks de zevende eeuw
opzienbarendst is wel, dat voor onze jaartelling verschenen
•jet-specialisten in hun o.a. in het Zwarte-Zeegebied
ijving van tijdvakken met volksstammen, die we als Sky-
woord reppen over het then nu vrij uitvoerig kennen.
de ontwikkeling en de Dit ruitervolk, van oorsprong
iruitstraling van het waarschijnlijk uit Noord-Iran,
indom in Rusland. Als re- vestigde zijn macht in een wijd
'erd opgegeven, dat het de gebied. Naast de door opgravin-
nstellers van de catalogus gen inmiddels beroemd geworden
tijd had ontbroken. Waar de grafheuvels van wel twintig me-
er, ;eschiedenis zo uitvoerig ter hoog, behoren de veelal gou-
bclicht, lijkt dit een motief den sierstukken met diermotie-
wetensehappelijk niet is te ven tot de merkwaardigste cul-
ïwoorden, immers het wa- tuuruitingen van de Skythen.
christendom en christelijke Er zijn sierplaten gevonden
ur die in bet immense con-
eraat van rassen en volkc-
de eenheid van Europees
leven tot stand brach-
Ook in de gebieden die on
hete Sowjets tot een unie zijn
z'lndeld.
be
dt idemicus Rybakow verklaar-
Wij schamen ons niet voor
hristelijke kunst. Integen-
zijn er trots op en de
enis ervan reikt in vele ge
il tot ver buiten onze gren-
lpt g
o -
Een tweeduizend jaar oude gou
den armband werd in een Sarma-
tiscli graf gevonden. De Sarma
ten verdrongen het Skythische
/^ELUKKIG blijft het orgel in de belangstelling
staan van> de „platenmakers". Deze uiteraard zeer
commercieel denkende lieden zien dan toch brood in
het orgel. En al krijgen de gerenommeerde organisten
voorrang bij de opnamen, men merkt ook, dat er inte
resse begint te komen voor zeer specifieke orgels en
voor zeer specifieke orgelmuziek. Dat is heel wat waard!
In ons land bestaan er zelfs
twee niet-commerciële orgel-
platenmakers, Diskanto ei i
Disco-Nederland. Van Dis
kanto bezitten wij twee op
namen, beide van Charles de
Wolff. Op de ene speelt hij
Samuel Scheldt's Christi qui
es lux et dies, Buxtehv.de's
Vater unser im Himmelreich,
Bach's Wenn wir in höchsten
Noten sien, Reger's Nun dan-
ket alle Gott en Anthon v. d.
Horst's Partite diverse sopra
O Nostre Dieu et Seigneur
amiable" (BK 24838). Op de
andere (AKM 17440) speelt
hij een Bach-programma: de
G-dur Fantasie, de F-dur
Toccata en Fuga en het koraal
„O Mensch bewein' dein
Sünde gross".
In beide gevallen wordt het
orgel in de Grote of St. Mi-
chaelskerk te Zwolle gebruikt.
Charles de Wolff is een bijzon
der begaafd orgelvirtuoos en
hierop valt alle nadruk. Bij
„Disco-Nederland" wordt een
ander principe gevolgd. Daar
klinkt in de eerste plaats het
instrument, een orgel van
zeer bijzondere kwaliteit, zo
als de Arp Schnitger-orgels in
Noordbroek en Mithuizen,
waar nog veel van het
Dorspronkelijke klankkarakter
zijn benieuwd, of de in
im, bt gestelde afzonderlijke
;ch1 rijving van de religieuze
deze toch wel verrassende
Taak ten volle dekt Met an-
woorden: of de marxistische
ine toestaat, te erkennen
het christendom ook in
eenhnd heeft gefungeerd als een
.rdtde meest essentiële „cemen-
rotevan de samenleving.
ien materie
wij vooralsnog twijfel blij-
coesteren. vindt mede hierin
ak, dat de Sowjet-archeolo-
>lijkens de toelichtingen bij
exposeerde voorwerpen zich
ken tot een materialistische
istructie van de geschiede-
I zijn wetenschappe-
lauwkeurig in plaatsbepa-
datering, stofanalyse en vol-
undige bijzonderheden. Van
bewaard is gebleven, of de
Müller-orgels in de Waalse
Kerk te Amsterdam en in de
St. Bavokerk in Haarlem. En
in deze „Documenta-serie" is
ook opgenomen het uit 1531
stammende orgel in Krewerd
en het uit 1621 stammende or
gel in Noordwolde.
Andere reeks
Nu wordt naast deze Docu-
menta-scrie nog een andere
reeks opnamen gemaakt en
wel van de oude muziekinstru
menten uit het Gemeente
museum in Den Haag. De
eerste is al verschenen en
daarop laat Willem Talsma
het Kistorgcl (uit 1650) en het
regaal (midden 17e eeuw) klin
ken in muziekjes van Pachel-
bel, Scarlatti en Caccini. Eer
lijk gezegd deze oude
instrumenten met hun zachte,
iets nasaligc toon hebben
mijn hart gestolen.
Het kistorgeltje bijvoor
beeld is werkelijk uniek! En
Willem Talsma heeft de speel
wijze nauwgezet bestudeerd
en toegepast, zodat men hele
maal een authentieke bespe
ling krijgt.
Nu is het wonderlijke, dat
zo'n bekend merk als „Cyc-
nus" er niet op gekomen is
om een programma, gewijd
aan „Les Maitres des anciens
Pays-Bas" (Sweelinck. Van
Noordt, Speuy, Comet e.a.),
op een oud-Nederlands orgel
uit te voeren. Maar daarvoor
wordt gebruikt het Marcus-
sen-orgel in Jaegersborg, dat
bespeeld wordt door Jorgen
Ernst Hansen (Cycnus, volu
me 4, CS 519). Hansen is een
goed organist, maar wat saai,
en dit komt ook uit in zijn
opname van een Buxtehu-
de-programma op het histo
rische orgel in de Salvator-
kerk te Kopenhagen (Cycnus
CS 538). Gegevens over dit or
gel worden niet meegedeeld
en dat is toch wel een nalatig
heid. Bij de bekende Ar-
chlv-platen zal men zo'n omis
sie nooit aantreffen en bij de
Archi v-opname 198350: „Or-
gclmusik der Schiitz-Zeit"
vindt men weer een keur van
gegevens zowel over de mu
ziek van Scheidemann, Weck-
mann, Buxtehude, Ritter,
Praetorius en Lorentz als over
het Compenius-orgel uit het
kasteel Frederiksborg (1612)
en het grote' orgel uit de
hoofdkerk in Wolfenbiittel.
Helmut Tramnitz is hier de
uitstekende organist.
Bach-koraien
Maar nu genoeg van de ou
de orgels! Het romantische or
gel bestaat toch ook en heeft
toch ook recht op bestaan.
Daarom komen nu aan de
beurt twee platen van Marcel
.illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllil..
miiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii'
Dupré. Op de ene (Mercury
130556 MGY) speelt hij eigen
werken, Cortège et Litanie.
Variations sur un vieux Noël.
Carillon, Lamento en Final,
waarbij het grote Cavaillé-
Coll orgel van de Saint Sul-
pice te Parijs wordt gebruikt.
Op de andere speelt hij
een aantal Bachkoralen op
het werkelijk magnifieke Ca-
vaillé Coll-orgel in de Saint
Ouen-kerk te Rouen (Philips,
Trésors Classiques 935764 LY)
(Saint Ouen was een bisschop
uit de tijd van Dagobert I!).
Natuurlijk hadden ook wij de
Bach-koralen liever op een ba-
rokorgel gehoord, maar dat
neemt niet weg, dat Marcel
CHARLES DE WOLFF
Dupré dit orgel fascinerend
bespeelt. Hoe ongelooflijk
mooi zou César Franck hier
klinken, is de eerste gedachte,
die men bij het luisteren
krijgt.
Daarom is het programma,
dat André Fleury ten gehore
brengt op het grote orgel van
de kathedraal in Dijon, beter
gekozen: Langlais, Marcel
Dupré en Fleury zelf (Unidisc
30135 A). Muziek en orgel pas
sen bij elkaar en André Fleu
ry kent zijn vak door en
door.
Grote naam
Een hier nog onbekende or
ganist is de 28-jarige Simon
Preston uit Engeland. Hij is
tweede organist van de West
minster Abbey in Londen en
hij bezit al een grote naam.
Twee platen zijn er van hem
uitgekomen: op Argo 2RG
5419 speelt hij Bachs z.g.
Schtibler-koralen. twee Mo-
zart-fantasieën, op Argo 24G
5447 speelt hij Messiaen's La
Nativité du Seigneur. En het
is vooral op de laatste plaat,
waarop wij de aandacht wil
len vestigen. Want Preston
speelt dit werk nauwkeuriger
dan de componist zelf op Du-
cretet-Thomson, en hij voelt
deze merkwaardige, exta
tische muziek helemaal aan.
Iedereen, die zich graag in
Messlaen wil verdiepen, vindt
hier een goede reisleider.
Drs. H. E. KOKEE-
VAN DEN BERGE
Andra Wiggers is cr een voor
beeld van hoe cultuur en zelfkri
tiek. een Intelligent volgen van
wijze raad en goed exempel, tot
aannemelijke resultaten kunnen
leiden. Hierbij speelt ook de rij
pere leeftijd mee en. onmerkbaar
op de achtergrond, de muzikale
vormenwereld van het kunstzin
nig beroep.
De gedachtenwereld is die wel
ke aan de meeste oudere mensen
eigen is. Men kijkt terug, men
kijkt vooruit en maakt de balans
van zijn leven op. „Ik ben als
ieder ander" (blz. 8); de dichteres
weet dat ze geen uitzondering is.
Wat valt er nog te doen? Wakker
liggen en de uren horen verstrij
ken (blz. 10); kijken naar wat
groeit, luisteren naar wat klinkt,
de hond' strelen, kinderen, bloe
men beminnen (blz. 14, een van
de duidelijk zwakke verzen); op
drachten (lees: raad) geven aan
zoon, dochter, meisje (blz. 16/18);
denken aan verloren beminden
(blz. 20, 21); teleurstellingen over
wegen (blz. 24); zich afvragen
wat voor zin alles heeft gehad
(blz. 31); de dood in de ogen zien
(blz. 32, 33); het deficit opmaken
(blz. 35. 36).
Eerlijkheid
Men heeft aan de dichteres
brieven geschreven omdat ze
zegt ook (zelfs) in de bijbel geen
uitkomst te hebben gevonden.
Maar men vergeet daarbij dat er
in christelijke kringen vaak een
te gemakkelijk naspreken van de
geweldige evangeliewoorden
wordt aangetroffen. Bij alles is
rcrlijkheid de eerste vereiste.
DE TELEFOON
ik wil mijn moeder opbellen
vragen hoe ze 't maakt
haar vertellen
van de tuin, van de bomen
de bloemen
de telefoon zwijgt
ik ga mijn man opbellen
zeggen waar ik woon
in welk dorp,
hem de weg uitleggen
hem vertellen
van de kinderen
de telefoon zwijgt
en dan bel ik jou op
jon, omdat je leeft
omdat je antwoordt
en 'k vertel je van de herfst
van de lariks die roestbruin
wordt
bijna oranje
ik vraag je naar je werk
omdat ik horen wil je stem
ik wil horen jou jou
omdat je leeft
en ik zeg dwaze dingen
omdat ik het andere niet zeggen
C.R,
