Ethische verkenningen
in land van film
1
vJ
Anna Verschuure
De leugen is
onze moeder
CULTUREEL
VENSTER
Belangrijke studie van dr. A.
Mississippi-
moorden
wol A
en
vele*
stof
Serie Kerstverhalen
in pocketvorm
ESSAYS VAN VESTDIjK
Op den duur
vervelend
ZATERDAG 11 DECEMBER 1963
(Van onze filmredactie)
In het kader der ,,Etische verkenningen", die onder
redactie van prof. dr. J. de Graaf, prof. dr. A. J. Rasker,
prof. dr. P. J. Roscam Abbing en prof. dr. E. L. Smelik
b(j de uitgever Callenbach te Ntfkerk verschenen, is thans
naast de vele ontwerpen die in dit onderzoek betrokken
3 Lives for Mississippi, door Wil- zijn ook de film aan de orde gesteld onder de titel Ethiek
Ham Bradford Huie. Uitgave Hei- van de film", een hoogst interessante en belangrijke stu-
nemann, Londen. die van dr. A. Dronkers, waarin de film als een deel van
De bekende. Amerikaanse een nieuw cultuurpatroon aan een onderzoek wordt onder-
auteur William Bradford Huie worpen,
gaat in dit boek. dat in vele lan
den van de wereld is of wordt
uitgegeven, uitvoerig in op de De heldere en prettige betoog- invloed uitoefent en naar hun ge-
achtergronden. die tot de gruwelij- trant van de schrijver, waarin hij voelen de moraal en de zedelijk-
ke moord op de blanken Michael afziet van elke bevoogding en het heid aantast. Het staat wel vast
Schwerner en Andrew Goodman, argument en de soms blote consta- dat de producenten, generaliserend
en de neger James Chaney hebben tering laat spreken, maakt dit gesproken, meer door commerciële
geleid. De drie jongelieden, die boek voor velen toegankelijk en dan door ideële bedoelingen wor-
zich uit idealistische overwegingen het zou goed zijn, wanneer ook de den gedreven. Hoewel men de pro
als „Civil Rights worker" hadden eenvoudige bioscoopganger de ducers het recht van commercie
laten inschrijven, en als zodanig in moeite nam zich in dit werk te niet kan ontzeggen valt hun toch
de van rassenhaat vervulde staat verdiepen. Allicht dat de vele mar- te verwijten dat zij bezig zijn de
Mississippi waren tewerk gesteld, kante en duidelijke uitspraken opgeroepen problemen van de
werden in juni van het vorig jaar kern zullen bijblijven en helpen sexualiteit te exploiteren met een
het slachtoffer van een collectief zich een gezond oordeel te vormen uiterst raffinement, in filmtechni-
uitgevoerde misdaad, die de Vere- over de moderne film, die bij sche knappe vormen die tot de
nigde Staten en de rest van de uitstek een stuk ethische problema- filmkunst in hoogste vorm beho-
wereld met afgrijzen vervulde. De tiek oplevert. ren. Deze films voeren pretenties
moordenaars kent men nu voor Om de studie te vergemakkelij- e" verbergen dimensies die de -eisoleerd staat
een tip over hen telde de FBI en ken heeft dr. A. Dronkers aan zijn oppervlakkige bioscoopbezoeker
ook de schrijver in totaal 35.000 boek een duidelijke samenvatting *)iet altijd weet te onderscheiden,
dollar neer! doch ze zijn nog van de hoofdstukken alsmede een d?ch die niettemin hun invloed
altijd niet gestraft. De bekende ne- literatuurlijst, een namenregister uitoefenen,
gerpredikant dr. Martin Luther en een register van besproken
King schrijft in een voorwoord dat films toegevoegd, waardoor het /at>tOI*€?£f
de immuniteit, welke de terroris- werk gemakkelijk hanteerbaar is j hoofstuk
Dr. A. DRONKERS
werkelijkheid." Hij besluit dit
opgroeien, aan de film hoogstens
een zeer geringe betekenis in cri
minogeen opzicht toekomt.
Actualiteit
De verleiding is uiteraard groot
om meer te citeren uit de tien
hoofdstukken die dit boek bevat.
In het bestek van een bespreking
kunnen echter maar enkele on
derwerpen, van de velen die bij
het verschijnsel film aan de orde
komen, summier worden weerge
geven. Zo was het voorgaande ook
maar een keuze die geleid werd
door de actualiteit van het gege-
Toch willen we nog even aan
dacht vragen voor enkele markan
te opmerkingen uit het slot van
deze verkenningen in filmland,
want uiteraard dringt het geheel
van deze studie de vraag aan ons
op hoe ons te wapenen tegen
verderfelijke invloeden van een
cultuur waarin de zedelijke nor
men 'langzaam maar zeker onder
graven worden, waarbij de film
door zijn appèllerende kracht een
grote rol speelt.
Anna Verschuure bij een
van haar wandkleden, die
vervaardigd zijn van aller
lei lapjes stof.
Maakster
van
levensgrote
wandkleden
ZEIST„Ik kan niet po- tekeningen. De wandkleden zijn een te gemakkelijk resul-
zijn in zoverre bijzonder omdat taat."
J K'
hoofdstuk met er op te wijzen Dienaangaande verwijst de auteur seren", zegt Anna Verschuu- Zljn zoverre ?1JZ?naer yv™1 lnnl v®r«rhi.nre heeon met
dat Hp film niet geïsoleerd staat naar een woord uit de Bergrede ze niets gemeen hebben met bor- Anna Verschuure begon mei
ïn het maatechappèïljk geheeL (Matth. 6:21 b, 22); „De lamp van re aarzelend. Ze draagt een duurkunst. Het zijn combinaties dit werk ongeveer tien jaar gele-
Daarom mogen we wel conclude- het lichaam is het oog. Indien uw tomatenrood truitje op een („Ik heb een afkeer van het den. „Ineens, zo vanzelf zegt
raliteit" van de amorele film" zegt kinfbetekent
de schrijver „De verholen immore-
feite gevaarlijker,
ten in het Zuiden van Amerika geworden voor de niet direct inge-
genieten. hun slachtoffers met wan- wijden op filmgebied.
hoop vervullen. Het is uiteraard niet mogelijk film
Met een journalistiek vakmans- om alle vragen en problemen die omdat schijnbaar de morele
oog voor klinische details be- in dit boek aan de orde komen men in acht worden genomen en
schrijft Bradford Huie het drama weer te geven, doch wel een alge- er dus geen directe aanleiding is
van minuut tot minuut. Zelf een mene indruk van de meest aanspre- v00r keurende instanties om in te
„Southerner" is hij er als geen kende facetten die bij de beschou- grijpen of de film te verbieden. In
jfljgfig "Tg Bjgg werkelijkheid is in zo'n geval de Invloedsfeer
suggestie van de film gevaarlijker.
op zichzelf is de amorele film zuiver is, zal geheel uw li- ie'met vaffe ruitfi- woord compositie" zegt Anna)
verontrustend verschijnsel en cliaam verlicht zijn, maar mdten „rijs rokje mei Vdge muil e meest uiteenlopende stof-
guurtjes erin, rode schoentjes fen Lelterlijk kan
men stellen
en als enige versiering een dat Anna in haar wandkleden
verontrustend verschijnsel
een bewijs van een verzwakte mo-
realiteit. De film alleen aansprake
lijk te stellen voor deze verzwak-
onvoldoende
verklaring voor enkele zeer notoi
re feiten. In hoeverre er een sa
menhang is met deze feiten beziet
hij dan in het hoofdstuk
veronderstelde invloed va
op de misdadigheid.
de film
die facetten
ander in geslaagd een portret van wing van de moderne film
de mentaliteit der ..Mississippi- mijdelijk zijn.
ans" te schilderen, dat afschrik-
wekkend is door de kleuren van 41UIC181
haat. en interessant door de socio- velen zeker in christelijke^krin- verhuld aanwezig is. Men kan
_j_ daarbjj weer onderscheidingen
rm%""dë™mrre^vt™1Satjïi vkoSe° d" dhe\ liViaM SwfS/'te
bepaalde verontrusting die bij achtergrond of bedoeling alleen voet volgen, maar het is al lang
velen een belangrijke vraag
hoever de invloed van de film
gaat. Een beslissend antwoord is
daar blijkbaar niet op te geven.
Als wij ons door deze bijbelse
waardering van het oog laten lei
den, betekent dit voor ons onder
werp enerzijds: de erkenning van
de mogelijkheid van een dispositie
van de kijkende mens, waardoor
hij de slechte film zou prefereren
boven de goede, omdat zijn oog
zelf slecht is, anderzijds dat uiter
lijke criteria ter beoordeling
wat goed of kwaad is, in
filmwerking te enen male ontoe
reikend zijn.
witte kralen ketting. „Ont- stoffen gebruikt, die variëren enorm aftrek hadden. Maar me-
zettend", zegt ze tegen de van nylonkous tot deken. --
fotograaf, die het helemaal Wol
waardoor niet nodig vindt dat er gepo
seerd wordt. Het „plaatje" is Zo komen we in een van haar
dan ook zo geknipt en Anna kleden allerlei kleuren wol te- ^hilleiT^
opgelucht. Met het donkere «en- Anderc zi'n samengesteld
haar, dat glad om een expres- uit de mcest uiteenlopende stof-
Wel werd ze veel aange
moedigd door iemand uit de
Kunstnijverheid. Ze begon met
hele kleine kleedjes, tere, die
Verwey zegt zelf dat dat
werk heel anders was dan de
grote kleden, die ze nu maakt.
Op deze wandkleden van gemid
deld zo'n twee bij anderhalve
meter zijn de reacties heel
raaki
k delljj
Veel
vrienden zijn
fen. Flanel naast jute, glanzend enthousiast. „Meestal zijn
Gesteldheid
sief gezichtje valt lijkt ze satljn „aast een visgraatsto£je,
meer op een schoolmeisje dan stukken vitrage, ruwe stoffen en
i moreel sausje van afkeu
ring aan het eind op handige ma
nier toedekken. Er zijn andere
films die een wereldbeeld oproe
pen. waarin voor zedelijke beslis
singen nauwelijks ruimte is. omdat
men er nog niet aan toe is. Men
delijke films kunnen spreken,
waarin b.v. de mens meer als fy
sisch wezen dan als zedelijk han
delende en willende persoon wordt
verstaan."
Het gevaar
de auteur o.n
Het geziene, of wat zich voor
het oog aanbiedt, is niet onbelang
rijk, maar waar het veel meer op
aan komt is de habitus van de
ziende mens, dat wil zeggen de
baasd", zegt ze als ze over ande
ren buiten die kring spreekt en
veftelt rustig dat er zelfs
onthouden.
Bij J. N. Voorhoeve in Den vers (K. Norel, Inge Lievaart, Jan zich
Haag verschenen drie bundels E- Niemeyer. Anne de Vries e.a.
ïs^ner «ninSD,Pe°^?«°r^' fSuTwP.ni«teuj?Areligiositeit
waarvan tr ien speciaal Be M Vreugdenhil en N. Warner. In
stemd voor kinderen. Deze laat- vele toonaarden bezingen de de belangrijke vraag
ste bundel bevat een alleraar- auteurs het Wonder van" Bethle-
digste verzameling vertellingen hem. jong en oud zullen ervan de amoraliteit
van de hand van schrijfsters en genieten, want het zijn gelukkig teit."
schrijvers als Elisabeth Wij- geen zoete Kerstmannetjesachtige „Het besef dat zedelijke
nands, Nel Veerman, J. van der vertellingen. Opmerkelijk is dat mee bepaald worden door hun
Roest-Kleinmeyer en W. G.
het de misdaad betreft
heeft men het verband met de
film nog niet overtuigend kunnen
aantonen Met het feitenmateriaal 2,,nd(. m wl, d,
So'erl-df^SS" voor^chtig tê
handelen en „voor voorbarige con
clusies te hoeden"
„Kwam een onderzoekster in
1926 tot de conclusie, dat in Ameri
ka 80 tot 90 procent van alle bega
ne misdrijven aan de invloed van
deze films ziet de bioscoop moesten worden toege- worden gevoed. Dr. Dronkers
het feit dat zii schreven, een ander vond in 1952 vraagt in verband hiermede een
•deliik oordeel als resultaat, dat in 140.000 geval- medeleven bij de voorlichtingsar-
J len van jeugddelinquentie de film beid die op het terrein van de film
slechts vijfmaal als wezenlijke fac- wordt gegeven. gij z
tor bij het bedrijven van de daad „Zien wij. wat er door institu- van
een rol had gespeeld. Meende een ten, soms in oecumenisch verband ring
In ditzelfde hoofdstuk stelt hij Belgische psychiater 31 procent aan voorlichting, vorming
de jeugdmisdadigheid tot de schikbaarstelling
op de dertigjarige echtgenote gladde, bedrukte en onbedrukte, fama„d wet „geshockeerd
van de kunstschilder Verwey stoffen met ingeweven fig'
uit Rotterdam. tjes, kortom alles wat ze
pakken kan krijgen, maar in de
omdat ik geen eerbied zou heb-
te ben voor textiel".
Ze reageert daar heel lakoniek
Toch is zij de maakster van de eerste plaats wat haar boeit. En op: „Weet u, ze sprak
levensgrote wandkleden, die in die st0ffen zijn dan glad of „ge- het ambachtelijke".
i de geest."
Een verantwoordelijkheid dus,
Kunststichting tot en met 3 janu-
vu auvv.uviucrijnj.ciu uua ari worden geëxposeerd, teza-
die uit geestelijke bronnen dient te men me* een aantal kleinere
garen op jute genaaid".
eigenlijk mee
„Ik heb er een hekel aan als ze
zeggen dat ik met lapjes schil
der". Anna voelt zich niet ver-
o Ti i - ,ii aei Aflufl VUcll £11.11 Ilicl vci-
wil zeggen„Ik weet het iet want aan anderen. Ze houdt ook
zegt ze zelf op deze vraag: „Als helemaal niet van borduren.
i hoeverre
ik dat zou kunnen vertellen dan
zou ik het opschrijven." Wel kan
■an Christus en Christus is ze over haar werk praten. Zo is
3:23). De volvoe- naar haar mening deze tentoon-
1d'®_ wra w stelling er op een fijn moment,
Boeiend
het verhaal van W. G. van de godsdienstige verankering.
Hulst „De smid Kamenov" ook breekt dikwijls volkomen In
staat afgedrukt in de hierboven film. De ontkenning
aangehaalde bundel „Heilige mensie is in wezen
nacht" van Voorhoeve. Het boek dan de brute hoon va
de Hulst. Stuk voor stuk zijn de
ze bijdragen geschikt om voor
te lezen. Ook zijn er nog twee
gedichten van J. Kalmijn-Spie
renburg in opgenomen evenals
een lied van Elisabeth Wijnands
(met notenbalken!). Het is een
goede gedachte van de uitgever
geweest aan het slot een Kerst
spel te publiceren, dat gespeeld
kan worden door een groep kin
deren met één leidster. Kortom,
het is een kinder(vertel)boek
van het goede soort.
De bundel „Heilige Nacht" (voor
ouderen) is samengesteld uit bij
dragen van de gerenommeerde
auteurs dr. Buskes, H. J. Waal- "pvEZE titel klinkt brutaler ten de wanden worden afgetast
Ooms CHoevTn derlfe'en-Pijp^rs Yn dan hij bedoeld is. Si- of de stutten steviÊ ««noeJ zijn.
vele anderen. Aangrijpende verha- mon Vestdijk schreef een ffeleerde°<in
len worden in deze pocket afgewis- nne»pi OVpr de verhouding gekomen, kruipt de geleerde in
seld door een twaalftal gedichten over ae vernouaing het daghcht, nog overdekt met
van Jules de Corte, Michel van en het samenspel tussen aarde en gruis (het notenwerk)
der Plas. Muus Jacobse en ds. Jan leugen en waarheid: hij en met ogen, die geaccommo-
2L wijze'het^erstevangehe'ge- noemde dat essay: D e 1 e u- d« h™^Wan-
stalte te geven. gen IS onze moeder, dergelijke kruipwerkjes achter
Voorts verscheen in een tweede I" zijn portefeuille bevonden dfe rug heeft, een poos vakantie
druk de „Nieuwe Kerstpocket" zich nog andere stukken, heeft genomen en veel vergeten
met zeventien verhalen, die helaas y,onHplpnH nvpr filn<;nfip is» zich vervolgens in aange-
zijn afgedrukt op slecht papier, nanaeiena o\er iiio&uiic, naam stimulerend gezelschap 5e.
Bijdragen van onder meer Mary psychologie, beeldende vindt en het gesprek laat circule-
Pos, Henk Fedder. ds. A K. kunst en literatuur, met dat ren rondom een bepaald onder-
ÏS.fj;ZTb»ÏÏ,,dWS eerste mee een twaalftal, werp dan kan de causeur (zoals
een overigens weinig aantrekkelij- Om er een boek van te ma- °ok Kant in zijn goede Jaren
ke pocket. De drie pockets kosten k voppde hii er zestien pratende de grondslag
elk 1,75. Ken, voegae nij er zestien leggen voor een essay. Men kan
CALLENBACH kleine essaytjes aan toe; het eigenlijke praten en het ge-
verspreide stukjes, in ver- zeischap desnoods wegdenken: unaermeivsviunv
K ^rïïS'Metï teren ogyMlkten geschre- d»t doer ee» t-emM ran dertig
Amerikanen berekenden daarvoor dekken van een binnen de kerken telkens
respectievelijk 5 en 1 procent." nieuw besefte verantwoordelijk- zijn.
Een slotconclusie uit een onder- heid. Een verantwoordelijkheid en Ter_
ont- zoek door dr. Decurtins. door de een opdracht die des te zwaarder ling dat dit boek bij inschrijvinj
schrijver aangehaald zegt: „In elk zouden wegen naarmate zij ir
deze di- geval laat zich wel zeggen, dat werden verstaan als onder de r
bedenkelijker voor gezonde en normale jongeren, mer te zijn gesteld van het bijbel- uitgever vermeldden
n de religleu- die in geordende verhoudingen woord „Het is adles het uwe, doch
IH teriaal kS ïï/n op°de"wee ÏÏL-'hS luöt ze'denkTnog maar zijn voor haar dan blijkbaar stof-
samenhang bestaat tussen invloed van bioscoop en bioscoop- werd verricht,"dan geloven wij einde van die mythologisering, aan een begin te staan. Ze wil fen. Die materie boeit haar zo
raliteit en de areligiosi- reclame te moeten herleiden, twee daarin een teken te kunnen ont- waarin de filmwerkelijkheid nu andere kleden maken dan deze. dat ze zegt: „Ik begrijp eigennj»
gevangen blijkt te Deze zijn haar nog te kleurig en niet dat het niet méér wordt ge-
zelf vindt ze het meest toonloze daan". Zo zoekt ze haar stoffen
Tenslotte de zakelijke medede- wer]5 (naar onze smaak) het fijn- ook welbewust uit. Niet
t&o 'n b'iUte bestèShS"'™! ste van de expositie. Ze zegt na- zoals vroeger, dat ze 1
Het bevat 168 bkwi^den. De melijk: ,,Ik wil helemaal geen kocht die haar boeiden.
Vestdijks fundamen- ken aangeroerd. De
teel kiezen voor het onbesliste, het Joden kenden de
kaleidoscopisch perpetuum mobile wijsheidsliteratuur.
„begint ie demonie baar güj- »e"dd In het essay kan
j zonder vast gezichtspunt, zonder ■- - -
dende en zoete verschrdckmgen ordenend prin»ipei deH keps om zo
af te zenden langs de helling zeggen voor de vereeuwigde
titel „De dag'van Bethlehem" bij ven en hij noemde deze op-
c. F. Callenbach te Nijkerk van stelletjes eendagsvliegen.
#1» norsi»n Veertien verhalen en J
meter stcrmme bodem het
plaag der gedachten" (Mars- trouwde „„pertromnd kan
den, en zelfs
man) af te weren. Het resultaat i
essay. Het getuigt n'et betrouwbaar.
parate kennis die alleen blijft" (bl 29)
levenswijsheid, die
op grote kennis en
ring berust, op ty
pisch westerse
Naar mijn gevoelen is een AeJ
bovenzinlijke werkelijkheid
vaste, bindende structuur, zoals op«t^len1
die in de geopenbaarde gods
diensten hebben leren kennen,
een onding. Ik kan er niet tegen.
het onmerk- Ik vind het schadelijk
De heilsleer van juffrouw Fran-
cols. B. Roest Crollius. ABC-boe-
ken, Amsterdam.
In het pension, waar David Kind-
liebe zijn intrek neemt, heersen
Het hele werk kreeg de titel van
mee van het eerste stuk. omdat maar reproduceert, maar van be-
hierin bepaalde grondovertui- legen, bezonken wetenschap. Vestdijk spreekt d
gingen duidelijk worden uitge- Aan w00rd js njet de geleer- baar verschuiven, dat verdoemd geestelijke gezondheid."
sproken en misschien ook om d maar de mens vindingrijk.
redenen oan perkoopbaarhed. heid ep speelsheid,
Wanneer affiches van hchtge-
Hij kan niet tegen het besliste, vnnrai 'nnir
verontrustend moet dan de intuïtief, te schouwen is, doch word. over
loosd. Maar i
- de andere
Vest
dijks essaybundel.
In het eerste stuk: De leugen duidelijk verschil gemaakt.
onze moeder, wordt gesteld J
dat de waarheid niet opeens,
denk dat
criticus hier bedenkingen
1 uitspreken, al
werkt maakt ze haar keus. Legt
de lapjes op de grond, schikt en
vormt om ze dan daarna op het
jute te naaien. Het woord compo
sitie bevalt haar helemaal niet
getuige haar woSrden: „Soms
lukt het helemaal niet, want dan
worden het vervelende mooie
dingen. Ik zou", zo gaat
der, „zelfs geloof ik niet eens
graag een opdracht hebben. Ten
zij ze me natuurlijk helemaal
vrij laten".
Anna Verschuure heeft twee
jaar gezeten op de Avondacade
mie voor beeldende kunsten,
afdeling D-N. Maar naar haar
gevoel stak ze er niet dat op wat
ze graag wilde. Ze heeft naar
haar mening meer geleerd van
andere schilders, onder wie haar
Eerlijk
Ondersteboven van haar
gen werk is Anna helemaal
niet. Ze is bijzonder eerlijk in
haar oordeel. „Het is allemaal
eigenlijk onbelangrijk", zegt ze.
Ze kan van haar werkstukken
dan ook heel gemakkelijk
afstand doen. Niet meteen: „Als
iets klaar is wil je het graag
zien. Maar na anderhalve dag ji
zie je al onvolkomenheden en
dan wil je iets nieuws begin-
Fijn zelf iets maken, vindt zij
eigenlijk het allerbelangrijkste.
„Het is het fijnste om te
doen"
„Ik ben een tijdje kleuterleid
ster geweest", vertelt ze. Het
prettige ervan vond ze dat je
met de kleintjes zo heerlijk kon
eende drukinkt gebruik maker. tSl ^ÏÏFÏÏÏTmid"ï-'d JS. discuts,et kan worden de'teug™ S
causerietoon vormen de gist zen schreef: „Alle Gestalten sind gen het onbesliste kan. In de jaren
voor een even voedzaam als ple- ahnlich und keine gleicht der twintig meende Vestdijk in He oenaaera aoor
een reeks van
zierig eetbaar gebak. Ik voor andera."
mij ben er gek op, ook al ben ik
het met de inhoud helemaal niet HGrinnerina
eens. Het blijft altijd waar: men a
leert meer van zijn tegenstan-
bovendien kwantitatief
T» kon worden aangeduid. Maar een
soort kosmisch hou- tesengesproken leugens. De me- dergelijke kritiek valt buiten mijn
rnr,r"~ tafysische leugen (bv. het chris- bevoegdheid.
uitgaue van Bert Bakker/Daa- ..- m-,M. n
men NV, Den Haag en het kost dan van UJn medestan
12Z0. ders'
rare toestanden. Men heeft zich
daar onderworpen aan de voor- Levend genre
schriften van de eigenares, juf-
trouw Francoi6. Alles is er even
boven-werkelijk. B. Roest Crollius
Model
Het tweede opstel in de bundel
•menik o nucst vtumuo vervelens toe heeft men jjet bospad en de Ayrtons, is een
geslaagd deze sfeer goed geprobeerd te omschrijven wat model
weer te geven In het begin be- Evenals hi, d. rn- hi.rho
weegt het verhaal zich over
En wat bedoelt Vestdijk met de öpeen?üf de spiegel
Ayrtons? Het is er eigenlijk maar herkent
één. de veroordeelde Ayrton uit zeif> jjet
Jules Vernes De Kinderen van Ka
pitein Grant. Hier speelt een herin
nering uit Vestdijks jeugd mee.
Op de zes of zeven afbeeldingen M
de schurk met zijn agressieve mentele levenshouding. Zolang
astrologie
vast te hebben gevonden,
ook dit geloof is later door zijn
principiële skepsis aangetast. Mag telijk geloof) is evenwel de
filosofisch geschoold •-
erimkiuven o., k,m- werken en ze laten experimente-
ren. „Kinderen zijn zo spon-
gesjjrolTên taan". Maar gymnastiek en zin.
„bedrag" aan leu- gen, dat lag me niet", aldus me
vrouw Verwey.
Hobbies
Haar hobbies? Ze breit graag
skepsis zich
de natuur
bang wordt van zich- kan worden,
me er niet om te doen
goedkope argumenten te
Van de overige, grotere opstel- dat heelt niets met mijn
enige leugen, die niet weerlegd len kan ik nog slechts enkele titels werk te maken hoor en ze is
den tegen Vestdijks ongeloof: het gen
baard is het altijd dezelfde
toch lijkt geen van de afbeeldin-
hierboven vluchtig "heb omschre- gen op de ander, vermoedelijk als
zelf vast staan of i
kunnen
Het gaat
eigenaardi- gevolg
derlijke paden. Maar op de duur mogelijk een bewijs dat het 8e gewaarwording, grenzend
begint dc rondgang door het pensi- essay (evenals de roman) een ..die Vestdijk overviel toen schuiven
dat Het Paradijs heet, te verve- levend genre blijft. Het trekt £nHer r
l onbedrevenheid i
bergwandeling
ander pad koos dan het bekende, te
ditmaal hoger langs de helling
(een dertig meter ongeveer).
tekenaar. Hier dus ook dat
het andere en hetzelf
de. Angstaanjagend. „Is dit soms
erklaren door beduchtheid
de grote ommekeer, waarop
dit zoetjes schuiven en sluipen
de losgeschroefd zijn, «x.
onbeslistheid der dingen helemaal fit-" tÜhL
De denktrant van C. G. do1 °P tuinieren. „We hebben
Jung, Erotiek in de beeldende een fijn huis, maar jammey ge-
kunst, Rembrandt en zijn mensen, noeg geen tuin", vertelt ze. Maar
Op empirisch gebied is de leu- Het lyrisch beginsel van de roman, het eigen atelier straks vergoedt
zestien blijkbaar veel. Zij gaat dat
zierig lezen als de twaalf volwas- ^aIik^^k* ?iai^er aan de
sen artikelen. Uit alles blijkt wat Aelbrechtstraat te Rotterdam,
men reeds wist: Vestdijk is geen T.
-• „Ik moet nu werken in de
geen doen. Ik
alles op losse schroe- voeren, rechtstreeks noen zijae- dogmatische atheïst. Ik eindig met moet ,nu
Maar wanneer we zelf Ungs. Ook de argumenten vóór een citaat over de wederkomst slaapkamer.dat
de eeuwige zÜn schijnargumenten. Het geloof Vao Christus (bl. 15)
len. We weten dan wel hoehet evenwejï veei minder lezers,
dzaz toegaat Cc^schrijvcr heeft Toch he( ,szen yan goede
m°JurUboek moet'brengen. Dan essays de kortste weg naar het
bïfiten a^^are^pervèrse^eschrij- aUeme'rontezikkelingf Een we! gend, "angstig v'erwaShtingigevoel ieder geval wordt bij hem
SS schrijft hij geforceerd leSschappelijke verhandeling is opstijgen fbt 27, en vraagf zich soort oerangst wakker bij
Nu ben ik ongemerkt
dwijnen. zegt Vestdijk. „Indien de
mensheid slechts een zeker totaal
bedrag aan leugenachtigheid
op de inhoud terechtgeko- draagt, waarboven
mijn bedoeling
i dat door de cultuurge-
beneden keek. Hij voelt in de langs hellingen preludeert?" (bl. eigenlijk aan te tonen dat dit schiedenis heen ongeveer constant
i vreemd, aangenaam t
33). Vestdijk bedoelt de dood. In opstel een schoolvoorbeeld kan he- blijft, dan
ten van een essay zoals ik dat aan
het begin van deze recensie vluch-
de politieke (sociale, historische, geschied.
..ideologische") leugen steeds min-
climax ,oe- Wellicht specialistisch en moet studerend
af: „Wat wilde dit gevoel? Het van die overgangen, die de dingen tig heb omschreven. In een weten- der ruimte overlaten voor de meta- Dit laatste is niet juist:
lïlit ■Rzxg.c» Prnlliim 7elf eenoee- _T~~~ZT"C," was niet eens zo sterk als ik het wijzigt zonder ze aan ie laaien, sciiappeiijxe vernanaeiing uuori iysiscne 101. «ui. ue vraag naar
H pnina in dU Bcs^riif gevonden. 8elezen worden. De gedachte hjer beschrijf, maar het trilde lang zodat men evengoed kan zeggen een dergelijke ervaring niet thuis, de aard van de leugen wordt niet
te tasten, schappelijke verhandeling hoort fysische"... (bl. 20). De vraag i
knzip. centimeter voor centime.
doening
Maar van ons had hij het niet aan
de uitgever behoevi
gen. (188 blz. 7.50)
liet mij niet met rust." Het dat ze ongewijzigd zijn gebleven" tenzij als een geval uit een psycho- gesteld, laat staan de vraag naar de komende weken.
heb nog wel een klein zijkamer-
tje, maar dat zit propvol met lap-
.Dat Christus terugkeren zal op jes. Als men het eenmaal weet
«"".fail* ia van alle kan-
niet mag worden uitgedacht;
■ifihumn. eerder geschied. en iets dat In het atelier van haar man
k maar de verste gelijkenis werkt ze helemaal niet
vertoont is ook nooit eerder „Dan word ik zo afgeleid Tussen
al die zaken van hem. Boven
dien. Bij mijn man is het alle
maal netjes en precies en ik kan
alleen maar werken met een he
leboel rommel om me heen".
Dr. C. RIJNSDORP.
STEFFIE STOKVIS
Mo
Oo
