Kunst van nu
brengt niemand
bij de Bijbel
Gevaarlijke
nabuurlanden
Verzameling Bar in het
Haags Gemeentemuseum
Literatuur en journalistiek
NBG kan j
>°I expositie jj
11 beter
"it sluiten
vS
ZATERDAG 6 NOVEMBER 1965
ZONDAGSBLAD
MET voortreffelijke ten
toonstellingen als„De
wereld van de Bijbel, „Bij
belse inspiratie", „De Bij
bel - Het Boek" en „Bijbel
en postzegel" heeft het
Nederlandsch Bijbelge
nootschap nu al meer dan
172.000 bezoekers op
suggestieve wijze betrok
ken bij de viering van zijn
honderdvijftigjarig be
staan. Ter afronding van
de reeks manifestaties
dient de expositie „Bijbel
en kunst van nu", tot 5
december ingericht in het
Gemeentemuseum van
Arnhem en vervolgens te
zien in het Museum van
nieuwe religieuze kunst te
Utrecht 15 dec.-l6 jan.)
en in het Haags Gemeen-
temuseum (3 februari-5
maart)Konden wij bij de
bijbelse inspiratie van
Rembrandt en Lucas van
Leyden verleden jaar in
majeur schrijven onder de
i kop „Het Woord zelf aan
1 het woord", over de thans
lopende tentoonstelling
„Bijbel en kunst van nu"
kunnen wij, zeer tot onze
spijt, geen ander oordeel
uitspreken dan: een stui-
lltend averechtse uitwer-
j king van de opzet.
Literatuur en journalistiek
zijn gevaarlijke nabuurlanden.
Het verschil tussen beide gaat
in laatste instantie terug op een
verschil in houding. Voor de
schrijver van literatuur is de
keus van woord en zin het een
en al; niet als doel in zichzelf
zoals bij het estheticisme, maar
uit een hardnekkige behoefte
lot aan de grens van het moge
lijke te gaan. Ten diepste zegt
de literator „nee" tegen de taal,
omdat die. als het erop aan
komt complexe gedachten en
gevoelens integraal en levend
op de lezer over te brengen,
altijd ergens verstek laat gaan.
van een echte literator is. om een maar het blijven twee verschil-
bijbelse term onjuist te gebruiken, lende rijken, al zijn er heel wat
een „volkomen man" Weinigen mensen met een dubbele na-
zullen hem integraal verstaan,
maar velen zullen van hem veel
begrijpen.
Er is een onverbrekelijke corre
latie tussen spreken en luisteren. ParaOOX
schrijven en lezen. Een mens al-
leen op de wereld zou geen taal
ontwikkelen. De spreker en schrij
ver is afhankelijk van het begrip. Zo krijgen
de ontvankelijkheid, de gelijkge
stemdheid van luisteraar en lezer.
Op de basis van de gemeenschap
pelijke menselijkheid zijn er eta
ges nodig, verdiepingen die steeds
smaller worden. Moet men dus
zeggen dat. hoe beter de auteur
schrijft, des te minder begrijpende
lezers hij kan verwachten?
tionaliteit".
De voorafgaande beschouwing ii
mij uit de balpunt gevloeid, omdat
ik ben ingesteld op het beoordelen
van werk dat zich als literatuur
aandient en mij even rekenschap
moest geven van de hier aan te
leggen normen, op gevaar af dat
i baren. Maar
code in handen en wie haar niet
VaT, v^rtalpn behoort tot de me- lviaar oeze opvatting is af lang
horde^nonderonUvUtkelden. ".»<«6,ald. po* .de kuns,i6sl.
niooischrijvers van vijftig jaar ge
leden hebben op deze vraag met ja
geantwoord. Zij zagen de kunst
van het schrijven als een specialis-
Maar deze opvatting is al lang
tegen de taal zegt,
eruit te halen wat er dan toch
inzit, en dat is niet weinig. Want
de eeuwige onbevredigdheid prik
kelt hem tot uiterste prestaties.
Om duidelijk te kunnen onder-
;iden, overdrijf ik met opzet
beetje. Want de journalist zegt
ja tegen de taal. Natuurlijk moet
hij leren duidelijk en zuiver Ne-
Geen overdracht
handvol kunstenaars die ..de
andere beschouwingswereld"
ontdekken; die voor het
schrijver moet in de eerste plaats
streven naar algemene verstaan
baarheid, parterre dus. Ik denk
b.v. aan een boek als Oorlog en
Wii kunnen ons nu wel vro- Vredc van Tolstoi. De eenvoudig-
J kunnen OI\s ste lezer kan smullen van het
lijk maken dver de heilige lede- verhaal. Veel van de rest fbe-
poppen en stramme engeltjes op schrijvingskunst. sfeer, mensen-
vroeg-middeleeuwse voorstel- kennis enz.) zal hem misschien
lingen, maar wie beweert dat de ontgaan, of juister: het ontgaat
modernen meer van het Godde- hem niet- het ,'s voor hem wel
mooernen present, maar hij aanvaardt al dat
lijk mysterie verklaren dan pn- kunstige als iets vanzelfsprekends,
rmtieven. hangt een aischuwe- zoais licht en zonneschijn. Hij
lijke leugen op. denkt er niet bij na en analyseert
Waren de geëxposeerde wer- het niet. Bij de ontmoeting met
ken niet van titels voorzien, een mens ziet ieder in die mens
zelfs de mees' Wbelwte ten- JL? d^lUeT'de m°7"e
toonstellingsbezoeker zou niet generatiegenoot, de gelijkgestemde
in staat blijken om ook maar -
van één procent vast te stellen,
welk thema de kunstenaar tot
uitgangspunt heeft gediend. Hoe
zou dan deze „kunst van nu"
breder en minder ingewijd pu
bliek dichter bij de Bijbel kun
nen brengen?
Proef
beoordeeld worden.
Het gaat hier namelijk over een
klein boekje, een pocket in de
Boeketreeks van de Uitgeverij J.
H. Kok N.V te Kampen. Het
boekje heet Voetangels en Rozen
bevat een bloemlezing uit de
schrijft. De schrijfster heeft ook
een roman op haar naam staan,
Edith Scheper, die indertijd in het
Zondagsblad door mij besproken
is. Om de prijs laag te houden is
de omvang van de pocketboekjes
beperkt: het werkje telt 136 blad-
i kost
Actualiteit
Boekbespreking
prenten, brengen de beschouwer worstelend t
U kunt de proef zelf nemen
- door te proberen, de hierbij
derlijke mysterie de klankbodem 20Iujer bijschrift gereproduceer-
bezitten. Dat van de meeste van dc werken jn relatie te brengen
de daaruit gegroeide expressies met ecn bjjbeipa.ssage. De juiste Land
geen zinnig mens onmiddellijk ^tejs zjjn elders op deze pagina
zoekend naar wat kan opmaken wat er nu wel vermeid.
En dc boer hij ploegde voort,
door W. den Hollander-Bronder.
Uitgave Kosmos, Amsterdam.
Wat de schrijfster vertelt, Is
haar eigen actualiteit. Zij staat met
één been in haar éigen huisgezin
en met het andere been daarbui
ten. zodat zij haar buitenwereld
(journalistiek en voor drachten)
kan zien ais huisvrouw en haar
derlands vlot te schrijven. Zijn huisgezin als penvoerster.
werk speelt zich helemaal parterre
af. Voor hem is van belang de Deze omstandigheid verschaft
grootst mogelijke verstaanbaarheid dus de zo nodige distantie van de
voor het grootst mogelijke aantal actualiteit, binnen- of buitenshuis,
lezers. Geen enkele abonné mag Natuurlijk geeft zulk een dubbel
zich gepasseerd voelen. Maar zodra leven spanningen. Huisvrouwen
de zakelijke berichtgeving moet die tevens schrijfster of journaliste
worden aangevuld met common- zijn, om niet te spreken van het
taar. zodra de journalist een nog houden van voordrachten of lezin-
zo rudimentaire beschouwing gen_ zitten vaak ingeklemd tussen
geeft, kan ook hij niet zonder tegenstrijdige plichten. Deze span-
Wat was de opzet? De alge- bel.
meen-secretaris van het jubile-
rende genootschap besloot zijn
woord vooraf in de catalogus
aldus: „Het hoofdbestuur hoopt,
dat deze tentoonstelling zal de-
I monstreren, dat ook kunstenaars
van heden zich in de Bijbel
tvillen verdiepen en zich in hun
kunst door de verhalen en de
Boodschap van de Bijbel willen
z laten inspireren, en dat de
geen fractie dichter bij de Bij- achter de tekst zou moeten mee wordt bedoeld, is voor de
worden gelezen. En dan, plotse- kunstclan niet van betekenis.
onze eeuw. zijn het een De clan kreeg de Goddelijke tentoonstelling is drieledig weer
te geven
bepaalde spranken artisticiteit. En ningen zijn dan ook in verscheide-
dan geldt hier het woord van ne stukjes voelbaar. Men heeft
Buffon. uit zijn intreerede voor de bier te maken met werk dat een
Franse Academie, dat de stijl de typisch-vrouwelijke visie verraadt
man (of: de mens) zelf is. „Man en dit maakt dat het een welkome
Vnlwoél muss etwas sein, urn etwas zu aanvulling is bij wat mannen
- machen", zei Friedrich Hebbel het schrijven. Wal ook te prijzen is, is
op zijn wijze. In de plaats van de de verscheidenheid in ae onder-
rijkgeschakeerde en uiterst fijn Werpen. Men krijgt de indruk van
II* VfiTl H f> n„n-inA.JA Iranr- uit Mo
Het tegendeel kan slechts het ling
geval zijn. De overgrote meer
derheid van de zeventig stuk
ken getuigt niet van een zich in
ernst verdiepen in de Bijbel
zoals o.a. Rembrandt en Van
Gogh hebben gedaan doch
hoogstens van een met zichzelf
bezig zijn door kunstenaars
voor wie de essenties van ge
loof, hoop en liefde, van verlos
sing en Godsopenbaring, vol
strekt onbekende Grootheden
bleven. De meesten hebben
om het met Karei Appel te
zeggen maar wat gerotzooid.
Evenals in haar vorige
n en wijn en 1
huilen niet, geeft de
schrijfster in dit boek een relaas
van de moeilijkheden die zij
haar ficzin als «migranten in kunstehaar-schrijyer treedt in de voorhanden"totale kopij. Zoals zo
moesten overwinnen. journalistiek de min 91 meer ge- vcie vrouwen is Mink van Rijsdijk
Rookgordijn
Hoe zouden zij ook anders
kunnen? Als men van iets geen
weet heeft, is het volslagen on
mogelijk, dat „iets" te beduiden
en op anderen over te dragen.
In een poging, ontmaskering als
geestelijke lediggangers te ont
lopen, hullen de modernisten
zich al jaren achter een rook
gordijn van bombastisch abraca
dabra omtrent innerlijk schou
wen en onderbewustzijn.
De rook wordt ook op deze
tentoonstelling ferm geblazen en
wel door de rooms-katholieke
beeldhouwer-criticus Marius
van Beek. In de catalogus
schrijft hij: „De werkelijkheid
speelt zich voor hem (de kun-
Deze wens en die tot slot stenaar) in een andere beschou-
uitgesproken verwachting zijn wingswereld af. Op de klankbo-
in luchtvervuilende rook ver- dem van het wonderlijke myste-
a| vlogen. Een ieder die de Bijbel rie dat zich achter de sonore
en bij de Schrift probeert tekst voltrekt groeit een nieuwe
«te leven, moet wel tot de con- gestalte van de kunst die de
clusie komen, dat hier het Bijbel nog als inspiratiebron
Woord stom is gemaakt. De kent".
H tentoongestelde, niet voor deze Sedert vele eeuwen heeft ge-
gelegenheid gemaakte schilde- neratie na generatie zich gebo-
rijen, beeldhouwwerken en gen over de heilige geschriften.
eindoordeel omtrent de Frankrijk
Zij weet onderhoudend te vertel
len en met de beschrijving
een brand tegen het eind
boek heeft zij
afgestemde apparatuur
1 goede, gevarieerde keus uit de
gevestigde kunstenaars dan op tepunt gezorgd. Maar het blijft al-
het overdragend vermogen van lemaal wat vlak en ook wel erg
de oppervlakte, waardoor de
lezer een geïnteresseerde „toeschou
wer blijft. (194 blz„ 9,90».
Dag. LeVlseplein. door Johan
Fabrlcius. Uitgave H. P. Leopold, kleine kunst
hun werk;
b. Al te veel stukken zijn
„aan hun haren" bij de Bijbel
gesleept, ofschoon duidelijk is
dat ze evengoed een andere titel
hadden kunnen dragen en bo
vendien uit vrijwel niets blijkt
lat het heilige met schroom en
;rnst werd benaderd:
c. Het hoofdbestuur van het
Bijbelgenootschap had er ver
standiger aan gedaan, de ten
toonstelling af te gelasten, want
Merm.de wd« het vertrad VtoSTCE
maken met het Woord met ge- hij hie,. doet Het op zichzelf
azend, doch in hoge mate ge- aardige verhaal van een echtpaar
schaad. Immers, de argeloze be- dat naar Frankrijk vertrekt wordt
schouwer zal zeggen: ..Als dit j>f,lardee.rd_
alles is wat ze uit dat Boek op
me kunnen overbrengen, laat
jouriiausiicj* uc uuii u» '"r, veie vrouwen is raiun van
prononceerde persoonlijkheid, lang bij aj]e diepere gevoeligheid flink
niet altijd een Kuyper of Chur- en praktisch, zeker geen kind- of
chili (schoolvoorbeelden van sty- droomvrouwtje, geen kwetsbaar
mooi hoog- listen krachtens persoonlijkheid), dichteresje. Alle stukjes verraden
maar dat hoeft ook niet. typisch-nuchtere visie van de
Het cursiefje in de krant behoort vrouw die midden in het leven
onherroepelijk tot de journalistiek staat en zo vaak de vuile karwei
en als zodanig niet tot de litera- <jes moet opknappen. Ik meen de
tuur. Het richt zich tot alle lezers, bijmenging van Fries bloed te
Wanneer het onder dc handen van kunneri proeven in de behoefte
een artistiek begaafde vakman aan een fijnk front met nu en dan
soms tot literatuur wordt en als jnstortinkje achter dat front,
literatuur kan worden bekroond. njaar de belangrijkste waarde van
zegt dat alles voor de cursiefjes- boekje lijkt mij te liggen in het
schrijver en niets tegen het genre onopzettelijke pleidooi voor een
Als literatuur is het aan toch altijd „oed. niet-geïdealiseerd huiselijk
1.1 Ma man van het Kaf anfrl mal
het dan liever dicht'
onnodig realisti
sche scènes. Het boek is als
grap vermoedelijk opgedragen
aan het ministerie van Cultuur,
recreatie en Maatschappelijk werk.
TON HYDRA 1190 blz., 5.90)
u leven, waarin r
cursiefje is een genre-schrijver gitaar meent en daarvoor, bij alle
zoals er genre-schilders zijn ge- onvermijdelijke kleine spanningen
wees». Het cursiefje heeft tot the- en confllcten. iets over heeft,
ma de gewone man in zijn gewone
doen. De journalist in kwestie Er is een s00rt vrouwen waar ik
moet zich aan man en doen sterk van houd: de dwepende
SuS JuurÏÏjk ntef «IdSSSe. Ir U Mn vrouw. 2. levert ons stork Mollis-
zekere distantie nodig, een toe- tjgch gekleurde verhalen, gedragen
schouwershouding, maar dan de d een menseniiefde die een
houding van een geïnteresseerde
diop-vorborgon tyrenniek trekje
jesschrijver is een beetje de kwa- verraadt. Zij weet niet binnen
jongen die erbij is als er wat zekere grenzen
tovon. Min* v,
„Kunst van nu" ertoe kan bij-
qj dragen de Bijbel dichter te
brengen bij de mens van nu".
,Stom gemaakt
litSKil
CHULPTUREN en
teke
beeldhouwers bestaan
in ons land vrijwel
niet in zelke omvat
tende collecties bijeen gebracht
thans in het Haags
het spreekt vanzelf all*
kenmerken van
persoonlijke voorkeur, waardoor werner"Bër'
een geheel ontstond dat zeker niet derd gips.
internationaal toonaangevend
maar veeleer spreekt van
Gemeentemuseum kan vinden. ..huiselijkheid die ook ons Neder-
Het betreft hier de verzameling la"d"« vortrouwd ooodoot,
Bar, afkomstig uit Zürich. maar aa
n heeft, dank zij
in drs. De Bruyn
van de hand van
kopje in beschil-
.1 vrouw Nelly ge
wijd, waaruit meteen al blijkt, dat
wijlen Bar wel degelijk wist waar
hij het over had als het er om
ging zijn mening te verdedigen
tegei
r die v
Mevrouw Nelly Bar vertelt op
beknopte doch boeiende wijze in
een inleiding tot de catalogus, hoe
zij en wijlen haar man Werner tot
verzamelen zijn gekomen. En het door
hier als bij het klassieke pro-
Heel duidelijk blijkt b.v. het
geporteerd zijn voor de figurale
kant van het beeldhouwen, waar-
grote Zwitser als Robert
Muller non-figuratief als hij is
Amusant is het. te lezen hoe er
vaak verschil van waardering be
stond voor dit of dat stuk, wat dan
„op-zicht" in huis werd genomen
en achteraf ook meestal wel aan
gekocht werd.
Diezelfde voorkeuren vindt men
leven en te laten
..'elke echte ras-jour- »even. mime van Rijsdijk verstaat
nalfst'leeft. Ër bestaat een foto van deze kunst, blijkens haar stukjes.
Churchill, zich als toeschouwer heel goed en daarom kan men
gevaarlijk hlöotgcvend t>»3 het luisteren,
schieten van een maniak uit ae
vensters van een Londens huis. De
journalist is de enthousiaste sup- Qg„gg[-
porter in de wedstrljd-zonder-eln- oevdc'
de die leven heet. De auteur
het leven, de journa
list van het leven uit. Hij staat
dichter bij de dingen dan de kunst
schrijver. maar blijft ten slotte in
werkelijkheid en actualiteit gevan
gen.
Grensverkeer
bleem wat er eerder was. de kip geheel ontbreekt. Toch zonder natuurlijk zowel
of het ei. nauwelijks uit te maken in een eng chauvir'ggj
of het echtpaar zich al met beeld- len blijkt er eer
houwen bezighield toen het pas dering te bestaan v
ging verzamelen of juist andersom, niet te veel!) wal
kand afkomstig r
Zeldzaam
stond
r veel (beslist als wij hierna dan ook wat namen
an Zwitserse noemen geeft dit in de eerste
plaats onze eigen waardering
\V/v Hiir, beschilderd
portret Heinrich
tie. waarbij als grootste verdienste dat anderen niet op
i wil in het geheel niet zeggen, Wölfflin voorstellende. Dit is teke-
op 3
i grootst! Een natuurlijk
opvalt dat het echtpaar Bar niet andere keuze terecht kunnen ko- gaat het kunnen op dit gebied
achter de internationale markt
Wer- heeft aangehold en alles maar
geheel op de klakkeloos kocht wat „naam" had
J en derhalve hoog genoteerd stond.
Een aanvang
Hoe het ook zij, Nelly
ner Bar hebben een geh
been gebracht, dat voor ons land
zeldzaam is. Natuurlijk is de col
lectie Kröller-Müller op de Hoge
Veluwe representatief en mag de gemaakt en thans,
verzameling Van der Walle ook nia verder, is
worden gezien, maar het ligt voor
de hand, dat er in ons land,
vermoedelijk deels door klimatolo
gische omstandigheden en ander
deels door geringe hang naar het haus te Zürich.
monumentale op dit gebied be- De onmiskenbare top
Marini ook met kop en schou
ders boven de middelmaat uit.
Gemakkelijk na te gaan in „Rui
ter". waar hij ook. wat de kleur
betreft, tot een zeldzame hoogte
komt. Dat de grote Renoir er ook
Het gevaar, het niet te onder
schatten gevaar van deze stukje»
ligt in het lekker-vlotte schrijven.
Dan schrijft men (bl. 5) .andere
behoeften" in plaats van „verschil
lende behoeften". Dan heeft men
het over „larderen met trip-trip"
,- ,-„1, op bl. 6 en grijpt men naar
Mjn^iaarlijlca" Jbuurïancfe». «o.dkop, .«I. «ratelt
kan eraan toevoe- en .ro„,t (bl. 7,. -Mar k.»
gen- buurlanden met een druk de le.ee een voortreffelijke ta.el
grensverkeer. Hier en daar zijn tegen, zoals op bl. 26: „Verhulskts-
de grenzen zelfs problematischten ruiken naar hout, manchester
broeken en zware Aag".
Het beeft overigens weinig zin
alle kleine ontsporingen te signale
ren en hier en daar goedkeurend
te knikken. Het boekje was voor
i »„«;m mij een welkome aanleiding jour-
defltjk In ons hart sloten'is zonder nalistiek en literatuur elk het zijne
twijfel „Kardinaal-58" van Giaco- te geven en ze voorzichtig t«
mo Manzü, dat in zijn strakke scheiden.
eenvoud van een grootheid is die or. c. RIJNSDORP
nauwelijks zijn weerga vindt
„De grote panter" van de hand
van Frangois Pompon is hoewel
een betrekkelijk klein brons, van
een conceptie die kortweg gezegd
„oogverrukkend" is: Hoe intelli
gent is de sluipgang van zo'n dier
geobserveerd en vastgelegd!
Wat ons wellicht het meest t
wel de unieke verameling
verzamelen werd keningen alle afkomstig van
het begin der jaren dertig Yfn beeldhouwers, die
drie decen- onwillekeurig - geheel anders c weg mee wist. verwondert niet
werk gaan dan op de geijkte 6
manier. Om de sujetten zoals men
ze op beeldhouwerstekeningen
aantreft kan men - als het ware
™he,S,l0S Z" hijzonder gehalte.
■■J1H geheel
staan, dat allang de privéwoning
van de familie Bar is „uitgegroeid"
en als de collectie niet op „reis"
is opgesteld staat in het Kunst-
Hij toch was in eerste instan
tie schilder, maar wat hij hier
maakt van „Jonge meisjes" (in
houtskool gedaan) is toch wel van
trekkelijk weinig te beleven valt.
Gericht
De verzameling Bar. hoofdzake
lijk dus tot stand gekomen onder
het motto „doen en zien", draagt
het
zich heen en dit laat zich
horen als men bedenkt, dat zij
moesten dienen als voorstudie voor
de eigenlijke conceptie van het
geheel wordt zonder twijfel ge
vormd door de magnifieke bijdra- beeld,
ge van Germaine Richier al zal
ook uit vele stukken de vriend- n
schap en verering blijken die het DOV6n miaOGlmaSt
echtpaar Bar voor de grote Marino -
Marini had.
Aan het begin van de tentoon
stelling die ondanks de veelheid
Beelden
Om nu op de beelden te komen:
van diezelfde Renoir is er een
vertederend kopje „Portret van
hem Coco", terwijl er buiten de
xcel- catalogus overigens een paard
Dan moeten we nu iets gaan
zeggen over de terecht beroemde
Germaine Richier, wier „De man
van de nacht" tot het aangrijpend
ste moet worden gerekend van de
gehele verzameling. Het zou ons
veel te ver voeren van alles te
getuigen wat het hart van elke
liefhebber in vuur en vlam zet,
daarom volstaan wc met het noe
men van de kostelijke werken van
Auguste Rodin (Balzac!), de fijne
bijdragen van Despiau. Maillol en
Degas en om vooral niet te verge
ten dc waarlijk monumentale kunst
van Lipchitz en Giacometti. Enfin,
men heeft het allang begrepen, een
geheel om niet te verzuimen. Dc
gelegenheid tot een bezoek is er
t/m 21 nov. a.s.! Het adres: Stad-
houderslaan in Den Haag.
GIJS KORDING
Bij do ïolo's
No. 6: „L)r zondvloed", abstract
schilder^ van Keea van Bohemen
1962
No. 13: „Mene Tekel", kryt en
gouache op papier van Jef Die
deren 196S
No 26: „Moeder inet Kind",
schilderij van Jan van Eyk -
1960
No. j.'J: ..Vreugde der Wet",
kleurenlitho van Aat Verboog
1963
