lONDAGS
BLAD
W HIS
Manager
en team
leden
Vliegers
hebben
er zin in
ZATERDAG 16 JULI 1966
TVTAUWSLUITEND oranjepak, groen sjaaltje om de hals
geknoopt, glimmend zwarte laarzen, witte vlieger
helm met daaraan het indrukwekkende zuurstofmasker.
Voor de volle honderd procent de exponenten van hetgeen
velen als hun enige ideaal zien (maar het nooit bereiken)
en wellicht nog meerderen als het gevaarlijkste aller be
roepen betitelen (maar het zoals cijfers uitwijzen be
slist niet is): straaljagerpiloot, meer preciezer stuntvlieger.
Vier in hun vak keiharde kerels, luchtduivels-kunstenaars.
Gevieren het met hun vele kunsten versierde visitekaartje
van de Koninklijke Luchtmacht vormend: het stunt- of in
vlieger jargon aerobaticteam Whisky-Four. In de cockpit:
Kapitein („leader") Henk van Dommelen (35), eerste lui
tenant („right wing") Arend Roest (34), eerste luitenant
(„left wing") Willem Jaski (30) en sergeant eerste klasse
(„slot") Ben Drenth (32).
Het formatie-vliegen en het ma
ken van een „looping", „wing-
over" of een „roll" behoren na
melijk tot de essentiële punten
van de opleiding. Elke vlieger
moet in een noodgeval, bijv. als
de radio van een collega uit
valt, een ander toestel in forma
tie naar een vliegbasis kunnen
terugbrengen. Whisky-Four doet
dit alleen geperfectioneerder en
op een geringe hoogte.
Vertrouwen
De nieuwelingen Roest, Jaski
en Drenth moeten daarbij een
onbegrensd vertrouwen hebben
in leider Van Dommelen, die dit
werk nu drie jaar doet. Ze vlie
gen wat hij vliegt. Ze staan met
hem in radio-contakt en hoewel
ze het programma uit hun hoofd
kennen, luisteren ze toch steeds
weer naar hetgeen hij zegt wat
er gaat gebeuren. Daarbij het
gas van de op 88 procent van
zijn maximum vermogen afgestel
de straalmotor regelend naar wat
hij doet. Ze kijken niet naar bui
ten, maqr volgen, volgen.
Van Dommelen draagt daarbij
een zware verantwoording, maar
beaamt dat het vliegen op de
„wings" en als „slot" inspannen
der is dan het vooraan vliegen.
Hun Lockheed T-33 (T-birds)
straalvliegtuigen razen weer
door het luchtruim na ongeveer
een jaar op de grond te hebben
gestaan. Toen vorig jaar op 8
juni twee teamleden van Whis
ky-Four verongelukten, leek dit
even het eind van het team te
zijn. Maar uit een oogpunt van
traditie en representatie werd al
het mogelijke gedaan om een
nieuwe formatie te krijgen. En
dat lukte. Leider kapitein Van
Dommelen en zijn drie nieuwe
secondanten trekken weer als
vanouds Whisky-Four-mana-
ger kapitein Jaap Kegge vindt
I zelfs béter hun figuren en
4 stoten met hun T-birds weder-
om rookstralen uit, waardoor de
'r jlunts belangrijk meer accent
krijgen.
Opnieuw oefent het team bo
ven de vliegbasis Woensdrecht
pal aan de Zeeuws-Brabantse
grens of boven Noord-Beve
land, dat als oefeningsgëbied is
toegewezen. Opnieuw brengen de
Whisky-Four-leden tienduizen
den mensen in binnen- en buiten
land met hun stunts in verruk
king. Kapitein Van Dommelen
heeft wederom zijn mannen als
het ware aan een lijntje naast en
achter zich, zoals dat ook het ge
val was op die bewolkte achtste
juni 1965.
ter-formatie niet los kwam uit
een steile duikvlucht en te plet
ter sloeg' in het bos aan de rand
van de vliegbasis. Kapitein R. A.
Liem (29) sleurde daarbij de blin
delings achter hem vliegende ka
pitein J. B. Sommer (33) mee.
Een uitgebreid onderzoek na
deze tragische, in feite onbegrij
pelijke crash heeft' aangetoond
dat het ongeval beslist niet aan
een mankementvan de T-bird
van kapitein Liem heeft gelegen.
Het moet of een foutieve hande
ling of een medische kwestie zijn
geweest, hoewel men daarover
nimmer zekerheid zal hebben.
Whisky-Four kwam terug om
dat er na een periode van
non-aktiviteit nieuwe vliegers
waren die er zin in hadden. Kapi
tein Van Dommelen startte begin
april met hen. Hoog boven
Woensdrecht werden de eerste,
minutieus op papier gezette, for
maties samengesteld en de eerste
„baantjes getrokken". Na zo'n 25
uur hadden de vier ervaren ge-
véchtsvliegers het programma on
der de knie, een programma
waarvan de basis-figuren door el
ke Nederlandse straaljagerpiloot
moeten kunnen worden gevlogen.
Vijfentwintigduizend mensen
keken die dag op het thuishonk
Woensdrecht naar het spectacu
laire programma, toen tegen het
einde van de „break" de rech-
TVTANAGER (op dc grond) van
Whisky-Four is kapitein-waarne
mer Jaap Kegge, commandant van
de grondschool op Woensdrecht. Hij
verzorgt de administratie en de fan
mail (enkele brieven per week) van
het team. In 1950 kwam hij als
dienstplichtige bij dc marine «n
stapte in '55 als beroeps over naar
de luchtmacht. Was instrukteur op
de KMA en zit nu vijf jaar op
Woensdrecht. Behartigt de belangen
van Whisky-Four twee jaar.
T/APITEIN Henk van Dommelen
kwam in 1950 als dienstplich
tige bij de luchtmacht en begon in
'51 zijn vliegopleiding in Woens
drecht. Flaaldc in Amerika via de
T-6, F-80 en F-84 G zijn brevet.
Werd in '53 als sergeant ingedeeld
bij het 315 squadron op de basis
Eindhoven. Ging na 7 jaar weg als
kapitein en kwam via Volkel (311
en 312 squadron) in januari 1963
hij de instrukteursopleiding te
Woensdrecht. Drie jaar geleden
werd hij als leider van Whisky-Four
gevraagd. Hij heeft 4000 vlieguren
(een respectabel aantal in de mili
taire luchtvaart).
PERSTE-luitenant Arend Roest be-
gon in '52 als dienstplichtige
zijn straaljageropleiding op Woens
drecht. Hij haalde in Amerika zijn
brevet (Piper, Harvard, T 28-G T 33
Na 12 minuten figuren te hebben
gedraaid zijn ze alle vier bekaf,
vooral door de felle concentratie
en de kracht die ze in het toestel
op hun lichaam krijgen te verdu
ren: onafgebroken 4 of 5 G,
d.w.z. vier- of vijfmaal de zwaar
tekracht.
Whisky-Four opereert met de
12 tot 15 jaar oude T-birds op
een hoogte die varieert tussen
100 en 1000 meter en vliegt tij
dens het programma gemiddeld
550 kilometer per uur. In de 12
minuten stunten leggen de
toestellen elk 100 kilometer af,
daarbij 3 minuten rook spuitend
(waarvoor 100 liter dieselolie no
dig is). Die mogelijkheid van
roök uitstoten is eigenlijk het eni-~
ge wat de vier Whisky-Four
toestellen doet afwijken van an
dere T-birds. Voor de rest zijn
het normale vliegtuigen, die
sinds kort van het gebruikelijke
grijs-oranje zijn overgeverfd in
licht- en donkergroen.
Tijdens het stuntprogramma
verwisselt het viertal driemaal
van formatieDe toestellen star
ten in de box-formatie en gaan
direkt na een „wing-over right"
over in een pijl-formatie. Na
een „looping" volgt dan weer na
een „wing-over right" dc eerste
formatie en vervolgens werken
Van Dommelen, Roest, Jaski en
Drenth een „barrel roll left",
een „wing-over left", een „low
pass", een ,$teep turn left" (een
cirkel van 360 graden, uiterst
moeilijk), een „wing-over right"
en een „looping with downward
roll from the top" af. Via een
„steep turn right" komen de
Lockheeds T-33 in een vier
kant-formatie, voeren daarin
een ,fplit up" en een looping
uit en vervolgen het programma
met een „wing-over left" in
box-formatie, komen wederom
in de vierkant-formatie en lan
den achter elkaar na nog een
„looping" en een „break". Met
brullende straalmotoren taxiën
de toestellen in de boxformatie
terug naar het uitgangspunt, het
eind van een grandioos staaltje
stuntvliegerij.
Bij goed weer vliegt Whisky-
Four dit programma elke dag
tweemaal binnen een half uur.
De rest van de dag zijn de vier
vliegers bezig met de opleiding
van straaljagerpiloten, hun hui
dige funktie in de luchtmacht.
Het stunten is volledig vrijwillig
en ze doen het er bij.
Ervaring
Ervaring in het formatie-stun
ten hebben alleen Van Domme
len en Drenth; voor Roest en
Jaski is het geheel nieuw. Kapi
tein Van Dommelen heeft enige
jaren deel uitgemaakt van een
op de vliegbasis Eindhoven gesta
tioneerd stuntteam en deed met
dat team mee aan een jaarlijkse
competitie. Hij vloog in een
Thunderstreak. terwijl sergeant -
eerste-klasse Drenth lid is ge
weest van een Hunter-stuntteam
op Soesterberg. Beide teams en
alle andere in Nederland) zijn in
middels, behalve Whisky Four
dus, opgeheven. Drenth de eni
ge onderofficier van de vier
heeft in 1960 de luchtmacht met
z'n Hunter een bijzonder waarde
volle en moedige daad bewezen.
Bij een schijn-luchtgevecht
met twee Belgische Hunters op
35.000 voet hoogte merkte hij
opeens dat zijn kist ging tuime
len. Na de wolken in gedoken te
zijn, waarbij hij 20.000 voet hoog
te verloor, kon hij terug klim
men en merkte toen dat de beide
roeren defekt waren. Na Soester
berg gealarmeerd en de brand
stof opgevlogen te hebben, lukte
het hem de Hunter veilig aan de
grond te zetten. Er kwam een
vliegverbod voor Hunters en uit
een onderzoek aan Drenths toe-
KERSTE-luitenant Willem Jaski
kwam. in 1957 als dienstplich
tige in Gilze-Rijen in opleiding op
dc S-ll. Haalde op de Harvard en
de T-33 in Canada zijn brevet en
keerde in 1959 terug. Kwam via
Woensdrecht op Volkel (311 squa
dron). waar hij tot '64 bleef. Werd
in 1962 officier. Nu instrukteur op
Woensdrecht. Aantal vlieguren:
2000.
stel bleek dat er kleine haar
scheurtjes in de roeren zaten.
Zou hij zich toen met zijn schiet
stoel hebben gered, dan had
men de oorzaak van het tuime
len zeker niet zo snel gevonden.
Gebreken aan de T-birds zijn
er in de loop der jaren niet ge
weest. Het is een wat oud toestel
(de luchtmacht peinst over een
nieuw toestel ter vervanging),
maar voor Whisky-Four bijzon
der geschikt, evenals het dat was
tijdens de Koreaanse oorlog.
Voor het typische stuntwerk wil
men in ons land geen supersnel
toestel Nu is het mogelijk op
slechts anderhalve meter uit
elkaar te vliegen (een zachte aan
raking van de vleugeltanks blijft
zonder gevolgen omdat de toestel
len ten opzichte van elkaar wei
nig bewegen), maar voor de vlie
gers echter is de T-bird tijdens
het stunten door het geringe ver
mogen moeilijker te behandelen
dan andere typen.
Het meest perfekte programma
verloop verkrijgt Whisky-Four
uiteraard als het weer goed
Teamleider Henk van Domme
len in de cockpitop de ach
tergrond van voor naar achteren
Arend Roest, Willem Jaski en
Ben Drenth (staand)
Bram Oosterwijk
Is. Met veel wind en turbulentie
raakt men nogal eens iets uit el
kaar. Boven een bepaalde weers-
limiet wordt er zelfs helemaal
niet gevlogen. Beperkingen gel
den er ook op ander terrein. Voor
elke vlucht (ook oefeningen)
moet men toestemming hebben.
Via de verkeerstoren op Woens
drecht wordt die aangevraagd
en Whisky-Four kan pas star
ten als het luchtruim „ge-
cleard" is. Het komt wel voor
dat men geen vergunning krijgt,
omdat de vliegbasis in dc druk
Whisky-Four enkele seconden
voordat de startbaan wordt
verlaten
Woensdrecht („whisky" is in
het internationale phonetische al
fabet de benaming voor de letter
„w") heeft z'n Whisky Four, het
enige overgebleven aerobatic
team van Nederland, nu tien
jaar. Initiatiefnemer van Whis
ky-Four was in 1956 kapitein
(nu majoor) F. van West, die
echter vóór de eerste vlucht
reeds was overgeplaatst. Hij
werd opgevolgd door de tijdelijk
in ons land gestationeerde En
gelse flight-lieutenant G. R.
Wilson, die begon met een team
van Meteor-vliegers. Wilson
noemde het team Whisky-Four,
een naam die de huidige teamle
den niet helemaal lekker ligt.
Een beter klinkende naam heb
ben ze echter nog niet gevonden.
Na Wilson kwam het lei
derschap in handen van majoor
Wiericx (toen kapitein) en vervol
gens in die van kapitein N. de
Vrij, die nu commandant van het
nr. 2 instruktie-squadron is. Ka
pitein Van Dommelen werd drie
jaar geleden leider van het team,
dat in de voorbije tien jaar 27
leden heeft geteld.
Whisky-Four heeft onder Van
Dommelen in drie jaar zo'n 200
keer opgetreden, merendeels in
eigen land. Z.g. „open dagen"
van de luchtmacht zijn daarvoor
mooie gelegenheden, verder vlieg-
feesten, maar ook jubilea van
verenigingen e.d. Deze verenigin
gen kunnen een verzoek richten
aan de chef van de lucht
machtstaf en moeten, indien dit
wordt toegestaan. zelf de
W.A.-verzekering voor het team
betalen en dat is niet mis: 1100
gulden.
In het buitenland kan Whisky-
Four goed meekomen met ande
re teams, maar een vaardigheid
zoals bijv. de Engelsen en Ita
lianen hebben, heeft men toch
niet. Dat is evenwel verklaar
baar omdat deze teams uitslui
tend stuntwerk doen en niets an
ders. De teams bestaan verder
uit veelal speciaal omgebouwde
toestellen (met o.a. gekleurde
rook). De Engelsen vliegen met
zeven kleine Gnat-straaljagers,
de Italianen (die een eigen ba
sis voor het stuntteam heb
ben) met de Fiat-G 91 (negen
vliegtuigen). Spectaculaire num
mers hebben ook de Belgen en
Fransen met hun Fouga-teams.
Primair staat voor Neder
land voorop dat het weer een
stuntteam heeft, dat Whisky-
Four weer in de lucht zit.
Stunten bij de luchtmacht is
behalve op gezette tijden het
brengen van een vliegshow,
óók een kwestie van harde
noodzaak. Deelnemen in een
stuntteam betekent voor een
gevechtsvlieger dat hij zijn
toestel tot in z'n vingertop
pen beheerst. En dat kan in
precaire situaties weieens
hard nodig zijn.
en F 84-G) en kwain ua zijn terug
kom* op Volkel (313 squadron). Via
Eindhoven (314), Soesterberg (700)
en Twente kwam sergeant eerste-
klasse Roest in 1965 in de officiers
opleiding. Als eerste-luitenant geeft
CERGEANT eerste-klasse Ben
Drenth is vanaf het begin be
roeps geweest. In '54 begon bij op
Woensdrecht z'n opleiding op dc
S-ll en haalde in 1956 zijn brevet
op de Meteor. Hij zat afwisselend
enige malen op Leeuwarden, Twen
te (326 squadron), Woensdrecht en
Soesterberg (325). Vloog enkele
maanden in NieuwGuinea en werd
eind '64 vlieginstruktcur op de T-33
op Woensdrecht. Drenth heeft 3200
vlieguren op zijn naam.
