n:
H'
Hoeveel I
geheimen
van Delft
geeft Sfinx
prij s r
r
Dichter en uitleggers
„Audiovisuele
hebben grote
middelen"
toekomst
Licht
van
CULTUREEL
VENSTER
Vermeer
schiep
harmonie
DIA-REEKSEN
KUNNEN DE
BIJBELTEKST
VERHELDEREN
r?,ers 8aan zien' 'i8uur Ni'- som he^gedicht ni/t van grotere
ZATERDAG 2 JULI 1966
"ET lag voor de hand, dat het honderdvijftigjarig bestaan van het
Mauritshuis als museum een kunsthistorisch belangwekkend merk
teken zou krijgen met als middelpunt Johannes Vermeer. Aan deze
„Sfinx van Delft" immers heeft het Haagse paleisje van Johan
Maurits van Nassau voor een aanzienlijk deel zijn museale faam te danken.
In 1821 werd de uit Frankrijk teruggevoerde schilderijencollectie van de
Oranjestadhouders in het Mauritshuis ondergebracht en in het daarop
volgende jaar gelastte Koning Willem I, dat Vermeers „Gezicht op Delft"
op een Amsterdamse veiling gekocht moest worden geplaatst in dit
Koninklijk Kabinet van Schilderijen. Ruim veertig jaar later nu een eeuw
geleden was het de Fran
se kunstcriticus en verzame
laar Thoré-Burger, die Ver
meer herondekte en na
twee eeuwen vergetelheid
hem plaatste in de eregalerij
van Hollands grootste mees
ters.
Sindsdien hebben vele be
schrijvers zich in Vermeer
vastgebeten, vurig wensend, de
,JSfinx" te mogen doorgronden.
De pogingen zullen ongetwijfeld
in menigte worden herhaald nu
elf van de ongeveer zesendertig
als echte Vermeers erkende schil
derijen in het Mauritshuis bij
een zijn. Ze zijn er om te bewij
zen, dat voor en na het Delftse
wonder werd geschilderd ,.ln
het licht van Vermeer". Op de
jubileumexpositie omspant Ver
meers licht vijf eeuwen, van Jan
van Eyck tot Cézanne.
Internationale werkconferentie
bracht het gesprek op gang
Toen meer dan 70 jaar geleden de
cinemascope met zijn levende beelden
werd uitgevonden, dacht iedereen: „Nu
is het gedaan met de lantaarnplaatjes!"
Maar zoals het meer gaat met uitvindin
gen: ergens hoe perfect zij ook uitge
werkt worden, bereiken zij een grens in
De Oecumenische Stich- tatle «n illuminatie", een door- zelf. Het ideaal werd echter nog
tinff Filmcentrum is dan ook *lcht,K en heldermaken van de het beste benaderd door een Bra-
g mncemrum is aan ook B|JbeI|ekat In dU oplicht .ijn de zlliaanse dia-reeks, die verschil-
OVergegaan tot de oprichting symbolische voorstellingen van lende Bijbelse begrippen op een
van een speciale „audio- de vroege Christenheid en de welhaast abstracte wijze in beeld
visuele dienst" welke zich gestileerde van de Byzantijnen wist te brengen,
in een zeer grote belangstel- Goede weg
ling mag verheugen. Ook de i.,„ „ja, di. ,uud een .eke- NrBV
NCRV-Schoolradio maakt re .uthcntlcttcit trachten te «ug- Bljbe7« dial
met steeds groter succes ge- «ereren. reeksen van de kunstschilder J.
bruik van de dia's. Zijn theologische beschouwin- Pander. Bij de inleiding werd ge-
Mpn kan dp vpIp idpppn gen vatte ds. Töns als volgt sa- zegd, dat de kunstenaar wel drie
bolot «lot In men: ..Legitiem is een beeld reizen naar het Heilige Land had
haast niet meer bijbenen. In 6 gemaakt om zo ge-
het buitenland, vooral in trouw mogelijk het
Amerika, Engeland
hun zegevierende opmars en kunnen zy
het oude, tegen alle verwachting in, toch
niet verdringen. De toverlantaarn van
opa met het oliepitje is dan wel naar de
zolders verhuisd, de projectoren voor de
dia's vinden, vooral sinds de uitvinding
van de geluidshand een steeds bredere
verbreiding en toepassing.
O Q
Vermeer hebben gedaan; het ef
fect bestuderend als een we
tenschapsman. Waarom juist hij?
Evenals onze tijd van electronica
en ru.mtevaart mensen voort-
natuurlijke aanleg is
gericht op het doorvorsen en be
heersen van geluid- en beeldgol-
ven en op het verkennen van de
kosmische ruimte met haar ge
heimzinnige stralingen, zo had de
zeventiende eeuw haar intelligen-
tia, die van nature beantwoordde
aan de „tijdgeest", gericht op het
vorderen in o.m. astronomie, geo
grafie en mathematica.
De reden waarom wij juist de
ze drie wetenschappen noemen,
vindt verklaring in het werk van
Vermeer. Gebiologeerd gelijk
„De Astronoom", die hij ln 1668
schilderde, heeft Vermeer, op
zijn wijze, de afstand tot de licht
bronnen gemeten en zo nauwkeu
rig situatie-bepalend als „De Geo
graaf" (uit 1669) zocht hij zijn
„lichtwaarnemingen" in kaart te
brengen. Het zal ons niet verba
zen als eens blijkt dat de schil
der, ter onthulling van eigen
gesteldheid en streven, ook nog
een mathematicus moet hebben
geschilderd, want in het schep
pen van ruimte was hij wiskundi-
u ge als geen andere kunstenaar,
is te vinden in de natuur. Wat voor noch na hem. Waarom zou
Natuurwet
Het tentoonstellingsthema is in
feite niet uitzonderlijk. Licht
geeft immers alle dingen (in de
weerkaatsing van de stralen) een
eigen kleur. De eerste mens die
zich in kleuren probeerde te ui
ten, speelde dus al met licht, on
bewust. Het waren o.a. de oude
Grieken die in dit spel een na
tuurwet ontdekten. Pas met de
„wedergeboorte" van deze kennis
(de Renaissance, die inzette
omstreeks de vijftiende eeuw
van onze jaartelling) leerden
schilders in volle glorie kunst te
maken met licht.
Merkwaardigerwijs blijft dit
punt onaangeroerd in talloze Ver
meer-beschrijvingen. Veelal
wordt in lyrische ontboezemin
gen de lof van Vermcers „ongeë
venaard poëtisch vermogen"
breeduit bezongen. Maar wellicht
is de „Sfinx van Delft" juist daar
om ondoorgrondelijk gebleven:
doordat men in het donker om
hem heen scharrelde zonder de
natuur-logica van het „lichtspel"
te kennen.
neemt ons oog waar, als het
licht van de laagstaande
wordt gebroken door een regen
hij van deze karaktertrek geen
symbolisch schilderij hebben ge
maakt, waar hij het van zijn an-
bui? „Natuurlijk de regenboog", dere eigenschappen wél heeft ge-
zegt u direct. Én ook als iemand daan?
een klap op het oog heeft gehad, Veeleer dan een poëticus te kinderen als pure toverij wordt
ziet hij plotseling „alle kleuren ziin. was Vermeer een man van ontdekt. Mocht het wonder tot
van de regenboog". Maar wie re- wetenschap. Wij geloven daarom dusver aan uw aandacht
aliseert zich dan. dat de klap niet in de bewering, dat de schil- ontsnapt, neemt u dan maar
Duitsland heeft het audio
visuele werk een enorme
vlucht genomen. De zon
dagsschool, de jeugdclubs,
het gemeentewerk en zo
meer hebben hierdoor mate
riaal te over gekregen. Het
is dan ook tijd geworden eens
na te gaan of op het gebied
werd geboren, waar zijn vader der audio-visuele hulpmid-
veenie-anneïMtunsthandel^dreef, voor het kerkewerk in
in hetzelfde huis dat in 1653 de de meest uitgebreide zin
echtelijke woning werd, waar niet een internationale sa-
zijn i
Gouda) hem elf kinderen schonk,
daar heeft Vermeer waarschijn
lijk alleen in uiterste nood een
eigen werk de deur uitgedaan als ken.
hij met de geërfde kunsthandel
niet voldoende brood
authentieke milieu
weer te geven. Had
hij dit maar niet ge
daan, want de schil
der Pander werd
hierdoor verlokt tot
een uitstalling van
..decorstukken" die
de aandacht maar
van de Boodschap
afleiden.
Wat het onder
werp Bijbel en Beeld
betreft, is men nog
niet tot bevredigen
de resultaten geko
men, maar onge
twijfeld heeft
Catharina Bolnes (uit menwerking mogelijk ZOU slechts als het niet probeert het Töns in zijn inleiding de goede
oif vo-xter™ ojbjjV althans de gezamen- Bijbelse bericht te vervalsen tot weg aangewezen. De Angelsak-
zijn,
geeft, zodat deze ook tegenwoor-
Hiertoe hebben MMII. (hel ESSSi
Veel beter komt men reeds uit
plank kon krijsen"Óok toen het Int- Oecumenisch Filmcentrum) ^*11* dc voeten Tnet de andere twee
pianK Kon Krijgen. uoK toen net verschillende voorbeelden van themata van deze werkconferen-
hoe men dit geprobeerd had. Zo dc christelijke opvoeding en
waren er twee dia-series gewijd aspecten van het moderne leven.
aan de oud-christelijke voorstel- Zo bracht Amerika een tekendia-
rampjaar 1672 hem dwong,
kleinere woning aan de
Langedijk te betrekken, hield hij
en de Wereldraad voor Christe- „nr,rn,.nnr, w..
sas»
conferentie gehouden, waaraan aan de. oud-chnstelijke voorstel- Zo t,racht Amerika een tekendia-
deelnemers uit Duitsland. Enge- ""ff". SffSSjgi geheten .JheConvnuniea-
persoonlijke kunst buiten conferentie schonden,
het blikveld van anderen, zelfs
schuldeisers.
v,„. zondags-
scholen voor te bereiden op hun
o was jn één woord
voortreffelijk.
land (zowel Free Churches als zo wetenïchlpS"- persoil?el
Eerst twee jaar na Vermeers The Anglican Church) en Neder- Hjk dgt men zich afvraagt of het jj €n
dood (1675) kreeg een Haarlemse l*nd deelnamen. .ook bulten de universiteit kan
schilder-kunsthandelaar zesen- De conferentie hield zich met worden begrepen. Er was echter
twintig en een Delftse boekdruk- drie onderwerpen bezig: de Bij- een uitbeelding van de Gelijke- vw
ker negentien stukken in han- 'helse geschiedenis, de nis van de verloren Zoon aan de WervingSreekS
den. Bij de boedelveiling van godsdienstige opvoeding, en as- hand van aquareiien van de schil- H.t „„erh-te ~.Mer kwam
1696 werden er nog eens eenen- pecten van het moderne leven deres Ursula Kükenthal Dit was allerbeste echter Kwam
twintig verkocht. We kennen er ter in één woord prachtig werk. zon- ko^tehjke weïvingsrïks vror^dï
specimina van elk dezer genres psychologie
gezorgd.
nog geen veertig van.
Zijn produktie
Het kleine aantal doet nog im-
veronderstellen, dat Ver- Het was mede door de deelna-
„eer langzaam werkte. Hoewel me yan te E„gelse delega-
lit zou stroken met njh mathe- (j een door en door praktische
Wt'sehe aart en zijn hang naar conterentie. Er werd slechts
perfe<me,^ïijken.^andere theoretische inleiding gehouden
en dat was een Duitse. Het was
een doorwrocht stuk werk van
chen.
voortreffelijke wijze
gestel had. Hij overleed op 43-ja- q
„ge leeftijd, vermoedelijk aan te- Ielt* drTön7uteen7darhet on-
der invloed van de moderne Bij-
t natuurwet effec-
der werkte vanuit een poëtische
intuïtie, ter aanvulling van zijn w
rationele benadering der dingen. ^moldêiijiT heeft gekregen
De poëtische mens toch moet al- van zijn sladgenoot en A„_
baar te maken En dat nu moet if5 ultzl"ge"' moet zijn hele heb- jhonie van Leeuwenhoeck. die
baar te maken. En dat nu moet ten en houden voor anderen eta- lensjes sl voor zijn microsco_
leren. Niet aldus Vermeer Bezie Als het kleurloze zonlicht ln
zijn personages: ze zijn niet om dat prisma word, opgevangerii
zichzelf in de scène gevoerd, ontstaan door breking van de
noch om iets van eigen Innerlijk stralen plotselipg aUe kleuren
prijs te geven. van de rege„boog.
Harmonie
feit dat Vermeer
speciale kleuren ue oiju» ia vuu^ «um «u
de hoofdelementen van eigen ka- grondstoffen gebruikte, o.a. het tuigend boek. Ook in beeldvorm
j H? rakter, gelijk de drie spectrale ]apjs lazuli dat uit China, Afrika djent dit getuigend karakter voor-
aandacht^ zijn kleuren, samen te voegen tot een- of Zuid-Amerika moest worden op te staan. In de vroegste tijden
heid. Het was een hoogst persoon- gehaald. En de weelde van dit had de christelijke kerk nog zeer
ook allerduurste sterk dit besef van de Bijbel als
geslepen stuk glas ter hand, lijke zaak waar anderen niets mooiste
soort PJisma, zoals Vermeer mee te maken hadden en mis- pigment zal Vermeer zich niet zo Boodschap. Daarom dragen de
vprmnprfpliik- hppft oekrpcpn cnH or, dif l.li1
'i stel-
BIJ DE FOTO'S
BOVEN: Voor dc tot 5
bcr durende jubileumient
ling van het Haagse Mauritshuis,
„In het licht van Vermeer", heeft
het Newyorkse Metropolitan Mu
seurn of Art Vermeers „Vrouw
met waterkan" afgestaan. In dit
hecht gecomponeerde tverk van
omstreeks 1660 zette Vermeer
kleuren orn in licht. Over dit
„Wonder van Delft" is meer te
lezen in nevenstaand artikel.
MIDDEN: Vermeers „Kantwerk-
stertje" is een niet overtroffen
staal van harmonie in kleur en
licht, vormgeving en ruimtelijk
heid. Bij hoge uitzondering mocht
dit kostbare kleinood het Purijse
Louvre verlaten.
ONDER: Evenals Hollandse
schilders van de zeventiende
eeuto dat deden, maakte de Ita
liaanse meester Bernando Bei-
lotto 1721—1780voor het ver-
krijgen van de juiste perspectie
ven gebruik van litdpmiddelen
als bijvoorbeeld de
De i
;erder
in schets gebracht,
schilderij ontstond in het atelier.
Het rechtstreeks in de openlucht
werken kwam pas in de negen
tiende eeuw in zwang. Be/lotto's
„Gezicht op Dresdenvertoont
verwantschap met de Delftse
schien verklaart dit wel waarom vaak hebben kunnen veroorlo-
in de nalatenschap nog vrijwel ven.
alle ons bekende werken werden Zou de „Sfinx van Delft wel zo
aangetroffen. ondoorgrondelijk zijn als wordt
In het huis „Mechelen" aan de gesuggereerd?
Delftse Markt, waar hij in 1632 TON HYDRA
ïleel.,.gfb_a'eerd. °p ta,?f.r"ik.e deze reeks (in totaal nu zes)
de gelijkenis werd vertoond „Menschen im
Heiligen Land", handelende over
Arabische vluchtelingen in het
niemandsland tussen Israël en
Jordanië. Door een of andere poli
tieke spéling zijn de2e WHkerdü
niet op de lijst van officiële
vluchtelingen komen te sjpan.
Als de actie Brot für die Welt
niet hielp, zouden zij temidden
van de overvloed, die de nimmer
aflatende stroom buitenlandse
toeristen dit gebied binnen
brengt, verhongeren, De dia
reeks munt uit door uitnemen
de foto's, maar vooral door een
voortreffelijke tekst, vol un
derstatement, maar ook vol rake
uitschieters tegen de meermalen
belachelijke toestanden in dit
stukje wereld, dat nota bene
„Het Heilige Land" genoemd
wordt.
Ongetwijfeld was deze Duitse
inzending de top van de conferen-
u j j. in Voor vele clubs, zondagsscholen,
Veeleer dan om reconstructie Een voorbeeld uit de dus-reeks „De gemeente-avonden, discussiegroe-
en illustratie moet het bij het droom van Martin Luther King
Bijbelse beeld gaan om „interpre- Filmcentrum.
En nu vertellen de schilderijen
Is
geheel geen sprake? Zeker wel,
echter niet in geestesgesteldhe
den en realiteiten, maar in de
volkomen harmonie van licht en
kleur, van vorm en ruimte. Daar
in alleen ook onthult Vermeer
iets meer van eigen persoonlijk
in het spectrum drie hoofdkleu
ren zijn: rood, geel en blauw. Hij
schiep uit deze drie vrijwel al
zijn werken en daarin is hij voor
nu nog modern! Hij kwam er
bovendien achter dat de drie
heTd.'GeenTchiMèr'is'hiJ vaë'hêt samengevoegd weer de
levensgenot gelijk bijv. Frans wive™ta harmonie van wit licht
Hals. geen doorsebonwer van het te kien geven. Het kind, d«t zijn
diep menselijke als Rembrandt tol. met leurtjes bewerkt.
en volkomen anders dan verha
lende genreschilders en rea
listische verbeelders van land
schappen en stillevens.
TAE DICHTER, dat is de ene. De anderen,
dat zijn de uitleggers. De schrijver in de
ruimste zin (ook de bijbelschrijver) is de
maker, de man die een geschrift tot stand
alt£ln,° inhezij"0:"sfmpe'Sfe ^orm! bre"®'a Er 's tot vervelens toe aan herin-
Vermeer ging echter verder dan nerd, dat het woord poëet (Gr. poietes)
„maker" betekent, vervaardiger, uitvinder, dader zelfs.
In Romeinen 2:13 wordt gesproken van „daders der Wet"
Naar aanleiding van Luc. Wenscleers. Het
WONDERBAARLIJKE LICHAAM, MARTINUS
NIJHOFF EN DE MODERNE WESTERSE POE-
ZIE. Uitgave Bert Bakker/Daamen NV, Den
Haag 1966. 288 blz„ 19,50
pen, etc. zal het huren
film vaak op financiële moeilijk
heden stuiten. Dia's met ge
luidsband bieden hier een uit
komst. Juist ook, omdat men het
tempo naar behoefte kan regelen,
als het nodig is nog eens op een
onderdeel kan terugkomen en be
paalde onderdelen naar wens
meer nadruk kan geven. Uiter
aard heb ik slechts een fractie
opgesomd van wat getoond werd
Het scheelt niet veel, of Wense- °P deze conferentie. Maar onge-
Icers bekleedt de dichter NijhoH Iwijteld kan menige groep nu al
met de filosofenmantel. Persoon- 2lJ" voordeel doen met het naar
lijk had ik dit nooit zo achter VOTe" gebrachte en altijd kan
Nijhoff gezocht. Voor mij teas ")e" nadere inlichtingen krijgen
deze man met hetzelfde geboorte- bi.i de Audio-visuele dienst van
jaar als uw dienaar een typische Filmcentrum, Borneolaan 27, Hil-
overgangsfiguur, instaande tussen versum.
het spel met draaiende kleurvlak
ken; hij zag er zelfs kans toe, in
Vermeer laat af een Sfinx te een statisch beeld de kleur tot
zijn zodra we hem leren zien in licht terug te toveren. In "t Mau-
eigen licht. Het licht dat deze in ritshuis is deze wonderbaarlijke
zichzelf gekeerde man zijn gehe- omzetting o.a. te zien in de hoofd-
le leven moet hebben gefasci- kap van de „Vrouw met water-
neerd en waarmee hij nimmer kan".
aflatend heeft geëxperimenteerd. Het was pm het licht dat Ver_
Lichtbreking mecr zli" wereld Verkende en in
LienipreKing bce]d bracht Gm het 1Icht ln
Waarschijnlijk reeds In zijn smeltende kleuren en dan in de publiek (men vergeve mij de overdrijving) kan niet lezen
■romantiek en nieuwe zake
lijkheid; een hardnekkig vereen-
voudiger uit de periode van de
Ev. GROLLE
daar wordt datzelfde woord gebruikt. Van het begin der dVexégSe'van'deze^b'eldïïiUiSi- chanDSl'"^!! ''"S" iozê'd-
wereld, af heeft de man-die-maakt zijn toekijkers, uitleg- re werkstukken toe te komen verstandelijk als toch wel wat
gers en commentatoren gehad. De uitlegger, commenta- schrijft Wenseleers twee inleiden- stug dichter.
tor, criticus is een vast menselijk type op de gebieden van me£™aafd eêrêtTover dè
politiek, thologie en kunst. Het is een illusie de uitlegger algemene 'wereldcrisis, en een
om hals te kunnen brengen en het geschrift zonder be- stweede over het begrip „moderne
middelaar aan het brede lezerspubliek voor te leggen. Het nnK'5'1"
ik, na de geïnteresseerde lezing
van dit dikke boek met inbegrip
van de noten, wat scepticisme
overgehouden heb. Ik blijf in ge-
jeugdjaren zal Johannes Ver- hoogst bereikbare harmonie met
meer met betrekking tot het een gesloten vormgeving en een
licht, het wonder hebben waarge- meetbare illusie van ruimte. Ver
nomen; iets dat nog altijd door meer zocht er in zijn kunst naar.
Het is als de kamerling uit het Morenland, die geen raad
weet met Jesaja 53. „Heeft de profeet het daar over zich
zelf of over iemand anders?", vraagt hij zich onder het rij
den af. Begrijpt u wel wat u leest?" zegt Filippus.
poëzie". Deze hoofdstukken heten
De wereld een woestijn, en
„Want zingen is slechts harts
tocht van een zweer" (een
dichtregel van Nijhoff). Dan ko-
Een regel als „druipend van dichten als Awater en Het uur U
pols naar poot" met al die p's de neerslag zien van een ietwat
vind ik nog steeds vierkant le- krampachtige poging de eigen
lijk. De muzikaliteit van Het lied tijd te doorlichten en in een ge-
der dwaze bijen mis ik en het dicht te objectiveren, zonder dat
grootste deel van Xijhoffs latere de dichter op die tijd een werke-
poezie, toen Leopold niet meer lijke, integrale visie bezat. Je
zijn grote voorbeeld was. De gro- kunt bij heel veel passages aan
me„^UVi°.n'JvTl!«Sl'S S"'?' de"T
a...~*tt ae_ u maakten op mij de indruk van Christus, maar da'.
kunstig, na veel verstandelijk tijd en bovendien is die verwij-
- woord een beknoDt bio- en bi- ,ove^le? tot stand gekomen ge- zing meestal meer een zinspeling
de eerste stap, met zomaar, dichterlijk zonder „vppTht m knutsel het recnitaat -iu»_.1.~
blioerafisch overzicht en een na- bet resultaat van dan een rechtstreekse introduc-
rnenreeister. ee" "a minstens evenveel bewust willen tie. Een kleine jongen op straat.
m li- a's van oon niet-anders-kunnen. die vaagjes naar zijn grote broer
leS^/heel wa^diJhte^ ^d^n" M!SSch!en was hiJ tc zcer van of een rijke oom verwijst, wordt
ker?h» TR FlinWtnfsen wil "bT" Eenel;atit' om mli" d«r niet belangrijker door. En
kers btj. T.S. Eliot (tussen wie en verbeelding te kunnen werken, de opsomming van al die exege-
Lezen Hl.
begrijpen de tweede. Voor deze meer. Ze komt ergens vandaan.
tweede stap is de uitlegger nodig. Ze is ontsprongen aan een diep-
En hij is ervan doordrongen dat gaande belangstelling voor de ei-
hij nodig is! Gunnen wij hem dit gen tijd en de mens in die tijd.
zelfbesef. Schrijver dezes zou De jonge rooms-katholiek, zeer
nooit criticus hebben kunnen onder de indruk van het le-
worden, als hij zijn leven lang venswerk van Teilhard de Char-
niet kritieken had gelezen. Wat din (1881—1955) en diens ma-
dank ik al niet aan de kritieken gistrale theorieën, een alles-om- UttUUt ^ail vjuaiav enz.; nei
van Van Deyssel Albert Verwey vattende, omhoogstrevende bewe- Namenregister vermeldt als ik
en Carcl Scharten Biologisch ging naar het punt Omega pone- g0ed gcteid heb 212 namen. Het Meeuwesse ea
kunnen wij met zonder een at- rend, komt tot het literaire pro- js het bekende versrhiinspl van trmnht k-uka-
JrJTJT? betekenissen!
Nijhoff de auteur een duidelijke Door Wenseleers ben ik hem nu tóchf mogeïijkheden maakt .te
Teilhard de Chaidin A. Roland hoff is groter geworden, in een waarde. Eenzelfde bezwaar heb
Holst, Karl Jaspers, Arthur Rim- ruimere horizon. ook tegen Eliot Rii Niihoff
baud, Carl Gustav Jung enz.; het Niet dat al die uitleggingen en blijf ik een tegenstrijdigheid zien
erklaringen van Wenseleers, tussen zijn naakte, harde taal en
voor mij de het zwevende veelvoud van mo-
gekregen van gelijke betekenissen. Wie zo
Zo is recht op de man af wil spreken
ronder de atmosfeer oanXt'ijl £e Hij 'w'ijsl" WÜ^Zmb" fe'v^'St na """"'iJTfc a'^-d" "teW„„"ku„P„ene rog!
raire commentaar m de ruimste waaraan lijdt hij, wat is zijn een overvloedige documentatie zelf Ultlatingen van Nijhoff een wat hn on «in hart Wf» t.
i des woords.
uitlatingen van Nijhoff gen wat hij op ztjn hart heeft. In
f. taf. ZIjn vrienden van de veel- dit opzicht houd ik meer van Hp
wee?°Sde server heeft t;""?ere dichtergeneratie, bij wel-
schuld enz. Tevens wil hij zich
Maar commentaar en commen- dat hij niet nauwkeurig^eest ^clTveenmoeite gegeve"Hen' de S hedenda^gsl^d^hT" de versluiering niet meer ais
taar is twee. Voor goed commen- Het belangrijke bij deze6 jonge S S pTezierig'Xoerig^in- duisterheid^ Si ^It d,^erlijke kwaliteit geldt.
.c JÜ|f-"ijll formeerd te worden en zijdelings een buRenka^te vSr de stev^ ,v«Uw" 'fcjlf de v'n
het een en ander te vernemen, belezen geleerde-met-goede- Ü..°V®. ^Igd bcn
„voor het eerst of bij vernieu- smaak om zijn rijke assort- nphtfill H n nü,06 Waar_
wing over Rimbaud. Eliot. Teil- tiemateriaal om het gedicht heen JJld®. volledige ernst
hard e.a. Dergelijke excursen ma- als een soort noösfeer (de term is dichterschap, afge-
ken de lectuur van goede essays van Teilhard) uit te breiden. van grootheid en betekenis,
tot een genoegen. Toch kan ik het niet helpen als DR. C. RIJNSDORP
geestverwantschap no- Vlaamse intellectueel is, dat hi;
lig. Liever nog: kritische bewon- het bij-ziende (de filologie) en
dering. Luc. Wenseleers, een Vla- het ver-ziende (de cultuurfilosofi-
ming, geschoold aan de Gentse sche benadering) wil verenigen
Universiteit, is een groot bewon- en daarin behoorlijk slaagt. Het
deraar van Martinus Nijhoff preciese lezen is hier middel tot
(18941953). Die bewondering is een ruim begrijpen. Het gaat ei-
