OTTO HORSTMANN STOND
AAN WIEG VAN OLIEREUS
iaiBi
ONDAGS
BLAD
Vloot
van
Esso
ESSO NEDERLAND
75 JAAR
3g()Het monumentale Esso
ebouw, het hoofdkan-
35s)or' bevindt zich in Den
^®°taag, maar Esso Neder
land NV is zo Rotterdams
ij Is het maar zijn kan,
Slant haar wieg stond let-
irlijk aan de Maas. Grond-
tgger was Otto Horst-
lann, een vooruitstrevend
^jakenman met'een grote
^Spisie op de toekomst van
jet Rotterdam uit de twee-
|e helft van de negentien-
)e eeuw. In 1875 stichtte
H»ij in deze stad een han
delshuis, dat wijd zijn
rleugels uitsloeg. Hij im-
rteerde tal van goede
ren en produkten en daar
toe behoorde ook de pe-
roleum van John D.
[tellers Standard Oil.
De Amerikanen moeten in
energieke Rotterdammer Horst-
tnann de man hebben gezien die
hun produkt op het vasteland
van Europa een uitgestrekt afzet-
V» gebied zou kunnen bezorgen.
Wat zij wensten was een onder-
heming in Rotterdam, die zich
Zou belasten met de verkoop
jvan petroleum. En in 1890 sta
ken zij de Grote Plas over om
daarover eens met hem te pra-
5'.n, met hem en met de heren
peth en Maquinay uit Antwer-
en, die hun produkt in België
nporteerden.
Zij schaarden zich om de tafel De Rotterdam, t
7 bekeken de mogelijkheden
uitgebreide documentatie be
schikte ten aanzien van wegen,
lanen en straten in heel Neder
land. En bij die afdeling stond
iedere Nederlander die zijn pe
troleum van de A.P.C. betrok, te
boek.
Maar de grootste „stunt" van
„De Automaat" was het veertien
daags tijdschrift van die naam,
dat in 1940, bij het uitbreken
van de oorlog, in een oplage van
650.000 verscheen, gedrukt in
een eigen drukkerij, die beschik
te over twee rotatie-snelpersen.
taal van 5 mil- leumboer" van Nederland zou den, dorpen, gehuchten en vlek-
joen: „De heer John maken. De onderneming beheer- ken. Daartoe was, echt op
Rockefeller te ste tachtig procent van de petro-
Gigantisch
notulen. Maar naast lieten branden
geld brachten de fir- de A.P.C.
manten ook een be
scheiden vloot in van
vier schepen van in
totaal 7800 ton, en
met die schepen voe>-
ren zy af en aan
naar de petroleum-
opslagplaatsen in
Amerika.
Horstmann trok
met de A.P.C. in in
zijn kantoor, geves
tigd in pand nummer
17 aan de Willems
kade. Niet eens zo
heel veel jaren daar
na moest er een af
zonderlijk pand wor
den gebouwd de
zaken in petroleum
werden te omvang
rijk. Maar dat nieuwe
pand verrees ook aan
de Willemskade. En
daarin is de onder
neming gebleven tot
1924, het jaar waarin
het latere Esso Ge
bouw in Den Haag
gereed kwam en het
van alle kanten. Horstmann zag hoofdkantoor naar de residentie
„brood" in, de Antwerpse he- werd verplaatst,
ren trouwens ook, en dit leidde
ertoe dot op II moert 1S91 bij Df boeken vertellen, dot het
j de jonge onderneming al van
notortele akte werd opoer.cht de he( btJin a( aan hij20nder E0„j
Americatt Petroleum Company EinE. In hrt eerste jaar werden
land drong de A.P.C. door. Haar de
afzonderlijke afde- De petroleum werd na het los-
petroleum werd verkocht in ste- ling Wederverkoop, die over een sen in de haven per spoorwagon
RotterdamAntwerpen (A.P.C.).
Vastgelegd werd dat het afzetge
bied zich zou uitstrekken
700.000 vaten petroleum in Rot
terdam aangevoerd en opgesla-
de tanks van Pakhuis-
geheel Nederland en België en
over dat deel van Duitsland gele
gen ten westen van de Rijn.
Eerst jaren later, bij een herin
gesitueerd op een groot terrein
„met de noodzakelijke gebou
wen voor kuiperij en het afvul-
- - -t len van houten vaten" en daar-
dehng, gingen de afzetgebieden nog voor opslag
in Belgie en Duitsland over naar yan 3 000 &evuidc vaten
de zustermaatschappijen, die
toen in die landen werden opge
richt.
In datzelfde jaar werd 78.000
ton petroleum verkocht, een
enorme hoeveelheid, die in de
volgende jaren nog in belangrij'
De nieuwe onderneming ging ke mate zou toenemen
van start met een aandelenkapi- A.P.C. tot de grootste „petro-
„PIJPJE DROP" OP AVONTUUR!
j
„Goed"
Om het blad „De Automaat"
zijn in tal van Nederlandse ge
zinnen veldslagen geleverd. Om
het bezit ervan werd gevochten.
De olieventer werd erom belaagd.
Het was een voortreffelijk blad.
Het bevatte prachtige foto's, kor
te verhalen, een feuilleton, een
gedicht, modetips voor de
vrouw, een rubriek „Voor 't klei
ne volkje", getekende grapjes,
raadsels en een vraag- en ant-
woordrubriek.
Doch de aantrekkingskracht
lag vooral in het stripverhaal
Pijpje Drop op avontuur. 'In de
jaren voor de oorlog was er
geen mens in Nederland, die
Pijpje Drop niet kende, het ne
gerjongetje, dat in de vreselijk
ste situaties geraakte, maar er
zich altijd weer uitredde, zij het
ook soms op het nippertje.
Tienduizenden Nederlanders,
lonr i j ook die nu in hoogheid zijn geze-
'en. zullen nop olimlochend te-
rugdenken aan Pijpje Drop en
Pa Roetmop, twee hechte vrien
den, die hen in hun jeugd heb
ben begeleid. Wie eenmaal een
aflevering van Pijpje Drop had
Amerikaans, een gigantische gelezen, smachtte naar een nieu-
New York is goed leummarkt. Zonder overdrijving onderneming opgebouwd, die de we maar Hoe 't verder „Pijpje
voor zes aandelen", kan worden gezegd, dat onze naam droeg NV Maatschappij Drop" vergaat, staat in de nol-
vermelden de eerste (over)grootouders hun lampen f0t Detailverkoop van Petro- gende Automaat". Wat zal de
jüü jjjjj- 1 petroleum van jeum De Automaat". De Auto- betekenis van Pijpje Drop zijn
maat werd een begrip. De naam geweest voor de verkoop van de
werd verbonden aan het pro- petroleum van A.P.C.?
dukt, maar ook aan de man, die
het produkt ventte. Op het Paarden
Tot in alle hoeken van Neder- hoofdkantoor aan de Willemska-
De A.P.C. had in 1891 een
vloot van vier schepen van geza
menlijk 7800 ton. Het waren de
ss Brejnerhaven, Chester, Ocean
en Charlois. In 1892 werd aan de
vloot toegevoegd het 68 America
van 2200 ton in 1895 het ss Rot
terdam en in 1916 het ss Antwer
pen, groot 11.300 ton, het eerste
grote schip van de maatschap-
Pij-
De meeste schepen gingen in
de eerste wereldoorlog verloren.
DE Charlois verging met man en
muis onder de kust van Noorwe
gen, de Antwerpen werd op weg
naar Londen door een Duitste
duikboot tot zinken gebracht.
De Bremerhaven ging ten
onder in 1903 „door de nalatig
heid van een volkomen onbekwa
me kapitein", zoals de stukken
vermelden. In de jaren tussen bei
de wereldoorlogen voer de maat
schappij lang met gecharterde
schepen. Maar in 1929 werd opge
richt de Petroleum Industrie
Maatschappij (P.I.M.), die drie
schepen in de vaart bracht van
12.000 ton elk. Het waren de tan
kers Amsterdam, Den Haag en
Rotterdam. Alledrie zijn in de
tweede wereldoorlog gebleven,
twee tankers in het Caribische
gebied, een tanker op de Atlanti
sche Oceaan.
Op het ogenblik heeft Esso
De panden Willemskade 21 en 22, waarin de A.P.C. tut 1924 haar hoofd-
Tankvaart Maatschappij, waarin
de P.I.M. in 1958 werd omge
doopt, een vloot van supertankers
niet een totaal draagvermogen
van 162.000 tdw. De tonnage is
verdeeld over het ss Esso Den
Haag, ruim 90.000 tdw, het groot
ste schip van de Nederlandse
koopvaardijvloot, en de zuster
schepen Esso Rotterdam en Esso
Amsterdam, beide 36.000 tdw. De
Esso Den Haag is voor het lossen
van haar lading aangewezen op
de tankinstallatie in Europoort.
Daarnaast heeft de maatschappij
een vloot van tachtig binnenvaart
schepen.
Het tijdschrift t an de N.V. Maatschappij tot Detailverkoop van Petroleum ,J)e Automaat", waarnaar in tienduitenden
de gezinnen elke veertien dagen met verlangen tverd uitgezien. De grote trekpleister was de strip „Pijpje Drop op
vervoerd naar alle stations in
Nederland. In de beginjaren had
de A.P.C. haar eerste opslag
plaats op de stationsemplacemen
ten. En vandaar werd de olie
getransporteerd naar de depots.
Dit gebeurde met paard en wa
gen, ook lang nadat de tankauto
haar intrede in het verkeer had
gedaan.
In 1927 nog had de maatschap
pij achthonderd paarden in het
gehele land met evenveel koet
siers en verzorgers. Het paarden-
depot was gevestigd aan de
Koushaven te Rotterdam. Daar
was een stal gebouwd waarin
125 paarden stonden, die te allen
tijde voor een soortgenoot kon
den „inspringen". En bij dat
paardendepot behoorde uiteraard
een paardenarts. Hij had zijn ka
mer op het hoofdkantoor aan de
Willemskade, van waaruit hij
aan de hand van rapporten over
de gezondheid van de viervoe
ters waakte. Decennia achtereen
zijn het petroleumwagentje van
„De Automaat" en de paard- en-
wagens van „De Automaat" ver
trouwde beelden in het stadsver
keer geweest.
Benzine
De grote John D. Rockefeller
heeft eens gezegd: Zorg ervoor,
dat nooit een ander aan je be
drijf verdient. De A.P.C. heeft
dat sterk in de praktijk ge
bracht. In het begin van deze
eeuw stichtte zij op het terrein
aan de Sluisjesdijk, dat zij van
Pakhuismeesteren had gekocht,
een eigen machinefabriek met
een grote smederij, een schrijn
werkerij. een ketelmakerij, een
blikslagerij, een afdeling hout
en metaalbewerking en een wa
genmakerswerkplaats. Zij maak
te alles wat zij voor het runnen
van haar bedrijf nodig had. zelf.
Tot de zwepen van de koetsiers.
Zij maakte de blikken van vier
liter, waarin dc olieman de pe
troleum verkocht, later de blik
ken van tien liter voor de benzi
ne. De ketelmakerij ging de
tanks bouwen, ook die waarmee
de olieman reed. Niemand aan
je bedrijf laten verdienen, ge
heel onafhankelijk van een
ander zijn. Tot in de perfectie
heeft de A.P.C. dit uitgevoerd.
die in de loop der jaren de maat
schappij hebben bestuurd. De
onderneming van Otto Horst
mann, die de grote vlucht niet
heeft mogen meemaken (hij
overleed in 1893), is uitgegroeid
van een verkoopmaatschappij
van petroleum tot een geïnte
greerde oliemaatschappij, die
zelf produkten vervaardigt en
exporteert. Het opsporen en win
nen van olie en researchwerk
heeft zij echter niet in haar pro
gramma opgenomen.
De maatschappij heet allang
geen A.P.C. meer. De Standard
Oil Company (New Jersey)
kreeg allengs de beschikking
over een groot percentage van
de aandelen. En om de band
met de wereldorganisatie beter
tot uitdrukking te brengen werd
in 1938 de naam A.P.C. veran
derd in Standard Amerikaanse
Petroleum Compagnie NV, in
1951 opnieuw gewijzigd in Esso
Nederland NV. Maar Esso Neder
land is een zelfstandige maat
schappij met een Nederlandse di
rectie, die een eigen beleid
voert.
Verlichting
Met de opkomst van het gas
en de electriciteit voor verlich
tingsdoeleinden, scheen er voor
de petroleum als voedsel voor
het petroleumlampje geen toe
komst meer te zijn. Maar ..De
Automaat" wilde haar afzetge
bied niet kwijtraken. En zij ves
tigde de aandacht van haar klan
ten op het petroleum-kooktoestel
en op de petroleum-kachel.
Ze ging ze vervaardigen en
bracht ze via de olieman in de
handel zonder winst als de petro
leum maar de huizen bleef bin
nenstromen. Het heet dat „De
Automaat" er toe heeft bijgedra
gen, dat de petroleum als ver
warmingsmiddel zo'n grote
opgang maakte. Haar kachels en
toestellen waren hecht, zij moes
ten een mensenleven lang kun
nen meegaan. Maar omdat door
allerlei oorzaken toch zo'n toe
stel een mankement kon gaan
vertonen, werd op het terrein
aan de Sluisjesdijk ruimte ge
schapen voor het herstellen van
kapotte toestellen en kachels.
Boeiend
De geschiedenis van de A.P.C.
is boeiend. Zij getuigt van het
grote inzicht en van het enorme
doorzettingsvermogen van hen,
Produkten
In de loop der jaren nam ook
het aantal produkten, waarin de
onderneming handelde, toe. In
1906 werd begonnen met de ver
koop van benzine, in 1911 kwam
de gasolie erbij, in 1928 de vlieg-
tuigbenzine maar toch, tot 1934
is de petroleum het belangrijk
ste verkoopprodukt gebleven. In
1954 stond de benzine bovenaan
en in 1960 (althans wat het volu
me betreft) de stookolie.
Daarnaast werden nieuwe ter
reinen in bezit genomen. Van de
Sluisjesdijk „verhuisde" de
A.P.C. naar de Tweede Petro
leumhaven, en na de tweede we
reldoorlog, in 1959, naar de Bot
lek, waar in 1960 een raffinade
rij werd geopend.
Het getuigt allemaal van
groei. Maar het duidelijkst
blijkt die groei uit de vermeerde
ring van het aandelenkapitaal:
van 15 miljoen in 1940 tot
212 miljoen nu. En uit de sterk
te van het personeel. Otto Horst
mann had op zijn A.P.C.-kantoor
20 man, de personeelsstaat van
Esso Nederland vermeldt 1900
namen... Ook dit geeft een in
druk: Otto Horstmann bracht in
het eerste jaar 78.000 ton petro
leum op de markt, Esso Neder
land vorig jaar 8 miljoen ton ru
we olie.
ZATERDAG 15 JANUARI 196#
157 OP 11 maart bestaat Esso Nederland N.V. 75 Jaar. Maar
157 op die dag zal er geen herdenking zijn, omdat op 10 maart
prinses Beatrix en de heer Claus von Amsberg in het huwe-
196 lijk treden. De viering is nu uitgesteld tot 1 april.
De maatschappij, een van de Nederlandse dochteronder-
2qc nemingen van Standard Oil Company (New-Jersey), werd
35q opgericht als American Petroleum Company, beter bekend
«ls A.P.C. Een van onze redacteuren heeft zich in haar ge
schiedenis verdiept en in nevenstaand verhaal enkele facet
ten uit de beginperiode belicht.
212J
Petroleumdislributie via „De Automaat". Een foto uit 1912. Let op de voorloper van de bromfietscompleet
mei V-snaar aandrijving.
