Nieuwe Leidse Courant
IARDSTE KLAP VOOR DE PvdA
I
Automatisch stemmen
grote mislukking
Boeren en PSP zorgen
voor aardverschuiving
Royale winst CHU
belastingen
brachten
op
meer
inst en verlies per provincie
Fout lag bij machines
en niet bij kiezers
Commentaar
Donderdag 24 maart 1966. 4&»te Jaargang
^•un F. DIEMER
fdredêc+euri Dr. E. DIEMER
CHRISTElIJK-NATtONAAi DAGBLAD
„StanhrMtkK n gh«bl*T«ii
w»ïjn K«rt In teghentpoat I"
WaagjT"
Cowarpf
Kantoren Leiden Steenstraa» 37 Postbus 76 - Telefoon 31441
58936 - Abonnementsprijzen p.w. 0,88, p.m. 3,75, p.kw. 11,30 - Kle.htendiens. bezorginp 18.00-19.00
Verkiezingen
{Uitslagen van grote gemeen-
de provincies, alle gemeen-
in ons verschijningsgebied,
nmentaren van politici en
ifdredacteuren op de pagina's
15 en 17.
Vrije tijd
Mannen hebben meer vrije
Jd (en kijken meer naar de
Bevisie) dan vrouwen en jon-
►ren doen meer aan cultuur
in ouderen. Zie pagina 7.
RuslandChina
(China heeft een Russische
nodiging voor een communis-
congres afgewezen en
armee de kloof tussen beide
de landen vergroot Pagina
NederlandDuitsland
Duitsland won gisteren in
otterdam met 42, maar dat
•as voor de Nederlanders geen
chande Pagina 9.
STATEN UITSLAG OP 0£ KAMER SEPROJECTCEftO
(Van een onzer redacteuren)
De verkiezingen voor de Provinciale Staten 1966 hebbenvoor Nederlandse begrip
pen, een politieke aardbeving betekend, die niemand heeft durven voorspellen. De
linkse PSP en de extreem rechtse Boerenpartij hebben een grote overwinning behaald.
Sommige politici spraken, deze uitslag beoordelend, van een les voor de democratie en
over anti-democratische krachten, die hebben gezegevierd.
DE UITSLAG
[*NP vpf.r
7
ZETELWINST
TT
1
0 O
ZETELVERLIES
ONGEWIJZIGD
CHU
CPN
Boeren
£n HAAG De rijksmiddelen
ben in februari 1158,2 (vorig
i 1036) miljoen opgebracht, in de
jte twee maanden ƒ2366 (2100,1)
l, een stijging van ruim 13
Saleh zou in
Amsterdam
verblijven
AKARTA De communistisch-
en daarom afgezette derde
imier Chaeroel Saleh van In-
zou zich, aldus de Daily
verborgen houden in een „weel-
I villa in een deftige wijk van
irdam". Het blad zegt dat Saleh
ïtsndpt en zich probeert schuil te
\en in Amsterdam. Er zijn echter
bevestigingen dat Saleh is ont-
I oevesmymgen aai
Cals overvei
oververmoeid
EN HAAG Premier Cals, overver-
|d van de gebeurtenissen van de
(te dagm, vertoonde zich gisteravond
hier noch im Amsterdam. Hij ging
g maar bed.
/eersverwachting
Afnemende wind
s Bilt verwacht tot morgenavond:
selende bewolking met nu en da
waarvan sommige met sneeuw of
Aanvankelijk aan de kust nog
overigens krachtige tot matige
tiwesteiyke wind. In het binnenland
jtselyk nachtvorst. Morgen overdag
|veer dezelfde temperaturen als
het oog lopende punten van de sensationele verkiezingsuit-
Andere i
slag z(jn:
1. Een royale overwinning van de in de oppositie zjjnde CHU.
2. Grote verliezen voor de twee regeringspartijen, de KVP en de PvdA.
3. Het zich handhaven van de regeringspartij, de ARP.
4. Vergeleken met de Kamerverkiezingen in 1963 geen enkele winst
voor de oppositiepartij, de WD.
Het verlies voor de KVP en de
PvdA is hard aangekomen. Wanneer
de uitslag van gisteren gegolden zou
hebben voor het kiezen van de leden
van de Tweede Kamer, zou de PvdA
van 43 zetels teruggetuimeld zijn op
36 zetels. De KVP zou vier zetels
hebben moeten afstaan en genoegen
hebben moeten nemen met 46 zetels.
De ARP was gelijk gebleven met 13
zetels en de winnende CHU was van
13 naar 15 zetels geklommen.
De partij van Koekoek, die nu tot
de grotere groeperingen gerekend moet
worden, zou een fractie geworden zijn
van 10 man en de PSP zou een zetel
winst van drie behaald hebben (to
taal 7).
Maar gisteren zijn de Provinciale Sta
ten gekozen. Met als direct resultaat, dat
de PvdA in de elf provincies 37 zetels
moest prijsgeven, de KVP 19 en de SGP
1 zetel. Daarentegen veroverde de CHU
9 zetels extra, de PSP 11 en de Boeren
partij 43. (In totaal waren 8 zetels meer
te verdelen in de Staten). Ook deze cij
fers demonstreren hoe onberekenbaar
gisteren de Nederlandse kiezer is ge
weest. Zoals bekend zal deze uitslag van
directe invloed zijn op de Eerste Kamer,
de Provinciale Staten een deel
de Eerste Kamer gaan kiezen
Emotioneel
De verkiezingen zijn „emotioneel" ge
noemd, als reactie op de recente gebeur
tenissen in den lande. Deze indruk geeft
zeker de hoofdstad van het land: niet
minder dan 46.276 Amsterdammers stem
den op de Boerenpartij (in 1963 1.9 pet;
nu 9 pet). De verschuiving naar links
kwam tot uiting in de 72.496 stemmen
voor de vacifisten (14,1 tegen 8.2 vet in
1963).
Hierbij steken gunstig af de gematigder
cijfers van Rotterdam met een Boeren
partij van 4.2 pet en een PSP van 10.2 pet.
De winst van de PSP in Den Haag was
staat geeft een vergelijkend overzicht van de uitslag der verkiezingen
de Provinciale Staten in 1962. voor de Tweede Kamer in 1963 en van de
inverkiezingen van gisteren.
ider het jaartal 1963 staat de verdeling van de zetels in de Provinciale
^n, zoals die zou zijn geweest, wanneer de voor de Kamerverkiezingen
ebrachte stemmen zouden hebben gegolden voor de Statenverkiezingen,
eerste kolommetje ten slotte spreekt voor zichzelf. Hierbij dient nog te
den opgemerkt, dat de Provinciale Staten van Groningen en Friesland elk
vier zetels zijn uitgebreid in verband met het stijgende inwonertal.
'at de overige partijen betreft: de drie zetels voor 1962 zowel als voor
I in Noordbrabant zijn die van de Protestants-Christelijke Groep (ARP
;HU) In Limburg is de ene zetel die van de Samenwerkende Christelijke
epering (in 1962 ARP en CHU). In Noordholland behaalden de Vrije
gers in 1962 een zetel.
minder spectaculair 7.2 pet
tegen 4 2 pet in 1963). De liefde voor de
Boerenpartij bleek hier weer uit de
23.779 stemmen. Dat is 6.9 pet nu tegen
1.1 pet in 1963.
Werd de winst van de Boerenpartij op
het platteland enigszins verwacht, de op
mars van de Boeren in de grootste steden
van Nederland was een grote verrassing,
want „je kunt in Amsterdam met een
verrekijker geen boer zien", verklaarde
oud-KVP-fractieleider Romme.
Het was Vlaardingen (de eerste grote
stad, waarvan de uitslag bekend was) dat
echter een duidelijke vingerwijzing gaf
in deze verontrustende richting.
Op drift
Uit de cijfers, die elders in deze krant
zijn gepubliceerd, valt af te leiden, dat
de PvdA vooral haar stemmen heeft ver
loren aan de PSP. Mogelijk zijil er ook,
gezien het feit, dat de kiezers op drift
waren, socialistische stemmen naar de
VVD gegaan, die een veer moest laten
ten gunste van de Boerenpartij.
De KVP, en dat geldt zeker voor het
zuiden van het land, heeft eveneens veel
stemmen moeten afstaan aan de partij
van de heer Koekoek.
De winst van de CHU deed zich in
het gehele land voor. De conclusie ligt
voor de hand, dat de Boerenpartij geen
succes heeft gehad onder de aanhang
van de ARP. zodat gesteld mag worden,
dat het protestants christelijk kiezers
corps nagenoeg niet beroerd is gewor
den door de aardverschuiving.
Bovenstaande grafiek laat zien
hoe het zou worden als de verkie»
zingen van gisteren voor de Tweede
Kamer hadden gegolden.
Zo zou de
zetelverdeling zijn:
1963
1966
KVP
50
46
PvdA
43
36
VVD
16
IS
AR
13
13
CHU
13
15
PSP
4
7
CPN
4
4
SGP
3
3
Boeren
3
10
GPV
1
1
150
150
Afwijkend
Opvallend is. dat de uitslag in het
noorden en zuiden van het land af
wijkt van de landelijke uitslag. Zo
moet de winst genoemd worden van
de CPN in Noord-Brabant en vooral
in Limburg naast de winst van de
Boerenpartij en de PSP.
In het noorden van het land (Gronin
gen en Friesland) behoorde de ARP even
eens tot de winnende partijen. Zowel in
Groningen en Friesland won deze partij
één zetel in de Provinciale Staten. Ook
de CHU behaalde in de twee noordelijke
provincies de winst van één zetel.
(Voor vervolg zie pag. 7)
paasfiguurtjes
niet duur wel heerlijk
Koekoek won
weddenschap
EDE De heer Koekoek, fractieleider
van de Boerenpartij, is gisteravond 25
gulden rijker geworden. Hij heeft nl. de
weddenschap gewonnen, die hij had af
gesloten met de CHU-afgevaardigde
Kikkert. Inzet van de weddenschap was
de vraag of de Boerenpartij, bij een ver
gelijking met de verkiezingen in 1963,
thans een stemmenwinst zou behalen va»
100 procent.
De uitslag was wèl gauw bekend met de stemmachines. Maar wat voor
uitslagBurgemeester Ceertsema van Wassenaar staat er maar somber
Hij te kijken.
(Van een onzer verslaggevers)
KERKDRIEL Het volautomatische stemmen in de Gelderse gemeen
te Maasdriel is een falikante mislukking geworden! Van de 3517 uitge
brachte stemmen waren er 1935 ongeldig, omdat zo bleek pas tyj de
telling vyf van de zes machines niet goed hadden gefunctioneerd. Het
aantal ongeldige stemmen komt neer op 55 procent; doorgaans is het per
centage ongeldige en blanco stemmen in Maasdriel (gevormd door de
kerkdorpen Kcrkdriel, Velddriel, Alcm en Hoenzadriel) slechts twee.
Het falen van de machines komt
de KVP waarschijnlijk op het ver
lies van een zetel in de Gelderse
Staten te staan. Daarom ligt het voor
de handdat de Kiesraad opdracht
zal geven voor een herstemming:
volgens de oude vertrouwde metho
dedie dan wel niet zo snel. maar
wel betrouwbaar is.
Burgemeester mr. J. M. Bonneke, die
er zich de hele dag op had verheugd, dat
hij. dankzij de stemmachines, de eerste
uitslag kon melden, was diep teleurge
steld. Hij zei: „De importeur heeft mij
toestemming gegeven, te zeggen, dat de
stemmachines niet normaal hebben ge
werkt. De fout ligt niet bij de kiezers,
maar bij de machines".
Eén ding is echter duidelijk vastge
steld: de machines zijn wel snel. Om tien
minuten over zeven was de uitslag
van Maasdriel al bekend. De burgemees
ter meldde het resultaat pas veel later.
„Ik was helemaal niet in de stemming
om meteen het ANP te bellen".
Ook in de gemeenten waar op enkele
bureaus een proef met stemmachines
werd genomen waren de resultaten uit
gesproken slecht.
In Assen werden 120 kiezers opge
roepen om 's avonds nogmaals hun
stem uit te brengen. Dit was nodig,
dat de teller van een stemmachine niet
had gewerkt.
In de loop van de dag waren er in de
Drentse hoofdstad ook al moeilijkheden
ontstaan, toen een kiezer, die weigerde
machinaal te stemmen, de machine ont
zette door krachtig aan de handel te ruk'
ken. De monteur slaagde er niet in, het
defect snel te repareren. Daarom werd
besloten, de reserve-machine te gebrui
ken. De recalcitrante kiezer kreeg een
proces-verbaal.
(Voor vervolg zie pag. 9)
TJOE weinig de provincies zelf door
de kiezers bij deze provinciale
verkiezingen betrokken zijn geweest
heeft inmiddels de opmerkelijke uit
slag wel bewezen. Want deze uitslag
heeft metterdaad veel van een voor
ons land wel zeer ongebruikelijke
aardverschuiving. Er zijn, met an
dere woorden, heel wat kiezers op
drift geraakt.
De uitleg van
vaak, niet gemakkelijk. Zit er een
brok (kritiek op het regeringsbeleid
in? Het is mogelük, maar wie con
stateert dat de ARP, toch ook een re
geringspartij, zich geheel heeft we
ten te handhaven twijfelt allicht.
Waarbij de beschouwer van de win
nende Boerenpartij tegelijk zal wil
len bedenken dat die gelijk gebleven
ARP toch maar de minister van land
bouw bad geleverd.
Neen, de kiezers hebben elke partij
op zichzelf beoordeeld. En daarbij
hebben zij stellig mede zwaar laten
wegen wat er in de laatste weken is
gebeurd. Dan achten wij de veron
derstelling juist, dat de PvdA de re
kening van de VARA gepresenteerd
heeft gekregen en de KVP die van de
KRO.
Dat van deze beide verliezende par
tijen vooral de PvdA geschonden te
voorschijn is gekomen, hangt stellig
bovendien samen met de onzekerheid
die zij met name dan in deze weken
heeft getoond. De PvdA zal in de ko
mende tijd wel de wijsheid van de
matiging moeten opbrengen.
TAAT tegenover de verliezen van
PvdA en KVP de oppositionele
VVD geen winst heeft weten te boe
ken, onderstreept voorts het onbeha-
Sen onder heel veel kiezers waarvan
e uitslag blük geeft. Natuurlek
•komt dat bijzonder duidelijk uit in
de ontzaglijke winst voor de Boeren
partij, waartegenover zelfs de ver
wachte winst van de PSP een betrek
kelijke is geworden. Er schuilt in
deze vooruitgang van de Boerenpartij
een les, indien niet een waarschu
wing, voor de democratie. Laten
voorlopig alle partijen zich dit maar
aantrekken.
Over de winst van de CHU verheu
gen wij ons. Ook daarom verheugen
wij er ons over, omdat zij niet is be
haald geworden ten koste van de
zusterpartij, die immers gelijk is ge
bleven. Naar verwachting is de CHU
van de beide grotere protestantse
partijen thans de grootste geworden.
Alles bijeengenomen is het aantal
bewust protestants kiezenden toe
genomen; de doorbraak onder
de protestanten lijkt op re
tour. Nu hopen wU dat de onderlinge
waardering ook mag toenemen. Kun
nen wij dit als onafhankelijke pro
testants-christelijke krant bevorde
ren, dan gaarne.
UN voor het overige blijft, als ge-
zegd, de beoordeling van de totale
uitslag een moeilijke zaak. Ook daar
om, omdat er kennelijk niet zonder
meer een verschuiving vanuit enkele
partijen maar een of meer, andere
heeft plaats gehad, maar er zeker
niet minder van doorstromingsver
schijnselen moet worden gesproken.
In dit opzicht ook sprefcen cijfers
echter een onvolledige taal en zou
nader onderzoek naar de motieven
bij het kiezen nuttig kunnen zijn.
Oók trouwens om een duidelijker
beeld tc krijgen van dat onbehagen
dat er zo kennelijk is en waarmee
geen enkele democratie, ook de onze
niet, genoegen mag nemen.
Er zit in deze uitslag verheugends,
er zit o¥t reden in tot bezorgdheid.
Dat het zozeer gebleken onbehagen
voorshands zo ongrijpbaar is, is op
zichzelf bijzonder onbehaaglUk.
Zonder nu dadelijk van een gevaren-
situatie tc spreken, menen wij dat
deze uitslag te denken geeft. Wisten
wij echter maar voldoende wat dan
wel.
'n ster matras
P.
v.d.A
K.V.P.
V.V.D.
A.R.P.
C.H.U.
S.G.P.
P.S.P.
C.P.N.
G.P.Y.
Boerenpartij
Lib. Staatspartij
Overige
Totaal
1966
1963
1962
1966
1963
1962
1966
1963
1962
1966
1963
1962
1966
1963
1962
1966
1963
1962
1966
1963
1962
1966
1963
1962
1966
1963
1962
1966
1963
1982
1966
1963
1962
1966
1963
1962
1966
1963
1962
Groningen
20
22
21
3
2
3
6
7
7
10
9
9
6
6
1
-
-
-
3
2
2
2
3
2
2
2
2
3
1
-
-
0
0
55
55
51
Friesland
18
21
20
4
4
3
4
4
4
13
13
12
10
9
9
0
0
0
2
2
2
1
1
1
0
0
0
2
1
-
0
1
0
55
55
51
Drenthe
18
20
21
3
3
3
7
8
9
7
7
7
6
6
6
-
0
-
1
0
0
1
1
1
0
0
0
4
2
0
-
0
-
-
0
-
47
47
47
Overijssel
15
17
18
17
17
18
4
5
5
6
6
6
9
8
8
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
4
2
0
0
0
59
59
59
Gelderland
16
20
20
21
23
23
6
6
6
5
5
6
10
9
9
2
2
2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
6
1
0
0
67
67
67
Utrecht
13
16
17
14
15
15
7
7
6
6
6
7
8
7
7
1
2
2
2
1
1
0
0
0
0
0
0
4
1
-
-
0
0
0
0
55
55
55
N.-Holland
20
26
27
18
20
20
10
11
10
6
6
6
6
4
4
0
0
0
8
5
5
5
6
6
0
0
0
6
1
0
0
0
1
79
79
79
Z.-Holland
25
30
32
15
16
16
11
11
11
9
9
9
9
8
8
s
3
3
6
3
2
2
2
2
0
0
0
4
1
0
0
0
0
0
83
83
83
Zeeland
11
13
13
9
10
10
4
4
4
5
5
S
8
7
7
4
4
4
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
-
-
0
-
-
0
-
43
43
43
N.-Brabant
8
10
1 10
50
54
58
3
3
2
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
5
1
0
4
3
3
71
71
71
Limburg
6
8
I 8
45
48
50
2
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
4
1
-
-
0
-
1
1
1
59
59
59
Totaal
170
203
207
199
213
217
64
67
64
67
66
87
7»
64
63
11
12
12
24
14
13
13
14
13
3
3
3
44
13
1
0
0
-
6
4
5
673
673
665
Winst of
verlies in
37 6,5 pet)
18 (—2,2 pet.)
-
0,02
pot.)
0,6 pet.)
9 0,9 pet.)
1 0.06 pet.)
11 2,0 pet.)
- 0,2 pet.)
- 0,08 pet)
43 6,5 pet)
1 0,1 pet.)
8
perc.
