IONBAGS
BUD
Hoort
monument?
ZATERDAG 5 FEBRUARI 1966
Westerbork
gesloop*
voor bouw
van radio-
telescoop
(Van een onzer verslaggevers)
De Schattenberg gaat verdwijnen. In de grauwe mist boven het
Drentse land slaan dof de slopershamers. Dik ingepakte Ambonne-
zen-jongetjes kijken kleumend toe. Langzaam worden houten ba
rakken onttakeld. Slechts grillige brokken steen van funderingen
blijven over. Aan de geschiedenis van het kamp wordt een einde ge
maakt. De laatste bladzijde van Westerborks zwarte boek wordt
omgeslagen. Straks zal er alleen nog droeve herinnering zijn. Een
naam. Een naam met een klank vol verschrikking. Ondanks die 25
jaar, die er tussen toen en nu liggen. Die hebben niet kunnen weg
vagen het leed, dat honderdduizend Nederlandse joden hier werd
aangedaan.
Het kamp verdwijnt, de herinnering blijft. Maar niet méér dan
dat? Velen vragen zich af: moet Westerbork ook in de toekomst
geen vingerwijzing bl'iven?
Een gedenkteken: het is een
vraag, die al eerder is gesteld.
Maar tot een defihitief antwoord
en besluit is het nooit gekomen.
Het Rotterdamse ch-raadslid dr.
F. J. Krop, lid van het
Auschwitz-comité en voorzitter
van de afdeling Rotterdam van
Expoge, was een jaar of vijf te
rug een van de eersten, die het
voorstel deed. „Ik was juist in
Parijs geweest en onder de
indruk van het monument aan
de Rue Geoffroy-l'Asnier: het
„Monument pour le Martyr Juif
Inconnu". Een door zijn sober
heid indrukwekkend kunstwerk.
Joodse kunstenaars uit de hele
wereld hadden eraan meege
werkt. Toen besefte ik: zoiets
hoort ook in Nederland. Aan
uitvoering van het idee kon toen
echter niet wort^n begonnen,
liet de toenmalige commissaris
van de Koningin in Drenthe we
ten. Er was al eens eerder over
gesproken. Provinciale Staten
hadden in de jaren vijftig zelfs
al een bedrag van 3000 gulden
gereserveerd voor een monu
ment. Maar de joodse gemeente
had er bezwaren tegen. Wélke
bezwaren is me eigenlijk nooit
helemaal duidelijk geworden".
Bezwaren
De joodse gemeenschap: „toen
waren we tegen. We voelden
weinig voor een joods nationaal
monument midden op de hei. Er
zouden betere plaatsen te beden
ken zijn geweest om de honderd
duizend om het leven gekomen
joden te gedenken. Maar nu er
in de Hollandse Schouwburg in
Amsterdam (de plaats waar raz
zia-slachtoffers in eerste instan
tie werden heengevoerd) een
paar jaar geleden een nationaal
monument is gekomen, gelden
onze bezwaren tegen een gedenk
teken in Westerbork niet
meer".
Welke stappen zijn genomen
sinds de joodse gemeenschap
haar tegenwerpingen introk?
Westerborks burgemeester L. T.
Lieve hult zich in vaagheden.
„Ik ben van verschillende zijden
benaderd voor de oprichting van
een monument, ook van joodse
zijde. Er wordt nu onderzocht
wat de mogelijkheden zijn. Wie
of welke instanties het voorstel
deden? Dat kan ik niet zeg
gen".
„Over vormgeving en financie
ring ls nog niets bekend. Ikzelf
ben voor een eenvoudig gedenk
teken. Een simpele steen of zo
iets. En wat de financiering be
treft: daarover hebben we nog
niet gedacht. Contact hierover
met het ministerie is er nooit
geweest. En in de raad is de
zaak niet besproken. De zeven
duizend Westerborkers hebben
er weinig belangstelling voor.
Het kamp ligt ruim tien kilome
ter van het dorp. Het directe
contact van de dorpsbewoners
met het kamp is nooit intensief
geweest. De meesten wisten niet
eens wat er zich in de oorlog
afspeelde
Geen haast
Westerbork maakt met zijn
monument nog geen haast. De
plannen zijn vaag gebléven,
ondanks het feit, dat er nu al
jaren stemmen opgaan voor een
gedenkteken, o.a. van de direc
teur van het Nieuw Rotterdams
Toneel, Robert de Vries, zelf
jood, die als verzetsman een van
Een zelfde kampstraat nu en toen. Boven:
houten barakken worden langzaam onttakeld
onder het geweld van slopershamers en bull
dozers. Rechts diezelfde straat 25 jaar geleden,
toen de barakken nog dienst deden als school
voor duizenden kinderen. Het waren hun
laatste lessen.
Er waren dagen, dat er meer
dan 10.000 mensen waren. Dan
werden ze in de barakken ge-
de gedachtenis perst. Twee in één l
drama's zullen zijn wegge
haald.
En dan? Zal
zijn, waarmee
aan hen, die stierven, tastbaar in En zo, in een dikwijls onhoud-
leven wordt gehouden? Geen ge- bare situatie, leefde men.
denkteken voor (honderdduizend Ondanks alle ellende herade
mend als men weer een dag lan
ger mocht blijven. Want zoveel
treinen er aankwamen zoveel
vertrokken er ook weer. Direct
naar Duitsland. En ook die trei
nen waren vol, overvol
Getuigen
uit zinloze haat vermoorde mede
mensen?
Er zijn suggesties gedaan. Er
is gesproken over een eenvoudi
ge steen. Er is voorgesteld een
monument te maken van het
stootblok, dat de treinen tot stil
stand bracht, die in een niet te
verstoren regelmaat de slachtof
fers aanvoerden. Burgemeester
Lieve: dat zou misschien het
meest symbolische zijn.
Hoevéél treinen daar,
Iets van die ellende laat prof.
Presser beschrijven door een
kampbewoner, die het overleef-
de.
Hij schrijft: „twee en een hal
ve maand van transporten heb
ben ons helemaal veranderd.
Toen de eerste mensen hier
aankwamen, konden we er naii-
welijks naar kijken: zo erg had
al die ellende ons toen te pak
ken. En thans? Nu zegt men nog
maar droogjes: vandaag 300
Amsterdam, 200 Utrecht. En niet beurt komt en Amsterdam dus
het alleen wij, die alles vanaf het een keer gespaard blijft".
einde van de „boulevard des begin hebben meegemaakt, zijn
misères" tot stilstand kwamen,
is nauwelijks meer na te gaan.
Maar ze kwamen er bijna dage
lijks. Dat begon in 1942
zo geworden. In augustus kwam Drama's
er 's nachts een transport uit
Amsterdam. In pyama's, onder
goed, zonder schoenen, oude Zie-
Een andere getuige beschrijft
yvea, zonaer scnoenen, ouae »e- „„J--,, n-t
eindigde pas bij de bevrijding den ,onder „ebit De meesten andere -Vat_was
van het kamp. Volle en einde- dae der verschnkkme. Ereer
loos lijkende treinen van veewa
gens, die telkens opnieuw duizen
den half versuften, radeloze, zie
ke razzia-slachtoffers aanvoer
den. Slechts hun allernoodzake-
dag der verschrikking. Erger din-
hen werden de volgende gen ka„ ik me nauwelijks inden-
ochtend doorgestuurd (naar ke„ wer(Jen mensen
uits and r®d.j. S'j een spoil- door de marechaussee naar de
tone inzameling van kleren ,rejn gedreven Ze licpen en rea_
aan deze schande van de mens
heid gebleven: na de bevrijding
bleef het kamp bestaan. Aanvan
kelijk werden er NSB-ers in
opgesloten, later vonden Ambon-
nezen er een gastvrij onderdak.
Bordjes met De Schattenberg
erop markeren nu de weg, die
zich van Hooghalen naar het
kwam veel bij elkaar. Ook i
geerden volkomen werktuigi
jongens "it het strafkamp ]ijk zoa,s oververmoeide
vallen".
Het stootblok, waar eens de treinen, die de duizenden
slachtoffers aanvoerden, tot stilstand kwamen, is nu met
gras begroeid. De rails zijn weggehaald. De plaats voor een
monument?
de kampingeze
vluchten.
hielp ont- zullen zijn vertrokken, verwacht
burgemeester Lieve.
En elke dag blijft er minder
over, dat herinnert aan die don
kere oorlogsjaren. Een voor een
worden de barakken afgebro
ken. Van de driehonderd Ambon-
nezen-gezinnen, die er nu al ja
renlang onderdak vinden, is nu
de helft weg. Zij kregen woon
huizen in de bewoonde wereld
toegewezen. De andere helft zit
er nog. In dezelfde barakken,
waar 25 jaar terug de joden hun
lijdensweg begonnen. En het zal
nog wel twee of drie jaar duren
voordat ook die laatste gezinnen
Mét die laatste gezinnen zal
straks het kamp helemaal ver
dwijnen. Nu lijkt het nog hele
maal op de foto's van „toen".
Straten met houten gebouwtjes,
groezelige gordijntjes, de slag
boom aan het begin, prikkel
draad aan beton en een paar ste
nen optrekken, die toen als was
plaats dienst deden. „Nur für
Manner" en „Nur für Frauen"
staat er nog in gehavende witte
letters op te lezen. Maar lang zal
het niet meer duren of ook die
stille getuigen van onmenselijke
meenemen. Velen hadden zelfs ven. En toch zijn we net beesten
niets. Gezinnen waren uit elkaar en anderen ook. Dezelfde
gerukt. Amsterdammers, die de ellende Dan speelt er zich een drama
Westerbork: voor bijna allen zelf hadden ondervonden en die af, dat door verschillende oogge
werd het het laatste station voor het grote geluk hebben gehad tuigen wordt bevestigd. „Aan de
de dood, of zoals prof. J. Pres- hier te mogen blijven, zijn ver- treih bleek, dat er te weinig
ser het in zijn boek De Onder- heugd als de provincie aan de mensen waren. Nu waren echter
gang noemt de
dag van het laat
ste gericht. Wat
hun als een werk
kamp was voorge
spiegeld, bleek
doorgangskamp te
zijn voor verder
transport naar
Auschwitz, Ber
gen Belsen, Dachau.
De meesten van
hen begrepen dat
nog niet bij aan
komst. Er was voor
woonruimte ge
zorgd. Er waren
scholen. Er ston-
ren artsen klaar.
Maar dat was
slechts camouflage
van een met Duit
se „gründlichkeit"
uitgevoerd plan.
Men voerde aan
om centraal te kun
nen afvoeren. En
dat gebeurde bijna
volgens dienstrege
ling. En hoe suc
cesvoller de Duitse
razzia's waren, hoe
overbevolkter het
kamp raakte.
De kampingang met de slagboom die nu da!g en nacht open staat. Toen
werd hij slechts geopend als een transport kwam of vertrok.
.vanmorgen 200 a 390 vrouwen
met kinderen uit Amsterdam ge
komen, wier mannen in het
kamp waren. Haar bagage had
men in Hooghalen gelaten,
aangezien men geen haast had
en eerst het transport weg
moest. De vrouwen stonden op
een zijweg bij de kampingang,
bewaakt door de ma
rechaussee. Toen de
commandant hoor
de dat er te weinig
mensen in de trein
waren, gaf hij order
de vrouwen even
eens te registreren
en in de trein te ja
gen. De niets ver
moedende vrouwen,
die gehoopt hadden
gauw hun mannen
te zien, lieten zich
rustig naar de regis
tratie brengen en
daar in grote haast
registreren: ze dach
ten natuurlijk nu in
het kamp te komen.
Toen men hen
echter uit het kamp
naar de trein leid
de, begrepen zij,
wat er met haar
ging gebeuren. Zij
begonnen te gillen
en enigen probeer
den tegenstand te
bieden. Maar ze
werden met geweld Zelfs het prikkeldraad en de betonnen
ge" palen ziJn n°g te vinden in het kamp,
waar nu al sinds jaren vele tientallen
Door het gegil A™bonnese gezinnen zijn gehuisvest,
kwamen enige man
nen, die in de buurt
van de trein bij de
wegenbouw werk
ten, naderbij en herkenden hun kamp. midden in de bossen slin-
vrouwen. Ze liepen erheen, gooi- gert. Dezelfde weg, waarop toen
den de afzetting omver en stap- duizenden als slaven werden
ten in de trein om hun vrouwen voortgedreven,
te vergezellen
Straks zullen ook de laatste
Monument restanten van het kamp zijn
verdwenen. En op de plaats,
SaÏÏÏ waar aans onnoemelijk leed
waarvan de weerloosten der werd geleden, zal Europa's
weerlozen slachtoffer werden,
Hun aantal is bijna onuitspreek- fc>ro°t*>te en modernste radio-
baar: Honderdduizend mensen telescoop verrijzen. Dan zal
wachtten hier op een zekere
dood. de laatste bladzij zijn omge-
Zo érgens, dan past hier een slagen. Maar de herinnering
monument. Om te gedenken die
velen, op wie zich alle zinloze zal levend moeten worden
haat ontlaadde van het nazi-regi- gehouden. Mét een monu-
Jarenlang is de herinnering ment....,
