KOM OVER EN
HELP ONS
ex/M Mftdaciï/mt1:
van
Weinig animo meer om
diacones te worden
GEESTELIJK
LEVEN
Liturgiek heeft alles
met geloof te maken
ZATERDAG 19 MAART 1966
Belgische Evangelische Zending
(Van een onzer redacteuren)
Na sinds 1918 moeizaam,
maar zegenrijk pionierswerk
te hebben verricht heeft de
Belgische Evangelische Zen
ding enige tijd geleden de
grote lijnen voor haar ver
dere taktiek uitgestippeld.
Het doel? Binnen tien jaar
de stichting van een evange
lische gemeente in elke Bel
gische plaats van meer dan
vijfduizend inwoners, voor-
Als steun in de rug voor het Bel
gische zendingswerk zal binnenkort
een landelijk comité worden opgericht.
Het krijgt de naam „Stichting Belgi
sche Evangelische Zending-Neder
land". Het comité zal een Nederlands
front uit de verschillende kerken zijn
om het werk van de Belgische Evange
lische Zending in Nederland bekend
te maken en om een appèl op het
gebed en het meeleven der kerken te
doen. De aanwezige voortekenen wij
zen erop dat deze stichting kan uit
groeien tot een grote landelijke orga
nisatie met plaatselijke en regionale
sub-comité's.
Op stapel staat eveneens de uitgave
van een klein periodiekje, dat onder
de naam, „De Evangelie Koerier" de
Nederlandse christenen gaat oproepen
tot gebed voor het Belgische volk. Het
blad, dat eenmaal per twee of drie
maanden gaat verschijnen, zal in elk
nummer een korte Bijbelstudie bevat
ten en regelmatig nieuws brengen over
het evangelisatiewerk in België.
„De Evangelie Koerier" is alleen be
stemd voor abonnees, maar het abon
nement kost niets. Opgaven bij ds. J.
Gravendeel, Piasstraat 45, Meise (bij
Brussel), België. Op dit adres kan men
zich ook opgeven voor de kruistochten
en voor het voorlichtingsweekend dat
op 11 en 12 juni a.s. in Wassenaar zal
worden gehouden.
Inlichtingen over het zendingswerk
in België zijn ook verkrijgbaar bij de
zendingsstand die de Belgische Evan
gelische Zending gaat inrichten op het
Paas-appèl '66, dat Tweede Paasdag in
de Houtrusthallen te Den Haag zal
worden gehouden. Dit Paas-appèl is
gratis toegankelijk en staat onder aus
piciën van Jong Nederland voor Chris
tus, De Navigators, de Nederlandse
Christelijke Gemeenschapsbond, Ver
dieping en Activering en Youth for
Christ-Nederland.
tingsweekend, ditmaal in De Ha
ven te Wassenaar, waar een ant
woord zal worden gegeven op de
vraag „Is België een zen-
dingsveld?"
„Het grote doel van deze „alge
hele mobilisatie" zo zei ds. Gra
vendeel ons, „is dat de christe
nen van allerlei Nederlandse
kerken zich gezamenlijk in
dienst gaan stellen van de Heer
en samen één front gaan vor
men om in deze tien jaar het
Woord van God in België duide-
lijk te laten spreken en zo de
van Drotestants-christelijk w,1Ien Steunen, „onder de wape- dringend beroep gedaan op de naam van Christus groot te ma-
■kt j«j nen" zijn geroepen. christenen m Nedenani die het ken
Nederland vraagt is gebed en 6 H Belgische zen-lingsvcld zo vlak
mankracht! Het grote werk wordt name- bij de deur hebben. Ieder
lijk in de komende zomer voort- de leeftijd van achttien jaar
Driehonderd Nederlandse gezet. Op de „stafkaarten van heeft bereikt kan meedoen, mits
christenen afkomstig uit tien Vlaanderen zijn Turnhout en Ou- hij de gestelde voorwaarden aan- willen niet bij België alleen stil
verschillende kerkgenootschap- denaarde aangekruist als de ste- vaardt. Dat betekent o.a. dat hij staan. Het evangelie moet ver
pen hebben verleden jaar deelge- den die dit jaar het Evangelie niet op een luxe accommodatie kondlgd worden in 150 Belgische
nomen aan kruistochten in een verkondigd Moet worden. zal kunnen rekenen. De „kruis- steden
zestal Belgische steden. Zij offer- vaarders" werken op
t de historie w,fe ,„,7.,,
zover daar nog geen ander
evangelisch getuigenis be
staat Zulke steden en dorpen
zijn er meer dan honderd
vijftig! Wat de BEZ hiervoor
Kansen
De organisatoren van de actie
den daaraan een deel van hun t In Oudenaarde, ^uit
vakantie op en brachten het
evangelie door middel van
dorpen. En daarna?
De gedachten gaan uit naar
dingsveld en dus zullen zij zich Frankrijk. Het is nooit de bedoe-
pen. Tijdens
onlangs in door de Amerikaan Ralph Nor
ton werd gesticht) geweest de
straatprediking, zang, muziek, Hoofdkwartier zal zijn een groot Doorn gehouden voorlichtings- wn wem gesucni; geweesi ae
huisbezoeken, colportage enz. sichip,daweekend heeft ds. Gravendeel activiteiten tot België te beper- T u a av u i. -i aai- i tw u
Het was niet tevergeefs: in at- ders tot onderdak zal dienen. gezegd: Wie denkt een goed. ken Trouwens, in de loop der Langzamerhand wordt het strik onder de kin en een moeten leven. Dat is dan het
plaatsen toerden kope vakantie te kunnen krij- jaren hebben reeds tal van BEZ beeld van de diacones in ons muts met plooitjes". Iets wat ?nj*e wat men er van weet. In
- J ïprlpr crp val taetpn nno vplon in
Huis
het wordt evangelisten in verscheidene an-
mensen voor Jezus gewonnen.
De grootste zegen werd Ware- geen vakantie, maar een oorlog, dere°landen gewerkt.
cliem in West-Vlaanderen, waar In Turnhout (50.000 inwoners) »n gegn kleine»
in enkele maanden een gemeen- bestaat sinds tien jaar een zeer
te van ongeveer veertig zielen kIeine evangelische gemeente Van de deelnemers wordt ver-
groeide, die sindsdien elke zon- der verwacht dat zij instemmen
dap bijeenkomt. Dezer dagen is van enke,e tientallen zielen, die met de gjjbei als het Woord van
er daar een „broederraad" ge- in deze grote stad zonder hulp God en belijden alleen door het
vormd, de voorlaper van een ker- van buiten niet tot verdere door- bloed van Christus behouden te
keraad. braak kan komen. De kruistocht kunnen worden. Een a"dere
De jonge christenen in Ware- voorwaarde is dat men tijdens
chem hebben met veel enthousi- daar wordt gehouden van 1 au- de kruistochten niet over kerke-
csme en offervaardigheid een gustus tot 4 september. Met in- lijke verschillen spreekt. In de
pakhuis van een bierbrouwerij gang van 1 april huurt de BEZ eerste plaats is daar beslist geen
verbouwd en ingericht. Drie gro- «n het centrum Van de stad een ^d voor en in de tweede plaats
te zalen zijn hier ter beschik- frw.rtl-r is di* onaanvaardbaar ten opzich-
kivg en tegenover het gebouw is gr00t huls n00'™1**"1" te van hen aan wie het evange-
een aantal flatwoningen in aan- voor de kruistocht gaat dienen ue (en geen kerkelijke leer)
houw, waarvan er een bestemd en dat daarna permanent ter wordt gebracht. De tijd die men
is voor de toekomstige voorgan- heschikklnr bllift voor ds. P. beschikbaar stelt moet ten
ger van de jonge gemeente. Con- rmmm minste een week zijn. Voor de
clusie van ds. J. Gravendeel, de Servaas en *'Jn nu no* k,elne Waalse kruistochten geldt dat de
bezielende leider van de gemeente. deelnemers de Franse taal goed
W». verder Vlaanderen
!3eHWv£h"ÓÓr$b"*n 2,J" heVhaHngs kruistochten gehemd ZendingSVeld
den in plaatsen waar ook verle- Wie twijfelt of België als zen-
In het kader van haar uit- den jaar werd gewerkt: van 11 dingsveld kan worden aange-
gestippelde strategie heeft de tot 17 april te Lennik en van 21 merkt moet verteld worden dat
Belgische Evangelische Zending tot 31 juli te Warechem. de meeste Belgen nog_nooit een
enige weken geleden de Christe
nen in Nederland en België opge- B©roep
rn*n*n tot p»n alpphple mnhi-
land minder vertrouwd. In tegenwoordig bij de werken- Hetmaïfon^huldlg
de volksmond heette het in- de diaconessen met meer op- Zijn de diaconessenhuizen hier
dertijd „een zuster met een gaat, want het uniform is mo- niet aan. Men doet nogal eens
dieuzer geworden en de grote geheimzinnig hierover.
strik is verdwenen. Alleen de i,hennv,? n^miiiM np- nf^niterp1^
iets over. De inwijding of inzege-
rustende diaconessen dragen „jng js i„ ieder huis verschii-
hem nog.
wen, die zich bezighielden met
de opvoeding van de vrouwelij'
ke jeugd, dienst aan de ziekea
en de voorbereiding tot de doop,
Het kloosterwezen drong dit ker
kelijk werk op de achtergrond.
Opbloei
lend: meer of minder plechtig.
In de loop der jaren is de in
houd van de belofte van trouw
en verbondenheid aan het diaco-
nessenhuis en de diaconessenge-
meenschap hetzelfde gebleven.
De vorm is veranderd. „Wij blij-
In de twintig Nederlandse dia
conessenhuizen, aangesloten bij
de Bond, werken 17 7 diaco
nessen, 1106 gediplomeerde ver
pleegsters en 1805 leerling-ver-
pleegsters. Uit deze cijfers blijkt Ven diacones totdat God
wel, dat het aantal diaconessen
bij het totaal aantal „vrije ver
pleegsters" in de minderheid ts,
terwijl de diaconessenhuizen
oorspronkelijk slechts door een
Op
een andere plaats nodig heeft.
Dat kan net zo goed het huwe
lijk zijn."
De laatste tien jaar wordt er
naar gestreefd zoveel mogelijk
gelijke kleding te dragen. Vroe-
Van de 2618 personen die in ger was dat vaak verschillend,
de ziekenhuizen werkzaam zijn De kleur van de japon, die door-
in de dienstensector, zoals in de deweeks wordt gedragen is la-
huishouding, in de para-me- vendelblauw en zondags donker-
dische beroepen, bij de admi- blauw. De jongeren dragen kor
nistra tie enz., zijn 112 diaco- te mouwen en de oudere
Bijbel hebben gezien. Maar juist
omdat de Nederlander in het al
gemeen nog altijd aan andere Ruim
geleder
hel Duitse Kaiserwerth hel
De kleine groep christenen in werelddelen denkt als hij het diaconessenhuis opgericht door ds. Tlieodor Fliedner. Diaconessen
nemers aan de volgende België kan dit grote uerk alleen woord Zending hoort, houdt de Kaiseruerthertype vindt
kruistochten, en allen die dit met aan. Daarom heeft de Bel- BEZ op 11 en 12 juni een twee-
werk op welke wijze dan ook gische Evangelische Zending een de trainings- en voorlich-
■gel en zijn behalve
land. Zij leven
de ziekenverzorging bij veel ander uerk
ingeschakeld.
drie-kwart. Na de toetreding
In 1964 waren 170 diaconessen krijgt de muts een extra plooi-
werkzaam op buitenposten, dat tje.
wil zeggen, dat zij niet werkten Het tijdstip waarop men toe-
van net binnen de muren van de zieken- treedt hangt onder andere af
buizen, maar als wijkver- van de leeftijd en de ervaring,
pleegster, als gezinsverzorgster Voor iedereen kan dit
of als sociaal werkster. Het
Een opbloei beleefde het pas
weer omstreeks 1830 toen
Duitse theoloog Theodor Flied
ner in Kaiserwerth een diaco
nessenhuis stichtte. In de armt
omgeving van Kaiserwerth ver!
zorgden diaconessen, die in ééi
huis woonden, de zieken en ar-,
men. Het „Mutterhaus"inj
Kaiserwerth is een voorbeeld ge
worden voor de talrijke diaco-
nesseninrichtingen over de hele
wereld. De diaconessen van het
Kaiserwerther type leven echter
naar een veel strengere regel
dan die in ons land.
De bekendste diacones van
Kaiserwerth is ongetwijfeld Flo
rence Nightingale geweest. Na
haar verblijf daar ging ze eerst
naar Parijs en later naar de
Krim, waar zij in het hospitaal
van Scutari haar zegenrijk werk
deed.
n- verschillend zijn. Vooraf gaat
Is liturgie, is het denken over het experimenteren
met liturgische zaken, alleen maar een hobby van spe
ciale theologen en sommige kerkmusici?
Deze vraag stelt dr. J. van der Werf in zijn instruc
tieve boekje Kleine Liturgiek, waarin hij op overzich
telijke wijze „hen die geen tijd hebben om er dikke
handboeken op na te slaan" voorlicht over die onder
werp.
In bijgaand artikel stippen we enkele punten uit deze
informatiebron aan met de bedoeling er belangstelling
voor te wekken (Kleine Liturgiek, door dr. J. v. d.
Werf. Uitgave Boekencentrum. 's-Gravenhage; 128 blz.
4.90).
(Van een onzer
redacteuren)
Wie aan tal van kerke
lijke mensen de vraag
zou stellen wat hij of zij
onder liturgie verstaat,
zal in tal van gevallen
(misschien wel een beet
je vijandig) horen zeg
gen „dat liturgie te ma
ken heeft met een nogal
lange dienst, waarin je
veel moet zitten en op
staan. waar kaarsen en
Gebed, zingen, belijdenis en
schuldbelijdenis liggen vlak bij
elkaar. Er wordt uitgelegd, ver
kondigd. geprofeteerd, tonge
taai gesproken, het Avondmaal
wordt gevierd met gejuich, als
verlossingsmaaltijd met de op
gestane Heer als Gastheer,
waarbij men opnieuw Gods gro
te daden beleeft. De rijke
brengt voedsel mee voor de ar
me. Het geheel van deze in de
bijbel geschreven eredienst be
houdt een levendig, bewegelijk
karakter.
Annelijk
De kerkhistorie geef: een be
langwekkende ontwikkeling te
zien. We volstaan met iets over
de Nederlandse ontwikkeling,
waarop we bepaald niet trots
mogen zijn.
In 1572 noemde de synode
van Emden kerkdienstkwesties
als ..van weinig belang". De ere
dienst in Nederland is sterk
beïnvloed door enkele vluchte
lingengemeenten. Het litur-
Sische bezit van de „vader-
indse kerk" is bijzonder arme
lijk. Er komen vaste formulie
ren en gebeden 'het werk van
Petrus Datheen), terwijl ook
Datheens psalmberijming wordt
ingevoerd.
De Synode van Dordt (1574)
geeft als orde van dienst: psalm
gezang. eventueel Schriftlezing,
gebed, lied. preek, gebed uitlo
pend In geloofsbelijdenis, ze
gen. inzameling der gaven.
Daarmee is dan de eredienst
Ook al vinden we in de bij- Wel tot het uiterste minimum
bel geen uitgewerkt dienstboek gereduceerd!
Het kerklied kreeg heel wei
nig aandacht: men zong
meestal alleen aan begin en ein
de van de dienst. Geleidelijk
aan bleef de prediking het
uitsluitende werk van de pre
dikant en het eigenlijke
bestanddeel van de dienst. De
geregelde Avondmaalsviering
verdween; de Avondmaalstafel
werd opklapbaar, zodat hij ge
makkelijk in één der kasten
van de kerk kon worden opge
borgen. De eredienst was terug
gebracht tot alleen preek-
Kentering
Dat is dan een typische ge
voelsmatige reactie. Wat echter
zegt de werkelijkheid? Liturgie
duidt in ons spraakgebruik de
orde van dienst aan. Als we het
ultra-modern zouden willen zeg
gen konden we spreken van de
programmering van de samen
komst der Gemeente. Omdat
het in die samenkomst gaat om
de ontmoeting van God met de
mensen. Is de orde van dienst,
de liturgie dus. aller aandacht
waard!
toch'treffen we er wel allerlei
gegevens in aan, die, systema- Genadeverkondiging
tisch geordend, het volgende
beeld geven. De eredienst
kanselkleden aan te pas wordt meestal aan huis gehou-
io «raar io mpt den. waarbij men vooral bijeen- beden hadden aanvar
komen, ja, waar je mei komt op de opstandingsdag. Men plaats achter de preek,
allerlei Rooms-Katholie- gebrui'. met elkaar de maal- verschoven -
Ir «oirtinfTPn wnrrit ppcnn t'jd, le€st uit de Sc1"!*1- zingt alle gebeden
ke neigingen worat gecon- psaimen hymnen en geestelijke j
fronteerd". liederen (soms in wisselzang).
dween het eerst, schuldbelijde
nis en gebed voor de preek wer
den aan elkaar verbonden, voor
beden hadden aanvankelijk
elkaar gekop-
>eld werden in één groot ge-
Een kentering komt in de
19-de eeuw. Mannen als Gun
ning en Kuyper gaan aandacht
aan de eredienst geven, gevolgd
door vele anderen. Eindelijk,
midden 20-ste eeuw gaat ook
de Kerk zich in haar officiële
organen wijden aan de vragen
van de eredienst.
De schrijver gaat opde
verschillende aspecten der litur
giek, zoals de taal, het lied, de
gebeden, de Schriftlezingen, „de
prediking, de sacramenten, de
voorbereiding. het kerkelijk
jaar. de kerkruimte, de getij
den, bondig en objectief in.
Over de vraag of in een uitge
breider orde van dienst de pre
diking te kort komt stelt hij,
dat Schriftlezingen en liederen
ook reeds (en juist) bediening
van het Woord zijn. In drie- of
viervoudige lezingen worden
hoofdstructuren uit de Schrift
gezegd, terwijl het In de predi
king gaat om de uitleg (vaak
toch min of meer een subjectief
getuigenis) van een aspect
Men kan zelfs de vraag stellen,
of op deze wijze de bediening
van het Woord niet méér tot
haar recht komt dan in menige
andere dienst, waar de preek
nog lang duurt, aldus de schrij-
pela
bed.
Dan,
de sacramenten: de
formulieren hebben een duide
lijk catechetische strekking. Is
dat juist? In het Avondmaal
viert de Gemeente de tegen
woordigheid van haar Heer. Jui
chend belijdt zij: Maranatha!
Maar eerst wordt onderwijzend
uiteengezet waarom er gejuicht
en gevierd zou moeten worden.
Neen. de eredienst in zijn volle
breedte lijkt niet de pjaats om
een dergelijke catechese te ge-
In leerdienst
Zijn de formulieren dan niet
belangrijk? Natuurlijk. Maar
dan als catechesestof of stof in
de leerdienst, waar ze thuisho
ren. niet echter ter inleiding op
de viering.
Wel mag er op gewezen wor
den, dat. voorzover het Avond-
maalsformulier oproept tot zelf
onderzoek en schuldbelijdenis,
deze onderdelen zeer op hun
plaats zijn. Hetzij in de dienst
voorafgaande aan, hetzij aan
het begin van de Avondmaal-
Te lang hebben de for
mulieren met hun cate
chese de sacramenten voor
velen tot zaken gemaakt
die men begrijpen moet,
waar men inzicht in moet
hebben, aldus de schrij
ver onder meer. Maar sa
cramenten moeten vooral
BELEEFD en GEVIERD
worden. In het gelóóf zijn
deze dingen werkelijkheid.
Het zal een totale reorga
nisatie, zo niet een refor
matie, vergen om de Ge
meente weer iets te la
ten zien van de betekenis
der sacramenten.
aan het aantal dat binnen de
ziekenhuizen werkt. Achttien di- Tijdsbeeld
aconessen werkten op posten bui
ten onze grenzen.
Dat het hedendaagse Neder-
kende diaconessen steeds dich- den hangt voornamelijk samen
ter bij elkaar komen. In
met het tijdsbeeld. Immers in
tegen dus 477 werkende, dat is beidsterrein voor vrouwen en
meisjes ook veel beperkter.
Meestal viel de keus op het on-
derwijs en de verpleging. Nu
gen zien in het diaconessenwe- geldt voor velen, dat men wor-
40.1 tegen 59.9 procent.
Wat is een diacones? Sommi-
Alleen de oudere diaconessen dragen nog de strik onder de kin, zoals
op deze archieffoto van jubilerende diaconessen in het Diaconessenhuis
in Amsterdam.
„Vertalen'
Onze tijd is hard bezig
lerlei godsdienstige woorden
te „vertalen". Volgens sommi
gen mag je niet meer spre
ken over zonde en verzoe
ning, over opstanding
derkomst, want „die woorden
zeggen de moderne mens
niets meer". Sommigen gaan
zelfs al zo ver dat ze ijverig
bezig zijn het woord „God"
te schrappen uit de woorden
boeken voor moderne
mensen. „Een dominee,"
een Duitse predikant o
der de veertig „moest
genlijk beboet worden vo
iedere keer dat hij het woord
„God" gebruikt."
Wie dergelijke uitspraken niet
serieus neemt, krijgt al spoe
dig het etiket opgeplakt van
ouderwets, fundamentalisch
of traditionalistisch. Daarom
zullen we maar niet proberen
onszelf te verdedigen.
Maar kort voor zijn dood heeft
één van de grote theologen,
- iens epigonen nu zo ijverig
met hun vertaalwerk bezig
zijn. een bekentenis gedaan.
Paul Tillich sprak in New
York in een samenkomst
waar de grote Joodse filosoof
en theoloog Martin Buber
herdacht werd.
taalde een h
1924 sprak hij op i
eenkomst in Duitsland van i.
ligieuze socialisten. Hij pro
beerde de tragische breuk
tussen de wereld van de kerk
en de wereld van de arbei
dersbeweging te overbruggen.
Zijn toespraak was één brok
„vertaalwerk". erkent
zelf. Zelfs het woord „God"
moest toen reeds zo vertaald
worden dat het woord
vaardbaar zou zijn voor
religieuze humanisten.
Toen hij uitgesproken was
stond Martin Buber op en
viel de „abstracte fagade"
van Tillich aan. Bewogen zei
deze Jood dat er bepaalde
woorden zijn die niet ver
taald kunnen worden, en het
woord „God" is er één van.
Tillich zei in New York: Hij
had gelijk en ik heb de les
geleerd. Ik geloof niet dat uit
drukkingen als de laatste
werkelijkheid", die in mijn
systematische geschriften
voorkomen te vinden zijn
de drie delen met preken d._
gepubliceerd zijn. Het besef
dat Buber mij bijbracht, ge
loof ik, heeft mij in staat
gesteld om te kunnen blijven
die gegrepen zijn door de
werken van Tillich. toch ook
zijn preken nog maar eens
gaan lezen.
